Luận văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Biện pháp quản lý chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học trên địa bàn thành phố Bạc Liêu hiện nay

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:111

Thêm vào BST

Báo xấu

11
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn "Biện pháp quản lý chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học trên địa bàn thành phố Bạc Liêu hiện nay" được hoàn thành với mục tiêu nhằm nghiên cứu, đề xuất các biện pháp quản lý chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học trên địa bàn thành phố Bạc Liêu; tham mưu cho các cấp quản lý trong việc đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên tiểu học; góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục tiểu học trên địa bàn thành phố.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Biện pháp quản lý chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học trên địa bàn thành phố Bạc Liêu hiện nay

3 BỘ QUỐC PHÒNG HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ  TRẦN THU HƯƠNG BIỆN PHÁP QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TIỂU HỌC TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ BẠC LIÊU HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2013
4 BỘ QUỐC PHÒNG HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ  TRẦN THU HƯƠNG BIỆN PHÁP QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TIỂU HỌC TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ BẠC LIÊU HIỆN NAY CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ GIÁO DỤC MÃ SỐ: 60 14 01 14 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS PHAN VĂN TỴ HÀ NỘI - 2013
5 MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 3 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TIỂU HỌC 11 1.1. Các khái niệm cơ bản 11 1.2. Yêu cầu mới đối với giáo viên trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay 28 Chương 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TIỂU HỌC TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ BẠC LIÊU 33 2.1. Những yếu tố tác động và định hướng quản lý chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học trên địa bàn thành phố Bạc Liêu 33 2.2. Thực trạng quản lý chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học trên địa bàn thành phố Bạc Liêu hiện nay 41 Chương 3. YÊU CẦU, BIỆN PHÁP QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TIỂU HỌC Ở THÀNH PHỐ BẠC LIÊU 65 3.1. Những yêu cầu cơ bản đối với công tác quản lý chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học trên địa bàn thành phố Bạc Liêu 65 3.2. Các biện pháp quản lý chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học trên địa bàn thành phố Bạc Liêu 68 3.3. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp 85 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 89 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 93 PHỤ LỤC 97
6 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thế kỷ XXI, con người được coi là vị trí trung tâm, là nguồn lực vô tận, là nhân tố quyết định đến sự phát triển xã hội. Nhận thức đúng đắn của vấn đề này Đảng và Nhà nước ta đã luôn quan tâm đến nguồn lực con người, xem nguồn lực con người là nhân tố quyết định sự phát triển bền vững của đất nước. Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ 2 của Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa VIII đã khẳng định: “Thực sự coi Giáo dục - Đào tạo là quốc sách hàng đầu, là động lực phát triển kinh tế - xã hội”. Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng tiếp tục nhấn mạnh: “Phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu. Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế, trong đó, đổi mới cơ chế quản lý giáo dục, phát triển đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý là khâu then chốt [11, tr.130,131]. Trong hệ thống giáo dục quốc dân, tiểu học là bậc học có ý nghĩa rất quan trọng, là cơ sở nền tảng ban đầu cho việc hình thành và phát triển toàn diện nhân cách của con người, tạo nền móng vững chắc cho giáo dục phổ thông và cho các bậc học tiếp theo trong toàn bộ hệ thống giáo dục quốc dân. Cùng với các bậc học khác, giáo dục tiểu học phải đổi mới căn bản và toàn diện và để thực hiện cần phải có một đội ngũ giáo viên đủ về số lượng, đảm bảo về chất lượng; giáo viên tiểu học phải hội tụ được một cách đầy đủ những yêu cầu về phẩm chất đạo đức, trình độ sư phạm, trình độ chuyên môn,... để thực hiện tốt mục tiêu giáo dục tiểu học nói riêng và mục tiêu giáo dục phổ thông nói chung. Thực tiễn giáo dục tiểu học ở thành phố Bạc Liêu cho thấy đội ngũ giáo viên tiểu học trong những năm qua về cơ bản đã đáp ứng được yêu cầu về số lượng và bước đầu đã có sự tiến bộ về chất lượng; tuy nhiên vẫn còn bộc lộ nhiều yếu kém và bất cập cả về số lượng, chất lượng và cơ cấu đội ngũ. Sự phân bố giáo viên trên địa bàn thành phố chưa hợp lý. Một số nơi thuận lợi
7 thì giáo viên tiểu học đông, ở một số trường trong nội ô thì có số lượng học sinh “quá tải” gây khó khăn cho việc nâng cao chất lượng giáo dục. Tình trạng thiếu giáo viên vẫn diễn ra và ngày càng trầm trọng, dẫn đến giáo viên tiểu học phải dạy đủ các môn và chất lượng giảng dạy của giáo viên đối với các môn chuyên kém hiệu quả. Một số giáo viên có trình độ kiến thức phổ thông còn hạn chế, nghiệp vụ sư phạm không vững vàng, chưa thực sự có uy tín với học sinh; tình trạng “già hóa” giáo viên có xu hướng gia tăng; thành phần giáo viên lớn tuổi thiếu tích cực trong đổi mới phương pháp dạy học và sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học. Những bất cập yếu kém trên đây là do nhiều nguyên nhân, trong đó nguyên nhân cơ bản là công tác quản lý chất lượng giáo viên tiểu học vẫn còn hạn chế, chưa được quan tâm đúng mức trong từng lúc, từng nơi và ở từng trường tạo nên việc thiếu ổn định và có sự chênh lệch lớn giữa các trường. Sở Giáo dục & Đào tạo chỉ quản lý bằng văn bản, chưa sâu sát cơ sở để có hướng chỉ đạo phù hợp trong phát triển đội ngũ giáo viên. Việc quản lý về mặt Nhà nước của Ủy ban nhân dân các cấp chưa quan tâm đúng mức, chưa tạo điều kiện cho ngành, cho trường trong việc tiếp nhận giáo viên; các tổ chức đoàn thể trong công tác phối hợp cũng ít quan tâm đến việc nâng cao chất lượng giáo viên. Để khắc phục những tồn tại, khó khăn nêu trên, cần thiết phải có những giải pháp quản lý mang tính chiến lược và các biện pháp cụ thể để quản lý chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học của thành phố. Mục tiêu là nhằm tạo ra được một đội ngũ giáo viên tiểu học chất lượng cao, có sự chuẩn hóa và đồng bộ về trình độ chuyên môn, cân đối giữa các loại hình, các phân môn và các vùng, có sự kế thừa để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp đổi mới giáo dục, góp phần nâng cao hiệu quả và chất lượng giáo dục tiểu học của thành phố Bạc Liêu trong những năm tới. Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài: “Biện pháp quản lý chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học trên địa bàn thành phố Bạc Liêu hiện nay” làm đề tài nghiên cứu của luận văn tốt nghiệp.
8 2. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài Xung quanh vấn đề quản lý chất lượng giáo viên đã có nhiều công trình nghiên cứu của nhiều tác giả đề cập đến. Sau đây là một số công trình nghiên cứu của các tác giả có liên quan đến hướng nghiên cứu của đề tài. Tác giả Trần Khánh Đức với công trình “Chính sách quốc gia về phát triển đội ngũ giảng viên đại học Việt Nam” đã đi sâu nghiên cứu làm rõ: mạng lưới giáo dục đại học, so sánh chính sách quốc gia trước và sau đổi mới, mô hình tổng thể của người giảng viên đại học, các chính sách nhà nước Việt Nam đối với nhà giáo, chiến lược phát triển đội ngũ giảng viên đại học Việt Nam. Tác giả Đặng Đức Thắng với công trình nghiên cứu “Nâng cao chất lượng đào tạo đội ngũ giáo viên khoa học xã hội nhân văn trong quân đội giai đoạn hiện nay” đã khẳng định vị trí vai trò quan trọng của đội ngũ giáo viên khoa học xã hội và nhân văn, xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá, xác định mục tiêu, xây dựng mô hình đào tạo và đưa ra hệ thống giải pháp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo đội ngũ giáo viên khoa học xã hội và nhân văn hiện nay. Đề tài cấp Bộ “Các giải pháp bồi dưỡng để nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học Đồng bằng Sông Cửu Long”, do tiến sĩ Nguyễn Thị Quy làm chủ nhiệm, đã tiến hành khảo sát thực trạng đội ngũ giáo viên tiểu học và thực trạng dạy học tiểu học ở Đồng bằng Sông Cửu Long, trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp bồi dưỡng nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học Đồng bằng Sông Cửu Long. Đề tài “Giải pháp nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học ở Bình Dương giai đoạn 2006 – 2010” do Trịnh Đức Tài làm chủ nhiệm đã đi sâu nghiên cứu làm rõ những vấn đề lý luận về chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học; khảo sát thực trạng và đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học ở tỉnh Bình Dương giai đoạn 2006 - 2010. Cùng với các đề tài, có nhiều luận văn, luận án thuộc chuyên ngành quản lý giáo dục nghiên cứu về đội ngũ giáo viên ở nhiều góc độ khác nhau.
9 Tác giả Trần Thu Huyền với luận văn thạc sĩ chuyên ngành Quản lý giáo dục với đề tài “Biện pháp quản lý nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên Trường Cao đẳng Sư phạm Thái Bình”. Chu Thị Hương Giang với đề tài luận văn “Những giải pháp xây dựng và phát triển đội ngũ giảng viên của Đại học Dân lập Lương Thế Vinh giai đoạn 2007 – 2015”. Luận văn thạc sĩ Quản lý Giáo dục của Trịnh Thị Mai với đề tài “Phát triển đội ngũ giảng viên Trường Đại học Đại Nam giai đoạn 2011 – 2015”. Nguyễn Thị Xoan với đề tài “Những giải pháp phát triển đội ngũ giảng viên Trường Đại học Công nghệ - Đại học quốc gia Hà Nội đáp ứng yêu cầu trong giai đoạn hiện nay”. Trần Ngọc Bảo với đề tài “Biện pháp quản lý đội ngũ giáo viên tiểu học huyện An Dương, Hải Phòng theo chuẩn nghề nghiệp giáo viên tiểu học” đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý đội ngũ giáo viên tiểu học theo hướng chuẩn hóa, đề xuất các biện pháp quản lý đội ngũ giáo viên tiểu học ở huyện An Dương, Hải Phòng. Mai Long Nguyên với đề tài “Quản lý nâng cao trình độ đội ngũ giáo viên tiểu học huyện Phú Giáo, Bình Dương”… Ngoài các đề tài và luận văn đã đề cập ở trên, còn có những bài viết đăng trên tạp chí của các nhà khoa học về nâng cao chất lượng giáo viên như: Những kỹ năng cần có của giáo viên - Người giáo viên phổ thông trong bối cảnh của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại của Nguyễn Đức Vũ; Đào tạo giáo viên tiểu học cần chú trọng những kỹ năng nghề nghiệp dạy học đặc thù ở tiểu học của Hà Văn Khải; Phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục trong giai đoạn hiện nay của Trần Viết Lưu; Đảm bảo chất lượng giáo dục tiểu học và chất lượng giáo viên tiểu học – kinh nghiệm thế giới và bài học cho Việt Nam của Nguyễn Kim Dung,… Những công trình nghiên cứu trên đây của các tác giả đã đề cập đến nhiều góc độ, nhiều khía cạnh khác nhau về quản lý đội ngũ giáo viên ở các bậc học, các địa phương khác nhau. Các công trình trên đã từng bước củng cố và hoàn thiện cơ sở lý luận về xây dựng và phát triển, nâng cao chất
10 lượng đội ngũ giáo viên phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh của từng bậc học, ngành học, từng địa phương, nhà trường thuộc phạm vi nghiên cứu của từng đề tài. Những công trình đó ít nhiều có liên quan đến hướng nghiên cứu của đề tài và đóng góp nhất định trong việc nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên đáp ứng yêu cầu giáo dục đào tạo, nghiên cứu khoa học ở các đơn vị cơ sở. Tuy nhiên, vấn đề quản lý chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học trên địa bàn thành phố Bạc Liêu chưa có được công trình nào nghiên cứu với tư cách như một đề tài khoa học. Do vậy, đề tài “Biện pháp quản lý chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học trên địa bàn thành phố Bạc Liêu hiện nay” sẽ đi sâu tìm hiểu, phân tích đánh giá và xây dựng các biện pháp quản lý chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học của địa phương trong xu thế đổi mới giáo dục. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu * Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu, đề xuất các biện pháp quản lý chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học trên địa bàn thành phố Bạc Liêu; tham mưu cho các cấp quản lý trong việc đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên tiểu học; góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục tiểu học trên địa bàn thành phố. * Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu, hệ thống hóa lý luận về quản lý chất lượng đội ngũ giáo viên nói chung và giáo viên tiểu học trên địa bàn thành phố Bạc Liêu nói riêng. - Đánh giá thực trạng đội ngũ giáo viên tiểu học và công tác quản lý chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học thành phố Bạc Liêu hiện nay. - Đề xuất biện pháp quản lý chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học thành phố Bạc Liêu hiện nay. - Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp.
11 4. Khách thể, đối tượng, phạm vi nghiên cứu * Khách thể nghiên cứu Quá trình quản lý đội ngũ giáo viên tiểu học ở thành phố Bạc Liêu. * Đối tượng nghiên cứu Quản lý chất lượng đội ngũ giáo viên các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Bạc Liêu hiện nay. * Phạm vi nghiên cứu Phạm vi đề tài chỉ tập trung nghiên cứu biện pháp quản lý chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học trên địa bàn thành phố Bạc Liêu. Các số liệu điều tra, khảo sát được sử dụng từ năm học 2009 - 2010 đến nay. 5. Giả thuyết khoa học Chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học ở thành phố Bạc Liêu còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Nếu trong quá trình quản lý thực hiện có hiệu quả và đồng bộ các vấn đề như: nâng cao nhận thức cho các chủ thể quản lý về quản lý chất lượng giáo viên tiểu học; sử dụng có hiệu quả đội ngũ giáo viên hiện có; tăng cường đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên một cách khoa học; chú trọng chất lượng trong tuyển chọn giáo viên; hoàn thiện chính sách đãi ngộ giáo viên thì chất lượng của đội ngũ giáo viên các trường tiểu học sẽ được nâng lên. 6. Phương pháp luận và phương pháp nguyên cứu Đề tài nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng; tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về giáo dục; đồng thời sử dụng các cách tiếp cận: Hệ thống - cấu trúc, Lịch sử - lôgíc và quan điểm thực tiễn trong nghiên cứu khoa học. * Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu của khoa học giáo dục. Cụ thể:
12 * Phương pháp nghiên cứu lý thuyết Phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa các tài liệu lý luận chuyên ngành, liên ngành và nghiên cứu các tài liệu kinh điển; các văn kiện nghị quyết, chỉ thị, quy chế của Đảng các cấp; các văn bản pháp luật, chính sách của Đảng, Nhà nước để xây dựng cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu. * Phương pháp nghiên cứu thực tiễn Phương pháp quan sát: Tiếp cận và xem xét hoạt động quản lý công tác bồi dưỡng đội ngũ giáo viên tiểu học của Phòng Giáo dục - Đào tạo. Điều tra, khảo sát: Xây dựng các tiêu chí và hệ thống câu hỏi điều tra theo nguyên tắc, nội dung chủ định của người nghiên cứu để xin ý kiến của các đối tượng điều tra; xin ý kiến chuyên gia bằng các phiếu hỏi. Nhóm phương pháp này được sử dụng với mục đích tìm hiểu thực trạng chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học, thực trạng quản lý hoạt động nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học thành phố Bạc Liêu; đồng thời xem xét mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lý. Đối tượng khảo sát: Cán bộ quản lý trường học và giáo viên dạy lớp, giáo viên bộ môn. Ngoài ra, còn sử dụng dữ liệu của hai hệ thống: hệ thống cơ sở dữ liệu quản lý thông tin chuyên môn giáo viên tiểu học thành phố Bạc Liêu với 443 giáo viên (EMIS, PMIS) và hệ thống dữ liệu mức chất lượng tối thiểu - thông tin các điểm trường tiểu học trên địa bàn thành phố Bạc Liêu năm 2011. Trao đổi ý kiến với đội ngũ cán bộ quản lý; giáo viên lâu năm có kinh nghiệm, có uy tín về thực trạng và giải pháp quản lý đội ngũ giáo viên tiểu học trên địa bàn thành phố Bạc Liêu. * Các phương pháp bổ trợ khác Phương pháp xử lý số liệu bằng toán thống kê, phần mềm tin học; nhóm phương pháp này nhằm mục đích xử lý các kết quả điều tra, phân tích kết quả nghiên cứu.
13 7. Ý nghĩa của luận văn Luận văn đã khái quát được những vấn đề cơ bản về lý luận quản lý chất lượng giáo viên, đánh giá thực trạng quản lý chất lượng giáo viên tiểu học trên địa bàn thành phố Bạc Liêu, trên cơ sở đó đề xuất các biện pháp quản lý chất lượng giáo viên tiểu học trên địa bàn thành phố Bạc Liêu. Kết quả phân tích đánh giá thực trạng và các biện pháp được đề xuất trong luận văn là cơ sở cho cấp ủy, chính quyền, Phòng Giáo dục, Ban giám hiệu các trường tiểu học trên địa bàn thành phố tiến hành quản lý chất lượng giáo viên tiểu học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học trên địa bàn thành phố Bạc Liêu hiện nay. 8. Kết cấu của luận văn Luận văn gồm: Mở đầu, 3 chương 7 tiết, kết luận và kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục.
14 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TIỂU HỌC 1.1. Các khái niệm cơ bản 1.1.1. Đội ngũ giáo viên tiểu học Theo từ điển Tiếng Việt - Viện ngôn ngữ học, giáo viên là: “Người dạy học ở bậc phổ thông hoặc tương đương” [39, tr. 395]. Trong Luật Giáo dục 2005, tại mục 1, điều 70, chương IV đã chỉ rõ: “Nhà giáo là người làm nhiệm vụ giảng dạy, giáo dục trong nhà trường, các cơ sở giáo dục khác”; “Nhà giáo giảng dạy ở cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục nghề nghiệp gọi là giáo viên” [25, tr.23]. Giáo viên là người lao động trí óc chuyên nghiệp, đòi hỏi tính khoa học, tính nghệ thuật và tính sáng tạo. Muốn dạy học và giáo dục có hiệu quả người giáo viên phải có kiến thức khoa học ở từng bộ môn. Ngoài ra còn có các kiến thức khoa học giáo dục, nắm vững các quy luật phát triển tâm sinh lý để hình thành nhân cách cho học sinh theo mục đích của từng cấp học. Nghề giáo còn đòi hỏi phải có tính nghệ thuật, phải có mối quan hệ “liên nhân cách”, phải tổ chức ứng xử giữa con người với con người nên nghề này đòi hỏi người giáo viên phải khéo ứng xử sư phạm, biết vận dụng các phương pháp dạy học, phương pháp giáo dục khi tiến hành giáo dục người giáo viên phải dựa vào tình huống và con người cụ thể để có phương pháp giáo dục thích hợp và hiệu quả nhất. Mỗi học sinh là một nhân cách đang hình thành và phát triển. Sự phát triển đó chứa đầy biến động theo nhiều xu hướng khác nhau. Vì thế lao động của người giáo viên không cho phép rập khuôn máy móc mà đòi hỏi phải có nội dung phong phú, cách thức tiến hành sáng tạo ở từng tình huống sư phạm. Giáo viên là nhân tố quyết định chất lượng giáo dục - đào tạo trong nhà trường. Chất lượng của quá trình đó thể hiện chủ yếu ở chất lượng của sản
15 phẩm giáo dục. Đó chính là trình độ phát triển nhân cách của học sinh sau khi kết thúc một quá trình đào tạo. Chất lượng giáo dục - đào tạo nói chung và ở từng học sinh nói riêng là kết quả tổng hợp của rất nhiều yếu tố: nguồn lực đào tạo, môi trường học tập, trình độ quản lý, phẩm chất và năng lực đội ngũ giáo viên. Tuy vậy, giáo viên luôn là người làm việc trực tiếp với học sinh, là người điều khiển quá trình dạy học, là yếu tố chủ đạo trong quá trình giáo dục. Thông qua việc sử dụng các phương pháp, phương tiện giáo dục thích hợp và thông qua chính nhân cách của mình giáo viên trực tiếp tác động lên nhân cách của học sinh. Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII đã chỉ rõ: “Giáo viên là nhân tố quyết định chất lượng của giáo dục và được xã hội tôn vinh. Giáo viên phải có đủ đức, tài” [41, tr.40-41]. Lực lượng giáo viên vừa là nguồn nhân lực, vừa có vị trí đặc biệt trong sự nghiệp “nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài” cho đất nước. Khái niệm đội ngũ dùng cho các tổ chức trong xã hội một cách khá rộng rãi như: đội ngũ trí thức, đội ngũ thanh niên, đội ngũ giáo viên…Vì được sử dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực; do vậy, xung quanh khái niệm về đội ngũ còn có nhiều quan niệm khác nhau. Theo từ điển Tiếng Việt - Viện ngôn ngữ học: “Đội ngũ là tập hợp một số đông người, cùng chức năng nghề nghiệp thành một lực lượng” [39, tr. 328]. Như vậy, ở một nghĩa chung nhất chúng ta có thể hiểu: Đội ngũ là tập hợp một số đông người, hợp thành một lực lượng để thực hiện một hay nhiều chức năng, có thể cùng nghề nghiệp hoặc khác nghề, nhưng có chung mục đích xác định; họ làm việc theo kế hoạch và gắn bó với nhau về lợi ích vật chất và tinh thần cụ thể. Hay nói cách khác, đội ngũ là một nhóm người, một tổ chức, tập hợp thành một lực lượng để thực hiện những mục đích nhất định. Trong lĩnh vực giáo dục, có một lực lượng chuyên làm công tác dạy học và giáo dục trong các nhà trường, các cơ sở giáo dục và được gọi là đội ngũ giáo viên. Đội ngũ giáo viên là tập hợp những người đảm nhận công tác
16 giáo dục và dạy học trong các nhà trường, các cơ sở giáo dục có đầy đủ tiêu chuẩn đạo đức, chuyên môn và nghiệp vụ quy định. Trước hết đội ngũ giáo viên là tập hợp những người thực hiện các hoạt động dạy học và giáo dục trong các nhà trường, các cơ sở giáo dục. Đó là những người trực tiếp tham gia vào thực hiện nhiệm vụ hình thành và phát triển các phẩm chất nhân cách cho người học ở các nhà trường và cơ sở giáo dục khác nhau. Đội ngũ giáo viên là tập hợp những người có đầy đủ tiêu chuẩn đạo đức, chuyên môn và nghiệp vụ theo quy định. Trong điểm 2, điều 70, Luật Giáo dục 2005 đã chỉ rõ: “Nhà giáo phải có các tiêu chuẩn sau đây: a) Phẩm chất đạo đức, tư tưởng tốt; b) Đạt trình độ chuẩn được đào tạo về chuyên môn, nghiệp vụ; c) Đủ sức khỏe theo yêu cầu nghề nghiệp; d) Lý lịch bản thân rõ ràng” [25, tr.33]. Đội ngũ giáo viên là khái niệm dùng chung cho tập hợp những người làm nghề dạy học - giáo dục trong các nhà trường, cơ sở giáo dục ở các bậc học: mầm non, phổ thông, trung học chuyên nghiệp. Tập hợp những người làm nhiệm vụ dạy học và giáo dục ở cơ sở giáo dục đại học, trường cao đẳng nghề gọi là đội ngũ giảng viên. Từ những phân tích trên đây có thể hiểu khái niệm đội ngũ giáo viên tiểu học như sau: Đội ngũ giáo viên tiểu học là tập hợp những người thực hiện hoạt động dạy học - giáo dục trong các nhà trường, các cơ sở giáo dục ở bậc tiểu học có đầy đủ tiêu chuẩn đạo đức, chuyên môn và nghiệp vụ theo quy định. Đội ngũ giáo viên tiểu học là tập hợp những nhà giáo giảng dạy trong các trường, các cơ sở giáo dục bậc tiểu học. Đối tượng giảng dạy, giáo dục của họ là trẻ em trong độ tuổi từ 6 tuổi đến 14 tuổi.
17 Giáo dục tiểu học là một bậc học khởi đầu của giáo dục phổ thông. Theo Luật giáo dục, trẻ em từ 6 - 14 tuổi đều phải bắt buộc vào bậc tiểu học từ lớp 1 đến lớp 5. Tuổi học sinh bắt đầu học lớp 1 là 6 tuổi. Trẻ em 6 tuổi lúc này bắt đầu chuyển hẳn sang giai đoạn mới - giai đoạn học tập. Giáo dục tiểu học nhằm đạt đến mục tiêu: “... giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kỹ năng cơ bản để học sinh tiếp tục học lên trung học cơ sở” [25, tr.25]. Có thể nói bậc tiểu học như cái nền nhà của ngôi nhà kiến thức của mỗi con người. Cái nền ấy vững chắc hay không vững chắc sẽ ảnh hưởng đến chất lượng, sự tồn tại của ngôi nhà. Chính vì điều đó, giáo dục tiểu học đòi hỏi sự công phu, cẩn thận, chu đáo hơn lúc nào hết. Do vậy, lao động sư phạm của giáo viên tiểu học cũng sẽ mang những đặc thù riêng biệt. Giáo dục tiểu học là bậc học bắt buộc và có tính phổ cập nên qui mô phân bố của các lớp học tiểu học sẽ là rộng nhất so với các bậc học khác. Có thể nói, ở đâu có trẻ em thì ở đó có giáo dục, có lớp tiểu học. Điều này sẽ mang lại sự khác biệt của đội ngũ giáo viên tiểu học với giáo viên bậc học khác trong lao động sư phạm. Điều 17 chương II Điều lệ trường tiểu học (2010) quy định: “Mỗi lớp học có một giáo viên chủ nhiệm phụ trách giảng dạy một hoặc nhiều môn học. Biên chế giáo viên một lớp theo quy định hiện hành của nhà nước. Ở những địa bàn đặc biệt khó khăn có thể tổ chức lớp ghép nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh đi học. Số lượng học sinh và số lớp trình độ trong một lớp ghép phù hợp năng lực dạy học của giáo viên và điều kiện địa phương”. Như vậy, hầu hết giáo viên tiểu học phải dạy nhiều môn học kể cả môn chuyên có tính chất năng khiếu. Do đó, đòi hỏi người giáo viên tiểu học phải đa tài, năng động thì mới thích ứng được với yêu cầu của bậc học. Người giáo viên tiểu học trong giai đoạn hiện nay có vai trò, vị trí quan trọng trong hệ thống giáo dục. Giáo viên tiểu học là nhân tố quan trọng trong việc xây dựng bậc tiểu học trở thành bậc học nền tảng của hệ thống giáo dục
18 quốc dân, tạo điều kiện cơ bản để nâng cao dân trí trang bị những cơ sở ban đầu hết sức trọng yếu để phát triển toàn diện nhân cách con người Việt Nam tương lai. Giáo viên tiểu học là người giữ vai trò chủ yếu trong việc thực hiện phổ cập giáo dục tiểu học. Do thực hiện phổ cập giáo dục tiểu học, người giáo viên tiểu học trở thành người sâu sát, gần gũi nhất với mọi người và là người thầy đầu tiên đối với mỗi công dân tương lai - dù sau này người đó giữ trọng trách gì. Đối với vùng khó khăn, giáo viên tiểu học còn là trí thức địa phương. Học sinh tiểu học tiềm ẩn nhiều khả năng phát triển song chưa có kinh nghiệm về cuộc sống nên các em tiếp thu không chọn lọc; giáo viên tiểu học là người có uy tín, là "thần tượng” đối với tuổi nhỏ. Giáo viên tiểu học giữ vai trò quyết định sự phát triển đúng hướng của các em, ấn tượng về người giáo viên tiểu học sẽ giữ mãi trong kí ức của mỗi người. Do đặc điểm lao động sư phạm ở bậc tiểu học, nghề dạy học tiểu học là nghề quan trọng và giáo viên tiểu học cũng là nhân tố quyết định đối với sự phát triển và về chất lượng giáo dục của mỗi lớp tiểu học, của từng học sinh tiểu học. Điều 15 Luật Phổ cập giáo dục tiểu học đã quy định: "Giáo viên tiểu học phải được tuyển chọn, đào tạo theo tiêu chuẩn đạo đức, tác phong, chuyên môn, nghiệp vụ do Nhà nước qui định”. Một quan niệm như trên về người giáo viên tiểu học, về đội ngũ giáo viên tiểu học là đầy đủ, toàn diện và khoa học. Nếu so sánh với các bậc học khác thì giáo viên tiểu học luôn chiếm tỷ lệ lớn nhất trên 50% toàn bộ giáo viên. Đội ngũ giáo viên tiểu học cũng là đội ngũ có số lượng nữ lớn nhất chiếm trên 78% số giáo viên tiểu học. Điều bất cập đã và đang gây khó khăn cho giáo dục tiểu học hiện nay là trình độ đào tạo ban đầu và năng lực chuyên môn của giáo viên tiểu học không đồng đều và đang ở mức độ thấp, chưa đáp ứng được với yêu cầu của giáo dục tiểu học. Đặc điểm này càng bộc lộ rõ khi giáo dục tiểu học hoàn thành phổ cập, bước sang giai đoạn nâng cao chất lượng. Để có mặt bằng chất lượng giáo dục tiểu học ngang bằng với các nước trong khu vực và thế giới thì rõ ràng là cần coi trọng chiến lược quản lý chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học.
19 1.1.2. Chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học Chất lượng là một khái niệm tương đối, khó định nghĩa, khó đo lường và còn nhiều quan niệm khác nhau. Hiện nay, chất lượng thường được tiếp cận theo các góc độ: chất lượng được đánh giá bằng đầu vào; chất lượng được đánh giá bằng đầu ra; chất lượng được đánh giá bằng văn hóa tổ chức; chất lượng là sự phù hợp với mục tiêu; chất lượng là sự phù hợp với tiêu chuẩn; chất lượng là hiệu quả đạt được mục đích,… Theo đại từ tiếng Việt do Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin ban hành năm 1999 xác định: Chất lượng là phạm trù triết học biểu thị những thuộc tính bản chất của sự vật, chỉ rõ nó là cái gì, tính ổn định tương đối của sự vật phân biệt nó với các sự vật khác, chất lượng là đặc tính khách quan của sự vật. Chất lượng là tập hợp các đặc tính của một thực thể, tạo cho thực thể đó có khả năng thoả mãn những nhu cầu nào đó. Chất lượng được biểu hiện ra bên ngoài qua các thuộc tính. Nó là cái liên kết các thuộc tính của sự vật lại làm một, gắn bó với sự vật như một tổng thể bao quát toàn bộ sự vật và không tách khỏi sự vật. Sự vật khi vẫn còn là bản thân nó thì không thể mất chất lượng của nó. Sự thay đổi chất lượng kéo theo sự thay đổi của sự vật về căn bản. Chất lượng của sự vật bao giờ cũng gắn với tính qui định về số lượng của nó và không thể tồn tại ngoài tính qui định ấy. Chất lượng của sự vật, hiện tượng được biểu hiện thông qua các thuộc tính của nó. Mỗi sự vật lại có nhiều thuộc tính, mỗi thuộc tính lại tham gia vào việc qui định chất của sự vật, hiện tượng không giống nhau. Có thuộc tính có bản chất, có thuộc tính không bản chất. Các thuộc tính bản chất tồn tại trong suốt quá trình tồn tại của sự vật, hiện tượng, giữ vai trò qui định sự vật, hiện tượng làm cho nó khác với cái khác. Nếu thuộc tính cơ bản mất đi thì sự vật không còn. Trái lại thuộc tính không bản chất không giữ vai trò như thế. Chất của sự vật còn được qui định bởi đặc điểm cấu trúc của sự vật, đó là các yếu tố, các bộ phận cấu thành một hệ thống của sự vật, tức là cấu trúc bên trong. Cấu trúc bên trong nếu sắp xếp theo những cách thức khác nhau
20 cũng sẽ tạo thành những thuộc tính khác nhau của sự vật, hiện tượng. Vì vậy, khi xác định chất của sự vật cần phải tính đến đặc điểm cấu trúc của sự vật, hiện tượng. Nhà giáo giữ vai trò quyết định trong việc đảm bảo chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, vai trò đó chỉ có thể thực hiện đầy đủ khi đội ngũ này thực sự có chất lượng. Một đội ngũ giáo viên có chất lượng thực sự phải bao hàm các thành viên có đủ phẩm chất năng lực; tuy nhiên, chất lượng đội ngũ giáo viên không thể quan niệm chỉ là cộng lại chất lượng của mỗi con người. Bởi vì: “Đội ngũ là số đông sắp xếp có trật tự hoặc có tổ chức chặt chẽ” [39,tr.397]. Nhờ đó mà sức mạnh của từng người và cả đội ngũ được khơi dậy và phát huy cao nhất, giúp họ có thể thực hiện tốt nhiệm vụ được giao. Là một bộ phận trong hệ thống giáo dục quốc dân, chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học có những đặc điểm chung vừa có những đặc thù riêng của nó. Đi sâu nghiên cứu đội ngũ giáo viên tiểu học, từ quan niệm chất lượng đã phân tích ở trên, có thể quan niệm chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học như sau: Chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học là tổng hợp các giá trị bên trong của đội ngũ giáo viên tiểu học; được biểu hiện ở khả năng đáp ứng mục tiêu, yêu cầu giáo dục ở bậc tiểu học và các tiêu chuẩn về đạo đức, tác phong, chuyên môn, nghiệp vụ của giáo viên tiểu học do Nhà nước qui định. Trước hết, chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học là tổng hợp các giá trị bên trong của đội ngũ. Cụ thể là giá trị của các yếu tố cơ bản sau: - Số lượng thành viên trong đội ngũ - Cơ cấu đội ngũ - Phẩm chất đội ngũ - Trình độ đội ngũ - Năng lực đội ngũ
21 Dưới dạng sơ đồ thì chất lượng đội ngũ giáo viên được thể hiện như sau: Phẩm chất Trình độ Năng lực Chất lượng đội ngũ giáo viên Số lượng Cơ cấu Sơ đồ 1.1: Chất lượng đội ngũ giáo viên Chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học được thể hiện ở số lượng giáo viên. Số lượng là ranh giới của sự vật, hiện tượng, vì thế sự thay đổi ranh giới đạt đến một giới hạn nào đó sẽ làm bản chất của sự vật, hiện tượng thay đổi. Số lượng của đội ngũ giáo viên là biểu thị về mặt định lượng của đội ngũ, nó phản ánh qui mô lớn, nhỏ, nhiều, ít của đội ngũ. Tùy theo mỗi giai đoạn phát triển của tình hình, nhiệm vụ giáo dục, đào tạo của nhà trường mà đội ngũ giáo viên cần có số lượng bao nhiêu, với cơ cấu cân đối, hợp lý và trên cơ sở phẩm chất, năng lực của từng giáo viên ngang tầm với đòi hỏi của tình hình nhiệm vụ. Giáo dục - đào tạo càng phát triển thì yêu cầu chất lượng đội ngũ giáo viên ngày càng cao. Một đội ngũ giáo viên mạnh, nhất thiết đó phải là đội ngũ được biên chế, kiện toàn thường xuyên, hợp lý đảm bảo về số lượng đáp ứng yêu cầu giáo dục - đào tạo. Không có số lượng thích hợp không thể tạo dựng thành đội ngũ. Sự thiếu hụt về số lượng gây ra sự quá tải trong quá trình thực hiện nhiệm vụ giáo dục - đào tạo, đồng thời làm cho mỗi người không có điều kiện cần thiết để học tập, tích lũy kiến thức nâng cao trình độ. Một khi số lượng giáo viên đáp ứng thích hợp sẽ tạo nên tính đồng bộ và khả năng hoàn thành nhiệm vụ của cả đội ngũ. Nhiệm vụ của nhà trường càng mở rộng, càng phức tạp nặng nề thì cần phải tăng số lượng đội ngũ giáo viên. Số
22 lượng giáo viên được tính toán trong biên chế phải là số lượng những con người đủ phẩm chất, năng lực đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ giáo dục - đào tạo. Tuy nhiên, hiệu quả thực hiện nhiệm vụ còn phụ thuộc vào cách sắp xếp, sử dụng sao cho phát huy hết khả năng của từng người và cả đội ngũ, tức là phải có một cơ cấu cân đối, hợp lý. Theo nghĩa chung nhất, cơ cấu là sự sắp xếp và tổ chức các phần tử tạo thành cái toàn thể. Đó là một hệ thống, một tập hợp điều chỉnh có định hướng của những yếu tố tác động qua lại lẫn nhau, bảo đảm đạt tới mục tiêu đã đề ra. Cơ cấu đội ngũ giáo viên nói lên các thành viên của đội ngũ được bố trí sắp xếp theo một nguyên tắc, một qui luật nhất định và sự tác động lẫn nhau giữa các thành viên đó. Một cơ cấu giáo viên hợp lý trong mỗi đơn vị trường học sẽ tạo điều kiện để các thành viên bổ sung cho nhau những điểm mạnh, hạn chế những điểm yếu của mỗi người, tạo thành một sức mạnh tổng hợp hài hòa, phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ của mỗi trường tiểu học, đồng thời hạn chế những thiếu sót trong quản lý và sử dụng giáo viên của các nhà trường, các cơ sở giáo dục. Do đó, cơ cấu cân đối, hợp lý là một trong những yếu tố cơ bản tạo thành chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học. Chất lượng đội ngũ giáo viên ở các trường tiểu học là kết quả tổng hợp của nhiều yếu tố, trong đó chất lượng của mỗi giáo viên giữ vai trò cực kỳ quan trọng. Bất luận một tổ chức chính trị xã hội nào với số lượng ít hay nhiều, được cơ cấu theo cách nào thì chất lượng tổ chức đó cũng phụ thuộc trước hết vào chất lượng của mỗi thành viên. Do đó, trong mối quan hệ chung, chất lượng mỗi giáo viên là cơ sở nền tảng hợp thành chất lượng chung của cả đội ngũ. Chất lượng người giáo viên tiểu học xét đến cùng là yếu tố cơ bản chi phối đến việc điều chỉnh số lượng và chuyển dịch cơ cấu đội ngũ theo một hướng nhất định. Trong các văn kiện của Đảng đều quan tâm đến việc nâng cao chất lượng của mỗi giáo viên. Chất lượng của mỗi giáo viên là hợp thành của