Luận văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học Tiếng Anh tại các trường trung học phổ thông quận Cầu Giấy, Hà Nội theo tiếp cận năng lực

Chia sẻ: Ganuongmuoilu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:103

Thêm vào BST

Báo xấu

28
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là lý luận và đánh giá thực trạng quản lý hoạt động thực hành tiếng Anh tại các trường trung học phổ thông quận Cầu Giấy, Hà Nội theo tiếp cận năng lực, luận văn đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động thực hành tiếng Anh nhằm góp phần nâng cao kết quả thực hành tiếng Anh cho học sinh trung học phổ thông.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học Tiếng Anh tại các trường trung học phổ thông quận Cầu Giấy, Hà Nội theo tiếp cận năng lực

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ MINH HẢI QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH TIẾNG ANH TẠI CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG QUẬN CẦU GIẤY, HÀ NỘI THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI, 2020
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ MINH HẢI QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH TIẾNG ANH TẠI CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG QUẬN CẦU GIẤY, HÀ NỘI THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NÔNG THỊ NHUNG HÀ NỘI, 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu khoa học, độc lập của tôi; các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Minh Hải
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH TIẾNG ANH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC .................................................................................................. 8 1.1. Một số khái niệm cơ bản ............................................................................ 8 1.2. Hoạt động thực hành tiếng Anh trong nhà trường phổ thông .................... 11 1.3. Đặc điểm dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực người học ................. 13 1.4. Quản lý hoạt động thực hành Tiếng Anh trong nhà trường phổ thông theo tiếp cận năng lực...................................................................................... 18 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động thực hành tiếng Anh trong nhà trường phổ thông theo tiếp cận năng lực ................................................... 24 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH TIẾNG ANH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG QUẬN CẦU GIẤY, HÀ NỘI THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC............................................... 28 2.1. Vài nét về kinh tế - xã hội và giáo dục quận Cầu Giấy.............................. 28 2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng............................................................... 32 2.3. Thực trạng hoạt động thực hành Tiếng Anh theo tiếp cân năng lực người học ở các trường trung học phổ thông quận Cầu Giấy, Hà Nội ........................ 33 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động thực hành Tiếng Anh theo tiếp cân năng lực người học ở các trường trung học phổ thông quận Cầu Giấy, Hà Nội ........ 45 2.5. Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động thực hành Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực...................................................................................... 55 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH TIẾNG ANH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG QUẬN CẦU GIẤY, HÀ NỘI THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC........................................................... 59 3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp............................................................. 59 3.2. Một số biện pháp quản lý hoạt động thực hành Tiếng Anh ở các trường trung học phổ thông quận Cầu Giấy, Hà Nội theo tiếp cận năng lực ................ 60 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ............................................................... 73 3.4. Khảo nghiệm về tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp .............. 74 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...................................................................... 78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 81
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT CBQL Cán bộ quản lý GVTA Giáo viên Tiếng Anh HĐTH Hoạt động thực hành THPT Trung học phổ thông
DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Khung năng lực ngoại ngữ 06 bậc của Việt Nam ................................... 16 Bảng 2.1. Kết quả khảo sát thực trạng xây dựng, thực hiện mục tiêu HĐTH Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT quận Cầu Giấy ...... 33 Bảng 2.2. Kết quả khảo sát thực trạng hình thức tổ chức thực hành Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT quận Cầu Giấy ........................ 34 Bảng 2.3. Kết quả khảo sát thực trạng sử dụng phương pháp thực hành Tiếng Anh của giáo viên ..................................................................................... 36 Bảng 2.4. Kết quả khảo sát thực trạng các hoạt động tổ chức thực hành Tiếng Anh của giáo viên ..................................................................................... 38 Bảng 2.5. Động lực học tập tiếng anh của học sinh các trường THPT quận Cầu Giấy .... 40 Bảng 2.6. Kết quả khảo sát thực trạng về phương pháp học tập của học sinh ......... 41 Bảng 2.7. Đánh giá kết quả thực hành Tiếng Anh ở các trường THPT ................... 42 Bảng 2.8: Thực trạng cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy - học thực hành Tiếng Anh trường THPT quận Cầu Giấy............................................................. 44 Bảng 2.9. Thực trạng quản lý thực hiện mục tiêu, nội dung thực hành Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT quận Cầu Giấy ................ 46 Bảng 2.10. Thực trạng quản lý phương pháp, hình thức thực hành Tiếng Anh tiếp cận năng lực ở các trường THPT quận Cầu Giấy................................ 47 Bảng 2.11. Thực trạng bồi dưỡng dạy thực hành Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực cho giáo viên ở các trường THPT quận Cầu Giấy ............................... 49 Bảng 2.12. Thực trạng quản lý xây dựng môi trường giao tiếp trong thực hành Tiếng Anh ở các trường THPT quận Cầu Giấy ......................................... 50 Bảng 3.1. Kết quả khảo sát tính cấp thiết của các biện pháp .................................. 74 Bảng 3.2. Kết quả khảo sát tính khả thi của các biện pháp ..................................... 76
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đứng trước những yêu cầu đổi mới của nền kinh tế, xã hội của đất nước trong bối cảnh hội nhập toàn cầu hóa, ngoại ngữ nói chung và Tiếng Anh nói riêng là một công cụ, phương tiện đắc lực và hữu hiệu trong quá trình hội nhập và phát triển. Một trong những nhiệm vụ trọng tâm và giải pháp nhằm phát triển giáo dục vững chắc và mạnh mẽ hơn trong thời gian tới đó là đổi mới việc tổ chức hoạt động dạy học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân để cung cấp cho thế hệ trẻ một phương tiện giao tiếp, học tập và làm việc hữu hiệu trong môi trường đa ngôn ngữ của xu thế hội nhập kinh tế quốc tế, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Ngoại ngữ đã trở thành nhu cầu ngày càng phát triển cùng với sự phát triển đi lên của toàn xã hội. Chính vì vậy, việc học ngoại ngữ nói chung, dạy học Tiếng Anh nói riêng vừa là xu hướng tất yếu, vừa là một nhiệm vụ của các nhà trường THPT hiện nay. Trong những năm qua, việc dạy học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân đã đạt được những kết quả đáng khích lệ. Tuy nhiên, hiệu quả sử dụng ngoại ngữ, kỹ năng giao tiếp của học sinh còn hạn chế. Nguyên nhân là do việc tổ chức dạy học ngoại ngữ ở các cấp học còn nhiều bất cập, một bộ phận giáo viên dạy ngoại ngữ còn hạn chế về năng lực chuyên môn, phương pháp chưa đổi mới, chưa thích ứng với sự thay đổi để đáp ứng yêu cầu của tình hình mới. Hiện nay Tiếng Anh đã được xem như là ngôn ngữ Quốc tế. Đảng và Nhà nước ta rất quan tâm đến việc dạy học ngoại ngữ trong các nhà trường. Tiếng Anh là một trong những ngoại ngữ bắt buộc được đưa vào dạy học ở trường bậc học khác nhau trong hệ thống giáo dục quốc dân. Thực tế cho thấy, việc dạy học Tiếng Anh ngày nay ở nước ta đang phát triển với nhiều thuận lợi; số lượng người có nhu cầu học ngày càng tăng; Hệ thống tài liệu dạy học phong phú; Các trang thiết bị hỗ trợ dạy học đa dạng, hiện đại... Bên cạnh đó, vẫn còn tồn tại những khó khăn, bất cập trong thực tế dạy học bộ môn này. Người dạy, người học còn lúng túng trong việc lựa chọn tài liệu, phương pháp, phương tiện dạy học hữu hiệu nhất. Các nhà quản lý giáo dục đang tìm phương pháp quản lý hiệu quả tốt nhất đối với quá trình dạy học bộ môn Tiếng Anh. Hoạt động dạy học bộ môn này các lớp ở Trường THPT quận Cầu Giấy, Hà Nội nói chung và hoạt động thực hành tiếng Anh nói riêng trong thời 1
gian qua đã đạt được những thành quả nhất định như lãnh đạo Nhà trường và các thầy, cô giáo đã nhận thức được tầm quan trọng của hoạt động thực hành tiếng Anh, các nội dung thực hành tiếng Anh đã được xây dựng thành kế hoạch hoặc triển khai trong kế hoạch đào tạo của Nhà trường. Tuy nhiên, hoạt động quản lý thực hành tiếng Anh của các trường THPT trên địa bàn quận Cầu Giấy, Hà Nội vẫn còn nhiều bất cập về thực hiện nội dung chương trình để phù hợp với trình độ học sinh, việc đổi mới phương pháp giảng dạy chưa được thực hiện đồng bộ, đội ngũ giáo viên chưa đáp ứng yêu cầu của xã hội, trang thiết bị cho dạy học được đầu tư nhiều nhưng chưa được sử dụng có hiệu quả. Việc tổ chức các khâu trong quá trình dạy học thực hành môn Tiếng Anh còn chưa đồng bộ. Công tác quản lý hoạt động thực hành môn Tiếng Anh chưa được quan tâm, công tác lập kế hoạch còn mang tính hình thức... Là một giáo viên bộ môn Tiếng Anh ở trường THPT Cầu Giấy, Hà Nội, bản thân tác giả nhận thấy việc nghiên cứu thực trạng quản lý HĐTH môn Tiếng Anh ở trường nhằm tìm ra các biện pháp có hiệu quả để khắc phục những hạn chế, khó khăn trong công tác quản lý môi trường thực hành bộ môn, từng bước nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo của nhà trường là rất cần thiết. Song để đảm bảo và nâng cao chất lượng thực hành Tiếng Anh, tác giả nghĩ cần phải đánh giá đúng thực trạng, trên cơ sở đó xây dựng kế hoạch tổ chức thực hành và các biện pháp nâng cao chất lượng dạy học nhằm phát triển năng lực người học, tạo nên sự đổi mới trong việc quản lý môi trường thực hành tiếng nhằm đáp ứng nhu cầu xã hội và phát triển đất nước. Trước những băn khoăn về chất lượng hoạt động đổi mới phương pháp dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận phát triển năng lực và mối quan hệ với công tác chỉ đạo hoạt động đổi mới phương pháp dạy học trong nhà trường trung học phổ thông hiện nay, với hy vọng tìm ra một hướng đi đúng để nâng cao chất lượng và hiệu quả quản lý thực hành Tiếng Anh nhằm đáp ứng nhu cầu xã hội và phát triển đất nước. Xuất phát từ những thực tế trên tôi quyết định chọn đề tài: “Quản lý hoạt động dạy học Tiếng Anh tại các trường trung học phổ thông quận Cầu Giấy, Hà Nội theo tiếp cận năng lực”, phân tích rõ thực trạng, đề xuất một số biện pháp tổ chức thích hợp đối với hoạt động dạy học môn Tiếng Anh của nhà trường, với hy vọng tìm ra một hướng đi đúng để đưa môn Tiếng Anh của trường có chất lượng và hiệu quả cao hơn. 2
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài 2.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài Tiếp cận năng lực trong giáo dục nói chung, dạy học nói riêng được hình thành, phát triển rộng khắp ở Mỹ vào những năm 1970 và trở thành một phong trào với những nấc thang mới trong những năm 1990 ở Anh, Úc, New Zealand, xứ Wales... Theo J. Richard và T. Rodger, “Tiếp cận năng lực trong dạy học tập trung vào kết quả học tập, nhắm tới những gì người học dự kiến phải làm được hơn là nhắm tới những gì họ cần phải học được” [40, tr.78]. Khi tổng kết các lý thuyết về tiếp cận dựa trên NL trong dạy học và phát triển, K.E. Paprock [40; tr.79 ] đã chỉ ra năm đặc tính cơ bản của tiếp cận này: 1) Tiếp cận năng lực dựa trên triết lý người học là trung tâm; 2) Tiếp cận năng lực thực hiện việc đáp ứng các đòi hỏi của chính sách; 3) Tiếp cận năng lực là định hướng cuộcsống thật; 4) Tiếp cận năng lực rất linh hoạt và năng động; 5) Những tiêu chuẩn của năng lực được hình thành một cách rõ ràng. Chính những đặc tính nói trên đã làm cho tiếp cận theo năng lực có những ưu thế nổi bật so với các cách tiếp cận khác trong dạy học. Theo S. Kerka [38], những ưu thế đó là: 1) Tiếp cận năng lực cho phép cá nhân hóa việc học: trên cơ sở mô hình năng lực, người học sẽ bổ sung những thiếu hụt của mình để thực hiện những nhiệm vụ cụ thể; 2) Tiếp cận năng lực chú trọng vào kết quả (outcomes) đầu ra; 3) Tiếp cận năng lực tạo ra những linh hoạt trong việc đạt tới các kết quả đầu ra, theo những cách thức riêng phù hợp với đặc điểm và hoàn cảnh của cá nhân; 4) Tiếp cận năng lực còn tạo khả năng cho việc xác định một cách rõ ràng những gì cần đạt được và những tiêu chuẩn cho việc đo lường các thành quả học tập của người học. Việc chú trọng vào kết quả đầu ra và những tiêu chuẩn đo lường khách quan của những năng lực cần thiết để tạo ra các kết quả này là điểm được các nhà hoạch định chính sách Giáo dục & Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực đặc biệt quan tâm nhấn mạnh. 2.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam Sự cần thiết phải chuyển sang dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh Tuy không có công trình nào trực tiếp đề cập đến vấn đề này, nhưng thông 3
qua nghiên cứu các tác giả Đặng Quốc Bảo và Nguyễn Sĩ Thu [6], Nguyễn Thành Ngọc Bảo [7], Tôn Quang Cường [15], Bùi Minh Đức, Đào Thị Việt Anh, Hoàng Thị Kim Huyền [22], Nguyễn Thu Hà [28]... có thể thấy, trong bối cảnh toàn cầu hóa và nền kinh tế tri thức như hiện nay, dạy học truyền thống tập trung vào nội dung kiến thức không còn phù hợp nữa Tổ chức hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh Các tác giả [21], [33], [46] lại cho rằng, để tổ chức hiệu quả HĐTH theo định hướng phát triển năng lực học sinh cần chú ý đến việc sử dụng các phương pháp và Hiệu trưởng tổ chức dạy học, tạo điều kiện tốt nhất cho học sinh thực hành, vận dụng kiến thức trong những tình huống đa dạng. Tác giả Lê Hương Hoa (2015), Đổi mới phương pháp giảng dạy tiếng Anh theo định hướng thực hành giao tiếp [33], đã nghiên cứu về phương pháp dạy học tiếng Anh trên cơ sở so sánh các phương pháp và tìm ra những ưu điểm của phương pháp thực hành giao tiếp. Trước đó, tác giả Nguyễn Ngọc Hùng (2006) [36] đã đề xuất các giải pháp đổi mới quản lý dạy học thực hành theo tiếp cận năng lực thực hiện cho sinh viên sư phạm kỹ thuật trên cơ sở nghiên cứu sự cần thiết của phương pháp thực hành trong dạy học Tiếng Anh. Theo tác giả Nguyễn Ngọc Hùng [37, tr.27-29] “bài toán đổi mới đánh giá người học trong giáo dục theo tiếp cận năng lực là một bài toán phức tạp và đa tầng”. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và nền kinh tế tri thức như hiện nay, dạy học truyền thống tập trung vào nội dung kiến thức không còn phù hợp nữa. Vì thế, để giáo dục Việt Nam sớm tìm thấy tiếng nói chung với các nền giáo dục tiên tiến trong khu vực và thế giới thì điều quan trọng là phải nhanh chóng chuyển hệ thống giáo dục của nước ta sang tiếp cận phát triển năng lực học sinh. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và đánh giá thực trạng quản lý hoạt động thực hành tiếng Anh tại các trường trung học phổ thông quận Cầu Giấy, Hà Nội theo tiếp cận năng lực, luận văn đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động thực hành tiếng Anh nhằm góp phần nâng cao kết quả thực hành tiếng Anh cho học sinh trung học phổ thông. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động thực hành Tiếng Anh tại các trường trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực; 4
- Đánh giá thực trạng quản lý hoạt động thực hành tiếng Anh tại các trường trung học phổ thông quận Cầu Giấy, Hà Nội theo tiếp cận năng lực và các yếu tố ảnh hưởng tới thực trạng quản lý này; - Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động thực hành tiếng Anh nhằm góp phần nâng cao kết quả thực hành tiếng Anh cho học sinh trung học phổ thông. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Quản lý hoạt động thực hành Tiếng Anh tại các trường THPT quận Cầu Giấy, Hà Nội theo tiếp cận năng lực. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Giới hạn về nội dung: Xuất phát từ tiếp cận năng lực học sinh trung học phổ thông và tiếp cận chức năng quản lý, luận văn xác định các nội dung quản hoạt động thực hành tiếng Anh tại các trường trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực gồm: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra, đánh giá hoạt động thực hành tiếng Anh theo tiếp cận năng lực học sinh ở các trường trung học phổ thông. - Giới hạn về địa bàn: Luận văn này tiến hành nghiên cứu thực tiễn tại các trường THPT: THPT Cầu Giấy; THPT Yên Hòa; PTDL Hermangoại ngữ Gmeiner; THPT Hồng Bàng; THPT Lương Thế Vinh; THPT Lý Thái Tổ; THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm; THPT Nguyễn Siêu; THPT Phạm Văn Đồng; THPT Global; THPT Nguyễn Huệ. - Giới hạn về khách thể: Luận văn tiến hành khảo sát với các nhóm khách thể như: Hiệu trưởng, Phó Hiệu trưởng, Tổ trưởng chuyên môn; giáo viên và học sinh tại 11 trường THPT quận Cầu Giấy. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cách tiếp cận nghiên cứu Tiếp cận chức năng quản lý: Quản lý hoạt động thực hành tiếng Anh tại các trường trung học phổ thông theo tiếp cận năng cần dựa trên các chức năng cơ bản của hoạt động quản lý đó là: Lập kế hoạch, tổ chức, kiểm tra và đánh giá hoạt động thực hành Tiếng Anh. Các chức năng này cần phải được thể hiện xuyên suốt trong quá trình quản lý hoạt động thực hành tiếng Anh. Tiếp cận năng lực: Hoạt động thực hành tiếng Anh tại các trường trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực là hoạt động hướng tới sự hình thành và phát triển các năng lực cơ bản và nâng cao các kỹ năng nghe, nói, đọc và viết tiếng Anh của 5
học sinh. Tiếp cận năng lực sẽ tạo cơ sở phương pháp luận để luận giải một số các vấn đề lý luận cơ bản như: khái niệm, mục tiêu, nội dung, hình thức, phương pháp, phương tiện, kiểm tra, đánh giá hoạt động thực hành tiếng Anh tại các trường trung học phổ thông. Đồng thời đề xuất nội dung, cách thức tác động các biện pháp quản lý hoạt động thực hành tiếng Anh nhằm nhằm góp phần nâng cao kết quả thực hành tiếng Anh cho học sinh trung học phổ thông theo phát triển năng lực cho học sinh. 5.2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lí luận: Phương pháp này được sử dụng nhằm phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa và khái quát hóa các vấn đề về lý luận quản lý giáo dục từ các văn bản, tài liệu khoa học về quản lý hoạt động thực hành tiếng Anh. - Phương pháp quan sát: Quan sát hoạt động quản lý hoạt động thực hành tiếng Anh trên địa bàn nghiên cứu - Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Phiếu trưng cầu gồm các câu hỏi đóng/mở về vấn đề quản lý HĐTH Tiếng Anh theo tiếp cận phát triển năng lực tại các trường THPT quận Cầu Giấy, Hà Nội. - Phương pháp xử lý số liệu: Dùng thống kê toán học để xử lý các kết quả nghiên cứu. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn 6.1. Ý nghĩa lý luận Luận văn đã xác định được khung lý thuyết nghiên cứu quản lý hoạt động thực hành tiếng Anh tại các trường trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực. Trong đó gồm có các khái niệm, các vấn đề lý luận về quản lý hoạt động thực hành tiếng Anh tại các trường trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý hoạt động thực hành tiếng Anh tại các trường trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Luận văn đã chỉ ra được thực trạng quản lý HĐTH Tiếng Anh tại các trường THPT quận Cầu Giấy Hà Nội chỉ ra được những yếu tố tác động đến việc quản lý HĐTH Tiếng Anh, vai trò của Ban giám hiệu đối với quản lý HĐTH Tiếng Anh cũng như trang bị cơ sở vật chất, thiết bị dạy học phục vụ hoạt động dạy môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực và mức độ đáp ứng của chúng với HĐTH Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở trường THPT quận Cầu Giấy Hà Nội. Từ kết quả nghiên 6
cứu lý luận và thực tiễn luận văn đã nêu ra các mục tiêu quản lý HĐTH và dạy học theo tiếp cận năng lực ở trường THPT. Kết quả nghiên cứu thực tiễn của luận văn sẽ là cơ sở khoa học, có thể làm tài liệu tham khảo bổ ích cho chủ thể quản lý HĐTH Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực người học nhằm cải thiện và nâng cao chất lượng giáo dục nói chung và chất lượng giảng dạy bộ môn Tiếng Anh nói riêng 7. Kết cấu của luận văn Mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được trình bày 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý HĐTH Tiếng Anh tại các trường THPT theo tiếp cận năng lực; Chương 2: Thực trạng quản lý HĐTH Tiếng Anh ở các trường THPT quận Cầu Giấy, Hà Nội theo tiếp cận năng lực. Chương 3: Biện pháp quản lý HĐTH Tiếng Anh ở các trường THPT Cầu Giấy, Hà Nội theo tiếp cận năng lực người. 7
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH TIẾNG ANH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC 1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1. Hoạt động thực hành Theo Từ điển Tiếng Việt (1995), định nghĩa khái niệm thực hành như sau: “Thực hành là làm để áp dụng lý thuyết vào thực tế”. Theo định nghĩa của Từ điển Tiếng Việt: Thực hành là làm trong thực tế để áp dụng, nâng cao nghiệp vụ chuyên môn [62] . Như vậy: Thực hành là một quá trình thực hiện hành động nhằm áp dụng lý thuyết vào thực tiễn Với khái niệm trên ta thấy thực hành là hành động có thể được thực hiện một lần, hoặc được thực hiện lặp đi lặp lại nhiều lần. Thực hành có nghĩa là hình thức luyện tập để trao dồi kĩ năng, kĩ xảo hoạt động để hiểu rõ và nắm vững kiếng thức lý thuyết. Đây là khâu quan trọng đảm bảo thực hiện nguyên lí giáo dục “học đi đôi với hành”. HĐTH bao gồm hoạt động hướng dẫn của giáo viên, hoạt động luyện tập của học sinh. 1.1.2. Thực hành Tiếng Anh Trong tất cả các phương tiện mà con người sử dụng để giao tiếp thì ngôn ngữ là phương tiện duy nhất thoả mãn được tất cả các nhu cầu của con người. Sở dĩ ngôn ngữ trở thành một công cụ giao tiếp vạn năng của con người vì nó hành trình cùng con người, từ lúc con người xuất hiện cho đến tận ngày nay. Phương tiện giao tiếp ấy được bổ sung và hoàn thiện dần cùng với lịch sử tiến hoá của nhân loại, những trào lưu và xu hướng tiếp xúc văn hoá có từ cổ xưa đến tận ngày nay. Như vậy, vai trò và chức năng của ngôn ngữ cho thấy việc đánh giá năng lực thực hành ngoại ngữ phải dựa vào tiêu chí trên [33, tr.15]. Năng lực thực hành được chọn làm mục đích cuối cùng của việc dạy học, hay nói cách khác, mục đích cuối cùng của dạy học ngoại ngữ theo quan điểm này là dạy cho người học không chỉ nắm vững mà còn biết sử dụng ngôn ngữ mà họ đang học như một phương tiện giao tiếp dưới bốn dạng cơ bản của hoạt động lời 8
nói: nghe, nói, đọc, viết. Vậy năng lực giao tiếp là gì? Tại sao năng lực giao tiếp được xem là mục đích cuối cùng của việc dạy và học mà không phải là năng lực ngôn ngữ như trước đây? Tiếng Anh là ngôn ngữ được sử dụng nhiều nhất trên thế giới. Cũng bởi lẽ đó, rất nhiều tài liệu học tập hay của các tổ chức giáo dục, các trường đại học lớn đều được viết bằng Tiếng Anh. Quá nửa số lượng trang web trên Internet cũng được viết bằng Tiếng Anh, chẳng hạn như các trang báo, các công cụ, các dịch vụ toàn cầu trên mạng. Chỉ cần biết được ngôn ngữ này thôi là chúng ta đã có thể tiếp cận với nguồn thông tin vô tận này rồi. Đây là một trong những lợi ích lớn nhất cho thấy việc học Tiếng Anh quan trọng như thế nào. Tiếng Anh được Việt Nam đưa vào chương trình THPT nhằm giúp các học sinh nắm bắt được những kiến thức về ngữ pháp, ngôn ngữ… khả năng vận dụng vào thực tiễn thông qua HĐTH [33, tr.16]. Trong phạm vi nghiên cứu của luận văn, HĐTH Tiếng Anh được hiểu là quá trình vận dụng các lý thuyết của môn Tiếng Anh mà học sinh được giáo viên truyền dạy vào thực tiễn thông qua các phương pháp, hình thức cụ thể. 1.1.3. Quản lý Ngày nay thuật ngữ quản lý đã trở nên phổ biến nhưng chưa có một định nghĩa thống nhất. Có người cho quản lý là hoạt động nhằm đảm bảo sự hoàn thành công việc qua sự nỗ lực của người khác. Cũng có người cho quản lý là một hoạt động thiết yếu nhằm đảm bảo phối hợp những nổ lực cá nhân nhằm đạt được mục đích của nhóm. Tuy nhiên, theo nghĩa rộng, quản lý là hoạt động có mục đích của con người, cho đến nay nhiều người cho rằng quản lý chính là các hoạt động do một hoặc nhiều người điều phối hành động của những người khác nhằm thu được kết quả mong muốn. Theo Đặng Quốc Bảo: “Hoạt động quản lý gồm hai quá trình tích hợp vào nhau, quá trình “Quản” gồm sự coi sóc giữ gìn để duy trì tổ chức ở trạng thái ổn định, quá trình “Lý” gồm sự sửa sang, sắp xếp, đổi mới đưa hệ vào phát triển”. Như vậy quản lý chính là hoạt động tạo ra sự ổn định và thúc đẩy sự phát triển của tổ chức đến một trạng thái mới có chất lượng cao hơn [5, tr.6]. Từ những quan điểm của các định nghĩa trên và xét quản lý với tư cách là một hành động, có thể định nghĩa: Quản lý là sự tác động có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý tới đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu đề ra. Trong định nghĩa trên cần lưu ý một số điểm sau: 9
- Quản lý bao giờ cũng là một tác động hướng đích, có mục tiêu xác định. - Quản lý thể hiện mối liên hệ giữa hai bộ phận chủ thể quản lý và đối tượng quản lý, đây là quan hệ ra lệnh - phục tùng, không đồng cấp và có tính bắt buộc. - Quản lý bao giờ cũng là quản lý con người. - Quản lý là sự tác động, mang tính chủ quan nhưng phải phù hợp với quy luật khách quan. - Quản lý xét về mặt công nghệ là sự hoạt động của thông tin. - Quản lý có khả năng thích nghi giữa chủ thể với đối tượng quản lý và ngược lại. Quản lý có bốn chức năng cơ bản, đó là kế hoạch hoá, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra. Chức năng của quản lý được diễn đạt theo nhiều cách: - “Chức năng quản lý là tập hợp các nhiệm vụ mà chủ thể quản lý phải thực hiện để đạt mục đích và mục tiêu quản lý đề ra - “Chức năng quản lý là dạng hoạt động quản lý thông qua đó chủ thể quản lý tác động vào khách thể quản lý nhằm thực hiện một mục tiêu nhất định. Các chức năng cơ bản của quản lý gắn kết với nhau, chi phối lẫn nhau tạo thành một thể thống nhất của hoạt động quản lý. 1.1.4. Quản lý hoạt động thực hành tiếng Anh Quản lý HĐTH tiếng Anh là một nội dung của hoạt động dạy học trong Nhà trường gắn liền với quá trình dạy học môn Tiếng Anh trong Nhà trường. Để hiểu rõ khái niệm quản lý HĐTH Tiếng Anh, tác giả cần hiểu rõ quản lý hoạt động dạy học Tiếng Anh: Quản lý hoạt động dạy học tiếng Anh ở trường THPT là một trong những nội dung của quản lý dạy học đó là những tác động có mục đích, hợp quy luật khách quan của hiệu trưởng nhằm điều khiển quá trình dạy học tiếng Anh của giáo viên và học sinh để đạt được mục tiêu dạy học tiếng Anh đề ra đó là hình thành ở học sinh kiến thức, kĩ năng nghe, nói, đọc viết bằng tiếng Anh và có thái độ tích cực sử dụng tiếng Anh trong học tập, giao tiếp. Mục tiêu giáo dục hiện nay đang tập trung hướng vào việc phát triển tính năng động, sáng tạo và tích cực của học sinh nhằm tạo khả năng nhận biết và giải quyết vấn đề cho các em quan điểm này càng đúng đối với việc dạy học ngoại ngữ, vì không ai có thể thay thế học sinh trong việc nắm các phương tiện ngoại ngữ và sử dụng chúng trong hoạt động giao tiếp bằng chính năng lực giao tiếp của các em. 10
Trên cơ sở khái niệm thực hành tiếng anh, quản lý, quản lý dạy học Tiếng Anh, trong phạm vi luận văn, quản lý HĐTH Tiếng Anh được hiểu là một hoạt động có mục đích của chủ thể quản lý, là quá trình chủ thể chỉ đạo xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện và kiểm tra đánh giá quá trình thực hành Tiếng Anh của học sinh trong nhà trường. 1.2. Hoạt động thực hành tiếng Anh trong nhà trường phổ thông 1.2.1. Mục tiêu hoạt động thực hành tiếng Anh trong nhà trường phổ thông Tiếng Anh là một trong các môn học cơ bản ở trường THPT, là một bộ phận quan trọng không thể thiếu của học vấn phổ thông, đồng thời cũng là phương tiện hữu hiệu để khai thác thông tin, là công cụ giao tiếp và cập nhật tri thức hội nhập và phát triển kinh tế xã hội. Môn tiếng Anh ở trường THPT còn góp phần phát triển tư duy và hỗ trợ cho việc truyền tải nội dung của nhiều môn học khác, góp phần hình thành và phát triển nhân cách học sinh, giúp cho việc thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện ở trường phổ thông. Nhận thức được vị trí và vai trò quan trọng của môn tiếng Anh trong trường phổ thông, Đảng và Nhà nước đã có nhiều nghị quyết, chỉ thị, thông tư về công cuộc đổi mới và không ngừng nâng cao chất lượng dạy học môn tiếng Anh trong các trường THPT. Tiếng Anh được đưa vào chương trình giáo dục THPT nhằm đạt ba mục đích: sử dụng tiếng Anh như một công cụ giao tiếp, nâng cao trình độ văn hóa và bồi dưỡng phẩm chất đạo đức. Cả ba mục đích đều quan trọng và có quan hệ mật thiết với nhau, song do đặc thù của bộ môn mà mục đích thực hành giao tiếp trở thành cơ bản nhất, còn hai mục đích còn lại luôn gắn chặt với mục đích thứ nhất. Quán triệt được mục tiêu của dạy học môn tiếng Anh ở trường THPT là cung cấp cho học sinh những kiến thức, kỹ năng cơ bản về tiếng Anh và phát triển phẩm chất trí tuệ để tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động. Như vậy, mục tiêu thực hành tiếng Anh ở trường phổ thông là giúp học sinh sử dụng được tiếng Anh như một công cụ giao tiếp ở mức độ phổ thông thông qua việc hình thành các kĩ năng giao tiếp: nghe, nói, đọc viết. 1.2.2. Nội dung hoạt động thực hành tiếng Anh trong nhà trường phổ thông Thứ nhất, rèn luyện kỹ năng giao tiếp bằng Tiếng Anh Tiếng Anh cũng như bất kỳ ngoại ngữ nào đều có chức năng là công cụ giao tiếp. Nội dung kỹ năng giao tiếp bằng Tiếng Anh bao gồm bốn dạng hoạt động giao tiếp là: nghe, nói, đọc, viết. Cả bốn nội dung này đều xuất hiện thường trực đan xen 11
vào nhau trong suốt quá trình dạy học môn tiếng Anh. Nội dung kỹ năng thực hành giao tiếp được thể hiện dưới dạng hệ thống các bài tập tương ứng với yêu cầu hình thành kỹ năng nghe, nói, đọc, viết. Thứ hai, cung cấp những tri thức về văn hóa Nội dung tri thức văn hóa của bộ môn ngoại ngữ gồm hai phần: tri thức ngôn ngữ và tri thức đất nước đang theo học. Thứ ba, bồi dưỡng tư tưởng đạo đức Là một bộ môn văn hóa cơ bản, ngoại ngữ có khả năng góp phần hình thành thế giới quan và nhân sinh quan tiến bộ cho thế hệ trẻ thông qua các bài học với những nội dung hết sức đa dạng và phong phú giúp học sinh xây dựng cho mình thói quen đạo đức và hành vi văn minh cần thiết nhất trong đời sống xã hội, những quan điểm chính kiến khoa học về tự nhiên, về xã hội, về lối sống cao đẹp của con người. Như vậy, nội dung thực hành tiếng Anh là những nội dung tri thức khoa học cơ bản, tối thiểu về ngoại ngữ được học, giúp học sinh nhận thức và có thể vận dụng chủ động, tự giác tiếng Anh như một công cụ giao tiếp. Đồng thời, việc thực hành tiếng Anh còn kết hợp giới thiệu cho người học những kiến thức văn hóa nền tảng, giúp người học hiểu thêm về đất nước, con người của dân tộc có ngôn ngữ họ học, góp phần hỗ trợ cho việc học tập các môn khác, phát triển trí tuệ cần thiết để tiếp tục học tiếp hoặc đi vào cuộc sống lao động. 1.2.3. Phương pháp thực hành tiếng Anh trong nhà trường phổ thông Đây được coi là vấn đề cốt lõi trong quản lý hoạt động thực hành tiếng Anh trong nhà trường phổ thông, là đòn bẩy trực tiếp để nâng cao chất lượng dạy học, đặc biệt với bộ môn ngoại ngữ. Vì vậy cần thực hiện một cách nghiêm túc, khoa học theo qui trình chặt chẽ, sát thực, phù hợp điều kiện khách quan. Dạy học theo phương pháp mới, lấy người học làm trung tâm, phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện nếp tư duy sáng tạo, kỹ năng của người học nhằm thực hiện đổi mới giáo dục [33]. Trong nhà trường phổ thông, để hoạt động thực hành tiếng Anh có hiệu quả giáo viên cần sử dụng các phương pháp và kỹ thuật thực hành, sử dụng có hiệu quả các thiết bị đồ dùng thực hành và các tài liệu hỗ trợ nhằm tạo hứng thú cho học sinh thực hành. Học sinh cần luyện tập thực hành giao tiếp một cách có ý thức. 1.2.4. Kiểm tra và đánh giá HĐTH tiếng Anh trong nhà trường phổ thông Xác định nội dung và hình thức kiểm tra - đánh giá học sinh: Nội dung kiểm tra - đánh giá là hoạt động học tập và rèn luyện của học sinh dưới sự dẫn dắt, tổ 12
chức của giáo viên. Hiệu trưởng cần có kế hoạch giao cho Phó Hiệu trưởng và Tổ trưởng chuyên môn chịu trách nhiệm về việc tổ chức, hướng dẫn giáo viên thực hiện việc đổi mới khâu kiểm tra - đánh giá học sinh. Phong phú hóa các hình thức kiểm tra - đánh giá học sinh qua từng tiết thực hành trên lớp, qua quá trình hướng dẫn học sinh tự thực hành. Nội dung và hình thức kiểm tra - đánh giá phải có tác dụng định hướng phương pháp học tập cho học sinh. Gắn liền quá trình kiểm tra - đánh giá với quá trình theo dõi diễn tiến sự hình thành, phát triển nhân cách của học sinh và quá trình phân tích rút kinh nghiệm cho công tác kiểm tra HĐTH tiếng Anh ngày càng hiệu quả hơn. Việc ra đề kiểm tra cũng cần nghiên cứu phù hợp với đặc trưng bộ môn để nhằm rèn luyện đồng bộ 4 kĩ năng nghe, nói, đọc, viết của học sinh chứ không đơn thuần tập trung vào kĩ năng đọc, viết. Trong đề kiểm tra nhất thiết phải dành 25% nội dung kiểm tra kĩ năng nghe cho học sinh từ lớp 10. Đặc biệt phải cân đối phần tự luận và trắc nghiệm khách quan một cách hài hoà với cơ cấu 3/7 đồng thời cần chú ý thời lượng kiểm tra phù hợp cho từng loại kiểm tra (15 phút hoặc 45 phút). Phó hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn phải thường xuyên báo cáo, thông tin phản hồi cho Hiệu trưởng về chất lượng và hiệu quả của việc đổi mới khâu kiểm tra - đánh giá học sinh, để từ đó Hiệu trưởng có cơ sở nắm thông tin để điều chỉnh kế hoạch và ra các quyết định liên quan đến HĐTH tiếng Anh. 1.3. Đặc điểm dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực người học 1.3.1. Những năng lực chung được hình thành và phát triển trong môn tiếng Anh Giáo dục THPT cung cấp cho học sinh một hệ thống vững chắc những kiến thức, phương pháp phổ thông, cơ bản, thiết thực và tương đối hoàn chỉnh. Hình thành và phát triển các kỹ năng cơ bản cần thiết phát triển năng lực trí tuệ bước đầu có năng lực tự học, năng lực thích ứng với những thay đổi trong thực tiễn để tự chủ, tự lập trong lao động và trong cuộc sống, góp phần hình thành các phẩm chất lao động khoa học cần thiết của người lao động mới. Tiếng Anh là một trong các môn học cơ bản ở trường THPT, là một bộ phận quan trọng không thể thiếu của học vấn phổ thông, đồng thời cũng là phương tiện hữu hiệu để khai thác thông tin, là công cụ giao tiếp và cập nhật tri thức hội nhập và phát triển kinh tế xã hội. Môn tiếng Anh ở trường THPT còn góp phần phát triển tư duy và hỗ trợ cho việc truyền tải nội dung của nhiều môn học khác, góp phần hình thành và phát triển nhân cách học sinh, giúp cho việc thực hiện mục tiêu giáo dục 13
toàn diện ở trường phổ thông. Nhận thức được vị trí và vai trò quan trọng của môn tiếng Anh trong trường phổ thông, Đảng và Nhà nước đã có nhiều nghị quyết, chỉ thị, thông tư về công cuộc đổi mới và không ngừng nâng cao chất lượng hoạt động thực hành môn tiếng Anh trong các trường THPT. Tiếng Anh được đưa vào chương trình giáo dục THPT nhằm đạt ba mục đích: sử dụng tiếng Anh như một công cụ giao tiếp, nâng cao trình độ văn hóa và bồi dưỡng phẩm chất đạo đức. Cả ba mục đích đều quan trọng và có quan hệ mật thiết với nhau, song do đặc thù của bộ môn mà mục đích thực hành giao tiếp trở thành cơ bản nhất, còn hai mục đích còn lại luôn gắn chặt với mục đích thứ nhất. Quán triệt được mục tiêu của dạy học môn tiếng Anh ở trường THPT là cung cấp cho học sinh những kiến thức, kỹ năng cơ bản về tiếng Anh và phát triển phẩm chất trí tuệ để tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động. Mục tiêu của chương trình giảng dạy môn tiếng Anh ở THPT là sau khi hoàn thành chương trình, học sinh phải sử dụng ngôn ngữ đó để thực hiện các giao tiếp đơn giản hàng ngày, có thể sử dụng ngôn ngữ đó để đọc hiểu các sách báo, các tài liệu tham khảo phù hợp với trình độ học vấn. 1.3.2. Năng lực chuyên biệt của môn tiếng Anh Chương trình giáo dục phổ thông mới đưa ra yêu cầu cần đạt về 5 phẩm chất và 10 năng lực của học sinh phổ thông. Theo đó, chương trình giáo dục phổ thông hình thành và phát triển cho học sinh 5 phẩm chất chủ yếu là yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm. Chương trình cũng hình thành và phát triển cho học sinh những năng lực cốt lõi gồm: Những năng lực chung, được tất cả các môn học và hoạt động giáo dục góp phần hình thành, phát triển: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Những năng lực chuyên môn, được hình thành, phát triển chủ yếu thông qua một số môn học và hoạt động giáo dục nhất định: năng lực ngôn ngữ, tính toán, tìm hiểu tự nhiên và xã hội, công nghệ, tin học, thẩm mỹ, thể chất. Ngôn ngữ, với tư cách là phương tiện giao tiếp của con người, là sự thống nhất chặt chẽ giữa ngôn ngữ (language) và lời nói (speak). Ngôn ngữ và lời nói là hai mặt của một hiện tượng, trong đó ngôn ngữ chỉ một hiện thực khách quan và có tính chung toàn xã hội; còn lời nói là sự vận dụng ngôn ngữ chung của mỗi cá nhân 14