Luận văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động kiểm tra nội bộ tại các trường Trung học cơ sở thuộc quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng

Chia sẻ: Tomcangxanh90 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:105

Thêm vào BST

Báo xấu

57
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là quản lý hoạt động KTNB của các trường THCS thuộc quận Hồng Bàng đề tài đề xuất một số biện pháp cụ thể về quản lý hoạt động KTNB tại các trường THCS quận Hồng Bàng nhằm tăng cường hiệu lực và hiệu quả quản lý trường học, từ đó góp phần nâng cao chất lượng dạy và học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động kiểm tra nội bộ tại các trường Trung học cơ sở thuộc quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––––– VŨ TUẤN QUANG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG KIỂM TRA NỘI BỘ TẠI CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THUỘC QUẬN HỒNG BÀNG, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––––– VŨ TUẤN QUANG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG KIỂM TRA NỘI BỘ TẠI CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THUỘC QUẬN HỒNG BÀNG, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG Ngành: Quản lý giáo dục Mã ngành: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. TRẦN ANH TUẤN THÁI NGUYÊN - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Quản lý hoạt động kiểm tra nội bộ tại các trường Trung học cơ sở thuộc quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những thông tin sử dụng trong luận văn được ghi rõ nguồn gốc cụ thể, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực, chưa hề được sử dụng và công bố ở bất kỳ một công trình nghiên cứu nào khác. Thái Nguyên, tháng 7 năm 2018 Tác giả luận văn Vũ Tuấn Quang i
LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, em xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, các thầy cô khoa Tâm lý - Giáo dục trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu. Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng tri ân chân thành và sâu sắc nhất tới TS. Trần Anh Tuấn - người thầy đã trực tiếp tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho em trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Xin chân thành cảm ơn các đồng chí lãnh đạo Quận ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng; các đồng chí lãnh đạo và chuyên viên Phòng GD&ĐT quận Hồng Bàng; cán bộ quản lý và giáo viên các trường Trung học cơ sở trong quận đã tạo điều kiện cung cấp số liệu giúp tôi hoàn thành luận văn này. Xin chân thành cảm ơn tất cả bạn bè, đồng nghiệp, người thân đã động viên, khích lệ và giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập, nghiên cứu và làm luận văn. Dù đã hết sức cố gắng nhưng chắc chắn Luận văn không tránh khỏi những sai sót. Rất mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu của các thầy giáo, cô giáo và các bạn đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn. Trân trọng ! Thái Nguyên, tháng 7 năm 2018 Tác giả luận văn Vũ Tuấn Quang ii
MỤC LỤC Lời cam đoan ........................................................................................................ i Lời cảm ơn ........................................................................................................... ii Mục lục ............................................................................................................... iii Danh mục các từ viết tắt ..................................................................................... iv Danh mục các bảng.............................................................................................. v MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Đối tượng nghiên cứu, khách thể nghiên cứu.................................................. 2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 2 5. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 6. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 3 8. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG KIỂM TRA NỘI BỘ TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ................................... 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề....................................................................... 5 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài .............................................................. 7 1.2.1. Quản lý....................................................................................................... 7 1.2.2. Hoạt động kiểm tra .................................................................................... 8 1.2.3. Hoạt động kiểm tra nội bộ trường học ...................................................... 9 1.2.4. Quản lý hoạt động kiểm tra nội bộ trường học ....................................... 10 1.3. Trường trung học cơ sở và nhiệm vụ, quyền hạn của Hiệu trưởng trường trung học cơ sở ....................................................................................... 11 1.3.1. Trường trung học cơ sở ........................................................................... 11 1.3.2. Nhiệm vụ và quyền hạn của trường THCS ............................................ 11 iii
1.4. Một số vấn đề cơ bản về hoạt động kiểm tra nội bộ ở trường trung học cơ sở ................................................................................................................... 13 1.4.1. Chức năng, nhiệm vụ kiểm tra nội bộ trường học ................................... 13 1.4.2. Nội dung kiểm tra nội bộ trường học ...................................................... 15 1.4.3. Hình thức kiểm tra nội bộ trường học ..................................................... 18 1.4.4. Nguyên tắc và quy trình kiểm tra nội bộ trường học .............................. 18 1.5. Nội dung quản lý hoạt động kiểm tra nội bộ trường trung học cơ sở ........ 19 1.5.1. Xây dựng kế hoạch kiểm tra nội bộ trường trung học cơ sở ................... 20 1.5.2. Tổ chức thực hiện hoạt động kiểm tra nội bộ ở các trường trung học cơ sở ................................................................................................................... 22 1.5.3. Chỉ đạo, triển khai hoạt động kiểm tra nội bộ trường trung học cơ sở ... 24 1.5.4. Kiểm tra đánh giá hoạt động kiểm tra nội bộ trường trung học cơ sở .... 27 1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc quản lí hoạt động kiểm tra nội bộ ở trường trung học cơ sở ....................................................................................... 30 1.6.1. Các yếu tố chủ quan................................................................................. 30 1.6.2. Các yếu tố khách quan ............................................................................. 31 Kết luận chương 1.............................................................................................. 32 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG KIỂM TRA NỘI BỘ Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ CỦA QUẬN HỒNG BÀNG, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG ............................................................. 33 2.1. Cơ sở pháp lí của hoạt động kiểm tra nội bộ .............................................. 33 2.2. Khái quát về thực trạng giáo dục trung học cơ sở quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng ......................................................................................... 33 2.2.1. Cơ sở vật chất và quy mô trường lớp các trường trung học cơ sở .......... 33 2.2.2. Đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lí ........................................................ 35 2.3. Khái quát về khảo sát thực trạng quản lí hoạt động kiểm tra nội bộ tại các trường trung học cơ sở thuộc quận Hồng Bàng .......................................... 37 2.3.1. Mục đích khảo sát .................................................................................... 37 iv
2.3.2. Nội dung khảo sát .................................................................................... 37 2.3.3. Đối tượng khảo sát................................................................................... 37 2.3.4. Phương pháp khảo sát .............................................................................. 37 2.4. Thực trạng hoạt động kiểm tra nội bộ tại các trường trung học cơ sở thuộc quận Hồng Bàng ...................................................................................... 38 2.4.1. Thực trạng nhận thức của cán bộ, giáo viên, nhân viên về hoạt động kiểm tra nội bộ trường trung học cơ sở tại quận Hồng Bàng ............................ 38 2.4.2. Thực trạng về chuyên môn nghiệp vụ kiểm tra nội bộ trường trung học cơ sở ............................................................................................................ 44 2.4.3. Thực trạng tổ chức hoạt động của Ban kiểm tra nội bộ trường học........ 45 2.4.4. Thực trạng nội dung kiểm tra nội bộ trường trung học cơ sở ................. 47 2.4.5. Thực trạng về hình thức kiểm tra nội bộ trường trung học cơ sở ........... 48 2.4.6. Thực trạng tổ chức thực hiện công tác kiểm tra nội bộ và xử lí kết quả kiểm tra ....................................................................................................... 49 2.5. Thực trạng quản lý hoạt động kiểm tra nội bộ trường học ở các trường THCS quận Hồng Bàng ..................................................................................... 55 2.5.1. Lập kế hoạch kiểm tra nội bộ .................................................................. 55 2.5.2. Tổ chức hoạt động kiểm tra nội bộ .......................................................... 56 2.5.3. Chỉ đạo hoạt động kiểm tra nội bộ .......................................................... 58 2.5.4. Kiểm tra, đánh giá công tác kiểm tra nội bộ và xử lý kết quả kiểm tra nội bộ ................................................................................................................. 59 2.6. Đánh giá chung về thực trạng ..................................................................... 61 2.6.1. Ưu điểm ................................................................................................... 61 2.6.2. Nhược điểm ............................................................................................. 62 2.6.3. Nguyên nhân của thực trạng .................................................................... 64 Kết luận chương 2.............................................................................................. 65 v
Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG KIỂM TRA NỘI BỘ TẠI CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ QUẬN HỒNG BÀNG 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp .................................................................... 67 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính pháp lý ............................................................ 67 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích ......................................................... 67 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học ......................................................... 67 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả .......................................................... 67 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ............................................................. 68 3.2. Biện pháp quản lý hoạt động KTNB các trường trung học cơ sở thuộc quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng ............................................................ 68 3.2.1. Nâng cao nhận thức và ý thức trách nhiệm đối với hoạt động kiểm tra nội bộ cho đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên .................................. 68 3.2.2. Tổ chức bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm tra cho Ban kiểm tra nội bộ và đội ngũ cộng tác viên kiểm tra các trường trung học cơ sở .............................. 70 3.2.3. Xây dựng kế hoạch kiểm tra nội bộ nhà trường thường xuyên và đột xuất có hiệu quả ................................................................................................. 72 3.2.4. Quản lí sử dụng kinh phí, trang thiết bị cho hoạt động kiểm tra nội bộ trường trung học cơ sở ....................................................................................... 74 3.2.5. Đẩy mạnh sử dụng công nghệ thông tin trong công tác kiểm tra nội bộ ....... 75 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ................................................................. 76 3.4. Khảo nghiệm tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ...... 77 3.4.1. Quy trình khảo nghiệm ............................................................................ 77 3.4.2. Kết quả khảo nghiệm ............................................................................... 78 Kết luận chương 3.............................................................................................. 82 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 83 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 86 PHỤ LỤC vi
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CBGV : Cán bộ giáo viên CBQL : Cán bộ quản lý CNTT : Công nghệ thông tin GD&ĐT : GD&ĐT GV : Giáo viên KTNB : Kiểm tra nội bộ QLGD : Quản lý giáo dục SL : Số lượng THCS : Trung học cơ sở TL : Tỷ lệ UBND : Ủy ban nhân dân XHCN : Xã hội chủ nghĩa iv
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Loại hình trường và quy mô trường lớp năm học 2016 - 2017 ........ 34 Bảng 2.2. Thống kê cán bộ quản lí và giáo viên ............................................... 35 Bảng 2.3. Thống kê trình độ giáo viên THCS quận Hồng Bàng....................... 35 Bảng 2.4. Thực trạng nhận thức chung của CBQL và GV các trường THCS quận Hồng Bàng về hoạt động KTNB trường học............................ 40 Bảng 2.5. Thực trạng nhận thức của CBQL và GV về nội dung KTNB trường học.......................................................................................... 42 Bảng 2.6. Trạng về tổ chức hoạt động của Ban KTNB trường học .................. 46 Bảng 2.7. Thực trạng về nội dung công tác KTNB ở các trường THCS quận Hồng Bàng ................................................................................ 47 Bảng 2.8. Thực trạng hình thức KTNB ở các trường THCS quận Hồng Bàng .... 48 Bảng 2.9. Thực trạng công tác KTNB trường học và xử lí kết quả kiểm tra ở các trường THCS quận Hồng Bàng ............................................... 49 Bảng 2.10. Ý kiến của giáo viên, nhân viên được kiểm tra về thực hiện công tác KTNB trường học ............................................................... 50 Bảng 2.11. Thực trạng thực hiện công tác sau KTNB trường học ở các trường THCS quận Hồng Bàng ......................................................... 52 Bảng 2.12. Thực trạng về việc sử dụng kết quả KTNB ở các trường THCS quận Hồng Bàng ................................................................................ 54 Bảng 2.13. Thực trạng lập kế hoạch KTNB tại các trường THCS quận Hồng Bàng ......................................................................................... 55 Bảng 2.14. Thực trạng tổ chức hoạt động kiểm tra nội bộ ở các trường THCS quận Hồng Bàng..................................................................... 57 Bảng 2.15. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động KTNB và xử lý kết quả KTNB ở các trường THCS quận Hồng Bàng ................................... 59 Bảng 2.16. Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động KTNB ở các trường THCS quận Hồng Bàng ......................................................... 61 v
Bảng 3.1. Khảo sát tính cấp thiết của các biện pháp đề xuất quản lí hoạt động KTNB ở các trường THCS thuộc quận Hồng Bàng ................ 79 Bảng 3.2. Khảo sát tính khả thi của các biện pháp đề xuất quản lí hoạt động KTNB ở các trường THCS thuộc quận Hồng Bàng ......................... 80 Bảng 3.3. Tương quan giữa mức độ câp thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất....................................................................................... 81 vi
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Kiểm tra là một chức năng cơ bản, quan trọng của quá trình quản lý, đó là công việc mà người quản lý ở bất kỳ cấp nào, cương vị nào cũng phải thực hiện để biết rõ những mục tiêu, kế hoạch đề ra thực tế đã đạt được đến đâu và như thế nào. Từ đó tìm ra những biện pháp động viên, giúp đỡ, uốn nắn, điều chỉnh kịp thời nhằm đạt mục tiêu đã định. KTNB là dạng đặc thù của chức năng kiểm tra trong giáo dục, là hoạt động xem xét và đánh giá các hoạt động giáo dục, điều kiện dạy - học, giáo dục trong phạm vi nội bộ nhà trường nhằm mục đích phát triển sự nghiệp giáo dục nói chung, phát triển nhà trường, phát triển người giáo viên và học sinh nói riêng, góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả GD&ĐT. Quan tâm đến công tác kiểm tra nội bộ là biểu hiện phẩm chất của người quản lý và góp phần chống bệnh quan liêu của người lãnh đạo. Công tác kiểm tra nội bộ trường trung học cơ sở hiện nay từ nhận thức đến việc thực hiện kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra, đánh giá vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập, còn mang nặng tính hình thức, chưa mang lại hiệu quả sau khi kiểm tra. Việc tổ chức rút kinh nghiệm, chấn chỉnh sau khi kiểm tra còn hời hợt, thiếu nghiêm túc, đánh giá xếp loại giáo viên còn nể nang, cào bằng, chỉ làm để đạt được chỉ tiêu kiểm tra trong nhà trường; chưa đáp ứng nhu cầu được đánh giá của cán bộ, giáo viên, làm giảm động cơ lao động, sáng tạo, xu hướng phấn đấu vươn lên của các tập thể, cá nhân trong ngành GD&ĐT quận. Trong những năm vừa qua, công tác KTNB (KTNB) tại các trường THCS quận Hồng Bàng đã được triển khai khá đồng bộ dưới sự chỉ đạo của Phòng Thanh tra Sở GD&ĐT và sự hướng dẫn trực tiếp của Phòng GD&ĐT. Tuy nhiên, hiệu quả từ công tác KTNB tại các trường THCS quận Hồng Bàng chưa thực sự phát huy hiệu quả trong công tác quản lí nói riêng và trong việc góp phần nâng cao chất lượng của các trường THCS nói chung. 1
Là một cán bộ của Phòng GD&ĐT quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng trực tiếp phụ trách công tác thanh tra, kiểm tra, tham mưu về các kế hoạch thanh tra, kiểm tra và hướng dẫn các nhà trường trong đó có các trường THCS thực hiện hoạt động KTNB trường học, tôi luôn trăn trở là làm thế nào để hoạt động KTNB trường học, đặc biệt tại các trường THCS thực sự hiệu quả giúp cho các nhà trường hướng đến sự thay đổi đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. Đó chính là lý do tôi chọn đề tài “Quản lý hoạt động KTNB tại các trường THCS thuộc quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng” để nghiên cứu với hy vọng được góp một góc nhìn và tiếng nói nhỏ bé vào việc giải quyết vần đề về lý luận và thực tiễn trong sự nghiệp phát triển giáo dục ở quận Hồng Bàng. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng về quản lý hoạt động KTNB của các trường THCS thuộc quận Hồng Bàng đề tài đề xuất một số biện pháp cụ thể về quản lý hoạt động KTNB tại các trường THCS quận Hồng Bàng nhằm tăng cường hiệu lực và hiệu quả quản lý trường học, từ đó góp phần nâng cao chất lượng dạy và học. 3. Đối tượng nghiên cứu, khách thể nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Hoạt động KTNB của Hiệu trưởng các trường THCS. 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Quản lý hoạt động KTNB của Hiệu trưởng các trường THCS thuộc quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tổng quan, xác lập khung cơ sở lý luận về quản lý hoạt động KTNB ở các trường THCS. - Khảo sát, làm rõ thực trạng hoạt động KTNB của Hiệu trưởng các trường THCS thuộc quận Hồng Bàng. - Đề xuất các biện pháp quản lý của Hiệu trưởng nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động KTNB tại các trường THCS thuộc quận Hồng Bàng. 2
5. Giả thuyết khoa học Hoạt động KTNB ở các trường THCS thuộc quận Hồng Bàng đã được triển khai khá đồng bộ và cónề nếp. Tuy nhiên hiệu quả của hoạt động KTNB chưa thực sự đáp ứng được nhu cầu đổi mới trong giáo dục trong bối cảnh hiện nay. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý hoạt động KTNB trường học có tính khoa học, phù hợp với đặc điểm các trường THCS quận Hồng Bàng thì sẽ nâng cao hiệu quả hoạt động KTNB tại các nhà trường, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay. 6. Phạm vi nghiên cứu - Giới hạn về nội dung nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu biện pháp quản lý của Hiệu trưởng đối với hoạt động KTNB tại các trường THCS. - Giới hạn phạm vi khảo sát: Đề tài tiến hành khảo sát trên 08 trường THCS thuộc quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng; thu thập số liệu điều tra của năm học 2016 - 2017. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Thu thập các tài liệu liên quan đến lĩnh vực nghiên cứu, đặc biệt về quản lí hoạt động KTNB nhà trường; phân tích, phân loại, xác định các khái niệm cơ bản; đọc sách, tham khảo các công trình nghiên cứu có liên quan để hình thành cơ sở lý luận cho đề tài. 7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra 7.2.2. Phương pháp quan sát 7.2.3. Phương pháp nghiên cứu hồ sơ hoạt động 7.2.4. Phương pháp phỏng vấn 7.2.6. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý, phân tích số liệu từ các mẫu phiếu điều tra thu được từ giáo viên, phó Hiệu trưởng, Hiệu trưởng các trường THCS đánh giá theo nội dung bảng hỏi. 3
7.2.7. Phương pháp khảo nghiệm Xin ý kiến CBQL, GV có kinh nghiệm và chuyên môn tốt để khảo nghiệm tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp được đề xuất trong luận văn. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục. Nội dung chính của luận văn được chia làm 3 chương. Chương 1: Cơ sở lý luận của quản lí hoạt động KTNB tại trường THCS. Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động KTNB ở các trường THCS thuộc quận Hồng Bàng. Chương 3: Các biện pháp quản lý hoạt động KTNB ở các trường THCS thuộc quận Hồng Bàng. Phần kết luận và khuyến nghị. 4
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG KIỂM TRA NỘI BỘ TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề Có thể khẳng định rằng ở bất kỳ xã hội nào, thời đại nào, con người nào thì giáo dục luôn là chìa khóa để mở ra sự phát triển. Công tác thanh tra, kiểm tra là một trong những lĩnh vực tất yếu mang tính lịch sử. Nó là một công vụ rất quan trọng, một chức năng không thể thiếu trong một chu trình quản lý (Kế hoạch hóa - Tổ chức - Chỉ đạo - Kiểm tra, đánh giá). Tại Hội nghị cán bộ thanh tra toàn miền Bắc lần thứ nhất ngày 19/4/1957, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: “Thanh tra là tai mắt của trên, là người bạn của dưới” và chỉ rõ: “Sự kiểm tra việc thực hiện được đặt ra một cách đúng đắn là ngọn đèn pha giúp cho làm sáng tỏ tinh thần hoạt động bộ máy trong bất kỳ thời gian nào, chín phần mười những chỗ hỏng, chỗ hở đều do thiếu sự kiểm tra. Thanh tra và kiểm tra thường xuyên đúng đắn, chắc chắn những chỗ hỏng, chỗ hở đều có thể ngăn ngừa được” [12]. Các nhà nghiên cứu giáo dục trong và ngoài nước đã có nhiều công trình nghiên cứu về lý luận giáo dục, đặc biệt là về quản lý giáo dục: Nguyễn Ngọc Quang - Những khái niệm cơ bản về quản lý giáo dục; Đặng Quốc Bảo - Một số khái niệm về quản lý giáo dục - đào tạo; M.I.Cônđacốp - Cơ sở lý luận khoa học quản lý giáo dục... Các công trình trên là cẩm nang cho các nhà quản lý giáo dục các cấp trong lý luận cũng như thực tiễn quản lý giáo dục, quản lý nhà trường. Kiểm tra là một phạm trù lịch sử, mang tính tất yếu của bất cứ một chế độ xã hội nào. Thực tiễn xã hội loài người từ khi hình thành cho đến ngày nay đã chứng minh tính tất yếu của nó. Đề cập đến hoạt động thanh tra, kiểm tra và vai trò ý nghĩa của nó, đương thời các nhà tiền bối của chủ nghĩa Mác-Lê nin đã đánh giá nó như là một công vụ hết sức quan trọng, một chức năng không thể thiếu của cơ quan quản lý nhà nước, quản lý xã hội. 5
Tác giả Hà Sỹ Hồ trong cuốn “Những bài giảng về quản lý trường học” đã cho rằng: “Chức năng kiểm tra đặc biệt quan trọng vì quá trình quản lý đòi hỏi những thông tin chính xác, kịp thời về thực trạng của đối tượng quản lý, về việc thực hiện các quyết định đã đề ra, tức là đòi hỏi những liên hệ ngược chính xác, vững chắc giữa các phân hệ quản lý”; đồng thời khẳng định: “Quản lý mà không kiểm tra thì quản lý sẽ ít hiệu quả và trở thành quản lý quan liêu” [9, tr.26]. Tác giả Nguyễn Ngọc Quang trong “Những khái niệm cơ bản về quản lý giáo dục” cũng đồng quan điểm khi chỉ ra: “kiểm tra giữ vai trò liên hệ nghịch trong quá trình quản lý. Nó giúp cho chủ thể quản lý điều khiển một cách tối ưu hệ quản lý. Không có kiểm tra, không có quản lý” [14, tr.73]. Về kiểm tra nội bộ, tác giả Lưu Xuân Mới đã viết trong cuốn “Kiểm tra nội bộ trường học”: “Kiểm tra nhằm mục đích xác nhận thực tiễn, phát huy nhân tố tích cực, phòng ngừa, ngăn chặn các sai phạm, giúp đỡ đối tượng hoàn thành tốt nhiệm vụ, đồng thời giúp cho nhà quản lý điều khiển và điều chỉnh hoạt động quản lý đúng hướng đích. Kiểm tra nhằm mục đích giúp nhà trường nâng cao hiệu lực và hiệu quả quản lý và nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo”.[13, tr.18]. Thực trạng hoạt động KTNB ở các trường phổ thông hiện nay, bên cạnh những mặt mạnh, ưu điểm thì không khỏi không còn có những yếu kém, tồn tại, chưa đáp ứng được yêu cầu của công cuộc đổi mới giáo dục, đặc biệt là trong công tác quản lý trường học. Đã có nhiều bài viết đăng trên các Tạp chí về giáo dục, các bài giảng trong các lớp bồi dưỡng thanh tra giáo dục của Thanh tra Bộ GD&ĐT cũng như các trường đại học, các báo cáo thu hoạch về công tác thanh tra, kiểm tra trong giáo dục của các lớp tập huấn cán bộ thanh tra chuyên ngành giáo dục,... cũng đã đề cập tới một số vấn đề chung về công tác thanh, kiểm tra. Đồng thời cũng đã có một số công trình nghiên cứu của các học viên về quản lý hoạt động KTNB như đề tài: “Quản lý hoạt động KTNB ở các trường tiểu học, Thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc” của tác giả Lại Thị Thanh Huyền, “Một số giải 6
pháp nâng cao chất lượng hoạt động KTNB của các trường THCS ở Thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An” của tác giả Nguyễn Gia Linh, Đề tài “Một số biện pháp nhằm nâng cao chất lượng KTNB trường Trung học cơ sở” của tác giả Nguyễn Duy Hưng. Tuy nhiên vẫn chưa có những công trình nghiên cứu một cách sâu sắc, cụ thể về việc quản lý hoạt động KTNB ở các trường THCS trước yêu cầu đổi mới căn bản toàn diện GD&ĐT hiện nay. Những tài liệu đã dẫn trên đây về công tác thanh tra, kiểm tra, đánh giá trong giáo dục là những tư liệu quý, thiết thực giúp tác giả luận văn này trong quá trình thực hiện đề tài: “Quản lý hoạt động kiểm tra nội bộ tại các trường trung học cơ sở thuộc quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng". 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài 1.2.1. Quản lý Có nhiều cách nhìn khác nhau về khái niệm quản lý: - Warren Bennis, một chuyên gia nổi tiếng về nghệ thuật lãnh đạo đã từng nói rằng: “Quản lý là một cuộc thử nghiệm gắt gao trong cuộc đời mỗi cá nhân, và điều đó sẽ mài giũa họ trở thành các nhà lãnh đạo” [20]. Tiếng Việt cũng có từ “quản lý” và “lãnh đạo” riêng rẽ giống như “manager” và “leader” trong tiếng Anh. - Theo Haror Koontz, quản lý là một hoạt động thiết yếu đảm bảo sự phối hợp nỗ lực của các cá nhân nhằm đạt đến mục tiêu tổ chức nhất định [8]. - Tư tưởng và quan điểm “quản lý” đã có từ cách đây hơn 2500 năm nhưng cho đến cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, vấn đề quản lý theo khoa học mới xuất hiện. Người khởi xướng là Fredrich Winslow Taylor với cuốn sách “Các nguyên tắc quản lý theo khoa học”. Theo ông thì người quản lý phải là nhà tư tưởng, nhà lên kế hoạch chỉ đạo tổ chức công việc. Trong cuốn “Khoa học Tổ chức và Quản lý”, tác giả Đặng Quốc Bảo quan niệm: “Quản lý là một quá trình lập kế hoạch, tổ chức, hướng dẫn và 7
kiểm tra những nỗ lực của các thành viên trong một tổ chức và sử dụng các nguồn lực của tổ chức để đạt được những mục tiêu cụ thể” [1]. Khi bàn đến hoạt động quản lý và người quản lý cần khởi đầu từ khái niệm “tổ chức”. Do tính đa nghĩa của thuật ngữ này nên ở đây chúng ta chỉ nói đến tổ chức như một nhóm có cấu trúc nhất định những con người cùng hoạt động vì một mục đích chung nào đó mà để đạt được mục đích gì đó một con người riêng lẻ không thể đạt đến. Bất luận một tổ chức có mục đích gì, cơ cấu và quy mô ra sao đều cần phải có sự quản lý và có người quản lý để tổ chức hoạt động và đạt được mục đích của mình. Từ các định nghĩa được nhìn nhận từ nhiều góc độ, chúng ta thấy rằng tất cả các tác giả đều thống nhất về cốt lõi của khái niệm quản lý, đó là trả lời câu hỏi; Ai quản lý? (Chủ thể quản lý); Quản lý ai? Quản lý cái gì? (Khách thể quản lý); Quản lý như thế nào? (Phương thức quản lý); Quản lý bằng cái gì? (Công cụ quản lý); quản lý để làm gì? (Mục tiêu quản lý). Từ các nghiên cứu trên và qua nghiên cứu thực tế, tác giả luận văn cho rằng: Quản lý là sự tác động liên tục có tổ chức, có định hướng, có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý để chỉ huy, điều khiển, liên kết các yếu tố tham gia vào hoạt động thành một chỉnh thể thống nhất, điều hoà hoạt động của các khâu một cách hợp quy luật nhằm đạt đến mục tiêu xác định trong điều kiện biến động của môi trường. Quản lý là hiện tượng tồn tại trong mọi chế độ xã hội. Bất kỳ ở đâu, lúc nào con người có nhu cầu kết hợp với nhau để đạt mục đích chung đều xuất hiện quản lý. Quản lý trong xã hội nói chung là quá trình tổ chức điều hành các hoạt động nhằm đạt được những mục tiêu và yêu cầu nhất định dựa trên những quy luật khách quan. Xã hội càng phát triển, nhu cầu và chất lượng quản lý càng cao. 1.2.2. Hoạt động kiểm tra Hoạt động kiểm tra là một trong các chức năng của quy trình quản lý. Thông qua chức năng kiểm tra mà chủ thể quản lý nắm bắt và điều chỉnh kịp thời các hoạt động để thực hiện tốt các mục tiêu đã định. 8
Theo Robert J.Mockler: “Kiểm tra là một nỗ lực có tính hệ thống, nhằm thiết lập những hệ thống quản trị, những phản hồi thông tin, nhằm so sánh những kết quả thực hiện với định mức đã đề ra, và để đảm bảo rằng các nguồn lực đang được sử dụng có hiệu quả nhất, để đạt được mục tiêu của tổ chức” [dẫn theo 18, tr.22]. Khái niệm kiểm tra (control) có thể được hiểu theo hai nghĩa: Theo nghĩa rộng, để chỉ hoạt động của các tổ chức xã hội, các đoàn thể và của công dân kiểm tra hoạt động bộ máy của nhà nước. Theo nghĩa hẹp hơn, kiểm tra là hoạt động của chủ thể nhằm tiến hành xem xét, xác minh một việc gì đó của đối tượng bị quản lý xem xét sự phù hợp với trạng thái định trước (kiểm tra mang tính nội bộ của người đứng đầu cơ quan). Theo tác giả Nguyễn Hữu Luận, kiểm tra được thể hiện ở nhiều góc độ như sau [11]: + Kiểm tra là hoạt động thường xuyên của từng cơ quan, tổ chức nhằm đảm bảo thực hiện nhiệm vụ của chính mình, để tự điều chỉnh, hay tìm biện pháp thực hiện nhiệm vụ tốt hơn, hiệu quả hơn; + Kiểm tra là hoạt động của tổ chức, thủ trưởng cấp trên với cấp dưới của mình nhằm đánh giá mọi mặt, hoặc từng vấn đề do cấp dưới đã thực hiện; + Kiểm tra là hoạt động của các cơ quan Đảng, các tổ chức xã hội, các tổ chức quần chúng tham gia hoạt động giám sát công việc hành chính nhà nước. Đối với góc độ hoạt động kiểm tra trong các trường THCS, tác giả luận văn cho rằng: Kiểm tra là quá trình xem xét thực tế, đánh giá thực trạng, phát hiện các mặt: tích cực, sai lệch, vi phạm để đưa ra kết luận điều chỉnh. 1.2.3. Hoạt động kiểm tra nội bộ trường học Kiểm tra nội bộ trường học là hoạt động xem xét và đánh giá các hoạt động giáo dục, điều kiện dạy - học trong phạm vi nội bộ nhà trường nhằm mục đích phát triển sự nghiệp giáo dục nói chung, phát triển nhà trường, phát triển nhà giáo và người học nói riêng [17]. Theo tác giả Hà Thế Truyền, kiểm tra nội bộ trường học “Là một dạng hoạt động nghiệp vụ quản lý của hiệu trưởng: Điều tra, xem xét, kiểm soát, 9