Luận văn Thạc sĩ Quản lý hành chính công: Cơ chế kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền cấp tỉnh

Chia sẻ: Tuhai999 Tuhai999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:163

Thêm vào BST

Báo xấu

34
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn là làm rõ cơ sở khoa học về cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh; Phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh, phát hiện các vấn đề; từ đó, đề xuất các giải pháp hoàn thiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý hành chính công: Cơ chế kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền cấp tỉnh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA TRẦN THỊ THU HƯƠNG CƠ CHẾ KIỂM TRA VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT CỦA CHÍNH QUYỀN CẤP TỈNH LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ HÀNH CHÍNH CÔNG HÀ NỘI - 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA TRẦN THỊ THU HƯƠNG CƠ CHẾ KIỂM TRA VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT CỦA CHÍNH QUYỀN CẤP TỈNH Chuyên ngành: Quản lý hành chính công Mã số: 62 34 82 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ HÀNH CHÍNH CÔNG NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC 1. TS. Hà Quang Thanh 2. TS. Nguyễn Thị Thủy HÀ NỘI, 2019
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Để thực hiện chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền tr ong quản l ý nhà nước đối với xã hội, các chủ thể quản lý nhà nước thực hiện rất nhiều hoạt động khác nhau và được thể hiện ra bên ngoài dưới những hình thức nhất định. Trong hoạt động quản lý nói chung và QLHCNN nói riêng, chủ thể quản lý cần phải giải quyết rất nhiều vấn đề cụ thể, để giải quyết vấn đề đòi hỏi phải ban hành các quyết định. Quyết định QLHCNN vừa được coi là phương tiện QLHCNN, vừa là sản phẩm của hoạt động QLHCNN. Mỗi quyết định hành chính nhà nước chứa đựng trong đó những mệnh lệnh mang tính quyền lực nhà nước. Cho nên, quyết định hành chính nhà nước là công cụ quan trọng để chủ thể quản lý thực hiện hoạt động QLHCNN. Một trong các hình thức thể hiện của Quyết định QLHCNN là dưới dạng văn bản, trong đó Quyết định QLHCNN bao gồm văn bản QPPL và cả văn bản cá biệt. Để các văn bản được ban hành có chất lượng, thì phải thực hiện kiểm tra văn bản, để kiểm tra văn bản cần phải có cơ chế kiểm tra, đặc biệt là cơ chế kiểm tra văn bản QPPL. Trong những năm qua, việc kiểm tra văn bản nói chung, văn bản QPPL nói riêng, đã đạt được những kết quả quan trọng, chính là nhờ có cơ chế kiểm tra văn bản, giúp cho các văn bản ban hành của cơ quan nhà nước đã góp phần quan trọng vào việc thể chế đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước trên các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học, kỹ thuật, quốc phòng, an ninh,... là cầu nối đưa luật vào cuộc sống, tăng cường trật tự, kỷ cương trong QLNN. Nhiều Bộ luật, luật mới được ban hành, các văn bản QPPL ban hành có hiệu lực, hiệu quả, thực sự đi vào cuộc sống, hệ thống pháp luật được hoàn thiện, đáp ứng yêu cầu QLNN và xã hội theo pháp luật, phục vụ sự nghiệp xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam XHCN, sự nghiệp CNH, HĐH đất nước, hội nhập kinh tế quốc tế, bảo vệ có hiệu quả quyền, lợi ích hợp pháp của công dân. Trước đây, theo quy định tại Nghị quyết số 51/2001/QH10 ngày 25/12/2001 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, cơ chế kiểm tra văn bản QPPL là nhiệm vụ được chuyển giao từ Viện kiểm sát nhân dân sang cho hệ thống cơ quan hành chính nhà nước, cụ thể là Bộ Tư pháp được Chính phủ giao thực hiện nhiệm vụ này. Trên cơ sở đó, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 135/2003/NĐ-CP của Chính phủ ngày 14/11/2003 về kiểm tra và xử lý văn bản QPPL. Năm 2008 Luật Ban hành văn bản QPPL được ban hành thay thế cho Luật Ban hành văn bản QPPL sửa đổi, bổ sung năm 2002 đã có nhiều quy định thay đổi
thẩm quyền ban hành văn bản QPPL của một số chủ thể, sự thay đổi này có ảnh hưởng lớn đến thẩm quyền kiểm tra và xử lý văn bản QPPL của các cơ quan hành pháp, vì vậy, ngày 12/4/2010 Chính phủ ban hành Nghị định 40/2010/NĐ-CP quy định về kiểm tra và xử lý văn bản QPPL. Luật Ban hành văn bản QPPL năm 2015 và Nghị định số 34/2016/NĐ-CP ngày 14/5/2016 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Ban hành văn bản QPPL 2015, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2016 là cơ sở pháp lý để cơ quan chức năng thực hiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL. Mặc dù đạt được những kết quả quan trọng như trên, tuy nhiên, những năm qua, hoạt động kiểm tra văn bản QPPL vẫn còn nhiều hạn chế những vấn đề mang tính nền tảng cho hoạt động kiểm tra, xử lý văn bản QPPL như thẩm quyền kiểm tra và xử lý văn bản QPPL; trách nhiệm của chủ thể ban hành văn bản bất hợp pháp; sự khác nhau giữa các biện pháp xử lý văn bản QPPL... vẫn là những vấn đề còn chưa thống nhất trong quá trình triển khai thực hiện, đó chính là vì cơ chế kiểm tra văn bản QPPL vẫn chưa hoàn thiện. Hơn nữa, dù đã có Luật và Nghị định, nghĩa là cơ sở pháp lý đã có, nhưng vẫn chưa hình thành được một cơ chế hoàn chỉnh về kiểm tra văn bản QPPL nói chung và văn bản QPPL của chính quyền tỉnh nói riêng để hoạt động này mang lại ý nghĩa và hiệu quả, vẫn còn có những văn bản QPPL trái pháp luật được ban hành; việc kiểm tra và xử lý văn bản QPPL có dấu hiệu bất hợp pháp vẫn chưa được các cấp, các ngành, địa phương chú trọng đúng mức, nhất là ở cấp chính quyền địa phương; sự phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong hoạt động kiểm tra, xử lý chưa đồng bộ; việc xử lý văn bản QPPL có dấu hiệu bất hợp pháp, bất hợp lý chưa nghiêm túc, còn mang tính hình thức, thậm chí không xử lý; đội ngũ công chức thực hiện hoạt động kiểm tra văn bản còn thiếu về số lượng và yếu về chuyên môn nghiệp vụ, và cả kỹ năng; điều kiện đảm bảo cho công tác này còn chưa đảm bảo. Chính quyền cấp tỉnh là thiết chế quyền lực nhà nước ở địa phương, trong bộ máy nhà nước, chính quyền cấp tỉnh có vị trí vô cùng quan trọng, là cấp trung chuyển quyền lực giữa trung ương và các vùng lãnh thổ. Các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước được thực hiện thực tế phụ thuộc nhiều vào việc tổ chức, triển khai thực hiện của chính quyền cấp tỉnh xuống các cấp trực thuộc ở địa phương, và kiểm tra việc thực hiện pháp luật, trong đó có công tác kiểm tra văn bản. Việc kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh là rất cần thiết đối với thực tế xây dựng thể chế và triển
khai các quy định pháp luật trên địa bàn vùng lãnh thổ cấp tỉnh, cũng như nâng cao hiệu quả của công tác ban hành và thực thi văn bản này trong hoạt động QLNN. Để việc kiểm tra văn bản QPPL hiệu quả, cần có cơ chế kiểm tra một cách toàn diện và hệ thống hơn. Với ý nghĩa và tầm quan trọng như vậy, việc nghiên cứu cơ chế kiểm tra văn bản QPPL nói chung, văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh nói riêng, là vấn đề thời sự và là yêu cầu thực tiễn đặt ra, để phát huy ưu điểm và hạn chế những khuyết điểm, đồng thời nghiên cứu hoàn thiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL sẽ có tác dụng rất lớn, hỗ trợ cho hoạt động này trong tương lai. Đây cũng chính là lý do nghiên cứu sinh chọn đề tài nghiên cứu: “Cơ chế kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền cấp tỉnh” làm luận án tiến sĩ. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu làm rõ cơ sở khoa học về cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh; Phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh, phát hiện các vấn đề; từ đó, đề xuất các giải pháp hoàn thiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Đề tài luận án đặt ra và giải quyết một số nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể sau: - Tổng quan các vấn đề nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án nhằm nêu ra các nội dung mà luận án có thể kế thừa, cũng như các vấn đề cần tiếp tục triển khai trong các nội dung nghiên cứu. - Luận giải và hệ thống hóa để làm sáng tỏ những nội dung cơ sở lý luận và khoa học về cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh ở Việt Nam như: các khái niệm về chính quyền cấp tỉnh, văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh, cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh; Làm rõ các nội dung về sự cần thiết phải xây dựng và thực hiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh, cũng như những yêu cầu đặt ra cho việc thực hiện cơ chế này. - Phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh, chỉ ra những ưu điểm, hạn chế, và nguyên nhân. - Xây dựng một số giải pháp hoàn thiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài luận án là cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Nghiên cứu được thực hiện đối với cơ chế tự kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh dưới góc độ QLHCNN, không nghiên cứu cơ chế kiểm tra từ bên ngoài. Văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh nêu trong luận án được xác định là văn bản QPPL do HĐND và UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương ban hành. Về thời gian: Nghiên cứu cơ chế kiểm tra văn bản QPPL từ năm 2010 đến nay (từ khi Nghị định số: 40/2010/NĐ-CP ngày 12/4/2010 của Chính phủ về kiểm tra và xử lý văn bản QPPL được ban hành và có hiệu lực). Về không gian: đề tài luận án chỉ giới hạn nghiên cứu cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh, số liệu sử dụng trong đề tài chỉ thực hiện khảo sát tại một số tỉnh trên cả nước ở cả ba miền: miền Bắc, miền Trung và miền Nam. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận Luận án được thực hiện trên cơ sở lý luận và phương pháp luận của phép duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin; đồng thời, vận dụng quan điểm, pháp luật của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng nhà nước pháp quyền. Phương pháp luận duy vật biện chứng được sử dụng xuyên suốt trong luận án. Các vấn đề thuộc nội dung của luận án như văn bản QPPL, cơ chế kiểm tra văn bản QPPL, chính quyền địa phương được nghiên cứu với mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau trong một tổng thể và được đặt trong điều kiện kinh tế - xã hội, nhu cầu và mục đích của QLNN. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu, tác giả vận dụng các phương pháp khoa học làm sáng tỏ những nội dung cần nghiên cứu của luận án:
Phương pháp tổng kết thực tiễn: Tiến hành tổng kết tình hình thực tiễn cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh tại các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương của Việt Nam. Qua đó, đánh giá đúng thực tiễn quản lý, khái quát, đúc kết một số vấn đề có tính lý luận. Phương pháp phân tích: được sử dụng để xem xét, đánh giá cụ thể cơ chế kiểm tra văn bản QPPL với các khía cạnh khác nhau. Đối với cơ chế kiểm tra văn bản QPPL, luận án đã xem xét dựa trên cơ sở khoa học và cơ sở pháp lý để từ đó phân tích về khái niệm, ý nghĩa, nội dung, thẩm quyền và quy trình, thủ tục tiến hành hoạt động này trong việc góp phần nâng cao chất lượng văn bản QPPL và hoàn thiện hệ thống pháp luật; phân tích các tài liệu sơ cấp và tài liệu thứ cấp, đánh giá thực trạng của cơ chế kiểm tra và nhất là lý giải cụ thể những thành tựu đạt được, khiếm khuyết và nguyên nhân của nó, từ đó làm cơ sở để đề ra các giải pháp. Phương pháp tổng hợp: được sử dụng để tổng hợp các số liệu, tri thức có được từ hoạt động phân tích tài liệu, khái quát hóa, rút ra những nhận xét, kết luận về từng nội dung của luận án. Xem xét về chất lượng của văn bản QPPL trong quá trình thực hiện cơ chế kiểm tra được nhìn nhận không xuất phát từ những biểu hiện đơn lẻ mà mang tính phổ biến, điển hình về những khía cạnh ở cả hoạt động ban hành và thực thi văn bản QPPL. Đồng thời, khi nghiên cứu về cơ chế kiểm tra văn bản QPPL những nhận định rút ra luôn được đặt trong tổng thể với các hoạt động hoàn thiện pháp luật khác như rà soát, hệ thống hóa văn bản QPPL. Trên cơ sở kết quả số liệu, tài liệu đã được thu thập, nghiên cứu, tác giả tiến hành phân tích tổng hợp, xử lý số liệu để sử dụng tham khảo, dẫn chứng trong đề tài. Ngoài ra, luận án còn sử dụng phương pháp thống kê và điều tra xã hội học để tìm hiểu, đánh giá về thực tiễn, nhất là tìm hiểu về nguyên nhân đạt được thành tựu, cũng như dẫn đến hạn chế của cơ chế kiểm tra văn bản QPPL. Cụ thể, phương pháp thu thập thông tin được tiến hành qua điều tra, khảo sát thực tế thực hiện trong hai năm 2014-2015, số phiếu khảo sát là 275 phiếu được thực hiện với đối tượng khảo sát là các cán bộ, công chức thực hiện kiểm tra văn bản QPPL của HĐND và UBND cấp tỉnh tại một số địa phương sau: miền Bắc: Hà Nội, Điện Biên; miền Trung: Khánh Hòa, Đà Nẵng, Bình Định; miền Nam: TP. Hồ Chí Minh, Tây Ninh, Bình Dương, Đồng Nai, Cần Thơ, Kiên Giang, Đak Nông, Lâm Đồng. Việc lựa chọn phạm vi nghiên cứu như trên để có cái nhìn tổng quát từ tính chất cá biệt mang tính đại
diện cho từng vùng như đồng bằng, miền núi, thành phố, địa phương ở tỉnh để có những kết luận mang tính phổ quát, tránh tính phiến diện. Thực hiện Luận án trong giai đoạn chuyển tiếp, khi Luật Ban hành văn bản QPPL năm 2015 và Nghị định 34/2015/NĐ-CP có hiệu lực từ 01/7/2016 thay cho Nghị định 40/2010/NĐ-CP, vì vậy, để đảm bảo tính cập nhật của luận án, nghiên cứu sinh đã tiến hành khảo sát thêm 96 phiếu điều tra tại một số tỉnh ở miền Trung và miền Nam trong năm 2018. Đồng thời, thu thập thông tin thông qua các báo cáo, đánh giá, bài viết và trên các phương tiện thông tin. Thống kê, khảo sát số liệu, phân tích dựa trên bảng tính Excel. Phương pháp chuyên gia: sử dụng để trao đổi, thu thập thông tin và ý kiến của những chuyên gia, các nhà khoa học về các nội dung, kết quả nghiên cứu. Phương pháp quy nạp cũng được sử dụng trong luận án qua việc nghiên cứu điển hình trên một số tỉnh khác nhau, từ đó tổng hợp, đánh giá. Các phương pháp nghiên cứu trên đây luôn được sử dụng kết hợp với nhau với mục đích bảo đảm cho nội dung nghiên cứu của luận án vừa có tính khái quát, vừa có tính cụ thể nhằm xem xét, đánh giá một cách toàn diện về cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh hiện nay. 5. Giả thuyết khoa học và câu hỏi nghiên cứu 5.1. Câu hỏi nghiên cứu - Đã có cơ chế kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền cấp tỉnh chưa? Cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh được hiểu như thế nào? Tại sao cần phải xây dựng và thực hiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL? Khi xây dựng và thực hiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL cần đảm bảo các yêu cầu gì? Nội dung cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh? - Cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh nằm ở vị trí nào trong tổng thể cơ chế QLNN? Các yếu tố tác động đối với cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh? - Thực trạng thực hiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh ra
sao? Những kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân là gì? - Làm thế nào để hoàn thiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh? 5.2. Giả thuyết khoa học Nghiên cứu dựa trên những giả thuyết là hiện nay cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh về các nội dung: thể chế kiểm tra văn bản QPPL; tổ chức bộ máy, đội ngũ cán bộ, công chức thực hiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL; phương thức vận hành và quy trình thực hiện cơ chế; điều kiện đảm bảo thực hiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL còn chưa hoàn thiện, cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh chưa được hiệu quả. Cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh có vai trò quan trọng, là một giai đoạn của hoạt động quản lý. Nếu cơ chế kiểm tra văn bản QPPL này được xây dựng hoàn thiện, việc kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương của Việt Nam sẽ hiệu quả, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật, hướng tới mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 6.1. Những đóng góp mới của đề tài Từ việc xác định vấn đề nghiên cứu là cơ chế tự kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh là vấn đề thời sự và cấp thiết, nghiên cứu sinh xác định điểm mới của luận án: - Việc kiểm tra văn bản QPPL không phải là vấn đề mới, nhưng công tác tự kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh với nhìn nhận việc kiểm tra văn bản QPPL là một giai đoạn, hay là một chức năng của quản lý nhà nước tại địa phương thì cần có quy định pháp lý đầy đủ hơn, mang tính hệ thống hơn, đây chính là điểm mới mà luận án hướng đến. Luận án phân tích các khái niệm có liên quan, xây dựng khái niệm mới và chỉ ra vai trò của cơ chế kiểm tra văn bản QPPL; xác định các yếu tố của cơ chế kiểm tra và yêu cầu hoàn thiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh. - Các quy định pháp luật có đề cập kiểm tra các văn bản QPPL là một sản phẩm của hoạt động QLNN và là một trong những hình thức thể hiện của quyết định QLNN. Tuy nhiên, những quy định này được trải dài bởi các điều luật, chứ luật chưa tổng hợp được một cách tổng thể, chưa làm rõ bước đi và hình thức thực hiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL. Do đó, ở phương diện QLNN và với bản chất của luận án tiến sĩ Quản lí hành chính công, đánh giá cơ sở lý luận và pháp lý của nội dung cơ chế tự kiểm tra
văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh, để hình thành ra một trình tự, bước đi mang tính trước sau cho hoạt động này, hoàn thiện một cơ chế góp phần hữu hiệu cho việc tự kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh thiết thực, hiệu quả, đây chính là điểm mới tiếp theo của luận án. - Điểm mới thứ ba của luận án là làm sâu sắc sự cần thiết phải hoàn thiện cơ chế tự kiểm tra văn bản QPPL chính quyền cấp tỉnh, cụ thể, làm rõ cả về mặt lý luận cũng như thực tiễn của một số vấn đề cần nghiên cứu hoàn thiện như: thể chế về kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh; chủ thể kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh; phương thức và quy trình kiểm tra, cũng như đảm bảo các điều kiện thực hiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh. - Trên cơ sở phân tích, làm sáng tỏ những vấn đề lý luận để có cơ sở đánh giá thực trạng thực hiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh, và xác định phương hướng, đề xuất giải pháp hoàn thiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh phù hợp với nhiệm vụ và yêu cầu trong thời kỳ đổi mới. Các giải pháp do luận án đặt ra đều có đề xuất mới cho nội dung của từng giải pháp về ý nghĩa, nội dung và điều kiện thực hiện, đảm bảo tính khả thi của giải pháp, đây chính là điểm mới cuối cùng mà luận án hướng đến. 6.2. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Những kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần nâng cao nhận thức lý luận về cơ chế tự kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh. Những kết luận, đề xuất của đề tài là kết quả nghiên cứu có cơ sở lý luận và thực tiễn thiết thực góp phần khắc phục các hạn chế bất cập hiện nay trong kiểm tra văn bản QPPL của Chính quyền cấp tỉnh, một trong các nhiệm vụ quan trọng, cấp thiết đặt ra trong quản lý, quản trị của chính quyền cấp tỉnh, vì vậy, đề tài là một nguồn tài liệu để các nhà hoạch định chính sách, các nhà quản lý hành chính nghiên cứu, tham khảo và có khả năng áp dụng cho chính quyền cấp tỉnh trong việc xây dựng và thực hiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL, cũng như có thể được dùng để phục vụ cho việc nghiên cứu, giảng dạy và học tập ở các cơ sở đào tạo đại học, sau đại học chuyên ngành quản lý hành chính công. 7. Cấu trúc của Luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận án gồm có bốn chương với kết cấu như sau: Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh.
Chương 2. Cơ sở khoa học về cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh. Chương 3. Thực trạng thực hiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh. Chương 4. Phương hướng và giải pháp hoàn thiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh. CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Nghiên cứu về công tác kiểm tra văn bản QPPL nói chung, và nghiên cứu các quy định pháp luật về hệ thống chính quyền địa phương trong việc thực hiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL nói riêng, là nội dung được các nhà nghiên cứu rất quan tâm trong tình hình thực tế hiện nay ở nước ta. Trong quá trình tìm đọc các công trình nghiên cứu, bài viết của các nhà khoa học trong và ngoài nước có liên quan đến đề tài luận án, tác giả đã được tiếp cận với rất nhiều tài liệu từ nhiều nguồn khác nhau. Dưới đây, tác giả xin trình bày một cách tổng quan những vấn đề liên quan đến nội dung nghiên cứu đề tài luận án mà các công trình nghiên cứu của các tác giả trước đây đã giải quyết được, cũng như chưa được giải quyết, đang còn có những ý kiến khác nhau hoặc còn đang bỏ ngỏ cần tiếp tục nghiên cứu, để từ đó lựa chọn và xác định những vấn đề nội dung luận án mà tác giả sẽ tập trung giải quyết. 1.1. Các công trình nghiên cứu, bài viết được công bố trong và ngoài nước liên quan đến đề tài luận án 1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở ngoài nước Cùng với việc nghiên cứu các tài liệu về kiểm tra văn bản và văn bản QPPL nói chung, về cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh nói riêng ở Việt Nam, tác giả cũng tìm hiểu, nghiên cứu các tài liệu về lĩnh vực này của các nhà nghiên cứu ở nước ngoài để tham khảo. Trong tác phẩm Lênin toàn tập, tập 44, Lênin có viết về cơ chế kiểm tra, ông đặc biệt chú ý đến công tác kiểm tra việc thi hành pháp luật, ông viết: “Chuyển từ trọng tâm việc soạn thảo các sắc lệnh và mệnh lệnh sang việc lựa chọn người kiểm tra sự thực hiện…” [46]
Cuốn sách Cải cách cơ chế kiểm tra tính hợp pháp của các văn bản hành chính ở Trung Quốc của tác giả Meng Sheng (người Pháp gốc Hoa), do Đinh Văn Minh và Nguyễn Văn Toàn biên dịch cũng viết về cơ chế kiểm tra [Dẫn theo 33]. Nội dung cuốn sách gồm có 2 phần: Phần thứ nhất: Cơ chế kiểm tra các văn bản hành chính ở Trung Quốc. Nội dung phần này tác giả trình bày 4 chương: Chương I: Nền hành chính Trung Quốc trong mối quan hệ (Đối diện) với công chúng; Chương II: Quan điểm về quyền của công dân Trung Quốc; Chương III: Các cơ chế kiểm tra, giám sát từ bên ngoài đối với các văn bản hành chính; Chương IV: Các hình thức kiểm tra pháp lý đối với các văn bản hành chính. Phần thứ hai: Cải cách cơ chế kiểm tra các văn bản chính ở Trung Quốc. Trong phần này tác giả trình bày có 3 tiểu phần: Tiểu phần I. Cách tiếp cận mới về đối tượng của kiểm tra và những quyền cụ thể của công dân; Tiểu phần II. Cải cách cơ chế kiểm tra không mang tính tố tụng đối với văn bản hành chính; Tiểu phần III. Cải cách tố tụng hành chính ở Trung Quốc. Nội dung cuốn sách đã đề cập những kinh nghiệm của Trung Quốc trong việc đánh giá tính hợp pháp, tính đúng đắn của một văn bản hay một việc làm của cơ quan hành chính - là một yêu cầu rất quan trọng trong cả ba hoạt động: Thanh tra kinh tế - xã hội, xem xét giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng chống tham nhũng tại Trung Quốc. Cơ chế kiểm tra tính hợp pháp của văn bản hành chính được tác giả phân tích khá cụ thể, sâu sắc với xuất phát điểm từ mối quan hệ giữa nền hành chính Trung Quốc với công chúng để luận giải về các cơ chế kiểm tra, giám sát từ bên ngoài và tự kiểm tra đối với văn bản hành chính; các hình thức pháp lý của kiểm tra văn bản hành chính; cải cách cơ chế kiểm tra văn bản hành chính từ cách tiếp cận mới về đối tượng của hoạt động kiểm tra, cải cách cơ chế kiểm tra không mang tính tố tụng với văn bản hành chính đến cải cách về tố tụng hành chính trong đó nhấn mạnh vai trò, phạm vi và đối tượng kiểm tra của Tòa án hành chính Trung Quốc. Khái niệm văn bản hành chính mà cuốn sách đề cập được hiểu bao gồm ba nhóm: văn bản QPPL, văn bản cá biệt và hợp đồng hành chính. Tuy quan niệm về thuật ngữ văn bản hành chính giữa Việt Nam và Trung Quốc khác nhau, nhưng cuốn sách vẫn có giá trị tham khảo cho đề tài luận án của nghiên cứu sinh. Cuốn sách Pháp luật hành chính của Cộng hòa Pháp của Martine Lombard, Giáo sư Trường Đại học Tổng hợp Panthéon-Assas và Gilles Dumont (Paris II), Giáo sư Trường Đại học Luật và Kinh tế Limoges, do NXB Tư pháp phát hành năm 2007 [49]. Cuốn sách là tài liệu đầy đủ và chi tiết nhất về sự hình thành và phát triển của hệ thống pháp luật hành chính của Cộng hòa Pháp. Các tác giả đã lý giải về nguồn luật và trật tự thứ bậc giữa các nguồn của pháp luật hành chính đến cơ chế kiểm tra sự tuân thủ trật tự thứ bậc đó. Các tác giả đã luận giải chi tiết về nguồn luật gồm các quy phạm hiến định, QPPL quốc tế và pháp luật của Liên minh châu Âu, các quy phạm có tính chất án lệ, luật và văn bản dưới luật, pháp lệnh
và thông tư có hiệu lực thi hành bắt buộc. Trong quá trình phân tích về từng loại nguồn luật, cuốn sách đã tiếp cận từ cách hiểu, bản chất, trật tự pháp lý và nhất là đưa ra những tiêu chí để kiểm tra, giám sát về tính hợp hiến; về sự phù hợp của quyết định hành chính với quy định của điều ước quốc tế; cơ chế kiểm tra, giám sát của Tham chính viện đối với pháp lệnh và điều kiện về tính hợp pháp của thông tư có hiệu lực thi hành bắt buộc. Có thể nói, đây là những nội dung thực sự có ý nghĩa khi nghiên cứu dưới góc độ so sánh về kiểm tra và xử lý văn bản QPPL, cụ thể là về tiêu chí để xem xét tính hợp pháp của văn bản QPPL. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước 1.1.2.1. Các công trình nghiên cứu về Chính quyền địa phương Sách chuyên khảo: Trương Đắc Linh (2003), Chính quyền địa phương với việc bảo đảm thi hành Hiến pháp và pháp luật, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tác giả cung cấp cho người đọc những kiến thức cơ bản về khái niệm, chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền và vai trò của chính quyền địa phương trong quá trình thực hiện pháp luật. Cuốn sách là tài liệu tham khảo cho nghiên cứu sinh nội dung tổng quan về chính quyền địa phương, tuy vậy cuốn sách cũng chưa đề cập cụ thể về cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền địa phương. PGS.TS Lê Minh Thông (2011), Đổi mới, hoàn thiện bộ máy Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân ở Việt Nam hiện nay, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. Nội dung cuốn sách: Yêu cầu đổi mới bộ máy nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam; Quá trình đổi mới bộ máy nhà nước trong lịch sử lập hiến Việt Nam; Thực trạng mô hình tổ chức bộ máy nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam từ năm 1992 đến nay; Phương hướng đổi mới mô hình tổ chức bộ máy. Tác giả cho rằng, hệ thống chính quyền địa phương là hệ thống chính quyền trực thuộc, mối quan hệ giữa chính quyền trung ương và chính quyền địa phương phải dựa trên nguyên tắc tập trung dân chủ. Tác giả khẳng định cần phải có các biện pháp bảo đảm để HĐND có thực quyền, tránh tính hình thức của HĐND. Theo tác giả, để HĐND có thực quyền, cần xem xét lại tính chất "quyền lực" của HĐND, cần đổi mới cách nhìn nhận về tính chất vai trò của HĐND theo hướng xem HĐND là cơ quan tự quản ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân địa phương, do nhân dân địa phương bầu ra, chịu trách nhiệm trước nhân dân địa phương và trước cơ quan nhà nước cấp trên. Các đề tài khoa học: PGS.TS Lê Thị Vân Hạnh (chủ nhiệm Đề tài cấp Bộ năm 2009), Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn nhằm xây dựng mô hình cơ cấu tổ chức bộ máy chính quyền địa phương theo tinh thần Nghị quyết
Trung ương 5 khóa X. Nội dung đề tài gồm: nghiên cứu về cơ sở lý luận của việc xây dựng mô hình cơ cấu tổ chức bộ máy chính quyền địa phương theo Nghị quyết Trung ương 5 khóa X, các tác giả đã chỉ ra và tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận đặt ra từ Nghị quyết Trung ương 5 khóa X và kinh nghiệm tổ chức chính quyền địa phương trên thế giới; Cơ sở thực tiễn của việc xây dựng mô hình tổ chức bộ máy chính quyền địa phương, các tác giả tập trung phân tích cơ cấu tổ chức bộ máy chính quyền địa phương Việt Nam trong lịch sử và chỉ ra những bất cập, hạn chế làm cơ sở thực tiễn nhằm xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 5 khóa X. Kết quả nghiên cứu của đề tài có giá trị cả về lý luận và thực tiễn là tài liệu tham khảo quý cho những nhà nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương ở Việt Nam hiện nay. PGS.TS. Trương Đắc Linh Chủ nhiệm đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường, Chính quyền Thành phố Hồ Chí Minh: Lịch sử - hiện tại và hướng đổi mới, Trường Đại học Luật TPHCM, và đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ (2009), Tổ chức chính quyền Tp. Hồ Chí Minh: lịch sử, hiện tại và phương hướng đổi mới trong tiến trình đổi mới hệ thống chính trị ở Việt Nam. [www.ulhcmc.edu.vn] Các đề tài thuộc Chương trình khoa học cấp nhà nước KX.04: Xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân, vì dân, như: Đề tài KX.04.08, PGS.TS Lê Minh Thông, Cải cách tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương đáp ứng các yêu cầu của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân. Các công trình nghiên cứu nêu trên đều đề cập đến những khía cạnh, phạm vi khác nhau liên quan đến tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương. Do vậy, việc nghiên cứu đồng thời những vấn đề liên quan đến đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương trong bối cảnh đẩy mạnh cải cách hành chính, đổi mới cơ chế quản lý nền kinh tế theo cơ chế thị trường định hướng XHCN dưới sự lãnh đạo của Đảng và trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở nước ta là vấn đề có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cho việc có những phương hướng, giải pháp hữu hiệu để nâng cao vai trò của chính quyền địa phương hiện nay. Các bài viết trên tạp chí: Bài viết “Bàn về cải cách chính quyền nhà nước ở địa phương”, Tạp chí Cộng sản, (138) (2007) và “Những nguyên lý của chính quyền địa phương trong Nhà nước pháp quyền”, Kỷ yếu Hội thảo khoa học: Chính quyền địa phương trong thời kỳ đổi mới ở Việt Nam hiện nay (2008) của PGS.TS. Nguyễn Đăng Dung, tác giả đã tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản trong tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương như sự cần thiết phải quản lý các lãnh thổ địa phương, tầm quan trọng của chính quyền địa phương trong bộ máy nhà nước, mối tương quan giữa chính quyền trung ương và chính quyền
địa phương… Cũng theo tác giả, tỉnh là một cấp chính quyền nhân tạo nhưng lại là một cấp truyền thống; Việc hình thành cấp tỉnh cũng có một bề dầy lịch sử lớn gần như cấp xã. TS. Huỳnh Văn Thới có bài viết “Bàn về mô hình tổ chức bộ máy chính quyền ở thành phố trực thuộc trung ương”, theo tác giả cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tổ chức bộ máy chính quyền địa phương nói chung và chính quyền thành phố trực thuộc trung ương nói riêng đã được làm rõ. Đồng thời, theo tác giả, mô hình tổ chức chính quyền thành phố trực thuộc trung ương trong tương lai với phương án HĐND chỉ có ở cấp tỉnh được cho là ưu việt. Ngoài những bài viết nêu trên, còn có những bài viết khác liên quan đến nội dung đề tài luận án được đăng trên các tạp chí Quản lý nhà nước, Luật học, Nhà nước và pháp luật, Tạp chí Dân chủ và pháp luật... Các luận án: Trương Đắc Linh (2002), Chính quyền địa phương với việc bảo đảm thi hành Hiến pháp và pháp luật ở địa phương, Luận án Tiến sĩ Luật học, Viện nghiên cứu Nhà nước và Pháp luật, Hà Nội. Nội dung luận án gồm: Cơ sở lý luận về vai trò của chính quyền địa phương trong việc đảm bảo thi hành hiến pháp và pháp luật ở địa phương; Thực trạng hoạt động của các cơ quan chính quyền địa phương các cấp trong việc đảm bảo thi hành pháp luật và hiến pháp; Phương hướng giải pháp góp phần tăng cường vai trò của chính quyền địa phương trong việc đảm bảo thi hành pháp luật hiện nay. Nguyễn Thị Phượng (2008), Chính quyền địa phương trong việc bảo vệ quyền công dân ở Việt Nam, Luận án Tiến sĩ Quản lí hành chính công, Học viện Hành chính, Hà Nội. Tác giả Luận án đã xây dựng được các khái niệm về quyền công dân nói chung và quyền công dân ở Việt Nam nói riêng, xác định được các đặc điểm và mối quan hệ trong việc thực hiện các quyền công dân. Luận án cũng đã đi sâu phân tích, đánh giá về hoạt động của chính quyền địa phương trong việc bảo đảm quyền công dân ở Việt Nam từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến nay. Trên cơ sở đó, tác giả đã nêu lên các giải pháp để tiếp tục hoàn thiện hoạt động bảo đảm quyền công dân trong điều kiện hiện nay, trong đó đề cao vai trò, trách nhiệm của chính quyền địa phương các cấp trong việc bảo đảm quyền công dân. Nguyễn Hồng Diên (2010), Tổ chức và hoạt động của chính quyền tỉnh theo hướng xây dựng nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, Luận án Tiến sĩ Quản lí hành chính công, Học viện Hành chính, Hà Nội. Tóm tắt nội dung chính của luận án: Khái quát những quan điểm cơ bản về nhà nước pháp quyền, những đặc thù và yêu cầu của nhà nước pháp quyền đối với tổ chức và hoạt động của chính quyền tỉnh; đánh giá thực trạng và nêu các giải pháp.
Nguyễn Nam Hà (2011), Chất lượng hoạt động của hội đồng nhân dân cấp tỉnh theo yêu cầu của nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Luận án Tiến sĩ Kinh tế, Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội. Nội dung luận án gồm: Cơ sở lý luận về chất lượng hoạt động của HĐND cấp tỉnh theo yêu cầu của nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam; Quá trình phát triển và thực trạng chất lượng hoạt động của HĐND cấp tỉnh ở Việt Nam; Quan điểm, giải pháp bảo đảm chất lượng hoạt động của HĐND cấp tỉnh theo yêu cầu của nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Phạm Văn Đạt (2017) Hoàn thiện pháp luật về quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của Chính quyền địa phương ở Việt Nam hiện nay, Luận án tiến sĩ chuyên ngành lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật, Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội. Nội dung luận án gồm: Các vấn đề lý luận như đặc điểm, nội dung, vai trò của pháp luật và tiêu chí hoàn thiện pháp luật về quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương. Thứ hai, Luận án nghiên cứu đánh giá thực trạng pháp luật Việt Nam về quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương các cấp trên tất cả các phương diện tự chủ, tự chịu trách. Luận án cũng phân tích các bất cập, hạn chế trên thực tế, nguyên nhân từ những bất cập của pháp luật về quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương các cấp. Thứ ba, dựa trên các kết quả nghiên cứu lý luận, đánh giá thực trạng pháp luật, nghiên cứu các văn kiện, chủ trương của Đảng, các điều kiện kinh tế - xã hội và thực tiễn tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước nói chung và chính quyền địa phương Việt Nam nói riêng, Luận án trình bày hệ thống các quan điểm và đề xuất các giải pháp cơ bản và tổng thể nhằm bảo đảm tính đồng bộ và “trọn gói” của cải cách và trong việc hoàn thiện pháp luật về quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương ở Việt Nam trong tình hình mới hiện nay. Các luận án nêu trên chủ yếu tập trung nghiên cứu về chính quyền địa phương, đây chính là khách thể nghiên cứu trong nội dung đề tài luận án của nghiên cứu sinh, cho nên sẽ là tài liệu tham khảo qúy cho nghiên cứu sinh trong việc kế thừa những nội dung nghiên cứu về chính quyền địa phương. Tuy nhiên, đề tài luận án của nghiên cứu sinh với đối tượng nghiên cứu là cơ chế kiểm tra văn bản QPPL, cho nên hướng nghiên cứu là không trùng lặp với các luận án trên đây. Có rất nhiều công trình nghiên cứu về chính quyền địa phương cũng như vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường. Mỗi một công trình đều đi sâu vào một khía cạnh của vấn đề theo cách đánh giá, nhìn nhận của từng tác giả. Mặc dù, đã có nhiều công trình nghiên cứu với chủ đề chính quyền địa phương, nhưng mỗi công trình chỉ tập trung nghiên cứu sâu một lĩnh vực nhất định trong tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương hoặc chỉ nghiên cứu hoạt động của chính quyền địa phương ở một địa phương cụ thể, mà chưa có công trình nào nghiên cứu toàn diện về chính quyền cấp tỉnh, đặc biệt là vai trò của thiết chế trong mối tương quan với việc xây dựng và thực hiện cơ chế kiểm
tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh, trong đó vị trí, vai trò của kiểm tra văn bản QPPL là rất cần thiết để nâng cao hiệu quả của công tác ban hành và thực thi văn bản này trong hoạt động QLNN ở địa phương. 1.1.1.2. Các công trình nghiên cứu về văn bản quy phạm pháp luật Sách chuyên khảo: Tác giả TS. Lưu Kiếm Thanh (2003) Xây dựng và ban hành văn bản QPPL, NXB. Thống kê, Hà Nội. Nội dung đề cập đến những vấn đề về: Hệ thống văn bản QPPL, thẩm quyền ban hành và hướng dẫn quy trình xây dựng và ban hành văn bản QPPL, trong đó cuốn sách nêu việc kiểm tra các văn bản QPPL đã được quy định cụ thể trong Nghị định và thông tư hướng dẫn, vậy nên nội dung cuốn sách không đề cập đến chủ đề về cơ chế kiểm tra các văn bản QPPL, chính vì vậy đây cũng sẽ là một nội dung định hướng cho nội dung nghiên cứu của luận án về sau. Cuốn sách Hoàn thiện quy trình ban hành và tổ chức thực hiện văn bản QPPL của Chính quyền cấp tỉnh, của TS. Hà Quang Thanh (2009), Nhà xuất bản Chính trị - Hành chính, nội dung cuốn sách đề cập đến những vấn đề về địa vị pháp lý của Chính quyền địa phương; tính pháp lý; tiêu chí đánh giá hiệu quả trong thực hiện văn bản QPPL. Tuy vậy, cuốn sách cũng chưa đề cập đến vấn đề cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền địa phương cấp tỉnh. Vì thế, việc nghiên cứu và hoàn thiện cơ chế kiểm tra văn bản QPPL, cụ thể là văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh là hoạt động nghiên cứu cần được thực hiện. Cuốn sách mang tính nghiệp vụ và có giá trị ứng dụng cao đó là cuốn Sổ tay kỹ thuật soạn thảo, thẩm định, đánh giá tác động của văn bản QPPL do nhóm chuyên gia (bao gồm một số chuyên gia độc lập và một số chuyên gia của Bộ Tư pháp) thực hiện, NXB Tư pháp phát hành năm 2011. Mặc dù cuốn sổ tay đề cập đến nhiều vấn đề tương đối trừu tượng, cập nhật nhiều kiến thức, kinh nghiệm quốc tế mới về xây dựng chính sách, xây dựng pháp luật mà không có nội dung về kiểm tra và xử lý văn bản QPPL sau khi được ban hành nhưng khá nhiều nội dung có giá trị là nền tảng để tác giả luận án bàn luận cũng như lý giải sâu sắc hơn, lôgic hơn về hoạt động kiểm tra và xử lý văn bản QPPL, có thể kể đến như tiêu chí chung của một văn bản QPPL tốt; nội dung của thẩm định dự thảo văn bản QPPL. Các đề tài khoa học: Đề tài khoa học cấp cơ sở triển khai 5 năm (2006 - 2010) ở Học viện Chính trị - Hành chính khu vực III, Công tác ban hành văn bản QPPL của Ủy ban nhân dân các cấp ở tỉnh Quảng Ngãi - thực trạng và giải pháp. Phạm vi nghiên cứu của đề tài chỉ áp dụng cho một địa phương, và giới hạn về nội dung của
đề tài là công tác ban hành văn bản QPPL của UBND, tuy nhiên đây cũng là tài liệu tham khảo cho nghiên cứu sinh khi xem xét về tiền kiểm đối với văn bản QPPL. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ, Bộ Tư pháp, Lê Hồng Sơn (Chủ nhiệm đề tài) (2014), Giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm tra, rà soát, hệ thống hóa văn bản quy phạm pháp luật. Đối tượng nghiên cứu của đề tài là hiệu quả hoạt kiểm tra, rà soát, hệ thống hóa văn bản QPPL. Các bài viết trên tạp chí: Tác giả PGS.TS. Vũ Thư (2003) bàn luận trong bài viết “Tính hợp pháp và hợp lý của văn bản pháp luật và các biện pháp xử lý khiếm khuyết của nó”, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, (1). Tác giả đã phân tích rất sâu sắc và cụ thể về các biểu hiện tính hợp pháp và tính hợp lý của văn bản pháp luật để từ đó thấy được giữa tính hợp pháp và tính hợp lý luôn có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, trong hợp pháp đã có hợp lý và ngược lại. Đồng thời bài viết còn bình luận khá lôgic, rõ ràng về từng biện pháp xử lý đối với văn bản pháp luật khiếm khuyết. Bùi Thị Đào (2007) “Văn bản quy phạm trái pháp luật và xử lí văn bản quy phạm trái pháp luật”, Tạp chí Luật học, (10). Tác giả phân tích khái niệm văn bản quy phạm trái pháp luật, các trường hợp cụ thể, thẩm quyền và hình thức xử lí. Bài viết đi sâu phân tích một số khía cạnh của trường hợp văn bản quy phạm có nội dung trái pháp luật. Bài viết “Trách nhiệm về ban hành văn bản QPPL sai trái”, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 5, năm 2008 của Hoàng Thị Ngân đã đề cập bàn luận về một vấn đề khá nhạy cảm và khó thực hiện trong bối cảnh của Việt Nam lúc đó cũng như hiện nay đó là trách nhiệm của người ban hành văn bản QPPL sai trái. Bài viết khẳng định, cơ quan ban hành cũng như cơ quan tham mưu soạn thảo, thẩm định, thẩm tra văn bản QPPL sai trái sẽ phải chịu trách nhiệm kỷ luật thậm chí trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng. Nguyễn Cảnh Hợp và Cao Vũ Minh (2011), “Mối quan hệ giữa tính hợp pháp và tính hợp lý của quyết định quản lý nhà nước”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, (11). Theo các tác giả chất lượng của một quyết định QLNN được xét qua tính hợp pháp và tính hợp lý. Đó là hai tiêu chuẩn đánh giá quyết định QLNN ở hai góc độ khác nhau, tuy độc lập nhưng lại có mối quan hệ mật thiết, thống nhất và bổ trợ cho nhau. Rất tiếc là hiện nay, pháp luật nước ta chưa quan tâm đúng mức đến vấn đề này, nhiều văn bản khác nhau cũng chỉ áp dụng một công thức chung là quan tâm đến việc có “trái với pháp luật”, “trái với văn bản” cấp trên hay không. Ví dụ: trong Nghị định số 40/2010/NĐ-CP ngày 12/04/2010 của Chính phủ về Kiểm tra và xử lý văn bản QPPL chỉ đề cập đến tính hợp pháp của văn bản mà chưa coi trọng đến “tính
hợp lý”. Nhà làm luật cũng chưa quan tâm tính hợp lý của văn bản pháp luật, một điều rất cần sớm khắc phục. GS.TS. Phạm Hồng Thái (2011) đã thể hiện quan điểm của mình trong bài viết “Văn bản QPPL và pháp luật về văn bản QPPL”, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, 7. Trong đó bài viết đã chỉ ra những điểm bất cập của pháp luật hiện hành về văn bản QPPL, là một trong những nguyên nhân làm ảnh hưởng đến chất lượng văn bản QPPL và chất lượng hệ thống pháp luật. Từ đó tác giả đã đề xuất những giải pháp có ý nghĩa nhằm nhận diện chính xác văn bản QPPL hiện nay. Bên cạnh các bài viết đăng trên các tạp chí đã nêu trên đây, còn một số bài viết của các tác giả sau: Bùi Thị Đào (2004), “Bàn về văn bản QPPL và văn bản áp dụng pháp luật”, Tạp chí Luật học, (5); Hoàng Thị Ngân, (2008) “Trách nhiệm về việc ban hành văn bản QPPL sai trái”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, (5); Đỗ Ngọc Hải (2008), “Một số tiêu chí cơ bản để ban hành văn bản QPPL có chất lượng tốt”, Tạp chí dân chủ và Pháp luật, (5); Hoàng Minh Hà (2008), “Luận bàn về tính hợp lí của văn bản văn bản QPPL”, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, (3); Nguyễn Thị Phượng (2007), “về xây dựng và ban hành văn bản QPPL bảo đảm quyền công dân của chính quyền địa phương hiện nay”, Tạp chí quản lý nhà nước, (3), Học viện Hành chính Quốc gia. Các bài viết này, nội dung chủ yếu mà các tác giả đề cập đến quan niệm về văn bản và văn bản QPPL, tính hợp lí, trách nhiệm về việc ban hành văn bản QPPL sai trái và các tiêu chí để ban hành văn bản QPPL có chất lượng tốt. Qua đó cho thấy, vấn đề về văn bản QPPL đã được quan tâm, nghiên cứu từ rất lâu. Các luận án: Luận án đầu tiên viết về văn bản QPPL phải kể đến đó là luận án tiến sĩ quản lý hành chính công của Hà Quang Thanh (2005), Hoàn thiện quy trình ban hành và thực hiện văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh, Học viện Hành chính, Hà Nội. Nội dung của luận án gồm: Cơ sở lý luận và pháp lý của việc ban hành và tổ chức thực hiện văn bản QPPL trong hoạt động của chính quyền cấp tỉnh; Thực trạng quy trình ban hành và tổ chức thực hiện văn bản QPPL trong hoạt động của chính quyền cấp tỉnh; Các giải pháp nhằm hoàn thiện quy trình ban hành và tổ chức thực hiện văn bản QPPL trong hoạt động của chính quyền cấp tỉnh. Luận án của tác giả đã có những đóng góp về khoa học và thực tiễn: - Về mặt lý luận: trên cơ sở nghiên cứu chính quyền địa phương với chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn thấy được sự cần thiết phải hoàn thiện quy trình ban hành và tổ chức thực hiện văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh.
- Qua khảo sát, điều tra thực tiễn ở một số địa phương về quy trình ban hành và thực hiện văn bản QPPL, tác giả đề xuất xây dựng một quy trình mới mang tính khoa học, thống nhất. Quy trình ban hành và thực hiện văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh mới mà tác giả đề xuất, nếu được áp dụng thì hoạt động xây dựng, ban hành và thực hiện văn bản sẽ ngày càng hiệu quả hơn. Như vậy, luận án đã đánh giá thực trạng hoạt động ban hành và tổ chức thực hiện văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy trình ban hành và thực hiện văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh. Tuy nhiên, luận án chỉ giải quyết về phương diện biểu hiện hình thức của quyết định hành chính dưới hình thức văn bản, còn nội dung cơ chế kiểm tra văn bản QPPL của chính quyền cấp tỉnh thì luận án nói trên chưa đề cập. Theo đó, hướng nghiên cứu của đề tài luận án là góp phần làm rõ cơ chế đảm bảo cho văn bản QPPL có hiệu lực, hiệu quả là nội dung không trùng lắp. Luận án tiến sĩ quản lý hành chính công tiếp theo của Nguyễn Công Long (2006), Văn bản QPPL của bộ và cơ quan ngang bộ đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam, Học viện Hành chính, Hà Nội. Tiếp thu, kế thừa nghiên cứu của tác giả về mặt lý luận và thực tiễn về văn bản QPPL. Tuy nhiên, với giới hạn nghiên cứu trong luận án của nghiên cứu sinh không hướng tới chủ thể ban hành văn bản là bộ và cơ quan ngang bộ là cơ quan QLHCNN ở Trung ương, không liên quan trực tiếp đến khách thể nghiên cứu của luận án của nghiên cứu sinh, vì vậy, nghiên cứu sinh không kế thừa nội dung nghiên cứu này từ luận án của tác giả. Một Luận án tiến sĩ quản lý hành chính công nữa của tác giả Smonith Sy Li Boun Lieng (2014), Xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật của cơ quan hành chính nhà nước ở nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào, Học viện Hành chính, Hà Nội. Luận án đã đạt được một số kết quả cơ bản như sau: - Hệ thống hóa cơ sở lý luận cơ bản về xây dựng và ban hành văn bản QPPL. Trong đó, luận án đã đề cập tới một số vấn đề về xây dựng và ban hành văn bản QPPL của các cơ quan hành chính nhà nước, cụ thể là khái niệm, vai trò, chức năng của văn bản QPPL trong hệ thống pháp luật nói chung. Đồng thời xác định thẩm quyền ban hành văn bản QPPL (thẩm quyền lập quy) của các cơ quan hành chính nhà nước thông qua việc xác định vị trí của quyền hành pháp trong tương quan quyền lực nhà nước với quyền lập pháp và tư pháp. Nhất là phân tích được các tiêu chí đánh giá việc xây dựng và ban hành văn bản QPPL của các cơ quan hành chính nhà nước của Lào hiện nay. - Phân tích và đánh giá thực tiễn hoạt động xây dựng và ban hành văn bản QPPL của các cơ quan hành chính nhà nước tại Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào. Ngoài những thành tựu đạt được luận án đã chỉ ra những hạn chế, tồn tại trong xây dựng và ban hành văn bản QPPL của các cơ quan hành chính nhà nước, chỉ ra những nguyên nhân dẫn đến sự hạn chế đó.