Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Công tác quản lý thu - chi Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Vĩnh Phúc

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:156

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở tìm hiểu thực trạng công tác quản lý thu - chi, nghiên cứu, đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu - chi BHXH tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Vĩnh Phúc. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Công tác quản lý thu - chi Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Vĩnh Phúc

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH DƯƠNG QUANG MINH CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU - CHI BHXH TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI TỈNH VĨNH PHÚC LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH DƯƠNG QUANG MINH CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU - CHI BHXH TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI TỈNH VĨNH PHÚC Chuyên ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. VŨ VĂN HÓA THÁI NGUYÊN - 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận văn này là công trình nghiên cứu của bản thân mình được thực hiện dựa trên cơ sở lý thuyết kết hợp với thực tiễn thông qua quá trình nghiên cứu khảo sát dưới sự dẫn dắt khoa học của GS.TS. Vũ Văn Hóa. Các số liệu và kết quả sử dụng trong luận văn này là trung thực được trích dẫn nguồn gốc rõ ràng, các giải pháp đưa ra xuất phát từ thực tế và kinh nghiệm công tác của bản thân. Thái Nguyên, tháng 02 năm 2016 Tác giả luận văn Dương Quang Minh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ii LỜI CẢM ƠN Tác giả luận văn xin trân trọng cảm ơn đến các quý Thầy, Cô Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đã tận tình giảng dạy, truyền thụ và hướng dẫn cho tác giả nhiều kiến thức quý báu trong suốt thời gian theo học tại trường. Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới thầy giáo GS.TS Vũ Văn Hóa, Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội người đã nhiệt tình hướng dẫn, giúp đỡ tác giả vượt qua những khó khăn trong quá trình nghiên cứu để hoàn thành cuốn luận văn này. Xin được chân thành cảm ơn Ban Giám đốc cùng toàn thể cán bộ công chức, viên chức cơ quan Bảo hiểm xã hội tỉnh Vĩnh Phúc đã nhiệt tình động viên, hỗ trợ cho tác giả nhiều thông tin và ý kiến quý báu trong quá trình tác giả thu thập thông tin để hoàn thành cuốn luận văn này. Xin cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã động viên và giúp đỡ tôi hoàn thành chương trình học tập và thực hiện luận văn này. Thái Nguyên, tháng 02 năm 2016 Tác giả luận văn Dương Quang Minh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................ iii DANH MỤC VIẾT TẮT ........................................................................ vii DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ......................................................... viii DANH MỤC CÁC HÌNH ......................................................................... x MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu.............................................................................. 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu......................................................... 2 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .............................................. 3 5. Bố cục luận văn ..................................................................................... 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ QUẢN LÝ THU - CHI BHXH Ở VIỆT NAM ...................... 5 1.1. Cơ sở lý luận về Bảo hiểm xã hội và quản lý thu - chi BHXH.......... 5 1.1.1. Tổng quan về Bảo hiểm xã hội ................................................... 5 1.1.2. Quản lý thu - chi BHXH ........................................................... 14 1.2. Kiểm soát thu - chi BHXH ............................................................... 30 1.2.1. Kiểm soát thu BHXH ................................................................ 30 1.2.2. Kiểm soát chi BHXH ................................................................ 30 1.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến công tác thu - chi BHXH.................. 32 1.3.1. Những yếu tố ảnh hưởng đến công tác thu BHXH. .................. 32 1.3.2. Những yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý chi BHXH. ..... 34 1.4. Kinh nghiệm ở một số địa phương trong nước về quản lý thu - chi BHXH...................................................................................................... 35 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
iv 1.4.1. Kinh nghiệm của Bảo hiểm xã hội thành phố Hà Nội .............. 35 1.4.2. Kinh nghiệm của BHXH tỉnh Đồng Nai ................................... 36 1.4.3. Bài học kinh nghiệm trong quản lý thu - chi bảo hiểm xã hội cho BHXH tỉnh Vĩnh Phúc ............................................................................ 37 Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................... 39 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .......................................................................... 39 2.2. Phương pháp nghiên cứu.................................................................. 39 2.2.1. Chọn địa điểm nghiên cứu ........................................................ 39 2.2.2. Phương pháp thu thập thông tin ................................................ 39 2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin .................................................. 40 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ........................................................... 41 2.3.1. Nguồn thu vào quỹ Bảo hiểm xã hội ........................................ 41 2.3.2. Các khoản chi từ quỹ Bảo hiểm xã hội ..................................... 44 Chương 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU - CHI BHXH TẠI BHXH TỈNH VĨNH PHÚC ............................................................................... 48 3.1. Tổng quan về kinh tế - xã hội tỉnh Vĩnh Phúc ................................. 48 3.2. Khái quát về BHXH tỉnh Vĩnh Phúc................................................ 50 3.2.1. Quá trình hình thành và phát triển ............................................ 50 3.2.2. Tổ chức bộ máy ......................................................................... 52 3.2.3. Chức năng và nhiệm vụ của BHXH tỉnh Vĩnh Phúc ................ 57 3.3. Thực trạng về công tác quản lý thu - chi BHXH tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc ............................................................................................... 59 3.3.1. Thu BHXH tỉnh Vĩnh Phúc trong thời gian 2012 - 2014 ......... 59 3.3.2. Chi BHXH trong thời gian 2012 - 2014 ................................... 83 3.3.3. Cân đối thu - chi BHXH ........................................................... 97 3.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thu - chi BHXH ....... 98 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
v 3.4.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thu BHXH ......... 98 3.4.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác chi BHXH .................... 100 3.5. Đánh giá thực trạng quản lý thu- chi BHXH tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc thời gian 2012-2014 .............................................................................. 102 3.5.1. Kết quả đạt được ..................................................................... 102 3.5.2. Một số hạn chế và tồn tại ........................................................ 104 3.5.3. Nguyên nhân ........................................................................... 107 Chương 4: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU - CHI BHXH TẠI BHXH TỈNH VĨNH PHÚC ........................................................ 112 4.1. Định hướng phát triển kinh tế - xã hội và BHXH của tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2015-2020 .............................................................................. 112 4.2. Một số giải pháp hoàn thiện quản lý thu - chi BHXH tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc .............................................................................................. 113 4.2.1. Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc .............................................................................................. 113 4.2.2. Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi BHXH tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc .............................................................................................. 119 4.2.3. Một số giải pháp khác nhằm hoàn thiện công tác thu - chi BHXH tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc ..................................................................... 126 4.3. Kiến nghị ........................................................................................ 128 4.3.1. Kiến nghị với Nhà nước, Quốc hội và Chính phủ .................. 128 4.3.2. Với Bảo hiểm xã hội Việt Nam .............................................. 130 4.3.3. Với cấp ủy, chính quyền địa phương ...................................... 131 KẾT LUẬN .......................................................................................... 133 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................... 135 PHỤ LỤC ............................................................................................. 140 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
vi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
vii DANH MỤC VIẾT TẮT ASXH An sinh xã hội BHTN Bảo hiểm thất nghiệp BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế CNTT Công nghệ thông tin HĐLĐ Hợp đồng lao động LĐLĐ Liên Đoàn lao động LĐTB&XH Lao động Thương binh và Xã hội NĐND Hội đồng nhân dân NLĐ Người lao động NSDLĐ Người sử dụng lao động NSNN Ngân sách Nhà nước SDLĐ Sử dụng lao động TNLĐ - BNN Tai nạn lao động - Bệnh nghề nghiệp TTHC Thủ tục hành chính UBND Ủy ban nhân dân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
viii DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Bảng 1.1. Các mức đóng góp cơ bản qua từng thời kỳ ........................... 18 Bảng 1.2. Mức đóng góp theo nhóm đối tượng ...................................... 19 Bảng 1.3. Tỷ lệ đóng góp vào quỹ BHXH của người lao động và người sử dụng lao động ......................................................................... 20 Bảng 1.4. Mức đóng của người lao động và người sử dụng lao động trong các quỹ thành phần ................................................................. 20 Bảng 2.1: Bảng tổng hợp nguồn thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc ............. 42 Bảng 2.2: Bảng tổng hợp các khoản chi từ quỹ BHXH bắt buộc ........... 45 Bảng 3.1. Cơ cấu lao động tham gia BHXH theo khối, loại hình tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc ........................................................................ 61 Bảng 3.2. Lãi suất chậm đóng BHXH và lãi suất cho vay của Ngân hàng BIDV năm 2012 và năm 2013 ............................................... 63 Bảng 3.3. Tình hình nợ đọng BHXH tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc năm 2013 - 2014 ...................................................................................... 64 Bảng 3.4. Bảng thống kê ký HĐLĐ và đóng BHXH của các đơn vị điều tra năm 2015 ........................................................................... 76 Bảng 3.5. Tình hình ký kết HĐLĐ và tham gia BHXH của NLĐ ta ̣i các đơn vị điều tra năm 2015 ........................................................ 77 Bảng 3.6. Ý kiế n của đơn vi điề ̣ u tra năm 2015...................................... 81 Bảng 3.7. Số đối tượng hưởng cơ quan BHXH quản lý qua các năm .... 84 Bảng 3.8: Bảng tổng hợp số tiền chi trả chế độ BHXH trong 3 năm ..... 85 Bảng 3.9: Bảng cân đối thu - chi BHXH ................................................ 97 Bảng 3.10. Số thu BHXH tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc 2012 - 2014 ...... 103 Bảng 3.11. Chi trả các chế độ BHXH tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc ........ 103 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ix Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
x DANH MỤC CÁC HÌNH Sơ đồ 3.1: Cơ cấu tổ chức bộ máy cơ quan BHXH tỉnh Vĩnh Phúc ............... 56 Hình 3.1. Tỷ trọng nợ đọng theo thời gian tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc ........... 64 Hình 3.2. Số lao động tham gia BHXH bắt buộc qua điều tra........................ 79 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bảo hiể m xã hô ̣i (BHXH) ở nước ta là một trong những chính sách lớn của Ðảng và Nhà nước đối với người lao động. Vì vậy, ngay từ những ngày đầu thành lập nước, chế độ chính sách BHXH đã được ban hành, từng bước được thực hiện đối với công nhân viên chức khu vực Nhà nước và dần mở rộng ra khu vực ngoài quốc doanh. Trong quá trình thực hiện, chế độ chính sách về BHXH không ngừng được bổ sung, sửa đổi cho phù hợp với từng thời kỳ phát triển của đất nước nhằm đảm bảo quyền lợi đối với người lao động. BHXH tỉnh Vĩnh Phúc là một đơn vị BHXH cấp tỉnh, trực thuộc BHXH Việt Nam, có chức năng giúp Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam thực hiện các chế độ, chính sách BHXH, Bảo hiểm y tế (BHYT), Bảo hiểm thất nghiệp và quản lý quỹ BHXH, BHYT, Bảo hiểm thất nghiệp trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc. Cùng chung với điều kiện phát triển kinh tế của đất nước và đang trong tiến trình hội nhập kinh tế thế giới, các cụm, khu công nghiệp xuất hiện trên địa bàn tỉnh ngày càng nhiều, do đó số lượng các doanh nghiệp đặc biệt là các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ngày càng tăng, càng đa dạng. Đó cũng là một trong những thách thức đối với cơ quan BHXH tỉnh trong việc quản lý thu và thực hiện chi trả các chế độ BHXH cho người lao động. Tất cả các lý do trên đòi hỏi cơ quan BHXH Việt Nam nói chung và cơ quan BHXH tỉnh Vĩnh Phúc nói riêng phải có một mô hình về quản lý thu - chi hữu hiệu, hoạt động thực sự có hiệu quả. Do vậy việc nghiên cứu lý thuyết hiện đại về quản lý thu - chi BHXH để hoàn thiện mô hình quản lý thu - chi BHXH tại cơ quan BHXH tỉnh Vĩnh Phúc là hết sức cần thiết. Để góp phần thực hiện tốt việc quản lý công tác thu - chi BHXH, nâng cao chất lượng hoạt động của ngành BHXH nói chung và tại cơ quan BHXH tỉnh Vĩnh Phúc nói riêng, với vai trò là một cán bộ trực tiếp công tác tại BHXH Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
2 tôi chọn nghiên cứu đề tài: "Công tác quản lý thu - chi Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Vĩnh Phúc". Hy vọng kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ đóng góp một phần vào việc hình thành cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc hoàn thiện công tác quản lý thu - chi BHXH trong cơ quan BHXH tỉnh Vĩnh Phúc nói riêng và các đơn vị sự nghiệp ở Việt Nam nói chung. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở tìm hiểu thực trạng công tác quản lý thu - chi, nghiên cứu, đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu - chi BHXH tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Vĩnh Phúc. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về BHXH và công tác quản lý thu - chi BHXH - Đánh giá tổng quát thực trạng công tác quản lý thu - chi BHXH giai đoạn từ năm 2012 đến năm 2014 và định hướng năm 2020 tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc, để tìm ra những ưu điểm, tồn tại và các nguyên nhân dẫn đến tồn tại trong công tác quản lý thu - chi BHXH. - Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thu chi BHXH tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Vĩnh Phúc. - Đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu - chi BHXH tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc nhằm phát huy những điểm mạnh và khắc phục các điểm yếu đã được nhận diện qua phân tích thực tế và các bài học kinh nghiệm từ BHXH các tỉnh ở Việt Nam cũng như BHXH tại một số nước. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
3 Đối tượng nghiên cứu của đề tài là BHXH tỉnh Vĩnh Phúc, bao gồm những công việc liên quan đến công tác quản lý thu BHXH bắt buộc - chi trả chế độ BHXH tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc. Những quy phạm pháp luật về BHXH liên quan đến công tác quản lý thu - chi BHXH, các quy định nghiệp vụ về công tác quản lý thu - chi BHXH của BHXH Việt Nam là những căn cứ pháp lý để thực hiện và phân tích hoạt động quản lý thu - chi BHXH của BHXH tỉnh Vĩnh Phúc. 3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài - Phạm vi về nội dung: Nghiên cứu về công tác quản lý thu BHXH bắt buộc - chi trả chế độ BHXH - Phạm vi về không gian: Tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Vĩnh Phúc. - Phạm vi về thời gian: giai đoạn từ 2012 - 2014. 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Dựa trên cơ sở nhìn nhận, đánh giá về thực trạng việc quản lý thu - chi BHXH tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc từ năm 2012 đến năm 2014, phân tích nguyên nhân chủ doanh nghiệp muốn trốn tránh việc tham gia BHXH cho người lao động, người lao động thiếu hiểu biết về chính sách BHXH không dám đấu tranh với chủ sử dụng lao động, sợ mất việc làm, vì vậy quyền lợi của người lao động bị bỏ rơi. Trách nhiệm thuộc về người lao động, chủ sử dụng lao động hay cơ quan quản lý nhà nước về lao động tại địa phương; Đưa ra những biện pháp khắc phục. Nhờ vậy, luận văn đã đóng góp hệ thống các biện pháp khả thi mang ý nghĩa thực tiễn cao nhằm làm tăng số lao động được tham gia BHXH, tăng mức thụ hưởng từ các chế độ, chính sách BHXH của người lao động, góp phần làm tăng số thu, hoàn thiện công tác quản lý thu - chi BHXH trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc. Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể là nguồn tài liệu tham khảo hữu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
4 ích cho ban lãnh đạo BHXH tỉnh Vĩnh Phúc cũng như những nghiên cứu tiếp theo về chủ đề này. 5. Bố cục luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và các phần mục lục, phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn được cấu trúc thành 4 chương như sau: - Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về BHXH và quản lý thu - chi BHXH ở Việt Nam. - Chương 2. Phương pháp nghiên cứu. - Chương 3. Thực trạng công tác quản lý thu - chi BHXH tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc. - Chương 4. Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu - chi tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ QUẢN LÝ THU - CHI BHXH Ở VIỆT NAM 1.1. Cơ sở lý luận về Bảo hiểm xã hội và quản lý thu - chi BHXH 1.1.1. Tổng quan về Bảo hiểm xã hội 1.1.1.1. Khái niệm Bảo hiểm xã hội Trong hoạt động của đời sống xã hội cũng như trong hoạt động sản xuất kinh doanh, ngoài những biến cố đã được con người tính toán một cách khoa học và được dự báo trước, con người luôn luôn phải đối mặt với những rủi ro bất ngờ có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân như: thiên tai (bão lụt, động đất, hạn hán...), tai nạn giao thông, tai nạn nghề nghiệp, ốm đau, dịch bệnh, hỏa hoạn... Những bất trắc, rủi ro đó thường gây nên những hậu quả khó lường, làm ảnh hưởng đến đời sống xã hội, hoạt động sản xuất và ảnh hưởng tới sức khỏe của con người. Bởi vậy, ngay từ khi xã hội loài người xuất hiện thì nhu cầu an toàn đối với con người cũng xuất hiện và đó là một trong những nhu cầu vĩnh cửu. BHXH ra đời và trở thành giải pháp hữu hiệu giúp con người vượt qua những khó khăn, rủi ro trong cuộc sống và trong quá trình lao động. BHXH xuất hiện và phát triển cùng với quá trình phát triển kinh tế - xã hội của nhân loại. Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) thì nước Phổ (nay thuộc Cộng hòa liên bang Đức) là nước đầu tiên trên thế giới ban hành chế độ bảo hiểm ốm đau vào năm 1883, đánh dấu sự ra đời của BHXH. Đến nay, BHXH trở thành nền tảng cơ bản của hệ thống ASXH của mỗi quốc gia, được thực hiện ở hầu hết các nước trên thế giới và ngày càng phát triển. Mặc dù đã có quá trình phát triển tương đối dài, nhưng cho đến nay còn có nhiều khái niệm về BHXH, chưa có khái niệm thống nhất, chẳng hạn như: - Theo Tổ chức Lao động quốc tế: "BHXH là hình thức bảo trợ mà xã Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
6 hội dành cho các thành viên của mình thông qua nhiều biện pháp công nhằm tránh tình trạng khó khăn về mặt kinh tế và xã hội do bị mất hoặc giảm đáng kể thu nhập vì bệnh tật, thai sản, tai nạn lao động, mất sức lao động và tử vong; chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình có con nhỏ". - Theo Bộ luật Lao động: "Bảo hiểm xã hội là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ bị mất hoặc giảm khoản thu nhập từ nghề nghiệp do bị mất hoặc giảm khả năng lao động hoặc mất việc làm do những rủi ro xã hội thông qua việc hình thành, sử dụng một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia bảo hiểm xã hội, nhằm góp phần đảm bảo an toàn đời sống của người lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần đảm bảo an toàn xã hội" - "Bảo hiểm xã hội là việc tạo ra nguồn thu nhập thay thế trong trường hợp nguồn thu nhập bình thường bị gián đoạn đột ngột hoặc mất hẳn, bảo vệ cho những người lao động làm công ăn lương trong xã hội" - "Bảo hiểm xã hội là sự thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập đối với người lao động khi họ gặp phải những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm trên cơ sở hình thành và sử dụng một quỹ tiền tệ tập trung nhằm đảm bảo đời sống cho người lao động và gia đình họ góp phần đảm bảo an toàn xã hội". - "Bảo hiểm xã hội là biện pháp mà Nhà nước sử dụng để đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người tham gia bảo hiểm, khi họ gặp phải những biến cố rủi ro làm suy giảm sức khỏe, mất khả năng lao động, mất việc làm, hết tuổi lao động, chết; gắn liền với quá trình tạo lập một quỹ tiền tệ tập trung được hình thành bởi các bên tham gia bảo hiểm xã hội đóng góp và việc sử dụng quỹ đó cung cấp tài chính nhằm ổn định đời sống cho họ và gia đình họ, góp phần đảm bảo an toàn xã hội". BHXH cũng được tiếp cận dưới những góc độ khác nhau: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
7 - Dưới góc độ chính sách: BHXH là một chính sách xã hội, nhằm giải quyết các chế độ xã hội liên quan đến một tầng lớp đông đảo người lao động và bảo vệ sự phát triển kinh tế - xã hội, sự ổn định chính trị quốc gia. - Dưới góc độ tài chính: BHXH là một quỹ tài chính tập trung, được hình thành từ sự đóng góp của các bên tham gia và có sự hỗ trợ của Nhà nước. - Dưới góc độ thu nhập: BHXH là sự đảm bảo thay thế một phần thu nhập khi người lao động có tham gia BHXH bị mất hoặc giảm thu nhập. - Dưới góc độ quản lý: BHXH là công cụ quản lý của Nhà nước để điều chỉnh mối quan hệ kinh tế giữa người lao động, người sử dụng lao động và Nhà nước; thực hiện quá trình phân phối và phân phối lại thu nhập giữa các thành viên trong xã hội. Khái niệm BHXH được khái quát một cách đầy đủ nhất trong Luật BHXH được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa IX, kỳ họp thứ 9 thông qua ngày 29 tháng 6 năm 2006 như sau: "Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội". Khái niệm BHXH được sử dụng trong toàn bộ nghiên cứu của luận văn là khái niệm BHXH đã được ghi trong Luật BHXH. Luật BHXH quy định ba loại hình BHXH, bao gồm BHXH bắt buộc, BHXH tự nguyện và BHXH thất nghiệp. Theo đó: - Bảo hiểm xã hội bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội mà người lao động và người sử dụng lao động phải tham gia. - Bảo hiểm tự nguyện là loại hình bảo hiểm xã hội mà người lao động tự nguyện tham gia, được lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
8 thu nhập của mình để hưởng bảo hiểm xã hội. - Bảo hiểm thất nghiệp được hiểu là bảo hiểm bồi thường cho người lao động bị thiệt hại về thu nhập do bị mất việc làm để họ ổn định cuộc sống và có điều kiện tham gia vào thị trường lao động. 1.1.1.2. Bản chất của Bảo hiểm xã hội Bản chất của BHXH được thể hiện ở những nội dung chủ yếu sau: - BHXH là thu nhập khách quan, đa dạng và phức tạp của xã hội, nhất là trong xã hội mà sản xuất hàng hóa hoạt động theo cơ chế thị trường, mối quan hệ thuê mướn lao động phát triển đến mức nào đó. Nền kinh tế càng phát triển thì BHXH càng đa dạng và hoàn thiện, càng chứng tỏ được những mặt ưu điểm hơn. Vì vậy, có thể nói kinh tế là nền tảng của BHXH hay BHXH không vượt quá trạng thái kinh tế của mỗi nước, đóng vai trò như một vị cứu tinh cho NLĐ khi họ gặp phải những rủi ro làm giảm thu nhập trong cuộc sống. Có thể nói nhu cầu về BHXH thuộc về nhu cầu tự nhiên của con người. Xuất phát từ nhu cầu cần thiết để đảm bảo cho các tiêu chuẩn hay giá trị cho cuộc sống tối thiểu. - Mối quan hệ giữa các bên trong BHXH phát sinh trên cơ sở quan hệ lao động và diễn ra giữa ba bên: bên tham gia BHXH, bên BHXH và bên được BHXH. Bên tham gia BHXH có thể chỉ là NLĐ hoặc cả NLĐ và NSDLĐ. Bên BHXH (bên nhận nhiệm vụ BHXH) thông thường là cơ quan chuyên trách do Nhà nước lập ra và bảo trợ. Bên được BHXH là NLĐ và gia đình họ khi có đủ các điều kiện ràng buộc cần thiết. BHXH được xem như là một hệ thống các hoạt động mang tính xã hội nhằm đảm bảo đời sống cho người lao động, mở rộng sản xuất, phát triển kinh tế, ổn định trật tự xã hội nói chung. - Những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm trong BHXH có thể nói là những rủi ro ngẫu nhiên trái với ý muốn chủ quan Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn