Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Hoàn thiện công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ

Chia sẻ: Phạm Gia Hưng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:133

Thêm vào BST

Báo xấu

45
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu chung của đề tài là nghiên cứu thực trạng công tác chi trả lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác chi trả lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Hoàn thiện công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TRẦN XUÂN LONG HOÀN THIỆN CÔNG TÁC CHI TRẢ LƢƠNG HƢU, TRỢ CẤP BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TRẦN XUÂN LONG HOÀN THIỆN CÔNG TÁC CHI TRẢ LƢƠNG HƢU, TRỢ CẤP BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐỖ THỊ BẮC THÁI NGUYÊN - 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn “Hoàn thiện công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ” là trung thực, là kết quả nghiên cứu của riêng tôi. Phú Thọ, tháng 1 năm 2016 Tác giả luận văn Trần Xuân Long Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài: “Hoàn thiện công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ”, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của các cá nhân và tập thể. Tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu Nhà trường, Phòng Đào tạo - bộ phận Sau Đại học, các Khoa và các phòng ban của Trường Đa ̣i ho ̣c Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của giáo viên hướng dẫn PGS.TS Đỗ Thị Bắc. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu của các nhà khoa học, các thầy các cô giáo trong Trường Đa ̣i ho ̣c Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên. Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn được sự giúp đỡ và cộng tác của nhiều phòng ban trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Tôi xin cảm ơn sự động viên, giúp đỡ của bạn bè và gia đình đã giúp tôi thực hiện luận văn này. Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó Phú Thọ, tháng 1 năm 2016 Tác giả luận văn Trần Xuân Long Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT ..................................................... vi DANH MỤC BẢNG ...................................................................................... vii DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ ......................................................................... ix MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 4. Ý nghĩa, đóng góp mới của luận văn ............................................................ 3 5. Bố cục của luận văn ...................................................................................... 4 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÔNG TÁC CHI TRẢ LƢƠNG HƢU, TRỢ CẤP BẢO HIỂM XÃ HỘI ............................... 5 1.1. Cơ sở lý luận về công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH ..................... 5 1.1.1. Khái niệm, bản chất của công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH ..... 5 1.1.2. Vai trò của công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH .......................... 9 1.1.3. Nội dung của công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH .................... 16 1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH 28 1.2. Kinh nghiệm của các nước trên thế giới và Việt Nam về công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH ............................................................................... 33 1.2.1. Kinh nghiệm của các nước trên thế giới về công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH ................................................................................................. 33 1.2.2. Kinh nghiệm của Việt Nam về công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH 36 1.2.3. Bài học kinh nghiệm rút ra từ công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH . 38 Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................. 40 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 40 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
iv 2.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 40 2.2.1. Chọn địa điểm nghiên cứu .................................................................... 40 2.2.2. Thu thập số liệu ..................................................................................... 40 2.2.3. Phương pháp phân tích .......................................................................... 43 2.3. Các chỉ tiêu phân tích ............................................................................... 44 2.3.1. Chỉ tiêu đánh giá kết quả công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH .. 44 2.3.2. Các tiêu chí phản ánh nguyên nhân ảnh hưởng đến kết quả tổ chức công tác chi các chế độ BHXH ................................................................................ 45 Chƣơng 3. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC CHI TRẢ LƢƠNG HƢU, TRỢ CẤP BHXH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ ....................................... 47 3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu tỉnh Phú Thọ ............................................. 47 3.1.1. Điều kiện tự nhiên tỉnh Phú Thọ ........................................................... 47 3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội tỉnh Phú Thọ ................................................ 49 3.1.3. Đánh giá thuận lợi và khó khăn tại tỉnh Phú Thọ ................................. 53 3.2. Tình hình cơ bản của Bảo hiểm Xã hội Phú Thọ ..................................... 55 3.2.1. Quá trình hình thành và phát triển của Bảo hiểm Xã hội Phú Thọ ....... 55 3.2.2. Chức năng, nhiệm vụ của Bảo hiểm Xã hội Phú Thọ ........................... 55 3.2.3. Tổ chức bộ máy của Bảo hiểm Xã hội Phú Thọ ................................... 58 3.3. Thực trạng công tác chi lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ................................................................................................. 60 3.3.1. Phương thức chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ .60 3.3.2. Quy trình chi chi lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ......61 3.3.3. Kết quả chi chi lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ . 63 3.4. Những nhân tố ảnh hưởng đến công tác chi lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ................................................................................ 79 3.4.1. Yếu tố chủ quan .................................................................................... 79 3.4.2. Yếu tố khách quan ................................................................................. 83 3.5. Đánh giá chung về công tác chi lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ .................................................................................................... 89 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
v 3.5.1. Những mặt đạt được .............................................................................. 89 3.5.2. Những mặt còn hạn chế......................................................................... 91 3.5.3. Nguyên nhân ......................................................................................... 92 Chƣơng 4. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC CHI TRẢ LƢƠNG HƢU, TRỢ CẤP BHXH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ .................. 93 4.1. Các quan điểm, định hướng, mục tiêu hoàn thiện công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ............................................... 93 4.1.1. Quan điểm hoàn thiện công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ....................................................................................... 93 4.1.2. Định hướng hoàn thiện công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ....................................................................................... 94 4.1.3. Mục tiêu hoàn thiện công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ............................................................................................. 94 4.2. Giải pháp nhằm hoàn thiện công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ................................................................................ 98 4.2.1. Tăng cường công tác quản lý và phối hợp thực hiện công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ..................................... 98 4.2.2. Tăng cường công tác thông tin tuyên truyền ...................................... 100 4.2.3. Tăng cường công tác quản lý tài chính ............................................... 102 4.2.4. Ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH............................................................................................................ 102 4.2.5. Đào tạo nguồn nhân lực ...................................................................... 103 4.2.6. Nâng cao cơ sở vật chất phục vụ công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH............................................................................................................ 104 4.3. Kiến nghị ................................................................................................ 104 KẾT LUẬN .................................................................................................. 107 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 109 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 111 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
vi DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT ASXH : An sinh xã hội BHXH : Bảo hiểm xã hội BHXHBB : Bảo hiểm xã hội bắt buộc BHXHTN : Bảo hiểm xã hội tự nguyện BHYT : Bảo hiểm y tế CC : Cơ cấu CĐ : Chế độ DN : Doanh nghiệp ĐTNN : Đầu tư nước ngoài LĐ&TBXH : Lao động và Thương binh xã hội LĐLĐ : Liên đoàn Lao động NLĐ : Người lao động NSNN : Ngân sách Nhà nước SDLĐ : Sử dụng lao động TNHH : Trách nhiệm hữu hạn TNLĐ - BNN : Tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp TP : Thành phố Tr.đ : Triệu đồng UBND : Ủy ban nhân dân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
vii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Số lượng người và các địa điểm điều tra ........................................ 42 Bảng 3.1. Cơ cấu kinh tế của tỉnh Phú Thọ năm 2012 - 2014 ........................ 50 Bảng 3.2. Số người được hưởng và số tiền chi chế độ hưu trí hàng tháng trên địa bàn tỉnh Phú Thọ năm 2012 - 2014........................................... 63 Bảng 3.3. Số người được hưởng và số tiền chi chế độ MSLĐ, các chế độ khác hàng tháng ở tỉnh Phú Thọ năm 2012 - 2014 ................................ 64 Bảng 3.4. Số lượt người hưởng và số tiền chi chế độ TNLĐ - BNN hàng tháng trên địa bàn tỉnh Phú Thọ năm 2012 - 2014 ........................ 65 Bảng 3.5. Số người hưởng và số tiền chi chế độ BHXH 1 lần và trợ cấp thất nghiệp 1 lần ở tỉnh Phú Thọ năm 2012 - 2014 ............................... 66 Bảng 3.6. Số lượt người hưởng và số tiền chi chế độ tử tuất hàng tháng trên địa bàn tỉnh Phú Thọ năm 2012 - 2014........................................... 67 Bảng 3.7. Số người và số tiền chi chế độ tuất 1 lần trên địa bàn tỉnh Phú Thọ năm 2012 - 2014 ............................................................................. 68 Bảng 3.8. Số người hưởng và số tiền chi chế độ mai táng trên địa bàn tỉnh Phú Thọ năm 2012 - 2014 ...................................................................... 69 Bảng 3.9. Số người và số tiền chi chế độ khu vực 1 lần trên địa bàn tỉnh Phú Thọ năm 2012 - 2014 ..................................................................... 69 Bảng 3.10. Số người hưởng và số tiền chi chế độ bảo hiểm xã hội tự nguyện và bảo hiểm thất nghiệp ở tỉnh Phú Thọ năm 2012 - 2014............ 70 Bảng 3.11. Tổng hợp số người và số tiền chi lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ năm 2012 - 2014........................................... 71 Bảng 3.12. Tốc độ tăng số người hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ năm 2012-2014................................................... 71 Bảng 3.13. Tốc độ tăng số tiền chi lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ năm 2012 - 2014............................................................... 72 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
viii Bảng 3.14. Tổng hợp các ý kiến của người hưởng hưu trí, MSLĐ ................ 73 Bảng 3.15. Tổng hợp các ý kiến của nhóm đại diện điểm chi trả ................... 75 Bảng 3.16. Tổng hợp ý kiến từ các cán bộ làm công tác BHXH của các đơn vị .....76 Bảng 3.17. Tổng hợp ý kiến từ các cán bộ quản lý trong tỉnh ........................ 77 Bảng 3.18. Tổng hợp ý kiến từ các cán bộ BHXH tỉnh Phú Thọ ................... 79 Bảng 3.19: Tuổi nghỉ hưu và mức lương hưu phân chia theo giới tính và khu vực tham gia .................................................................................... 87 Bảng 4.1: Dự kiến kinh tế - xã hội của tỉnh Phú Thọ đến năm 2020.............. 96 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ix DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ HÌNH Hình 1.1. Quy định quản lý, chi trả các chế độ bảo hiểm xã hội .................... 27 SƠ ĐỒ Sơ đồ 3.1. Tổ chức bộ máy của BHXH tỉnh Phú Thọ .................................... 60 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong quá trình phát triển xã hội, đặc biệt là từ sau cuộc cách mạng công nghiệp, hệ thống ASXH nói chung và BHXH nói riêng đã có những cơ sở (kinh tế và xã hội) để hình thành và phát triển. Quá trình công nghiệp hoá làm cho đội ngũ người làm công ăn lương ngày càng tăng lên, cuộc sống của họ phụ thuộc chủ yếu vào thu nhập do lao động làm thuê đem lại. Ngoài tiền lương (thu nhập từ lao động), họ hầu như không có khoản thu nhập nào khác, đặc biệt là ở những nước kinh tế thị trường. Do đó, khi không may bị ốm đau, tai nạn, rủi ro, bị mất việc làm hoặc khi về già,... người lao động sẽ bị giảm hoặc mất thu nhập từ lao động do không làm việc được nữa. Sự hẫng hụt về tiền lương trong các trường hợp này đã trở thành mối đe doạ thường nhật đối với cuộc sống bình thường của những người không có nguồn thu nhập nào khác ngoài tiền lương. Sự bắt buộc phải đối mặt với những nhu cầu thiết yếu hàng ngày đã buộc những người lao động làm công ăn lương tìm cách khắc phục bằng những hành động tương thân, tương ái (lập các quỹ tương tế, các hội đoàn...); đồng thời, đấu tranh đòi hỏi giới chủ và Nhà nước phải có những trợ giúp nhất định, nhằm bảo đảm cuộc sống cho họ. Bảo hiểm xã hội là chính sách xã hội quan trọng bậc nhất, là trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, góp phần thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, một trong những nhân tố cơ bản thể hiện sự văn minh và phát triển của quốc gia. Bảo hiểm xã hội góp phần ổn định đời sống cho người lao động khi gặp rủi ro như bị ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thai sẩy, hết tuổi lao động, qua đời. Cùng với sự đổi mới của nền kinh tế đất nước trong thời gian qua, chính sách BHXH cũng được điều chỉnh, thay đổi để phối hợp với sự chuyển đổi của nền kinh tế đất nước, với nguyện vọng của người lao động. Quỹ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
2 BHXH là một bộ phận cốt lõi không thể thiếu được và có thể nói nó là vai trò quan trọng nhất trong hoạt động BHXH. Việc quản lý sử dụng quỹ BHXH ảnh hưởng trực tiếp tới sự tồn tại và phát triển của quỹ BHXH, ảnh hưởng tới sự ổn định của chính sách an sinh xã hội. Để làm tốt công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ là cả nỗ lực, phối hợp và cố gắng của tất cả các khâu trong ngành BHXH. Công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể. Nhưng để thực hiện tốt mục tiêu của công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ đó là chi đúng, chi đủ, chính xác, kịp thời đến tận tay đối tượng hưởng thì việc chi trả vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn, cần phải xem xét giải quyết. Vậy thực trạng công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ như thế nào? Vị trí, vai trò của nó? Hoàn thiện công tác đó có hiệu quả không? Đây là những vấn đề cấp thiết đặt ra cần phải được nghiên cứu, đánh giá một cách đúng đắn. Cần phải xem cái gì đã đạt được, cái gì chưa đạt, cái gì mạnh, cái gì yếu, để từ đó có các giải pháp hữu hiệu phát huy các thế mạnh và hạn chế những mặt yếu, để công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ chi đúng, chi đủ, chính xác, kịp thời. Vì vậy tôi chọn đề tài “Hoàn thiện công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ” làm luận văn tốt nghiệp thạc sĩ. 2. Mục tiêu nghiên cứu * Mục tiêu chung Nghiên cứu thực trạng công tác chi trả lương hưu , trợ cấp bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác chi trả lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. * Mục tiêu cụ thể - Góp phần hệ thống hoá về cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
3 - Phân tích, đánh giá thực trạng công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ năm 2012 – 2014. - Đề ra giải pháp hoàn thiện công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ trong thời gian tới. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH; công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH: Trong đó khách thể là người lao động, người sử dụng lao động, cán bộ hưu trí... cán bộ quản lý. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Không gian: Tỉnh Phú Thọ. - Thời gian: Từ năm 2012 - 2014. - Nội dung: Nghiên cứu các vấn đề liên quan đến công tác chi trả lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. 4. Ý nghĩa, đóng góp mới của luận văn - Luận văn là công trình khoa học có ý nghĩa lý luận và thực tiễn thiết thực, là tài liệu giúp BHXH tỉnh Phú Thọ hoàn thiện công tác chi trả lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Phú Thọ hiệu quả hơn, có căn cứ khoa học. - Luận văn nghiên cứu khá toàn diện, có hệ thống, đưa ra những giải pháp chủ yếu, có ý nghĩa thiết thực cho công tác chi trả lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Phú Thọ và đối với các địa phương khác có điều kiện tương tự. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
4 - Nâng cao hiệu quả của công tác chi trả lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, góp phần đảm bảo cân đối và tăng trưởng quỹ BHXH, thực hiện tốt chính sách an sinh xã hội của đảng và nhà nước. 5. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, luận văn kết cấu thành 4 chương: Chƣơng 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH. Chƣơng 2. Phương pháp nghiên cúu. Chƣơng 3. Thực trạng công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Chƣơng 4. Giải pháp hoàn thiện công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
5 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÔNG TÁC CHI TRẢ LƢƠNG HƢU, TRỢ CẤP BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1. Cơ sở lý luận về công tác chi trả lƣơng hƣu, trợ cấp BHXH 1.1.1. Khái niệm, bản chất của công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH 1.1.1.1. Khái niệm về công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH - Khái niệm BHXH Bảo hiểm xã hội BHXH có lịch sử khá lâu và đã có nhiều thay đổi về chất với nhiều mô hình phong phú, được thực hiện ở hàng trăm nước trên thế giới. Tuy nhiên, cho đến nay, định nghĩa thế nào là BHXH vẫn là vấn đề còn nhiều tranh luận vì được tiếp cận từ nhiều giác độ khác nhau với những quan điểm khác nhau. Điều này cho thấy tính đa dạng và phong phú của BHXH. BHXH hình thành và phát triển do nhu cầu của đời sống xã hội, nhất là khi hình thành nền sản xuất hàng hoá. Trong lao động sản xuất, song song với những thuận lợi, con người thường gặp phải những sự kiện không thuận lợi, những “rủi ro xã hội” làm giảm hoặc mất thu nhập của họ. Có thể chia những sự kiện, những “rủi ro xã hội” thành hai loại: - Những sự kiện, những “rủi ro xã hội” liên quan đến thu nhập bao gồm: mất hoặc giảm thu nhập do bị mất hoặc giảm khả năng lao động hoặc khả năng lao động không được sử dụng, ví dụ như tai nạn lao động, ốm đau, thất nghiệp… - Những sự kiện, những “rủi ro xã hội” liên quan đến sử dụng thu nhập: đó là các sự kiện giảm thu nhập do phải chi tiêu bất thường như chi phí để mua sắm thuốc men, tiền nuôi dưỡng sản phụ… Những sự kiện, những “rủi ro xã hội” nêu trên, từ khía cạnh này hay khía cạnh khác đều dẫn đến đe doạ “an toàn kinh tế” cho người lao động và gia đình họ (bị giảm hoặc mất thu nhập). Vì vậy, phải có những biện pháp và Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
6 hình thức để chống lại sự đe dọa này mà một trong những biện pháp đó là BHXH. Nói cách khác, BHXH được hình thành là để góp phần đảm bảo thu nhập cho người lao động và gia đình họ trước những sự kiện không thuận lợi, những “rủi ro xã hội”. Có thể nêu rõ hơn, mục đích của BHXH là thông qua hệ thống các trợ cấp BHXH, bù đắp hoặc thay thế thu nhập cho người lao động và gia đình họ trước những sự kiện, những “rủi ro xã hội” làm cho người lao động bị giảm hoặc mất thu nhập từ nghề nghiệp, do bị giảm hoặc mất khả năng lao động hoặc sức lao động không được sử dụng, góp phần đảm bảo an toàn xã hội. ở đây cần làm rõ khái niệm bù đắp và thay thế thu nhập. Khi người lao động bị giảm thu nhập thì BHXH thực hiện bù đắp cho khoản thu nhập bị thiếu hụt này. Tất nhiên, sự bù đắp này chỉ có tính tương đối và tuỳ điều kiện kinh tế - xã hội của mỗi nước và khả năng của quỹ BHXH trong mỗi giai đoạn phát triển. Khi người lao động bị mất thu nhập do không thể lao động được hoặc sức lao động không được sử dụng (trường hợp thất nghiệp), BHXH thực hiện trả trợ cấp BHXH thay cho phần thu nhập bị mất này. Khoản thu nhập thay thế này cũng tuỳ theo điều kiện kinh tế - xã hội và khả năng của quỹ BHXH mà có thể thay thế toàn bộ hoặc một phần. Vậy để đạt được mục đích trên, BHXH được tổ chức thực hiện như thế nào? Đó là câu hỏi thứ ba cần được trả lời. Lịch sử phát triển BHXH đã chỉ ra rằng, có một số cách thức tổ chức thực hiện để bù đắp hoặc thay thể thu nhập cho người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập từ nghề nghiệp, như: người lao động cùng giúp nhau; Nhà nước thực hiện thông qua ngân sách và hình thành một quỹ tài chính độc lập thông qua sự đóng góp của các bên tham gia BHXH (bao gồm người lao động, người sử dụng lao động và Nhà nước)…Trong BHXH hiện đại, hình thức thực hiện chủ yếu là hình thành quỹ BHXH do các bên đóng góp. Từ cách tiếp cận này, có thể nêu khái niệm về BHXH như sau: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
7 Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm bù đắp một phần hoặc thay thế thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng góp vào quỹ BHXH do Nhà nước tổ chức thực hiện. BHXH là sản phẩm tất yếu của nền kinh tế hàng hóa. Khi trình độ phát triển kinh tế của một quốc gia đạt đến một mức độ nào đó thì hệ thống BHXH có điều kiện ra đời phát triển. Vì vậy, các nhà kinh tế cho rằng, sự ra đời và phát triển của BHXH phản ánh sự phát triển của nền kinh tế. Một nền kinh tế chậm phát triển, đời sống nhân dân thấp kém không thể có một hệ thống BHXH vững mạnh được. Kinh tế càng phát triển, hệ thống BHXH càng đa dạng, các chế độ BHXH ngày càng mở rộng, các hình thức BHXH ngày càng phong phú. - Khái niệm chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH: Là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ gặp các biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm trên cơ sở hình thành và sử dụng một qũy tiền tệ tập trung nhằm đảm bảo đời sống cho người lao động và gia đình họ, góp phần đảm bảo an sinh xã hội. 1.1.1.2. Bản chất của công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH Chính sách xã hội là một hệ thống những quan điểm, chủ trương, phương hướng, biện pháp của nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội khác được thể chế hoá để giải quyết những vấn đề xã hội mà trước hết là những vấn đề xã hội gay cấn nhằm bảo đảm sự an toàn và phát triển xã hội. Chính sách Bảo hiểm xã hội là một bộ phận của chính sách xã hội. Mục đích của chính sách xã hội là góp phần ổn định xã hội. Mặt khác, chính sách BHXH là một bộ phận quan trọng của chính sách xã hội, giúp Nhà nước điều tiết mối quan hệ giữa chính sách kinh tế và xã hội trên phương diện vĩ mô, bảo đảm cho nền kinh tế liên tục phát triển và giữ gìn ổn định xã hội trong từng thời kỳ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
8 cũng như trong suốt quá trình. Thực chất BHXH là sự tổ chức “đền bù” hậu quả của những “rủi ro xã hội” hoặc các sự kiện bảo hiểm. Sự đền bù này được thực hiện thông qua quá trình tổ chức và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung hình thành do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH và các nguồn thu hợp pháp khác của quỹ BHXH. Như vậy, BHXH cũng là quá trình phân phối lại thu nhập. Xét trên phạm vi toàn xã hội, BHXH là một bộ phận của GDP, được xã hội phân phối lại cho những thành viên khi phát sinh nhu cầu BHXH như ốm đau, sinh đẻ, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, già yếu, chết… Xét trong nội tại BHXH, sự phân phối của BHXH được thực hiện cả theo chiều dọc và chiều ngang. Phân phối theo chiều ngang là sự phân phối của chính bản thân người lao động theo thời gian (nghĩa là sự phân phối lại thu nhập của quá trình làm việc và quá trình không làm việc). Phân phối theo chiều dọc là sự phân phối giữa những người khỏe mạnh cho người ốm đau, bệnh tật; giữa những người trẻ cho người già; giữa những người không sinh đẻ (nam giới) và người sinh đẻ (nữ giới); giữa những người có thu nhập cao và người có thu nhập thấp… Để dễ hình dung có thể dùng “lát cắt ngang” vào một tập hợp những người đang và đã tham gia BHXH vào bất kỳ thời điểm nào vào bất kỳ “đoạn” nào của tập hợp ta đều có thể thấy được mối quan hệ của sự phân phối này. Ở lát cắt này có cả người mới tham gia BHXH, người đang hưởng BHXH; người khỏe mạnh, người ốm đau; người già, người trẻ; người có thu nhập cao, người có thu nhập thấp… Nói cách khác, đây là sự phân phối lại thu nhập theo không gian. BHXH góp phần thực hiện mục tiêu bảo đảm an toàn kinh tế cho người lao động và gia đình họ. BHXH là quá trình tổ chức sử dụng thu nhập cá nhân và tổng sản phẩm trong nýớc (GDP) ðể thoả mãn nhu cầu an toàn kinh tế của người lao động và an toàn xă hội. BHXH mang cả bản chất kinh tế và cả bản chất xă hội. Về mặt kinh tế, nhờ sự tổ chức phân phối lại thu nhập, đời sống của người lao động và gia đình họ luôn được bảo đảm trước những bất trắc, rủi ro xã hội. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
9 Về mặt xã hội, do có sự “san sẻ rủi ro” của BHXH, người lao động chỉ phải đóng góp một khoản nhỏ trong thu nhập của mình cho quỹ BHXH, nhưng xã hội sẽ có một lượng vật chất đủ lớn trang trải những rủi ro xảy ra. ở đây, BHXH đã thực hiện nguyên tắc “lấy của số đông bù cho số ít”. Tuy nhiên, tính kinh tế và tính xã hội của BHXH không tách rời mà đan xen lẫn nhau. Khi nói đến sự bảo đảm kinh tế cho người lao động và gia đình họ là đã nói đến tính xã hội của BHXH, ngược lại, khi nói tới sự đóng góp ít nhưng lại đủ trang trải mọi rủi ro xã hội thì cũng đã đề cập đến tính kinh tế của BHXH. Dưới góc độ kinh tế, BHXH là sự bảo đảm thu nhập, bảo đảm cuộc sống cho người lao động khi họ bị giảm hay mất khả năng lao động. Có nghĩa là tạo ra một khoản thu nhập thay thế cho người lao động khi họ gặp phải các rủi ro thuộc phạm vi BHXH. Dưới góc độ chính trị, BHXH góp phần liên kết giữa những người lao động xuất phát từ lợi ích chung của họ. Dưới góc độ xã hội, BHXH được hiểu như là một chính sách xã hội nhằm đảm bảo đời sống cho người lao động khi thu nhập của họ bị giảm hay mất. Thông qua đó bảo vệ và phát triển lực lượng lao động xã hội, lực lượng sản xuất, tăng năng suất lao động ổn định trật tự xã hội. 1.1.2. Vai trò của công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH - Vai trò của công tác chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH đối với người lao động. Vai trò quan trọng của BHXH đối với người lao động được thể hiện qua các điểm sau: Thứ nhất, thực hiện chính sách BHXH nhằm ổn định cuộc sống người lao động, trợ giúp người lao động khi gặp rủi ro: ốm đau, tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp... sớm trở lại trạng thái sức khỏe ban đầu cũng như sớm có việc làm. Theo phương thức BHXH người lao động khi có việc làm và khỏe Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn