Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Hoàn thiện công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Uông Bí

Chia sẻ: Dongcoxanh10 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:98

Thêm vào BST

Báo xấu

17
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài "Hoàn thiện công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Uông Bí" là đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác thu BHXH tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Uông Bí.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Hoàn thiện công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Uông Bí

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THU BHXH TỰ NGUYỆN TẠI CƠ QUAN BHXH THÀNH PHỐ UÔNG BÍ Ngành: Quản lý kinh tế BÙI THỊ THANH TÂM Quảng Ninh - 2022
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THU BHXH TỰ NGUYỆN TẠI CƠ QUAN BHXH THÀNH PHỐ UÔNG BÍ Ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8340410 Họ và tên học viên: Bùi Thị Thanh Tâm Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Bình Quảng Ninh - 2022
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn thạc sĩ: “Hoàn thiện công tác thu BHXH tự nguyện tại cơ quan BHXH thành phố Uông Bí” là kết quả của quá trình nghiên cứu khoa học độc lập và nghiêm túc của cá nhân tôi. Các số liệu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, đáng tin cây. Quảng Niinh, ngày tháng năm 2022 Học viên Bùi Thị Thanh Tâm
LỜI CẢM ƠN Trong thời gian nghiên cứu, thực hiện luận văn này, tôi đã nhận được sự hướng dẫn và giúp đỡ tận tình của TS. Nguyễn Thị Bình và tất cả Thầy Cô hướng dẫn trong Khoa Sau đại học và các thầy cô của trường Đại học Ngoại Thương. Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Thị Bình, giảng viên tại trường Đại học Ngoại Thương, đã tận tình hướng dẫn khoa học giúp tôi hoàn thành một cách xuất sắc nhất bài Luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô hướng dẫn thuộc Khoa Sau đại học và các thầy cô thuộc trường Đại học Ngoại Thương, đã tận tình giảng dạy những bài học ý nghĩa và truyền đạt kiến thức trong suốt quá trình học tập và rèn luyện tại đây. Do còn nhiều hạn chế, khó khăn về kinh nghiệm nghiên cứu thực tế và thời gian thực hiện, nên luận văn không tránh khỏi những sai sót nhất định. Vì vậy, tôi mong rằng sẽ nhận được nhiều ý kiến đóng góp của các thầy cô để tôi hoàn thiện khả năng nghiên cứu của mình. Xin trân trọng cảm ơn, Quảng Ninh, ngày tháng năm 2022 Học viên Bùi Thị Thanh Tâm
MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU......................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÔNG TÁC THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN ................................................................................. 7 1.1. Tổng quan về bảo hiểm xã hội tự nguyện ..................................................... 7 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của bảo hiểm xã hội tự nguyện .......................... 7 1.1.2. Vai trò của bảo hiểm xã hội tự nguyện .................................................. 10 1.1.3. Đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện .................................... 11 1.1.4. Các chế độ bảo hiểm xã hội tự nguyện .................................................. 12 1.2. Tổng quan về công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện ............................. 14 1.2.1. Khái niệm thu bảo hiểm xã hội tự nguyện ............................................. 14 1.2.2. Vai trò của công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện ............................. 15 1.2.3. Nội dung của công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện ......................... 16 1.2.4. Chỉ tiêu đánh giá công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện .................. 20 1.2.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện ... 22 1.3. Kinh nghiệm quản lý thu bảo hiểm xã hội tự nguyện của một số địa phương và bài học cho cơ quan BHXH thành phố Uông Bí ............................ 26 1.3.1. Lựa chọn các địa phương nghiên cứu bài học kinh nghiệm ................ 26 1.3.2. Kinh nghiệm từ các địa phương ............................................................. 26 1.3.3. Bài học cho cơ quan bảo hiểm xã hội thành phố Uông Bí ................... 29 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN TẠI CƠ QUAN BẢO HIỂM XÃ HỘI TP. UÔNG BÍ ....................... 31 2.1. Khái quát về hoạt động bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn TP. Uông Bí giai đoạn 2017 - 2021 ............................................................................ 31 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế, xã hội của TP. Uông Bí............................. 31 2.1.2. Quy mô và cơ cấu đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự tại TP. Uông Bí ........................................................................................................................ 35 2.1.3. Bộ máy quản lý thu bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn TP. Uông Bí ........................................................................................................................ 38
2.2. Thực trạng công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội TP. Uông Bí giai đoạn 2017 - 2021 .......................................................... 41 2.2.1. Lập danh sách đối tượng thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện ................................................................................................................ 41 2.2.2. Phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện ................... 42 2.2.3. Quy trình thủ tục hành chính thu bảo hiểm xã hội tự nguyện ............. 47 2.2.4. Kiểm tra, giám sát công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện ................. 49 2.3. Đánh giá thực trạng công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội TP. Uông Bí giai đoạn 2017 – 2021 ........................................ 50 2.3.1. Đánh giá hiệu quả công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện ................ 50 2.3.2. Kết quả đạt ............................................................................................... 54 2.3.3. Hạn chế và nguyên nhân ........................................................................ 56 CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN TẠI CƠ QUAN BẢO HIỂM XÃ HỘI TP. UÔNG BÍ ....... 60 3.1. Định hướng hoàn thiện công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội TP. Uông Bí .................................................................... 60 3.1.1. Định hướng chung của Nhà nước ......................................................... 60 3.1.2. Định hướng của địa phương .................................................................. 61 3.2. Phân tích cơ hội và thách thức trong công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội TP. Uông Bí ............................................ 62 3.2.1. Cơ hội ....................................................................................................... 62 3.2.2. Thách thức ............................................................................................... 63 3.3. Giải pháp hoàn thiện công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội TP. Uông Bí .............................................................................. 64 3.3.1. Hoàn thiện tổ chức, bộ máy quản lý ....................................................... 64 BHXH thành phố đã đề xuất với BHXH tỉnh Quảng Ninh về việc nâng lương đóng BHXH tự nguyện. 3.3.2. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách ..................... 67 3.3.3. Nâng cao hiệu quả hoạt động của các Đại lý thu .................................. 69
3.2.4. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính ................................................. 70 3.2.5. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra ............................................... 71 3.4. Một số kiến nghị ............................................................................................ 72 3.4.1. Kiến nghị đối với Nhà nước .................................................................... 72 3.4.2. Kiến nghị đối với BHXH Việt Nam ........................................................ 74 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 77 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 79 PHỤ LỤC ................................................................................................................. 82
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Từ được viết tắt 1 ADB Ngân hàng Phát triển Châu Á 2 BHTNLĐ Bảo hiểm tai nạn lao động 3 BHTN Bảo hiểm thất nghiệp 4 BHXH Bảo hiểm xã hội 5 BHYT Bảo hiểm y tế 6 BNN Bệnh nghề nghiệp 7 GRDP Tổng sản phẩm trên địa bàn 8 ILO Tổ chức Lao động quốc tế 9 TP Thành phố 10 UBND Uỷ ban nhân dân 11 UNDP Chương trình Phát triển của Liên hợp quốc
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Diện tích và dân số thường trú tại TP. Uông Bí phân theo đơn vị hành chính tính đến tháng 6/2021 ...................................................................................... 34 Bảng 2.2. Đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tại TP. Uông Bí theo mức thu nhập hàng tháng đóng bảo hiểm trong giai đoạn 2017 – 2021 .......................................... 36 Bảng 2.3. Đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tại TP. Uông Bí theo ngành nghề trong giai đoạn 2017 – 2021...................................................................................... 37 Bảng 2.4. Số người thuộc diện tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn TP. Uông Bí trong giai đoạn 2017 – 2021...................................................................................... 42 Bảng 2.5. Số lượng các hoạt động tuyên truyền, vận động tham gia BHXH tự nguyện tại TP. Uông Bí giai đoạn 2017 - 2021 ........................................................ 44 Bảng 2.6. Tình hình thu BHXH tự nguyện trên địa bàn TP. Uông Bí trong giai đoạn 2017 – 2021 ............................................................................................................... 48 Bảng 2.7. Tình hình thu BHXH tự nguyện trên địa bàn TP. Uông Bí trong giai đoạn 2017 – 2021 ............................................................................................................... 49 Bảng 2.8. Độ bao phủ của BHXH tự nguyện trên địa bàn TP. Uông Bí trong giai đoạn 2017 - 2021 ....................................................................................................... 50 Bảng 2.9. Số lượng người và số tiền BHXH tự nguyện tăng mới ............................ 50
DANH MỤC HÌNH Hình 2.1. Cơ cấu kinh tế của TP. Uông Bí năm 2021............................................... 33 Hình 2.2. GRDP bình quân đầu người của TP. Uông Bí giai đoạn 2017 - 2021 ...... 33 Hình 2.3. Quy mô và tăng trưởng quy mô đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tại TP. Uông Bí trong giai đoạn 2017 - 2021 ................................................................. 35 Hình 2.4. Đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tại TP. Uông Bí trong theo thời gian tham gia tính đến 31/12/2021 ............................................................................ 37 Hình 2.5. Cơ cấu tổ chức của Bảo hiểm xã hội TP. Uông Bí ................................... 40 Hình 2.6. Kinh phí tuyên truyền về BHXH tự nguyện của Bảo hiểm xã hội TP. Uông Bí trong giai đoạn 2017 - 2021 ....................................................................... 45 Hình 2.7. Nguồn tiếp cận thông tin về BHXH tự nguyện của người lao động tại TP. Uông Bí ..................................................................................................................... 46 Hình 2.8. Mức độ hiểu biết về BHXH tự nguyện tại TP. Uông Bí ........................... 52 Hình 2.9. Đánh giá thủ tục đăng ký tham gia BHXH tự nguyện tại TP. Uông Bí.... 53 Hình 2.10. Đánh giá về mức đóng và mức hưởng BHXH tự nguyện tại TP. Uông Bí ................................................................................................................................... 53 Hình 2.11. Đánh giá về thái độ, năng lực phục vụ của đội ngũ cán bộ tại Bảo hiểm xã hội TP. Uông Bí.................................................................................................... 54
TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LUẬN VĂN Tên đề tài: Hoàn thiện công tác thu Bảo hiểm xã hội tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Uông Bí Học viên: Bùi Thị Thanh Tâm Người hướng dẫn khoa học: TS Nguyễn Thị Bình 1, Mục tiêu Mục tiêu chung: Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác thu BHXH tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Uông Bí. Mục tiêu cụ thể: Những mục tiêu cụ thể của nghiên cứu là: - Nghiên cứu, tổng hợp làm rõ lý luận và cơ sở thực tiễn về công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện. - Phân tích và đánh giá thực trạng công tác thu BHXH tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Uông Bí; - Đề xuất các kế hoạch, ý kiến góp ý nhằm nâng cao hiệu quả công tác thu BHXH tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Uông Bí 2, Nội dung chính Kết cấu luận văn bao gồm 3 phần với nội dung chính như sau: Trong chương 1, tác giả đã xây dựng được khung lý thuyết nghiên cứu liên quan đến hoạt động thu thập an sinh xã hội tự nguyện, tác giả nghiên cứu về khái niệm và đặc điểm, vai trò, đối tượng tham gia, các chế độ bảo hiểm xã hội tự nguyện. Trong đó làm nổi bật những nội dung cụ thể của tổng quan về công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện như: Khái niệm, vai trò, nội dung, chỉ tiêu đánh giá và các yếu tố ảnh hưởng đến công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện. Bên cạnh đó cũng đưa ra những kinh nghiệm từ các địa phương khác.
Trong chương 2, tác giả tập trung vào việc giới thiệu tổng quan khái quát về hoạt động bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn TP. Uông Bí và Thực trạng công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội TP. Uông Bí giai đoạn 2017 – 2021. Đây là cơ sở để tác giả đánh giá thành công, hạn chế và nguyên nhân dẫn đến hạn chế trong công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội TP. Uông Bí. Chương 3. Tác giả phân tích cơ hội và thách thức trong công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội TP. Uông Bí từ đó xây dựng định hướng hoàn thiện và giải pháp hoàn thiện công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội TP. Uông Bí 3, Kết luận – Khuyến nghị Trên cơ sở nguyên nhân của những thực trạng công tác thu BHXH tự nguyện tại cơ quan BHXH thành phố Uông Bí, luận văn đã đưa ra một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác thu BHXH tự nguyện trên địa bàn Uông Bí, trong giai đoạn hiện nay, hạn chế tình trạng trốn đóng, nợ đọng BHXH, chưa tham gia hoặc tham gia không đầy đủ cho số lao động làm việc tại các đơn vị, nhất là các đơn vị ngoài quốc doanh, trên địa bàn TP Uông Bí trong thời gian tới. Qua nghiên cứu thực tiễn công tác thu BHXH tự nguyện và chính sách chế độ hiện hành, luận văn nêu ra những kiến nghị với mục đích hoàn thiện công tác thu BHXH tự nguyện trong giai đoạn tới và những vấn đề còn chưa hợp lý ở các quy định, chính sách BHXH cũng như những nhân tố tác động đến công tác thu BHXH nói chung và BHXH tự nguyện nói riêng như: Hoàn thiện tổ chức, bộ máy quản lý; tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách; nâng cao hiệu quả hoạt động của các đại lý; đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, tăng cường công tác thanh kiểm tra.
1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một chính sách lớn của Nhà nước với mục đích ổn định đời sống cho mọi người tham gia, thực hiện an sinh xã hội và không vì mục tiêu lợi nhuận. Bảo hiểm xã hội chính là sự bảo đảm, bù đắp hoặc thay thế một phần thu nhập của người tham gia khi họ bị mất hoặc giảm thu nhập do tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, ốm đau, thai sản, khi không may bị chết hoặc hết tuổi lao động, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội (Tổ chức Lao động quốc tế - ILO, 1999). Từ lúc xuất hiện đến hiện tại, chính sách BHXH đã đóng góp mạnh mẽ vào việc ổn định chính trị, kinh tế và xã hội của đất nước. Trong xã hội, nhiều lao động là lao động tự do và không được tham gia an sinh xã hội vì họ là lao động tự do trong sản xuất kinh doanh. Đối tượng đủ điều kiện có thể được liệt kê là nông dân, người buôn bán nhỏ, người lao động trong làng nghề không có việc làm và không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc theo quy định của pháp luật. Do chính sách hướng tới mục tiêu bảo hiểm xã hội toàn dân và tạo điều kiện cho mọi người lao động tham gia bảo hiểm xã hội ngày càng mở rộng, ngày 29 tháng 6 năm 2006, Luật Bảo hiểm xã hội số 71/2006 / QH11 đã được Ban hành và là loại hình bảo hiểm xã hội tự nguyện. Trong 10 năm đầu thực hiện chính sách BHXH tự nguyện (2008 - 2018), sức hấp dẫn đối với người tham gia BHXH tự nguyện của Việt Nam tăng trưởng khá chậm. Cụ thể, năm 2008, năm bắt đầu thực hiện chính sách, đến năm 2018 cả nước chỉ có khoảng 250.000 người tham gia (BHXH Việt Nam, 2018). Tuy nhiên, do Nghị quyết số 28-NQ / TW của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về Cải cách chính sách BHXH có hiệu lực và ảnh hưởng của dịch Covid-19, số người tham gia BHXH tự nguyện ở Việt Nam ngày càng tăng. số tham gia BHXH tự nguyện của Việt Nam năm 2019-2021 tăng mạnh trong kỳ. Đến năm 2021, số người tham gia BHXH tự nguyện ở Việt Nam đã vượt 1,3 triệu người, chiếm 2,7% lực lượng lao động. (An sinh xã hội Việt Nam, 2021). Nghị quyết cũng đặt mục tiêu đến năm 2025 đạt khoảng 45% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia BHXG (trong đó nông dân và lao động khu vực phi chính thức tham gia BHXHTN chiếm khoảng
2 2,5%), đến năm 2030 đạt khoảng 60% (trong đó nông dân và lao động khu vực phi chính thức tham gia BHXHTN chiếm khoảng 5%). BHXHTN là chính sách nhân văn với mục tiêu góp phần cho mọi người dân, người lao động (NLĐ) trong khu vực PCT không tham gia BHXH bắt buộc (BHXHBB), khi tham gia BHXHTN sẽ có lương hưu để ổn định cuộc sống khi hết tuổi lao động. Ngày 29/06/2006, Quốc hội nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa (XHCN) Việt Nam khóa XI, kỳ họp thứ 9 đã thông qua Luật BHXH. Lần đầu tiên trong lịch sử Việt Nam có một bộ luật về BHXH, đây là cơ sở pháp lý rất quan trọng có ý nghĩa hết sức to lớn trong việc thực hiện chính sách BHXH nói chung và BHXHTN nói riêng ở nước ta. Luật BHXH ra đời là bước chuyển mình rất lớn trong việc quy định thực hiện BHXHTN cho NLĐ. Luật BHXH đã dành nguyên một chương với 11 điều quy định rất chi tiết về BHXHTN và bắt đầu áp dụng chính sách BHXHTN cho NLĐ từ ngày 01/01/2008. Thực tế cho thấy, sau 11 năm (2008 – 2019) tổ chức thực hiện, số người tham gia BHXHTN vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra, đặc biệt trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa phát triển đất nước và quá trình già hóa dân số đang diễn ra nhanh chóng ở Việt Nam. Theo báo cáo của BHXH Việt Nam, tính đến hết năm 2019, toàn quốc có 551.000 người tham gia BHXHTN, tăng 281.000 người so với năm 2018. BHXH Việt Nam đánh giá, đây là con số ấn tượng, có sự gia tăng đột biến, bởi chỉ tính riêng số người tăng mới trong năm 2019 đã gần bằng kết quả 10 năm thực hiện chính sách này từ năm 2008 đến năm 2018 [12]. Mặc dù số người tham gia BHXH tăng lớn so với những năm trước đây, nhưng số người tham gia BHXHTN so với tiềm năng, so với số người có khả năng tham gia BHXH còn khiêm tốn [18]. Nhận thấy, đây là con số vẫn còn thấp so với kỳ vọng. Bởi trên thực tế hiện nay, theo thống kê cả nước có khoảng 30 triệu người chưa tham gia BHXH [12]. Đây chính là dư địa, cơ hội rất tốt để phát triển đối tượng tham gia BHXHTN. Do đó để đạt được mục tiêu đặt ra vào năm 2025 và năm 2030 thì công tác thu BHXH tự nguyện cần được thực hiện nhanh chóng và hiệu quả. Công tác thu BHXH tự nguyện là một nhiệm vụ quan trọng trong việc thực hiện chính sách BHXH tự nguyện. Công tác thu BHXH tự nguyện bao gồm các nội dung: lập kế hoạch thu BHXH tự nguyện, phát triển đối tượng tham gia, quản lý
3 quy trình, thủ tục hành chính và kiểm tra, rà soát công tác thu BHXH tự nguyện. Để công tác thu BHXH tự nguyện đạt hiệu quả, công tác thu BHXH tự nguyện phải được BHXH Việt Nam, các cơ sở trong tỉnh và khu vực quan tâm, phối hợp chặt chẽ với chính quyền, tổ chức và công đoàn cơ sở. Thành phố Uông Bí thuộc tỉnh Quảng Ninh, trong tam giác phát triển và sức sống Hà Nội - Hải Phòng - Bắc Quảng Ninh, có nhiều lợi thế trong phát triển kinh tế, đặc biệt là các ngành công nghiệp và dịch vụ. Trong những năm gần đây, do sự chuyển đổi mạnh mẽ của cơ cấu kinh tế, đời sống kinh tế của người dân địa phương ngày một nâng cao. Vì vậy, BHXH cho mọi người được coi là mục tiêu và là giải pháp tích cực giúp thực hiện công bằng xã hội trong hệ thống chính sách ASXH đô thị. Kể từ khi hình thức BHXH tự nguyện ra đời, đặc biệt là giai đoạn 2017 - 2021, công tác thu BHXH của các tổ chức BHXH Uông Bí đã thành công và giành được nhiều thành tựu đáng ghi nhận. Trong những năm qua, khu vực này có sự tăng trưởng mạnh về số người tham gia BHXH tự nguyện và tỷ lệ bao phủ BHXH tự nguyện (tỷ lệ người tham gia / đối tượng thuộc diện tham gia BHXH tự nguyện), với 653 người tham gia BHXH tự nguyện và tỷ lệ bao phủ. tỷ lệ 2,7%. Đến năm 2021, toàn thành phố có 2.189 người với tỷ lệ bao phủ BHXH tự nguyện là 10,7% (BHXH TP Uông Bí, năm 2021). Tuy nhiên, sự phát triển này được đánh giá là chưa tương xứng với tiềm năng phát triển của BHXH tự nguyện thành phố. Nguyên nhân là do công tác thu BHXH tự nguyện của BHXH các đô thị vẫn còn những hạn chế nhất định. Vì vậy, tác giả đã chọn tên sách: "Cải thiện công tác thu BHXH tự nguyện của các tổ chức BHXH tại thành phố Uông Bí". 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Trong những năm gần đây, lĩnh vực bảo hiểm xã hội, đặc biệt là thu bảo hiểm xã hội tự nguyện đã thu hút được sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, có thể kể đến một số lĩnh vực như sau: Tác giả Hà Văn Sỹ (2016) nhận xét về tổ chức thực hiện bảo hiểm xã hội tự nguyện trong nghiên cứu “Tổ chức thực hiện bảo hiểm xã hội tự nguyện ở Việt Nam”. Tác giả phân tích các tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả thực hiện BHXH hiện có
4 và đề xuất một số chỉ tiêu khác để đánh giá hiệu quả thực hiện BHXH tự nguyện một cách cụ thể và toàn diện. Nghiên cứu cũng chỉ ra những nguyên nhân chính cản trở việc thực hiện chính sách BHXH tự nguyện ở Việt Nam, từ đó đưa ra các giải pháp, đề xuất nhằm tổ chức thực hiện chính sách BHXH tự nguyện một cách hiệu quả. Tác giả Lê Thị Quế (2012) đã đánh giá thực trạng chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện trong nghiên cứu “Cơ sở khoa học hoàn thiện chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện ở Việt Nam” và đánh giá loại cơ chế chính trị này, chỉ ra những bất cập. Mô hình bảo hiểm này của Việt Nam cho thấy bài học từ hệ thống an sinh xã hội tự nguyện hiện nay ở các nước trên thế giới, bao gồm Pháp, Trung Quốc và các nước Đông Á. Trên cơ sở đó, nghiên cứu đề xuất các giải pháp và khuyến nghị nhằm cải thiện các chính sách an sinh xã hội tự nguyện từ năm 2010 đến năm 2020. Đề tài nghiên cứu “Đánh giá 3 năm triển khai thực hiện Luật Bảo hiểm xã hội” của Viện Khoa học Bảo hiểm xã hội – chủ nhiệm đề tài Đỗ Thị Xuân Phương (2010) đã chỉ ra rằng chính sách và tổ chức thực hiện chính sách BHXH tự nguyện tại Việt Nam giai đoạn 2008 - 2010 có nhiều bất cập như: Điều kiện hưởng chế độ hưu trí và tử tuất; Chưa có chế độ trích hoa hồng cho đại lý thu, phương thức chi trả chưa linh hoạt,… Vì vậy, BHXH tự nguyện chưa thu hút được nhiều người lao động tham gia. Nghiên cứu này chỉ dừng lại ở mức tóm tắt, đánh giá 3 năm thi hành pháp luật về ASXH nói chung Những vướng mắc của công tác tự nguyện thu BHXH đã kết thúc, tuy đã được đề cập nhưng mới chỉ đánh giá được những ưu điểm, khuyết điểm và tồn tại của kết quả. Như vậy, qua việc tổng quan các công trình nghiên cứu tác giả nhận thấy đã có khá nhiều công trình nghiên cứu về công tác thu BHXH tại các tỉnh, tuy nhiên, các công trình này chủ yếu là tập trung nghiên cứu về việc triển khai công tác BHXH tự nguyện nói chung. Cho đến nay, vẫn chưa có công trình nghiên cứu đã công bố nào về công tác thu BHXH tự nguyện trên địa bàn thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh, nhằm đề xuất những giải pháp cụ thể hoàn thiện công tác thu BHXH tự nguyện trên địa bàn. Do đó, học viên thực hiện đề tài nghiên cứu này nhằm đề
5 xuất các giải pháp hoàn thiện công tác thu BHXH tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Uông Bí. 3. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu chung: Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác thu BHXH tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Uông Bí. Mục tiêu cụ thể: Những mục tiêu cụ thể của nghiên cứu là: - Làm rõ các vấn đề lý luận về công tác thu BHXH tự nguyện; - Phân tích và đánh giá thực trạng công tác thu BHXH tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Uông Bí; - Đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện công tác thu BHXH tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Uông Bí. 4. Đối tượng và phạm vị nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là công tác thu BHXH tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Uông Bí. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nghiên cứu về không gian: Nghiên cứu được thực hiện tại Bảo hiểm xã hội thành phố Uông Bí. - Phạm vi nghiên cứu về thời gian: Dữ liệu nghiên cứu về thực trạng công tác thu BHXH tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Uông Bí được thu thập trong giai đoạn 5 năm 2017 – 2021. Các giải pháp đề xuất hoàn thiện công tác thu BHXH tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Uông Bí được đề xuất cho giai đoạn 2022 – 2025. 5. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, đề tài sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp phương pháp phân tích, phương pháp hệ thống hóa, phương pháp tổng
6 hợp, phương pháp thống kê, kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn để biết được kết quả. Hiểu rõ vấn đề nghiên cứu. Các phương pháp hệ thống, phương pháp phân tích và phương pháp so sánh được sử dụng trong Chương 1 để nghiên cứu các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến hoạt động thu thập bảo hiểm xã hội tự nguyện. Phương pháp phân tích, so sánh được sử dụng trong Chương 2 trong việc kiểm tra, đánh giá thực trạng công tác thu BHXH tự nguyện tại cơ quan BHXH thành phố Uông Bí. giai đoạn 2017 - 2021. Ngoài ra, phương pháp điều tra cũng được sử dụng trong Chương 2 để xem xét nhận thức và nhu cầu của người tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn TP Uông Bí. - Số lượng phiếu khảo sát hợp lệ đã thu về là 204 phiếu - Thời gian khảo sát là từ ngày 05/12/2021 – 15/01/2022 - Hình thức khảo sát là thông qua bảng hỏi trực tiếp Phương pháp phân tích, phương pháp diễn giải được sử dụng trong Chương 3 khi nghiên cứu để lập luận cho các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác thu BHXH tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Uông Bí. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài các phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 03 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện Chương 2: Thực trạng công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội TP. Uông Bí Chương 3: Giải pháp hoàn thiện công tác thu bảo hiểm xã hội tự nguyện tại cơ quan Bảo hiểm xã hội TP. Uông Bí.
7 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÔNG TÁC THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN 1.1. Tổng quan về bảo hiểm xã hội tự nguyện 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của bảo hiểm xã hội tự nguyện 1.1.1.1. Khái niệm bảo hiểm xã hội tự nguyện Bảo hiểm xã hội có lịch sử hình thành và phát triển lâu đời và sự tồn tại của nó là cần thiết và tất yếu. Có nhiều cách tiếp cận khác nhau về các loại BHXH. Theo Tổ chức Lao động quốc tế - ILO (1999): “Bảo hiểm xã hội là sự thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập đối với người lao động khi họ gặp phải những biến cố rủi ro làm giảm hoặc mất khả năng lao động hoặc mất việc làm, bằng cách hình thành và sử dụng một quỹ tài chính tập trung do sự đóng góp của người sử dụng lao động, người lao động và sự bảo trợ của Nhà nước, nhằm đảm bảo an toàn đời sống cho người lao động và gia đình họ, góp phần đảm bảo an toàn xã hội”. Theo Luật Bảo hiểm xã hội của Việt Nam ban hành ngày 20 tháng 11 năm 2014 tại Điều 4 cho rằng: “Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội”. Như vậy, BHXH là một hình thức an sinh xã hội trong đó người lao động và gia đình họ thuộc đối tượng được đóng bảo hiểm xã hội là người trực tiếp thụ hưởng các sự kiện bảo hiểm làm mất hoặc mất thu nhập do lao động gây ra.. Có thể thấy, BHXH là một trụ cột quan trọng của hệ thống an sinh xã hội, là nơi cung cấp, thay thế hoặc bù đắp thu nhập của người lao động khi gặp rủi ro dẫn đến thu nhập bị giảm, mất. Bảo hiểm xã hội gồm hai loại hình là BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện. Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014, tại Khoản 3 Điều 3 đưa ra định nghĩa: “Bảo hiểm xã hội tự nguyện là loại hình BHXH do Nhà nước tổ chức mà người tham gia được lựa chọn mức đóng, phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình và Nhà nước có chính sách hỗ trợ tiền đóng BHXH để người tham gia hưởng chế độ hưu trí và tử tuất”.
8 Ví dụ, người lao động ở Việt Nam có thể tự nguyện tham gia BHXH, nhà nước tổ chức thực hiện và có hướng dẫn hỗ trợ, thúc đẩy quỹ BHXH tự nguyện. Đây là một trong những chính sách chủ yếu, quan trọng của nhà nước và tạo tiền đề cho việc chuyển đổi sang BHXH toàn dân. Các chính sách BHXH xã hội tự nguyện ngày càng thông thoáng hơn. Được mở rộng, sửa đổi, bổ sung để đáp ứng mong muốn và nhu cầu của người dân, các quy tắc đã được điều chỉnh để tạo mọi điều kiện cho người lao động dễ dàng tiếp cận và tham gia các hoạt động BHXH xã hội tự nguyện. 1.1.1.2. Đặc điểm của BHXH tự nguyện Là một nội dung của bảo hiểm xã hội nên BHXH tự nguyện có các đặc điểm chung về đối tượng tham gia đều là người trong độ tuổi lao động, có nghĩa vụ đóng vào quỹ BHXH và được hưởng các chế độ theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên, do là loại hình BHXH độc lập với BHXH bắt buộc nên BHXH tự nguyện có những đặc điểm riêng sau đây: Thứ nhất, đối tượng tham gia BHXH tự nguyện là công dân từ đủ 15 tuổi trở lên và không thuộc các đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Nếu như BHXH bắt buộc chỉ áp dụng đối với người lao động có tham gia quan hệ lao động, thì BHXH tự nguyện chủ yếu áp dụng với người lao động không tham gia quan hệ lao động (Lê Thị Quế, 2012). Thực tế, những người lao động tự tạo việc làm, hoặc có tham gia quan hệ lao động nhưng đã được người sử dụng lao động trả tiền BHXH vào tiền lương hàng tháng phải tự tích lũy để bảo đảm cuộc sống khi hết độ tuổi lao động. Vì lúc này, khi hết khả năng lao động, thu nhập của họ sẽ bị giảm sút hoặc không còn làm việc để có thu nhập. Do đó, họ sẽ khó được bảo đảm đời sống, trong khi nhu cầu về ăn uống, sinh hoạt, khám chữa bệnh tăng lên. Bởi vậy, khi tham gia BHXH tự nguyện, họ sẽ có khoản trợ cấp đáp ứng nhu cầu của đời sống. Khi người tham gia qua đời BHXH tự nguyện sẽ trợ cấp tiền mai táng và trợ cấp một lần cho thân nhân của họ. Thứ hai, người lao động tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện được lựa chọn mức và phương thức đóng vào quỹ BHXH. Trên cơ sở thu nhập ổn định mà pháp luật quy định, người tham gia tự lựa chọn mức tiền phù hợp với thu nhập của mình