Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý chi bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Kạn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:122

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu đánh giá thực trạng quản lý chi BHXH bắt buộc, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi BHXH bắt buộc góp phần đảm bảo an sinh xã hội trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý chi bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH HÀ THỊ MINH TRÂM QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI TỈNH BẮC KẠN LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN – 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH HÀ THỊ MINH TRÂM QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI TỈNH BẮC KẠN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS. Ngô Thị Mỹ THÁI NGUYÊN - 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bài luận văn với đề tài “Quản lý chi bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Kạn” là công trình nghiên cứu của riêng tôi, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực, chính xác. Tôi cũng xin cam đoan các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Bắc Kạn, ngày 28 tháng 7 năm 2020 Tác giả luận văn Hà Thị Minh Trâm
ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành đề tài luận văn và kết thúc khóa học, với tình cảm chân thành, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới quý thầy, cô giáo Trường Đại học Kinh tế & Quản trị kinh doanh Thái Nguyên đã tạo điều kiện cho tôi có môi trường học tập tốt trong suốt thời gian tôi học tập, nghiên cứu tại trường. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến giảng viên Ngô Thị Mỹ đã dành nhiều thời gian hướng dẫn nhiệt tình cho tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cám ơn đến Ban Lãnh đạo, tập thể viên chức Bảo hiểm xã hội Tỉnh Bắc Kạn đã cung cấp tài liệu và giúp đỡ tôi trong thời gian thực hiện luậnvăn. Mặc dù đã có nhiều cố gắng để hoàn thành luận văn bằng tất cả sự nhiệt tình và năng lực của bản thân, tuy nhiên luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp chân thành của các thầy cô, bạn bè để bản luận văn được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cám ơn! Tác giả luận văn Hà Thị Minh Trâm
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................... vi DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ ........................................................ vii PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài.........................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu ..............................................................................................3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................3 4. Những đóng góp của luận văn ..............................................................................4 5. Kết cấu của luận văn ..............................................................................................4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC .................................... 6 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý chi BHXH bắt buộc ..................................................6 1.1.1. Khái quát về BHXH ................................................................................ 6 1.1.2. Quản lý chi bảo hiểm xã hội bắt buộc ................................................... 10 1.1.3. Nội dung quản lý chi bảo hiểm xã hội bắt buộc ................................... 13 1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi bảo hiểm xã hội bắt buộc ........ 20 1.2. Kinh nghiệm thực tiễn về quản lý chi BHXH bắt buộc tại một số địa phương trong nước.................................................................................................................23 1.2.1. Kinh nghiệm của BHXH tỉnh Cao Bằng............................................... 23 1.2.2. Kinh nghiệm của BHXH tỉnh Lạng Sơn ............................................... 25 1.2.3. Bài học kinh nghiệm rút ra cho BHXH tỉnh Bắc Kạn .......................... 26 CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................ 29 2.1. Câu hỏi nghiên cứu ...........................................................................................29 2.2. Phương pháp nghiên cứu..................................................................................29 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 29
iv 2.2.2. Phương pháp tổng hợp thông tin ........................................................... 31 2.2.3. Phương pháp phân tích .......................................................................... 31 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ...........................................................................32 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI TỈNH BẮC KẠN ................................. 33 3.1. Khái quát chung về BHXH tỉnh Bắc Kạn ......................................................33 3.1.1. Quá trình hình thành.............................................................................. 33 3.1.2. Cơ cấu, chức năng và nhiệm vụ ............................................................ 34 3.2. Tình hình thu chi BHXH tại tỉnh Bắc Kạn......................................................35 3.2.1. Tình hình thu BHXH tại tỉnh Bắc Kạn ................................................. 35 3.2.2. Tình hình chi BHXH tại tỉnh Bắc Kạn.................................................. 38 3.3. Thực trạng quản lý chi BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Bắc Kạn. ...............42 3.3.1. Lập dự toán chi trả ................................................................................ 42 3.3.2. Tổ chức quản lý chi trả.......................................................................... 44 3.3.3.Lập quyết toán chi trả chế độ ................................................................. 60 3.3.4.Kiểm tra, kiểm soát chi BHXH .............................................................. 64 3.4. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Bắc Kạn .............................................................................................................66 3.4.1. Nhóm yếu tố khách quan....................................................................... 66 3.4.2. Nhóm yếu tố chủ quan .......................................................................... 69 3.5. Đánh giá chung về công tác quản lý chi BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Bắc Kạn ............................................................................................................................77 3.5.1. Kết quả đạt được ................................................................................... 77 3.5.2. Hạn chế .................................................................................................. 78 3.5.3. Nguyên nhân của những hạn chế .......................................................... 79 CHƯƠNG 4: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI TỈNH BẮC KẠN ........ 81 4.1. Quan điểm, định hướng và mục tiêu ...............................................................81
v 4.1.1. Quan điểm, định hướng ......................................................................... 81 4.1.2. Mục tiêu quản lý chi BHXH bắt buộc tại tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2020- 2025 ................................................................................................................. 82 4.2. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý chi BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Bắc Kạn ....................................................................................................................83 4.2.1. Củng cố và hoàn thiện các mô hình chi trả đang được thực hiện ......... 83 4.2.2. Tăng cường công tác thông tin tuyên truyền ........................................ 85 4.2.3. Tăng cường kiểm tra chống gian lận..................................................... 87 4.2.4. Đào tạo, nâng cao tinh thần trách nhiệm và trình độ chuyên môn cán bộ làm công tác quản lý chi trả ............................................................................ 88 4.2.5. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, cải tiến quy trình và thủ tục trong công tác chi trả ................................................................................................ 90 4.2.6. Đầu tư phương tiện tin học, nối mạng trong toàn ngành để nâng cao chất lượng Kiểm soát các hoạt động BHXH .......................................................... 91 4.3. Một số kiến nghị ...............................................................................................92 4.3.1. Kiến nghị đối với Nhà nước .................................................................. 92 4.3.2. Kiến nghị đối với BHXH Việt Nam ..................................................... 93 4.3.3. Kiến nghị với Ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Kạn ...................................... 95 KẾT LUẬN .................................................................................................... 97 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 99 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 101
vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT QĐ Quyết định NĐ Nghị định CP Chính phủ BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế BHTN Bảo hiểm thất nghiệp BHTNLĐ-BNN Bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp QLT Quản lý thu ASXH An sinh xã hội NLĐ Người lao động DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp nhà nước HCSN Hành chính sự nghiệp DNNQD Doanh nghiệp ngoài quốc doanh
vii DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ Bảng 2.1. Tổng hợp các đối tượng khảo sát.................................................... 30 Bảng 3.1: Số tiền thu BHXH giai đoạn 2015 - 2019 ...................................... 37 Bảng3.2: Số đối tượng hưởng các chế độ BHXH bắt buộc giai đoạn 2015 - 2019 ......................................................................................................... 38 Bảng 3.3: Số tiền chi các chế độ BHXH bắt buộc giai đoạn 2015 - 2019 ...... 38 Bảng 3.4:Kết quả chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH hàng tháng giai đoạn 2015 - 2019 .............................................................................................. 40 Bảng 3.5: Kết quả chi trả chế độ ốm đau, thai sản, nghỉ DSPHSK giai đoạn 2015 - 2019 ..................................................................................... 41 Bảng 3.6: Số dự toán chi BHXH bắt buộc giai đoạn 2015 - 2019.................. 43 Bảng 3.7.Đánh giá của cán bộ liên quan đến công tác chi trả BHXH bắt buộc về công tác lập dự toán chi BHXH bắt buộc .................................. 44 Bảng 3.8.Đánh giá của cán bộ liên quan đến công tác chi trả BHXH bắt buộc về tổ chức chi trả chế độ ................................................................. 55 Bảng 3.9.Đánh giá của người lao động về việc tổ chức chi trả chế độ ........... 56 Bảng 3.10. Đánh giá của người sử dụng lao động về việc tổ chức chi trả chế độ ......................................................................................................... 57 Bảng 3.11. Đánh giá của người hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH hàng tháng về việc tổ chức chi trả chế độ.......................................................... 59 Bảng 3.12.Số tiền chi trả các chế độ BHXH bắt buộc không được quyết toán do chi sai phải thu hồi ..................................................................... 62 Bảng 3.13. Đánh giá của cán bộ liên quan đến công tác chi trả BHXH bắt buộc về việc lập quyết toán chi trả chế độ ............................................... 62 Bảng 3.14.Số cuộc thanh tra kiểm tra BHXH bắt buộc giai đoạn 2015 – 2019 ................................................................................................. 65 Bảng 3.15.Số tiền phải thu hồi sau kết quả thanh tra, kiểm tra ...................... 65 Bảng 3.16.Đánh giá của cán bộ liên quan đến công tác chi trả BHXH bắt buộc
viii về hệ thống các quy định pháp luật................................................. 67 Bảng 3.17.Đánh giá củangười lao động về những hiểu biết, nhận thức trong lĩnh vực BHXH ............................................................................... 70 Bảng 3.18. Đánh giá của người sử dụng lao động về những hiểu biết, nhận thức trong lĩnh vực BHXH...................................................................... 71 Bảng 3.19.Đánh giá củangười đang hưởng lương hưu, trợ cấp hàng tháng về những hiểu biết, nhận thức trong lĩnh vực BHXH ......................... 72 Bảng 3.20. Đánh giá của người lao độngvề trình độ chuyên môn nghiệp vụ của cán bộ thực hiện công tác quản lý chi trả BHXH ........................... 73 Bảng 3.21.Đánh giá của người sử dụng lao động về trình độ chuyên môn nghiệp vụ của cán bộ thực hiện công tác quản lý chi trả ............................ 75 Bảng 3.22. Đánh giá của người đang hưởng lương hưu, trợ cấp hàng tháng về trình độ chuyên môn nghiệp vụ của cán bộ thực hiện công tác quản lý chi trả .......................................................................................... 76 Hình 3.1.Số người tham gia BHXH bắt buộc giai đoạn 2015 -2019 .............. 36 Hình 3.2. Mô hình cơ chế quản lý chitrả BHXH ............................................ 60
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài BHXH là trụ cột của hệ thống an sinh xã hội, là một chính sách lớn của Đảng và Nhà nước ta nhằm đảm bảo ổn định cuộc sống cho người lao động. Nhà nước ta luôn xác định BHXH có tầm quan trọng và vai trò to lớn đối với cuộc sống con người, không những góp phần ổn định đời sống xã hội của người lao động mà còn khuyến khích họ tích cực lao động sản xuất tạo ra của cải cho xã hội, xây dựng đất nước phát triển. Chính vì thấy rõ được tầm quan trọng của BHXH mà Nhà nước đã không ngừng đổi mới các chế độ, chính sách BHXH để hoàn thiện hệ thống BHXH ở nước ta, để đảm bảo được quyền và lợi ích cho mọi người lao động và gia đình họ.Phát triển BHXH sẽ là tiền đề và điều kiện để thực hiện tốt các chính sách an sinh xã hội, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 22/11/2012 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác bảo hiểm xã hội giai đoạn 2012 - 2020 cũng đã chỉ rõ: Bảo hiểm xã hội là chính sách xã hội quan trọng, là trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, góp phần thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo đảm ổn định chính trị - xã hội và phát triển kinh tế - xã hội; Mở rộng và hoàn thiện chế độ, chính sách bảo hiểm xã hội có bước đi, lộ trình phù hợp với phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Phát triển hệ thống bảo hiểm xã hội đồng bộ với phát triển các dịch vụ xã hội, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của nhân dân; tạo điều kiện thuận lợi cho mọi người tham gia và thụ hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội; Bảo hiểm xã hội phải theo nguyên tắc có đóng, có hưởng, quyền lợi tương ứng với nghĩa vụ, có sự chia sẻ giữa các thành viên, bảo đảm công bằng và bền vững của hệ thống bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế; Thực hiện tốt các chế độ, chính sách bảo hiểm xã hội là trách nhiệm của các cấp uỷ đảng, chính quyền, đoàn thể, tổ chức xã hội, doanh nghiệp và của mỗi người dân.
2 Bảo hiểm xã hội là nhu cầu khách quan của NLĐ xuất hiện trên thế giới hàng trăm năm, được pháp luật nhiều nước ghi nhận. Ở nước ta, Đảng và Chính phủ luôn xác định chính sách BHXH là chính sách có tính nhân văn sâu sắc, có tầm quan trọng và vai trò to lớn đối với NLĐ. Quản lý chi trả các chế độ BHXH là một khâu trọng yếu trong việc thực hiện các chế độ, chính sách BHXH, là nhiệm vụ quan trọng của cơ quan Bảo hiểm xã hội.Thực hiện chi trả đúng, đủ, kịp thời đảm bảo sự công bằng trong việc thực hiện và triển khai chính sách BHXH nói chung và giữa những người tham gia BHXH nói riêng.Nước ta đang trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập kinh tế quốc tế nên số doanh nghiệp, số đối tượng tham gia, đối tượng hưởng BHXH ngày càng đa dạng phức tạp, số tiền chi BHXH ngày càng lớn nên vấn đề quản lý tốt đối tượng, tổ chức chi kịp thời, đúng thời hạn, đủ số tiền đến tay người thụ hưởng đang là thách thức không nhỏ, là nhiệm vụ quan trọng mà cơ quan BHXH cần phải hoàn thành. Quản lý chi trả các chế độ BHXH nếu được thực hiện tốt sẽ gián tiếp tạo đà cho công tác thu BHXH, đây cũng chính là làm cho hoạt động BHXH phát triển, từ đó góp phần làm cho mục đích của chính sách BHXH phát huy vai trò hơn nữa. Quá trình tạo lập và sử dụng quỹ Bảo hiểm xã hội của cơ quan Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Kạn đã thu được nhiều thành tựu: số thu ngày càng tăng, chi trả đúng đối tượng, luôn hoàn thành kế hoạch. Tuy nhiên, trong những năm vừa qua việc chi trả các chế độ bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn vẫn còn nhiều tồn tại hạn chế và những vấn đề bất cập như: vẫn tồn tại tình trạng trục lợi Bảo hiểm xã hội của các cá nhân và tổ chức lợi dụng khe hở của Luật BHXH, việc chi sai vẫn xảy ra dẫn tới phải thu hồi trợ cấp... Xuất phát từ thực tiễn đó tôi chọn đề tài “Quản lý chi Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại BHXH tỉnh Bắc Kạn” để nghiên cứu,đánh giá từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý chi trả các chế độ BHXH tại BHXH tỉnh Bắc Kạn trong giai đoạn tới.
3 Qua nắm bắt tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài nhận thấy các nghiên cứu trước đây đều tập trung làm rõ về thực trạng quản lý chi BHXH, BHYT, BHTN, đánh giá những kết quả đạt được cũng như những vướng mắc gặp phải ở mỗi địa phương. Trong khi thực tế quản lý chi BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Bắc Kạn đang gặp một số vấn đề như công tác quản lý người hưởng gặp nhiều khó khăn, vẫn xảy ra tình trạng trục lợi quỹ BHXH…Điều này cho thấy việc nghiên cứu đề tài “Quản lý chi BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Bắc Kạn” với mục tiêu đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi BHXH là có ý nghĩa cả trên khía cạnh lý luận và thực tiễn. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Đề tài nghiên cứu đánh giá thực trạng quản lý chi BHXH bắt buộc, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi BHXH bắt buộc góp phần đảm bảo an sinh xã hội trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hoá những vấn đề lý luận và thực tiễn về BHXH, về quản lý chi BHXH bắt buộc; trong đó làm rõ sự cần thiết khách quan phải quản lý chi BHXH bắt buộc, nội dung quản lý chi trả BHXH. - Phân tích và đánh giá thực trạng về tình hình thu chi, nội dung quản lý chi BHXH bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Kạn, chỉ ra những kết quả đạt được, những hạn chế, thiếu sót, nguyên nhân và những vấn đề đang đặt ra hiện nay; - Đưa ra định hướng và đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện quản lý chi BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu là các vấn đề liên quan đến quản lý chi BHXH bắt
4 buộc tại BHXH tỉnh Bắc Kạn như: số tiền chi trả, phương thức chi trả, quy trình chi trả, đối tượng hưởng chế độ… 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Luận văn nghiên cứu tại tỉnh Bắc Kạn. - Về thời gian: Các tài liệu và số liệu để nghiên cứu được thu thập từ các nguồn khác nhau trong giai đoạn 2015 - 2019. Tài liệu sơ cấp được khảo sát thực tế vào tháng 5/2020. - Nội dung nghiên cứu: Luận văn tập trung làm rõ vai trò của quản lý chi BHXH bắt buộc, phân tích thực trạng, làm rõ mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý chi trả các chế độ,đánh giá công tác quản lý chi BHXH giai đoạn 2015 - 2019trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn. Từ đó, đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý chi BHXH bắt buộc tại tỉnh Bắc Kạn trong thời gian tới. 4. Những đóng góp của luận văn - Luận văn là công trình khoa học có ý nghĩa lý luận và thực tiễn thiết thực, là tài liệu giúp BHXH tỉnh Bắc Kạn xây dựng kế hoạch quản lý chi BHXH bắt buộc trên địa bàn đến năm 2025. - Kết quả nghiên cứu của luận văn phục vụ cho công tác quản lý và tổ chức thực hiện việc quản lý chi BHXH bắt buộc của BHXH tỉnh Bắc Kạn và BHXH các huyện trên địa bàn tỉnh. - Làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu và giảng dạy về quản lý chi BHXH bắt buộc tại các trường Đại học trên cả nước. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, luận văn được kết cấu thành 4 chương bao gồm: Chương 1: Cơ sở lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về Quản lý chi Bảo hiểm xã hội bắt buộc Chương 2:Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Thực trạng quản lý chi Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại BHXH
5 tỉnh Bắc Kạn Chương 4: Giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý chi BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Bắc Kạn
6 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý chi BHXH bắt buộc 1.1.1. Khái quát về BHXH 1.1.1.1. Khái niệm về BHXH Trong cuộc sống cũng như trong các hoạt động sản xuất hàng ngày, mặc dù không muốn nhưng người lao động không thể tránh khỏi hết những rủi ro bất ngờ xảy ra như: ốm đau; bệnh tật, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp…Tất cả những nguyên nhân đó xảy ra đều ít nhiều làm ảnh hưởng đến đời sống vật chất và tinh thần cho bản thân cũng như gia đình, người thân của họ. Muốn khắc phục được khó khăn do các rủi ro nêu trên gây ra, người lao động cần phải được sự bảo trợ của tập thể số đông. Từ đó BHXH được ra đời như một tất yếu khách quan khi mà mọi thành viên trong xã hội đều cảm thấy cần phải tham gia hệ thống này. Sự tồn tại của BHXH là một tất yếu khách quan ở bất cứ quốc gia nào trên thế giới trong điều kiện kinh tế xã hội hiện nay. Điều này được pháp luật nhiều nước công nhận và đã trở thành một trong những quyền con người được ghi nhận trong tuyên ngôn nhân quyền ngày 10/12/1948: ''Tất cả mọi người với tư cách là thành viên của xã hội đều có quyền hưởng BHXH. Quyền đó được đặt cơ sở trên sự thỏa mãn quyền về kinh tế, xã hội và văn hoá cần cho nhân cách và sự tự do phát triển của con người''. Đồng thời, ở cấp độ chung nhất, mối quan hệ giữa phát triển kinh tế và BHXH đã được Đảng ta xác định: ''Tăng trưởng kinh tế tạo cơ sở và điều kiện thuận lợi cho phát triển xã hội; ngược lại, phát triển xã hội là động lực, là mục tiêu cuối cùng của phát triển kinh tế''; ''Mỗi chính sách kinh tế đều phải nhằm mục tiêu phát triển xã hội; Mỗi chính sách xã hội đều bao chứa nội dung và ý nghĩa kinh tế, dù trực tiếp hay gián tiếp, dù trước mắt hay lâu dài''.
7 Mục tiêu của BHXH là nhằm thoả mãn những nhu cầu thiết yếu của người lao động trong trường hợp bị giảm hoặc mất thu nhập, mất việc làm. Mục tiêu này đã được tổ chức lao động quốc tế (ILO) cụ thể hoá như sau: + Đền bù cho người lao động những khoản thu nhập bị mất để đảm bảo nhu cầu sinh sống thiết yếu của họ. + Chăm sóc sức khoẻ và chống bệnh tật. + Xây dựng điều kiện sống đáp ứng nhu cầu của dân cư và các nhu cầu đặc biệt của người già, người tàn tật và trẻ em. Xuất phát từ mục tiêu đó có thể đi đến khái niệm về BHXH như sau: ''BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội.'' Như vậy có thể nói rằng, BHXH ra đời là một tất yếu khách quan nhằm đảm bảo cuộc sống cho người lao động và gia đình họ khi có khó khăn về kinh tế. Điều đó đã làm cho người lao động yên tâm trong quá trình sản xuất, nâng cao năng suất lao động góp phần vào việc phát triển và tăng trưởng nền kinh tế, đảm bảo công bằng xã hội. Căn cứ vào hình thức, Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014 đã phân thành 2 loại là: - Bảo hiểm xã hội bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức mà người lao động và người sử dụng lao động phải tham gia. - Bảo hiểm xã hội tự nguyện là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức mà người tham gia được lựa chọn mức đóng, phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình và Nhà nước có chính sách hỗ trợ tiền đóng bảo hiểm xã hội để người tham gia hưởng chế độ hưu trí và tử tuất. 1.1.1.2. Đặc điểm của BHXH - Đối tượng tham gia BHXH chủ yếu là người lao động và người sử dụng lao động.
8 - Hoạt động của BHXH là hoạt động dịch vụ công phi lợi nhuận. - Đối tượng của BHXH chủ yếu là thu nhập của người lao động. - Quỹ BHXH chủ yếu do người lao động, người sử dụng lao động đóng góp. - Quan hệ BHXH thường tồn tại lâu dài. - Hoạt động BHXH có sự tham gia của cơ chế ba bên, chịu sự quản lý của nhà nước và được nhà nước bảo hộ. 1.1.1.3. Chức năng của BHXH - Thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động tham gia bảo hiểm khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do mất khả năng lao động hoặc mất việc làm. Sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp này chắc chắn sẽ xảy ra vì suy cho cùng, mất khả năng lao động sẽ đến với tất cả mọi ngươi lao động khi hết tuổi lao động theo các điều kiện quy định của BHXH. Còn mất việc làm và mất khả năng lao động cũng sẽ được hưởng trợ cấp BHXH với mức hưởng phụ thuộc vào các điều kiện cần thiết, thời điểm và thời hạn được hưởng phải đúng quy định. Đây là chức năng cơ bản nhất của BHXH, nó quyết định nhiệm vụ, tính chất và cả cơ chế tổ chức hoạt động của BHXH. - Tiến hành phân phối và phân phối lại thu nhập giữa những người tham gia BHXH. Tham gia BHXH không chỉ có người lao động mà cả những người sử dụng lao động, các bên tham gia đều phải đóng góp vào quỹ BHXH. Quỹ này dùng để trợ cấp cho một số người lao động khi họ bị mất hoặc giảm thu nhập. Số lượng những người này thường chiếm tỉ trọng nhỏ trong tổng số những người tham gia đóng góp. Như vậy theo quy luật số đông bù số ít, BHXH thực hiện phân phối lại thu nhập theo cả chiều dọc và chiều ngang. Phân phối lại giữa những người lao động có thu nhập cao và thấp, giữa những người khỏe mạnh đang làm việc với những người ốm yếu phải nghỉ việc,…Thực hiện chức năng này có nghĩa là BHXH góp phần thực hiện công bằng xã hội. - Góp phần kích thích người lao động hăng hái lao động sản xuất nâng
9 cao năng suất lao động cá nhân và năng suất lao động xã hội. Khi khỏe mạnh tham gia lao động sản xuất, người lao động được chủ sử dụng lao động trả lương hoặc tiền công. Khi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động hoặc khi về già đã có BHXH trợ cấp thay thế nguồn thu nhập bị mất. Vì thế cuộc sống của họ và gia đình họ luôn được đảm bảo ổn định và có chỗ dựa. Do đó người lao động luôn yên tâm, gắn bó tận tình với công việc, với nơi làm việc. Từ đó họ rất tích cực lao động sản xuất, nâng cao năng suất lao động và hiệu quả kinh tế. Chức năng này biểu hiện như một đòn bẩy kinh tế kích thích người lao động nâng cao năng suất lao động cá nhân và kéo theo là năng suất lao động xã hội. - Gắn bó lợi ích giữa người lao động và người sử dụng lao động, giữa người lao động với xã hội. Trong thực tế lao động sản xuất, người lao động và người sử dụng lao động vốn có những mâu thuẫn nội tại, khách quan về tiền lương, tiền công, thời gian lao động…Thông qua BHXH những mâu thuẫn đó sẽ được điều hòa và giải quyết. Đặc biệt cả hai giới này đều thấy nhờ có BHXH mà mình có lợi và được bảo vệ, từ đó làm cho họ hiểu nhau hơn và gắn bó lợi ích được với nhau. Đối với nhà nước và xã hội, chi cho BHXH là cách thức phải chi ít nhất và có hiệu quả nhất nhưng vẫn giải quyết được khó khăn về đời sống cho người lao động và gia đình họ, góp phần làm cho sản xuất ổn định, kinh tế, chính trị và xã hội được phát triển và an toàn hơn. 1.1.1.4. Vai trò của BHXH BHXH có vai trò to lớn trong đời sống kinh tế - xã hội của con người, được thể hiện trên các mặt: + Đối với người lao động: BHXH góp phần ổn định cuộc sống cho bản thân người lao động cũng như gia đình họ khi gặp khó khăn do bị mất hoặc giảm thu nhập, từ đó tạo ra tâm lý yên tâm ổn định trong cuộc sống cũng như trong lao động, góp phần nâng cao năng suất lao động cho xã hội. + Đối với người sử dụng lao động: BHXH góp phần ổn định sản xuất
10 kinh doanh, giúp người sử dụng lao động đỡ phải bỏ ra một khoản tiền lớn, nhiều khi là rất lớn để thực hiện trách nhiệm của mình đối với người lao động khi họ gặp khó khăn trong cuộc sống, từ đó góp phần ổn định môi trường lao động, ổn định xã hội, nâng cao trách nhiệm của người lao động, nâng cao năng suất lao động. + Đối với Nhà nước: BHXH là công cụ quan trọng giúp Nhà nước thực hiện chức năng xã hội được tốt hơn nhằm đạt tới mục tiêu công bằng và tiến bộ xã hội: Thông qua các quy định về BHXH đối với người lao động và người sử dụng lao động, Nhà nước thực hiện việc điều tiết lợi ích, quyền lợi của các bên. Nói cách khác, Nhà nước sử dụng pháp luật để can thiệp vào mối quan hệ chủ- thợ, đảm bảo những quyền lợi xã hội cho người lao động tạo sự công bằng, bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ của công dân, phân phối lại thu nhập, từ đó phát huy tốt nhân tố con người, kết hợp tốt giữa tăng trưởng kinh tế và tiến bộ xã hội. BHXH không những trợ giúp đắc lực cho Nhà nước phân phối lại thu nhập, điều tiết lợi ích các bên, mà BHXH còn là kênh huy động vốn có hiệu quả cung cấp nguồn tiền tệ lớn cho việc đầu tư phát triển đối với nền kinh tế và cũng chính điều này là sự đảm bảo cho quỹ BHXH được bảo toàn và phát triển tránh sự trượt giá của đồng tiền theo thời gian. 1.1.2. Quản lý chi bảo hiểm xã hội bắt buộc 1.1.2.1. Khái niệm Chi BHXH bắt buộc là quá trình phân phối, sử dụng quỹ BHXH cho mục đích chi trả các chế độ BHXH bắt buộc nhằm ổn định cuộc sống của người tham gia BHXH và đảm bảo cho các hoạt động của hệ thống BHXH Việt Nam Chi BHXH bắt buộc được thực hiện bởi hai quá trình phân phối và sử dụng quỹ: - Phân phối quỹ BHXH là quá trình phân bổ các nguồn tài chính từ quỹ BHXH đến các quỹ thành phần; - Sử dụng quỹ BHXH là quá trình chi tiền từ quỹ BHXH đến tay đối