Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý chi lương hưu và trợ cấp bảo hiểm xã hội tại huyện Đoan Hùng, Phú Thọ

Chia sẻ: Phạm Gia Hưng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:99

Thêm vào BST

Báo xấu

17
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là nghiên cứu thực trạng quản lý chi lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ, đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm quản lý chi lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý chi lương hưu và trợ cấp bảo hiểm xã hội tại huyện Đoan Hùng, Phú Thọ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH PHAN THỊ NGỌC HUYỀN QUẢN LÝ CHI LƯƠNG HƯU VÀ TRỢ CẤP BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI HUYỆN ĐOAN HÙNG, PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ƯNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH PHAN THỊ NGỌC HUYỀN QUẢN LÝ CHI LƯƠNG HƯU VÀ TRỢ CẤP BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI HUYỆN ĐOAN HÙNG, PHÚ THỌ Ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ƯNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đỗ Thị Bắc THÁI NGUYÊN - 2018
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan những thông tin, số liệu được sử dụng trong chuyên đề này là xác thực đã nêu trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, trung thực và chưa được dùng để bảo vệ một học vị nào khác. Đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, vì vậy mọi đánh giá, nhận xét được đưa ra dựa trên quan điểm cá nhân tôi. Các thông tin, trích dẫn trong luận văn đều đã được ghi rõ nguồn gốc./. Thái Nguyên, tháng 5 năm 2018 Tác giả luận văn Phan Thị Ngọc Huyền
ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài: “Quản lý chi lương hưu và trợ cấp bảo hiểm xã hội tại huyện Đoan Hùng, Phú Thọ”, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của các cá nhân và tập thể. Tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Quản lý Đào tạo sau Đại học, các khoa, phòng của Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của giáo viên hướng dẫn PGS.TS. Đỗ Thị Bắc. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu của các nhà khoa học, các thầy, cô giáo trong Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên. Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn được sự giúp đỡ và cộng tác của các đồng chí tại các địa điểm nghiên cứu, tôi xin chân thành cảm ơn các bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã tạo điều kiện mọi mặt để tôi hoàn thành nghiên cứu này. Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ. Thái Nguyên, tháng 5 năm 2018 Tác giả luận văn Phan Thị Ngọc Huyền
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................ vii DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................. viii DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................ ix MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 2 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ...................................................... 3 5. Bố cục của luận văn ...................................................................................... 3 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI LƯƠNG HƯU, TRỢ CẤP BẢO HIỂM XÃ HỘI ........................................ 4 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH ........................... 4 1.1.1. Lý luận về quản lý chi lương hưu ........................................................... 4 1.1.2. Lý luận về trợ cấp BHXH ....................................................................... 9 1.1.3. Khái niệm quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH ................................ 12 1.1.4. Nội dung của quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH ........................... 13 1.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH ....... 15 1.2. Kinh nghiệm ở Việt Nam về quản lý chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH và bài học kinh nghiệm rút ra ............................................................. 19 1.2.1. Kinh nghiệm của Việt Nam về quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH ..... 19 1.2.2. Bài học kinh nghiệm rút ra từ quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH cho huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ ................................................. 23 Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................ 25
iv 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 25 2.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 25 2.2.1. Chọn địa điểm nghiên cứu .................................................................... 25 2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu ................................................................ 25 2.2.3. Phương pháp phân tích .......................................................................... 27 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 29 2.3.1. Chỉ tiêu đánh giá quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH ..................... 29 2.3.2. Các tiêu chí phản ánh nguyên nhân ảnh hưởng đến kết quả tổ chức quản lý chi các chế độ BHXH ......................................................................... 30 Chương 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ CHI LƯƠNG HƯU, TRỢ CẤP BHXH TẠI HUYỆN ĐOAN HÙNG, TỈNH PHÚ THỌ................... 31 3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ ............. 31 3.1.1. Điều kiện tự nhiên huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ ........................... 31 3.1.2. Điều kiện kinh tế huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ.............................. 32 3.1.3. Điều kiện xã hội huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ ............................... 33 3.1.4. Đánh giá thuận lợi và khó khăn tại huyện Đoan Hùng trong công tác thực hiện chi lương và trợ cấp BHXH ...................................................... 34 3.2. Tình hình cơ bản của Bảo hiểm Xã hội huyện Đoan Hùng ..................... 35 3.2.1. Quá trình hình thành và phát triển của Bảo hiểm Xã hội huyện Đoan Hùng ...................................................................................................... 35 3.2.2. Chức năng, nhiệm vụ của Bảo hiểm Xã hội huyện Đoan Hùng ........... 36 3.2.3. Tổ chức bộ máy của Bảo hiểm Xã hội huyện Đoan Hùng ................... 38 3.3. Thực trạng quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ ......................................................................................... 41 3.3.1. Thực trạng chi chi lương hưu và trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ ......................................................................................... 41 3.3.2. Lập kế hoạch thu chi chế độ lương hưu và trợ cấp BHXH huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ ............................................................................... 44
v 3.3.3.Thực hiện chi lương hưu và trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ .................................................................................................... 47 3.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ ............................................................... 55 3.4.1. Yếu tố chủ quan .................................................................................... 55 3.4.2. Yếu tố khách quan ................................................................................. 57 3.5. Đánh giá chung về quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ ............................................................................... 59 3.5.1. Những kết quả đạt được ........................................................................ 59 3.5.2. Những mặt còn hạn chế......................................................................... 60 3.5.3. Nguyên nhân của hạn chế ..................................................................... 62 Chương 4: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ CHI LƯƠNG HƯU, TRỢ CẤP BHXH TẠI HUYỆN ĐOAN HÙNG, TỈNH PHÚ THỌ ................................................................................................................ 63 4.1. Quan điểm, định hướng, mục tiêu hoàn thiện quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ ....................................... 63 4.1.1. Quan điểm hoàn thiện quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ .................................................................... 63 4.1.2. Định hướng hoàn thiện quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ .................................................................... 63 4.1.3. Mục tiêu hoàn thiện quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ .................................................................... 64 4.2. Giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ ............................................................... 64 4.2.1. Hoàn thiện lập kế hoạch chi lương hưu và trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ ............................................................................... 64 4.2.2. Hoàn thiện kiểm tra, thanh tra chi lương hưu, trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ .................................................................... 65
vi 4.2.3. Tăng cường công tác thông tin tuyên truyền tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ .................................................................................................... 67 4.2.4. Nâng cao khả năng ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ .................... 68 4.2.5. Đào tạo đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ ............................................ 68 4.2.6. Xây dựng và hoàn thiện các chế độ BHXH khác có liên quan đến người về hưu.................................................................................................... 69 4.2.7. Tăng cường vai trò lãnh đạo của các cấp ủy Đảng, chính quyền và sự phối hợp của các cơ quan liên quan ........................................................... 71 4.3. Kiến nghị .................................................................................................. 72 4.3.1. Đối với BHXH Việt Nam ..................................................................... 72 4.3.2. Đối với cơ quan quản lý nhà nước ........................................................ 73 4.3.3. Đối với BHXH tỉnh Phú Thọ ................................................................ 74 KẾT LUẬN .................................................................................................... 76 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 78 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 80
vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ASXH : An sinh xã hội BHXH : Bảo hiểm xã hội BHYT : Bảo hiểm y tế BNN : Bệnh nghề nghiệp CNTT : Công nghệ thông tin DN : Doanh nghiệp ĐTNN : Đầu tư nước ngoài MSLĐ : Mất sức lao động NLĐ : Người lao động TNLĐ : Tai nạn lao động UBND : Ủy ban nhân dân
viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Phân bổ phiếu điều tra tại địa bàn huyện Đoan Hùng .................... 27 Bảng 2.1: Thang đo Likert .............................................................................. 29 Bảng 3.1: Thống kê đối tượng hưởng lương hưu và trợ cấp BHXH trên địa bàn huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ ....................................... 41 Bảng 3.2: Thống kê quy mô số chi lương hưu tại BHXH huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ qua các năm 2015-2017 ................................. 43 Bảng 3.3: Tình hình lập kế hoạch thu chi chế độ lương hưu và trợ cấp BHXH huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ qua các năm 2015- 2017 ................................................................................................. 44 Bảng 3.4: Kết quả đánh giá về công tác lập kế hoạch quản lý chi lương và trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng ......................................... 46 Bảng 3.5. Thống kê phương thức chi trả lương hưu, trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ .................................................... 48 Bảng 3.6: Kết quả đánh giá về thực hiện chi lương hưu và trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ ............................................... 49 Bảng 3.7: Kết quả đánh giá quy trình chi lương hưu, trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ .................................................... 51 Bảng 3.8: Kết quả kiểm tra, thanh tra chi lương hưu và trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ qua các năm 2015 – 2017 .......... 52 Bảng 3.9: Kết quả đánh giá về công tác kiểm tra, thanh tra chi lương hưu và trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ .................. 54 Bảng 4.1: Kế hoạch công tác chi lương hưu và trợ cấp BHXH tại BHXH huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ .................................................... 65
ix DANH MỤC CÁC HÌNH Sơ đồ 3.1: Cơ cấu tổ chức BHXH huyện Đoan Hùng .................................... 39 Biểu đồ 3.1: Cơ cấu đối tượng hưởng lương hưu và trợ cấp BHXH trên địa bàn huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ ..................................... 42 Sơ đồ 3.2: Quy trình chung về chi lương hưu, trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ ............................................................. 50
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong cuộc sống chúng ta luôn phải đối mặt với những khó khăn do tự nhiên đem lại hoặc gặp những biến cố rủi ro bất ngờ xảy ra như bị ốm đau, bị tai nạn, bị mất khả năng lao động hay suy giảm khả năng lao động … Điều này dẫn đến việc chúng ta phải nương tựa vào nhau và cùng giúp đỡ nhau để giải quyết vấn đề bằng nhiều cách khác nhau. Và một trong những biện pháp hữu hiệu nhất để dàn trải những rủi ro bất lợi cho người lao động là tiến hành lập một quỹ tiền tệ tập trung trên phạm vi quốc gia và tiến hành bảo hiểm cho các đối tượng người lao động trong phạm vi của quỹ này Ở nước ta, BHXH là một chính sách xã hội lớn của Đảng và Nhà nước, được quy định trong Hiến pháp, trong các văn kiện của Đảng và không ngừng được bổ sung hoàn thiện nhằm từng bước nâng cao và mở rộng việc đảm bảo vật chất, góp phần ổn định đời sống cho người lao động và gia đình họ trong các trường hợp người lao động ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp,mất việc làm, hết tuổi lao động, chết, hay gặp các rủi ro khác. Ngoài ra, BHXH còn là một phần cấu tạo nên hệ thống an sinh xã hội của đất nước, góp phần đảm bảo công bằng xã hội và phát triển xã hội một cách bền vững. BHXH Việt Nam hoạt động qua nhiều khâu khác nhau, trong đó công tác chi trả BHXH là công đoạn cuối cùng nhưng vô cùng quan trọng thể hiện quyền lợi của người lao động. Hoạt động chi trả BHXH cho người lao động có thể ảnh hưởng đến tài chính BHXH, đến nhận thức của cả xã hội về vai trò của BHXH. Nếu như BHXH chi đúng, chi đủ, kịp thời và chính xác thì nguồn quỹ BHXH được quản lý phù hợp, giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước và điều đặc biệt là nó có tác động rất lớn đến niềm tin của người lao động. Công tác chi trả cũng là khâu cuối cùng trong quá trình hoàn thành nhiệm vụ của cơ quan BHXH các cấp quận, huyện.
2 Trong những năm qua, Bảo hiểm xã hội huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ đã có nhiều cố gắng, nỗ lực trong công tác quản lý chi trả lương hưu và trợ cấp BHXH trên địa bàn huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ. Công tác chi lương hưu, trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể. Nhưng để thực hiện tốt mục tiêu của công tác chi lương hưu, trợ cấp BHXH đó là chi đúng, chi đủ, chính xác, kịp thời đến tận tay đối tượng hưởng thì việc chi trả vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn, cần phải xem xét, giải quyết. Thực tế đó đòi hỏi việc tổ chức quản lý chi lương hưu và trợ cấp BHXH phải tiếp tục được hoàn thiện và đổi mới mạnh hơn nữa, việc nghiên cứu và đưa ra những giải pháp hoàn thiện công tác quản lý là hết sức quan trọng với yêu cầu của thực tiễn. Điều đó cũng là lý do để tôi lựa chọn đề tài: “Quản lý chi lương hưu và trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, Phú Thọ” để nghiên cứu làm luận văn thạc sỹ của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1 Mục tiêu chung Nghiên cứu thực trạng quản lý chi lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ, đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm quản lý chi lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Góp phần hệ thống hoá về cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH. - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ năm 2015 - 2017. - Đề ra giải pháp quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ trong thời gian tới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH; công tác chi lương hưu, trợ cấp BHXH: Trong đó khách thể là người lao động, người sử dụng lao động, cán bộ hưu trí... cán bộ quản lý.
3 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ. - Về thời gian: Dữ liệu thứ cấp phục vụ đánh giá thực trạng quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ: Thu thập từ năm 2015-2017 và số liệu thứ cấp thu thập năm 2018. - Về nội dung: Nghiên cứu các vấn đề liên quan đến quản lý chi lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ. 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Luận văn là công trình khoa học có ý nghĩa lý luận và thực tiễn thiết thực, là tài liệu giúp BHXH huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ quản lý chi lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ hiệu quả hơn, có căn cứ khoa học. - Luận văn nghiên cứu khá toàn diện, có hệ thống, đưa ra những giải pháp chủ yếu, có ý nghĩa thiết thực cho công tác chi lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ và đối với các địa phương khác có điều kiện tương tự. - Nâng cao hiệu quả của quản lý chi lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ, góp phần đảm bảo cân đối và tăng trưởng quỹ BHXH, thực hiện tốt chính sách an sinh xã hội của đảng và nhà nước. 5. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, luận văn kết cấu thành 4 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH. Chương 2. Phương pháp nghiên cứu. Chương 3. Thực trạng quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ. Chương 4. Giải pháp hoàn thiện quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ.
4 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI LƯƠNG HƯU, TRỢ CẤP BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý chi lương hưu, trợ cấp BHXH 1.1.1. Lý luận về quản lý chi lương hưu 1.1.1.1. Khái niệm về chi lương hưu Trong bất cứ hệ thống BHXH nào cũng có những chế độ chính thể hiện đặc trưng những mục tiêu chủ yếu của hệ thống BHXH, một trong những chế độ đó là chế độ hưu trí hay chế độ bảo hiểm tuổi già cho người lao động. Con người trong quá trình tồn tại và phát triển của mình đều trải qua các giai đoạn : sinh ra- lớn lên- trưởng thành- già yếu – chết đi; không một ai có thể tránh được quy luật của tự nhiên ấy. Bên cạnh đó, trong quá trình tồn tại của mình, con người còn phải lao động để tạo ra của cải vật chất; muốn sống con người phải lao động. Tuy nhiên, con người chỉ có thể lao động được khi còn sức lao động, đến một độ tuổi nào đó, khi đã về già con người không còn lao động được nữa; lúc này họ cần có một cuộc sống ổn định, cần có nguồn tài chính ổn định để đảm bảo những nhu cầu thiết yếu cho cuộc sống của họ. Để đảm bảo lợi ích của người lao động và giúp họ ổn định cuộc sống, mang lại cho họ phần nào giá trị vật chất và tinh thần, hầu hết các quốc gia đều thực hiện chế độ hưu trí để đạt được mục đích trên. Chế độ hưu trí nhằm cung cấp một khỏan trợ cấp thay thế cho phần thu nhập không được nhận nữa của người lao động khi đến tuổi nghỉ hưu. Chế độ này dựa trên cơ sở số tiền mà người lao động và chủ sử dụng lao động đóng góp định kì, dựa trên tiền công mà người lao động nhận được và tỷ lệ này khác nhau theo quy định của từng nước. Khoảng thời gian đóng góp số tiền này là rất dài, gần như là cả cuộc đời lao động của con người. Dựa trên những yếu tố đó, với một số tiền đóng góp hàng tháng là rất nhỏ, khi về già người lao động sẽ được nhận khoản trợ cấp hàng tháng. Số tiền này phụ thuộc vào mức mà người lao động
5 và chủ sử dụng lao động đóng góp và dựa trên khoảng thời gian đóng góp để tính toán mức trợ cấp cho hợp lý. Thực tế, tất cả những người tham gia vào BHXH đều có mong muốn tham gia và được thực hiện chế độ hưu trí. Hơn nữa, trong phần đóng góp vào quỹ BHXH nói chung thì phần chủ yếu là đóng để thực hiện chế độ hưu trí và hoạt động của hệ thống. BHXH cũng chủ yếu tập trung vào thực hiện chế độ hưu trí cho người lao động. Theo quy định của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) thì chế độ này là một trong những chế độ bắt buộc, là chế độ chính khi mỗi quốc gia muốn xây dựng cho mình một hệ thống BHXH. Thêm vào đó, xu hướng của dân số thế giới hiện nay đang già hoá dẫn đến số lượng người nghỉ hưu ngày càng tăng, để đảm bảo ổn định xã hội và an toàn xã hội, yêu cầu BHXH hưu trí là không thể thiếu và ngày càng phải được mở rộng, Chế độ hưu trí giúp người già đảm bảo cuộc sống và những nhu cầu tối thiểu khi họ đã về hưu. Đối với nhiều người, nguồn trợ cấp hưu trí là nguồn tài chính sống còn, giúp họ ổn định cuộc sống của mình, giúp đỡ họ về mặt tinh thần, tạo điều kiện để họ có thể giúp đỡ con cháu hoặc đem những kinh nghiệm trong quá trình làm việc của mình trau dồi cho thế hệ trẻ. Nếu không có chế độ này, cuộc sống khi về già của người lao động không được đảm bảo và sẽ gặp rất nhiều khó khăn và trở ngại. Có chế độ hưu trí, những lao động đang làm việc có thể nhìn thấy sự bảo đảm cho tương lai của họ, vì thế họ yên tâm lao động, lao động một cách hăng say hơn, năng suất lao động cao hơn, tạo nhiều của cải vật chất, góp phần phát triển đất nứơc. Chế độ là hưu trí chế độ rất quan trọng trong chính sách BHXH của một quốc gia, hầu hết người lao động của quốc gia đó đều tham gia chế độ hưu trí gần như cả cuộc đời mình, trong một khoảng thời gian rất dài, như vậy chế độ hưu trí có ảnh hưởng đến hầu như toàn bộ dân số của một nước; do
6 những đặc điểm đó số tiền thu- chi cho chế độ này là rất lớn; vì vậy chế độ hưu trí nói riêng và chính sách BHXH nói chung của một quốc gia có ảnh hưởng rất lớn đến nhiều mặt kinh tế xã hội của quốc gia đó. Nếu các nước thực hiện tốt chính sách BHXH và chế độ hưu trí sẽ tạo tiền đề, là cơ sở, là nền tảng tạo cơ sở xã hội bền vững và ngược lại, nếu chưa thực hiện tốt, người lao động luôn rơi vào trạng thái bất ổn định, ảnh hưởng đến xã hội, nền kinh tế và thậm chí là cả chế độ chính trị của một quốc gia. Ở nước ta, là một nước dân chủ, với quan niệm người già không chỉ là một thành phần của xã hội, họ còn là những người góp công, góp sức xây dựng Tổ quốc; chính sách BHXH nói chung và chế độ hưu trí nói riêng đã được thành lập từ rất sớm, đã đáp ứng được nhu cầu, nguyện vọng của người dân. Ngày nay, cùng với sự phát triển chung của đất nước, chế độ hưu trí ngày càng được hoàn thiện hơn, đảm bảo cuộc sống cho những người về hưu, góp phần ổn định xã hội, đưa đất nước đi đúng theo con đường xã hội chủ nghĩa. Như vậy, Chi lương hưu được hiểu là quá trình phân phối, sử dụng quỹ BHXH nhằm đảm bảo thu nhập cho người hết tuổi lao động hoặc không còn tham gia quan hệ lao động nữa. [3]. 1.1.1.2. Nguyên tắc và đặc trưng của chế độ trợ cấp hưu trí a.Nguyên tắc Nguyên tắc thứ nhất: Đảm bảo mọi thành viên trong xã hội có quyền tham gia và hưởng quyền lợi về BHXH. Nguyên tắc thứ hai: Đảm bảo thực sự cho người lao động về mức thu nhập để có thể duy trì được cuộc sống khi bị mất sức lao động tạm thời cũng như khi tuổi già hết khả năng lao động. Nguyên tắc thứ ba: Vừa mang tính bắt buộc, vừa mang tính tự nguyện. Nguyên tắc thứ tư: Bảo đảm sự thống nhất và liên tục của BHXH cũng như bảo hiểm hưu trí. Nguyên tắc thứ năm: Đảm bảo công bằng trong BHXH.
7 b.Đặc trưng Là chế độ BHXH dài hạn nằm ngoài quá trình lao động nhưng lại được thể hiện ngay trong quá trình lao động. Người lao động tham gia đóng BHXH trong một thời gian dài liên tục đến khi đủ về số lượng thời gian tham gia đóng BHXH theo quy định thì mới đủ một trong những điều kiện để được hưởng bảo hiểm hưu trí. Người được hưởng bảo hiểm hưu trí phải đạt đến một độ tuổi nhất định nào đó hoặc được giảm tuổi trong một số trường hợp do nghề nghiệp hoặc môi trường lao động tuỳ theo quy định của mỗi nước và mỗi giai đoạn của lịch sử gắn với điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội. Khi đã đủ các điều kiện thì người lao động được hưởng trợ cấp hưu trí trong khoảng thời gian tính từ lúc về hưu cho đến khi người lao động chết. Quá trình hưởng dài hay ngắn tuỳ thuộc vào tuổi thọ của từng người. Tỷ lệ hưởng và mức hưởng được xác định trên cơ sở mức đóng và thời gian đóng BHXH trong quá trình lao động. Chế độ BHXH hưu trí có sự tách biệt giữa đóng và hưởng, đồng thời là chế độ nằm ngoài quá trình lao động. Vì vậy, để được hưởng chế độ hưu trí thì người lao động phải tham gia đóng BHXH ngay trong quá trình lao động, số tiền đóng góp vào quỹ bảo hiểm hưu trí trong quá trình lao động được tích luỹ và được dùng để chi trả lương hưu sau khi nghỉ việc, đồng thời quỹ BHXH cũng dùng để chi trả cho những người thuộc thế hệ trước đang hưởng lương hưu. Như vậy có sự kế thừa giữa các thế hệ lao động trong việc hình thành quỹ bảo hiểm hưu trí. Đây là đặc trưng thể hiện nguyên tắc số đông bù số ít, đoàn kết, tương trợ của bảo hiểm hưu trí. Thể hiện mối quan hệ chặt chẽ giữa người lao động và người sử dụng lao động. Người sử dụng lao động muốn có sự phát triển sản xuất kinh doanh thì người việc tập trung thiết bị máy móc, họ cũng phải quan tâm đến cuộc sống người lao động. Phải tạo cho người lao động việc làm và cũng phải đảm bảo cuộc sống cho họ khi họ hết tuổi lao động.
8 1.1.1.3. Đối tượng và điều kiện hưởng chế độ trợ cấp hưu trí a. Đối tượng Việc xác định đối tượng hưởng trợ cấp hưu trí đúng và đầy đủ sẽ đảm bảo được quyền lợi của người lao động và gia đình họ, đồng thời giúp quản lý BHXH chặt chẽ hơn, đảm bảo chi trả đúng đối tượng, từ đó đảm bảo công bằng giữa những người tham gia BHXH. Đối tượng được hưởng trợ cấp hưu trí là những người lao động đã tham gia BHXH có quyền nhận trợ cấp hưu trí ( tích đủ điều kiện về thời gian và mức đóng góp để được hưởng mức trợ cấp phù hợp và theo quy định riêng của từng quốc gia ). b. Điều kiện Người lao động khi tham gia BHXH khi về hưu sẽ được hưởng trợ cấp hưu trí. Để có thể xác định một cách công bằng cho các lao động tham gia BHXH người ta sẽ xét điều kiện hưởng trợ cấp hưu trí người lao động khi về hưu phải có đầy đủ các điều kiện phù hợp với điều kiện hưởng thì mới được hưởng trợ cấp. Điều kiện hưởng này là căn cứ rõ ràng để cơ quan quản lý BHXH có thể thực hiện việc chi trả của mình và cũng là căn để người lao dộng có thể xem xét, hiểu rõ được quá trình tham gia BHXH của mình. Khi xây dựng các chế độ BHXH đều phải dựa trên cơ sở điều kiện kinh tế xã hội cụ thể của quốc gia như: cơ cấu ngành kinh tế quốc dân, tiền lương và thu nhập của các đối tượng trong xã hội, … ngoài ra khi xây dựng chế độ còn phải tính toán đến như yếu tố sinh học hay các xác suất xảy ra rủi ro … Điều kiện hưởng trợ cấp hưu trí phải dựa vào các cơ sở sinh học là tuổi thọ và giới tính của người lao động; ngoài ra nó còn phụ thuộc vào tính chất của ngành nghề công tác, thời gian đóng BHXH, độ tuổi …Ở mỗi quốc gia phụ thuộc vào điều kiện riêng của mình mà các nước quy định điều kiện hưởng cũng khác nhau bởi vì tuổi già để hưởng trợ cấp hưu trí ở mỗi giới, mỗi vùng, mỗi quốc gia đều có những khác biệt nhất định. Có những nước
9 quy định độ tuổi nghỉ hưu giữa nam và nữ giống nhau, như ở một số nước lại quy định khác nhau. Ở một số nước quy định tuổi về hưu của người lao động muộn, nhưng ở một số nước lại quy định tuổi về hưu sớm. Hay một số nước quy định người lao động phải tham gia BHXH một số năm cụ thể thì mới nhận được trợ cấp hưu trí, và những yếu tố được xem xét để xét hưởng trợ cấp giữa các ngành nghề cũng là khác nhau. Do đó người lao động khi tham gia BHXH đến một khoảng thời gian nhất định, đến một độ tuổi quy định sẽ được nhận trợ cấp hưu trí và mức trợ cấp của từng người là khác nhau. 1.1.1.4. Phương pháp tính mức hưởng trợ cấp hưu trí Mức hưởng trợ cấp hưu trí nói chung phụ thuộc vào từng trườn hợp cụ thể và thời gian đóng phí bảo hiểm của người lao động trên cơ sở tương ứng giữa đóng và thưởng. Đồng thời mức hưởng trợ cấp còn phụ thuộc và khả năng thanh toán của từng quỹ BHXH và mức sống chung của từng tầng lớp dân cư và người lao động. Theo nguyên tắc mức tiền lương hưu này không được cao hơn mức tiền lương mà người lao động nhận được trong quá trình làm việc, nó chiếm bằng một tỷ lệ phần trăm nhất định trên tổng số tiền lương mà người lao động nhận được. Ở các nước phát triển, thu nhập của người lao động cao nên tỷ lệ này thường thấp, còn ở các nước đang phát triển mức lương của người lao động nhận được thấp nên tỷ lệ này cao, đảm bảo đủ cho cuộc sống của người lao động. Ở Việt Nam theo quy định về mức trợ cấp của người lao động như sau: Mức lương hưu Tỷ lệ lương hưu Bình quân tiền lương, = x hàng tháng hàng tháng tiền công đóng BHXH 1.1.2. Lý luận về trợ cấp BHXH 1.1.2.1. Khái niệm trợ cấp BHXH Trợ cấp BHXH là quá trình phân phối, sử dụng quỹ BHXH nhằm đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề