Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý tài chính cấp xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:142

Thêm vào BST

Báo xấu

11
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu quản lý tài chính xã, phường xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ trong giai đoạn 2017-2019 từ đó đề xuất một số định hướng, giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý tài chính xã, phường xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ, góp phần phát triển kinh tế - xã hội trong những năm tiếp theo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý tài chính cấp xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QTKD THÁI NGUYÊN LÊ XUÂN CƯỜNG QUẢN LÝ TÀI CHÍNH CẤP XÃ, PHƯỜNG TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ PHÚ THỌ, TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QTKD THÁI NGUYÊN LÊ XUÂN CƯỜNG QUẢN LÝ TÀI CHÍNH CẤP XÃ, PHƯỜNG TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ PHÚ THỌ, TỈNH PHÚ THỌ Ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 8340410 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Lê Quốc Hội THÁI NGUYÊN - 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả được trình bày trong Luận văn này là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Những kết luận khoa học trong Luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu khoa học nào khác. Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong Luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về kết quả nghiên cứu trong Luận văn tốt nghiệp của mình. Ngày 13 tháng 10 năm 2020 Tác giả Lê Xuân Cường
ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này, em đã nhận được sự quan tâm, giúp đỡ tận tình từ phía tập thể và cá nhân: Em xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn tới tất cả các thầy, cô giáo trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh Thái Nguyên, Phòng Đào tạo đã giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu. Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với PGS.TS. Lê Quốc Hội người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ em trong suốt thời gian nghiên cứu đề tài. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các đồng chí lãnh đạo UBND thị xã Phú Thọ, các đồng chí lãnh đạo và cán bộ các xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ đã nhiệt tình cung cấp số liệu, tư vấn giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu, hoàn thành Luận văn. Tôi xin cảm ơn gia đình, những người thân và bạn bè đã chia sẻ, động viên, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện cho tôi hoàn thành khóa học và thực hiện thành công Luận văn này. Tác giả Lê Xuân Cường
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... ii MỤC LỤC ......................................................................................................... iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT......................................................................... vi DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ ............................................................... vii MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu .............................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu....................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................. 3 4. Ý nghĩa khoa học của đề tài nghiên cứu ........................................................ 3 5. Bố cục của luận văn ....................................................................................... 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ TÀI CHÍNH CẤP XÃ, PHƯỜNG ........................................................................................... 5 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý tài chính cấp xã, phường ................................... 5 1.1.1. Các khái niệm cơ bản ............................................................................... 5 1.1.2. Quản lý, quản lý tài chính công, quản lý tài chính cấp xã ....................... 7 1.1.3. Vai trò, đặc điểm, chức năng quản lý tài chính cấp xã ............................ 8 1.1.4. Nội dung quản lý tài chính cấp xã .......................................................... 10 1.1.5. Nguyên tắc quản lý tài chính cấp xã ...................................................... 15 1.1.6. Bộ máy tổ chức quản lý tài chính cấp xã, phường ................................. 16 1.1.7. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động quản lý tài chính cấp xã .............. 17 1.2. Cơ sở thực tiễn về quản lý tài chính cấp xã ở một số địa phương .......... 18 1.2.1. Kinh nghiệm quản lý tài chính cấp xã tại một số địa phương................ 18 1.2.2. Bài học kinh nghiệm cho quản lý tài chính xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ ............................................................................ 21 Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................................. 23 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 23 2.2. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................... 23 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................. 23 2.2.2. Phương pháp tổng hợp thông tin ............................................................ 26 2.2.3. Phương pháp phân tích ........................................................................... 26
iv 2.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................ 28 2.3.1. Nhóm chỉ tiêu thể hiện các nguồn thu, nhiệm vụ chi tài chính cấp xã .. 28 2.3.2. Nhóm chỉ tiêu thể hiện kết quả quản lý tài chính xã, phường ............... 29 2.3.3. Nhóm chỉ tiêu thể hiện thực trạng quản lý tài chính xã, phường ........... 30 Chương 3. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI CÁC XÃ, PHƯỜNG TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ PHÚ THỌ, TỈNH PHÚ THỌ31 3.1. Khái quát về các xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ 31 3.1.1. Điều kiện tự nhiên .................................................................................. 31 3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ....................................................................... 33 3.1.3. Hệ thống tổ chức quản lý tài chính cấp xã trên địa bàn thị xã Phú Thọ 36 3.2. Thực trạng quản lý tài chính cấp xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ ........................................................................................................... 41 3.2.1. Thực trạng công tác lập dự toán tài chính xã ......................................... 41 3.2.2. Chấp hành dự toán tài chính xã .............................................................. 57 3.2.3. Kế toán, quyết toán tài chính xã ............................................................. 84 3.2.4. Kiểm tra, thanh tra tài chính ................................................................... 87 3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý tài chính cấp xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ ......................................................................................... 89 3.3.1. Các yếu tố thuộc về cơ quan quản lý ..................................................... 89 3.3.2. Các yếu tố thuộc về đối tượng quản lý................................................... 91 3.3.3. Cơ chế, chính sách ................................................................................. 95 3.4. Đánh giá thực trạng quản lý tài chính xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ .................................................................................... 97 3.4.1. Kết quả đạt được .................................................................................... 97 3.4.2. Một số hạn chế ....................................................................................... 98 3.4.3. Nguyên nhân của hạn chế ...................................................................... 98 Chương 4. PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ TÀI CHÍNH CẤP XÃ, PHƯỜNG TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ PHÚ THỌ ...................................................................................................... 100 4.1. Định hướng hoàn thiện quản lý tài chính cấp xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọđến năm 2025 ............................................... 100 4.1.1. Định hướng chung ................................................................................ 100 4.1.2. Định hướng phát triển kinh tế - xã hội của thị xã Phú Thọ đến năm
v 2025 ....................................................................................................... 101 4.1.3. Định hướng quản lý tài chính xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ ......................................................................................................... 103 4.2. Giải pháp hoàn thiện quản lý tài chính cấp xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ .......................................................................... 104 4.2.1. Hoàn thiện cơ chế phân cấp quản lý tài chính đối với cấp xã .............. 104 4.2.2. Tăng cường sự chỉ đạo, kiểm tra, kiểm soát của các cơ quan quản lý . 106 4.2.3. Hoàn thiện quy trình quản lý tài chính đối với cấp xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ ....................................................................................... 108 4.2.4. Thực hiện cải cách hành chính trong quản lý tài chính xã ................... 113 4.2.5. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong quản lý tài chính xã ........ 114 4.3. Kiến nghị ............................................................................................... 115 4.3.1. Đối với Trung ương ............................................................................. 116 4.3.2. Đối với Ủy ban nhân dân TỉnhPhú Thọ ............................................... 116 KẾT LUẬN ................................................................................................... 118 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................... 120 PHỤ LỤC ...................................................................................................... 122
vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế CP Chính phủ CQQLNN Cơ quan quản lý Nhà nước DT Dự toán HĐND Hội đồng nhân dân HLCS Hoa lợi công sản KBNN Kho bạc Nhà nước KT - XH Kinh tế - Xã hội NĐ-CP Nghị định - Chính phủ NSNN Ngân sách nhà nước NSX Ngân sách xã QĐ Quyết định QT Quyết toán TCCT Tổ chức Chính trị TCCTXH Tổ chức Chính trị - Xã hội TC - KH Tài chính - Kế hoạch UBND Ủy ban nhân dân XDCB Xây dựng cơ bản
vii DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ Biểu đồ: Bảng 3.1. Thống kê diện tích đất thị xã Phú Thọ năm 2019 .......................... 32 Bảng 3.2. Hệ thống cơ sở hạ tầng thị xã Phú Thọ .......................................... 34 Bảng 3.3. Hiện trạng dân số trên địa bàn thị xã Phú Thọ giai đoạn 2017- 2019 ................................................................................................ 35 Bảng 3.4. Số lượng cán bộ quản lý tài chính cấp xã trên địa bànthị xã Phú Thọ giai đoạn 2017-2019 ....................................................................... 39 Bảng 3.5. Bảng tổng hợp tình hình dự toán thu ngân sách xã của thị xã Phú Thọ giai đoạn 2017-2019................................................................ 46 Bảng 3.6. Dự toán thu ngân sách xã của các xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ giai đoạn 2017-2019................................................................ 48 Bảng 3.7. Bảng dự toán chi ngân sách xã thị xã Phú Thọ giai đoạn 2017- 2019 ................................................................................................ 50 Bảng 3.8. Dự toán chi ngân sách tại các xã, phường trên địa thị xã Phú Thọ giai đoạn 2017-2019 .............................................................................. 51 Bảng 3.9. Các quỹ đóng góp của hộ dân trên địa bàn thị xã Phú Thọ giai đoạn 2017-2019 ....................................................................................... 52 Bảng 3.10. Dự toán thu các quỹ ngoài ngân sách các xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ giai đoạn 2017-2019 ................................................... 54 Bảng 3.11. Dự toán chi các quỹ ngoài ngân sách các xã, phườngtrên địa bàn thị xã Phú Thọ giai đoạn 2017-2019 ................................................... 54 Bảng 3.12. Tổng hợp kết quả khảo sát về công tác lập dự toán thu, chi ngân sách của các xã, phường trên địa bàn Thị xã Phú Thọ ........................... 55 Bảng 3.13. Tổng hợp ý kiến trả lời nguyên nhân của tình trạnglập dự toán chưa sát với thực tế.................................................................................. 57 Bảng 3.14. Tình hình thực hiện thu NSX trên địa bàn thị xã Phú Thọ giai đoạn 2017 - 2019 ..................................................................................... 60 Bảng 3.15. Kết quả thực hiện thu NSX thị xã Phú Thọ tại các xã, phườnggiai đoạn 2017-2019 .............................................................................. 61 Bảng 3.16. Kết quả thực hiện thu ngân sách xã, phường hưởng 100%thị xã Phú Thọ giai đoạn 2017-2019................................................................ 63
viii Bảng 3.17. Các khoản thu ngân sách xã, phường phân chia theo tỷ lệ %và thu bổ sung ngân sách cấp trên địa bàn Thị xã Phú Thọ ........................... 66 Bảng 3.18. Mức độ hoàn thành kế hoạch thu ngân sách xã trên địa bàn thị xã Phú Thọ giai đoạn 2017-2019................................................................ 69 Bảng 3.19. Mức độ hoàn thành kế hoạch thu ngân sách của các xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ giai đoạn 2017-2019.................................. 71 Bảng 3.20. Kết quả thực hiện chi ngân sách xã, phườngtrên địa bàn thị xã Phú Thọ giai đoạn 2017-2019................................................................ 74 Bảng 3.21. Kết quả thực hiện chi NSX theo từng xã, phườngtrên địa bàn Thị xã Phú Thọ giai đoạn 2017 - 2019 ...................................................... 75 Bảng 3.22. Mức độ hoàn thành kế hoạch chi ngân sách xã trên địa bàn thị xã Phú Thọ giai đoạn 2017 - 2019 ............................................................. 77 Bảng 3.23. Tình hình hoàn thành dự toán chi ngân sách của các xã, phườngtrên địa bàn thị xã Phú Thọ giai đoạn 2017 - 2019................................ 79 Bảng 3.24. Đánh giá công tác quản lý tài chính xã, phường trên địa bànthị xã Phú Thọ .......................................................................................... 80 Bảng 3.25. Tổng hợp thu các quỹ ngoài NS theo đơn vịtrên địa bàn thị xã Phú Thọ giai đoạn 2017 - 2019 ............................................................. 81 Bảng 3.26. Tổng hợp chi các quỹ ngoài NS theo đơn vịtrên địa bàn thị xã Phú Thọ giai đoạn 2017 - 2019 ............................................................. 79 Bảng 3.27. Kết quả chi quỹ khuyến học xã Phú Hộ năm 2019 ........................ 79 Bảng 3.28. Kết quả chi quỹ vì người nghèo xã Phú Hộ năm 2019 .................. 83 Bảng 3.29. Tổng hợp ý kiến đánh giá các hộ dân về các quỹ ngoài ngân sách xã trên địa bàn thị xã Phú Thọ ............................................................ 83 Bảng 3.30. Tình hình vi phạm quyết toán ngân sách xã trên địa bàn thị xã Phú Thọ năm 2019 ................................................................................. 87 Bảng 3.31. Kết quả thanh tra, kiểm tra ngân sách xãtrên địa bàn thị xã Phú Thọ giai đoạn 2017-2019 ....................................................................... 88 Bảng 3.32. Đánh giá các đối tượng điều tra về cán bộ làm công tác quản lý tài chính xã, phường ............................................................................ 89 Bảng 3.33. Đánh giá của cán bộ điều tra về trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của cán bộ tài chính xã .......................................................................... 93 Bảng 3.34. Đánh giá về ý thức chấp hành các quy định, pháp luật về thu NSNN của các đối tượng nộp NS trên địa bàn Thị xã Phú Thọ ................. 93 Bảng 3.35. Đánh giá về ý thức chấp hành các quy định, pháp luật về NSNNcủa các đơn vị thụ hưởng NSX trên địa bàn Phú Thọ .......................... 94
ix Sơ đồ: Sơ đồ 3.1. Tổ chức bộ máy quản lý NSNN cấp xã thị xã Phú Thọ ................. 36 Sơ đồ 3.2. Bộ máy hoạt động của phòng Tài chính - Kế hoạchthị xã Phú Thọ .................................................................................................. 38 Sơ đồ 3.3. Trình tự ghi sổ kế toán theo hình thức kế toán trên máy vi tính .... 85
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Theo quy định của Hiến pháp năm 2013, “Chính quyền địa phương được tổ chức ở các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Cấp chính quyền địa phương gồm có Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân được tổ chức phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do luật định”. Như vậy, chính quyền cấp xã bao gồm: Hội đồng nhân dân cấp xã và Ủy ban nhân dân cấp xã. Đây là cấp chính quyền có số lượng lớn nhất và có đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội đa dạng nhất trong các loại hình đơn vị hành chính với 9.064 xã, chiếm trên 80% tổng số đơn vị hành chính cấp cơ sở hiện nay (11.162 xã, phường, thị trấn). Chính quyền cấp xã là cầu nối giữa nhà nước với các tổ chức và cá nhân trong xã, đại diện cho nhà nước, để thực thi quyền lực nhà nước, triển khai, tổ chức thực hiện những chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của nhà nước ở xã. Chính quyền xã giữ vai trò quan trọng trong việc thực hiện công tác quản lý các vấn đề phát triển xã hội ở nông thôn. Nhận thức được vai trò quan trọng của chính quyền xã trong quản lý, điều hành các quá trình kinh tế - xã hội và an ninh, trật tự, trong đó có quản lý phát triển xã hội trên địa bàn, Đảng và Nhà nước ta luôn có sự quan tâm đặc biệt đến công tác kiện toàn hệ thống chính trị cơ sở nói chung và chính quyền xã nói riêng. Ngân sách xã, phường gọi chung là ngân sách xã (NSX) là cấp cuối cùng trong phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước (NSNN). NSX bao gồm toàn bộ các khoản thu, nhiệm vụ chi được quy định trong dự toán một năm do Hội đồng nhân dân (HĐND) xã quyết định và giao cho Ủy ban nhân dân (UBND) xã thực hiện nhằm đảm bảo các chức năng nhiệm vụ của chính quyền xã. NSX có vai trò rất quan trọng trong đời sống của người dân, đặc biệt đối với người dân nông thôn. Thị xã Phú Thọ có vị trí trung tâm của tỉnh Phú Thọ, nằm ở vùng tiếp giáp giữa miền núi và đồng bằng Bắc Bộ. Nằm trên trục hành lang kinh tế Hải phòng - Hà Nội - Lào Cai - Côn Minh. Hiện nay, trên địa bàn thị xã có 10 đơn vị hành chính cấp xã bao gồm 5 phường và 5 xã. Những năm qua, công tác quản lý tài chính cấp xã trên địa bàn luôn được HĐND, UBND thị xã quan tâm, chỉ đạo, qua đó đã phát huy tốt các chức năng của tài chính cấp xã như kịp thời phân phối thông qua động viên và tập trung các nguồn lực tài chính để đáp ứng đầy đủ, kịp thời cho các nhu cầu chi tiêu
2 của chính quyền cấp xã trong từng thời kỳ phát triển của địa phương; phân phối các nguồn lực tài chính và huy động, tập trung vào trong tay nhà nước theo những quan hệ tỷ lệ hợp lý, không chỉ đảm bảo duy trì sự tồn tại của UBND cấp xã, mà còn đảm bảo thực hiện các chức năng kinh tế-xã hội của nhà nước đối với các lĩnh vực khác nhau của nền kinh tế; kiểm tra giám sát để đảm bảo cho các nguồn tài chính đã phân phối được sử dụng một cách hợp lý, tiết kiệm và có hiệu quả nhất, đáp ứng tốt nhất các yêu cầu của quản lý nhà nước và phát triển kinh tế -xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động quản lý tài chính xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ trong giai đoạn qua còn một số tồn tại, hạn chế cần khắc phục như dự toán thu, chi tài chính xã hàng năm chưa thực sự sát với tình hình kinh tế chung toàn Thị xã, do đó vẫn còn bỏ sót nguồn thu, đồng thời một số đơn vị đã chi vượt dự toán hoặc một số khoản chi sai định mức, chế độ. Việc lập chứng từ thu, chi và hệ thống sổ kế toán còn chưa đảm bảo theo đúng Luật kế toán. Việc thanh quyết toán công trình xây dựng cơ bản chưa đảm bảo đúng nguyên tắc tài chính… Trình độ chuyên môn của một số cán bộ tài chính xã, phường còn yếu, chưa đáp ứng được yêu cầu của công việc được giao. Việc kiểm tra, kiểm toán không thường xuyên, nó chỉ có tính chất trọng điểm. Việc xử lý sau khi kết luận kiểm tra thực hiện chưa được nghiêm, nhiều xã vẫn dây dưa và thực hiện chậm. Bên cạnh đó, trên địa bàn thị xã Phú Thọ cho đến nay chưa có nghiên cứu nào về quản lý tài chính cấp xã. Do đó việc nghiên cứu đề tài “Quản lý tài chính cấp xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ”có giá trị lý luận và thực tiễn cao. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở nghiên cứu quản lý tài chính xã, phường xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ trong giai đoạn 2017-2019 từ đó đề xuất một số định hướng, giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý tài chính xã, phường xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ, góp phần phát triển kinh tế - xã hội trong những năm tiếp theo. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý tài chính cấp xã, phường. - Đánh giá thực trạng, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý tài chính cấp xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ những năm qua. - Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý tài chính cấp xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ trong thời gian tới.
3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu của đề tài là công tác quản lý tài chính cấp xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ. - Đối tượng khảo sát của đề tài bao gồm: Các cơ quan quản lý nhà nước về tài chính cấp xã, phường như phòng Tài chính - Kế hoạch Thị xã, Ban tài chính xã,phường và một số cán bộ xã, phường có liên quan trong quá trình quản lý tài chính xã và một số hộ dân, doanh nghiệp trên địa bàn thị xã Phú Thọ, các cơ chế, chính sách về quản lý tài chính… 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về không gian: Đề tài được nghiên cứu trong phạm vi các xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ, Tỉnh Phú Thọ. - Phạm vi về thời gian: + Các số liệu thứ cấp được thu thập trong khoảng thời gian từ năm 2017-2019. + Các số liệu sơ cấp được thu thập trong năm 2020. + Các giải pháp đề xuất đến năm 2025. - Phạm vi về nội dung: Đề tài tập trung đánh giá thực trạng quản lý thu - chi theo các chức năng như lập dự toán, chấp hành lập dự toán, theo dõi, kiểm tra xử lý các vi phạm quyết toán, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp. 4. Ý nghĩa khoa học của đề tài nghiên cứu Luận văn hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý tài chính cấp xã, phường gồm quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, phường và các quỹ ngoài ngân sách về các nội dung: Bộ máy quản lý, lập dự toán, chấp hành dự toán tài chính, quyết toán tài chính và công tác thanh tra kiểm tra hoạt động quản lý tài chính cấp xã, phường, nêu ra các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý tài chính cấp xã, phường. Luận văn phân tích thực trạng về quản lý tài chính ở các xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2017-2019. Từ đó làm rõ các kết quả đạt được, những hạn chế và nguyên nhân dẫn tới quản lý tài chính ở các xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ chưa được hoàn thiện. Luận văn là công trình khoa học có ý nghĩa lý luận và thực tiễn thiết thực, là tài liệu để nghiên cứu, tham gia góp phần hoàn thiện quản lý tài chính tại các xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ nhằm hướng tới mục tiêu hoàn thiện quản lý tài chính cấp xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ trong thời gian
4 tới. 5. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục luận văn được kết cấu gồm có 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý tài chính cấp xã, phường. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng quản lý tài chính tại các xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ. Chương 4: Một số giải pháp hoàn thiện quản lý tài chính tại các xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ.
5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ TÀI CHÍNH CẤP XÃ, PHƯỜNG 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý tài chính cấp xã, phường 1.1.1. Các khái niệm cơ bản 1.1.1.1. Tài chính, tài chính công, tài chính cấp xã Sản xuất và trao đổi hàng hoá là tiền đề phát triển các quan hệ hàng hoá tiền tệ. Trong điều kiện tư hữu về tư liệu sản xuất, các chủ thể trong nền kinh tế, kể cả Nhà Nước, muốn tập trung được một khối lượng tiền tệ nhất định, đều phải thông qua quá trình phân phối và phân phối lại của cải xã hội, từ đó hình thành lên các quỹ tiền tệ tập trung và không tập trung, nói cách khác đó là các quỹ tài chính. Vậy Tài chính là các quỹ tiền tệ thuộc quyền sở hữu của các chủ thể, được hình thành thông qua quá trình phân phối và phân phối lại của cải xã hội trong một thời kỳ nhất định. Khi xem xét Nhà nước chủ thể của quá trình tạo lập và sử dụng các quỹ tiền tệ, là nội dung cơ bản của Tài chính công. Như vậy Tài chính công là các quỹ tiền tệ tập trung và không tập trung thuộc sở hữu và chi phối của Nhà nước, được hình thành và sử dụng trên cơ sở công quyền thông qua các văn bản pháp quy trong một thời kỳ nhất định. Căn cứ vào sự phân cấp theo hệ thống chính quyền, Tài chính công được chia thành: Tài chính công thuộc cấp trung ương và tài chính công thuộc cấp địa phương. Tài chính công thuộc cấp địa phương bao gồm: Tài chính công cấp tỉnh và tương đương, Tài chính công cấp huyện và tương đương, Tài chính công cấp xã và tương đương.[1] Theo Thông tư số344/2016/TT-BTC của Bộ Tài chính thì: Hoạt động tài chính công cấp xã bao gồm ngân sách xã và các hoạt động tài chính khác của xã. Hoạt động tài chính của xã, phường gọi chung là hoạt động tài chính cấp xã bao gồm các hoạt động liên quan đến ngân sách xã và các hoạt động tài chính khác của xã như: Các quỹ công chuyên dùng của xã; tài chính các hoạt động sự nghiệp của xã; tài chính thôn bản (các khoản thu, chi từ các khoản đóng góp của dân trên nguyên tắc tự nguyện do thôn bản huy động) và một số hoạt động tài chính khác theo quy định của pháp luật.[2]
6 Hoạt động tài chính khác của xã bao gồm: Các quỹ ngoài ngân sách và các hoạt động tài chính khác ở cấp xã. + Các quỹ ngoài ngân sách bao gồm: Các quỹ công chuyên dùng ở cấp xã thường có các quỹ công chuyên dùng sau: (i) Quỹ quốc phòng - an ninh; (ii) Quỹ Đền ơn đáp nghĩa. Quỹ quốc phòng - an ninh là một trong những “kênh”để tạo lập nguồn kinh phí đảm bảo cho nhu cầu hoạt động của dân quân tự vệ. Quỹ quốc phòng - an ninh được lập ở cấp xã, do cơ quan, tổ chức, cá nhân hoạt động, cư trú trên địa bàn tự nguyện đóng góp để hỗ trợ cho xây dựng, huấn luyện, hoạt động của dân quân tự vệ và các hoạt động giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội ở cấp xã. UBND cấp tỉnh ban hành quy chế thu, quản lý và sử dụng quỹ quốc phòng - an ninh đúng mục đích, đúng đối tượng, hiệu quả, thiết thực”. Quỹ Đền ơn đáp nghĩa: Quỹ Đền ơn đáp nghĩa được xây dựng bằng sự đóng góp tự nguyện theo trách nhiệm và tình cảm của các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân trong nước và ngoài nước để cùng nhà nước chăm sóc người có công với cách mạng. Quỹ Đền ơn đáp nghĩa được thành lập ở các cấp sau: Quỹ Đền ơn đáp nghĩa trung ương. Quỹ Đền ơn đáp nghĩa ở tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (gọi chung là Quỹ Đền ơn đáp nghĩa cấp tỉnh). Quỹ Đền ơn đáp nghĩa ở huyện, quận, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh (gọi chung là Quỹ Đền ơn đáp nghĩa cấp huyện). Quỹ Đền ơn đáp nghĩa ở xã, phường, thị trấn (gọi chung là Quỹ Đền ơn đáp nghĩa cấp xã). Quỹ Đền ơn đáp nghĩa không thuộc NSNN, Quỹ được hạch toán độc lập, thực hiện chế độ kế toán đơn vị hành chính sự nghiệp hiện hành và báo cáo theo quy định của pháp luật về kế toán,… Ngoài ra, tùy theo hoàn cảnh kinh tế-xã hội của mỗi địa phương mà mỗi nơi còn tạo lập ra các quỹ khác, như: Quỹ khuyến học. Nhìn chung, việc đóng góp quỹ ngoài ngân sách được thực hiện theo nguyên tắc tự nguyện; còn quản lý và sử dụng quỹ phải công bằng, dân chủ, công khai, đúng pháp luật. + Các hoạt động tài chính khác ở cấp xã. Ngoài quỹ ngân sách xã và các quỹ công chuyên dùng, tại xã còn phát sinh các hoạt động tài chính khác thuộc các hoạt động mang tính sự nghiệp, như: chợ, đò, bến bãi, giao thông, giáo dục, y tế,… Các hoạt động tài chính khác ở cấp xã tuy rất đa dạng, nhưng quy mô của mỗi hoạt động lại nhỏ bé và thường chưa có được một bộ phận chuyên trách để quản lý. Chính vì
7 vậy, công tác quản lý các hoạt động tài chính khác ở cấp xã rất khó khăn, đòi hỏi phải có sự hướng dẫn, kiểm tra của các cơ quan quản lý nhà nước ở cấp xã. [2] 1.1.1.2. Đặc điểm của tài chính xã, phường Tài chính xã, phường chủ yếu là ngân sách xã, phường (gọi chung là ngân sách xã). Nó có vị trí vô cùng quan trọng trong hoạt động của xã, phường được thể hiện qua đặc điểm của ngân sách xã. Đặc điểm đó được khái quát như sau: -Thứ nhất:NSX là một loại quỹ tiền tệ của cơ quan chính quyền Nhà nước cấp cơ sở. Hoạt động của quỹ này thể hiện trên hai phương diện: huy động nguồn thu (thu ngân sách xã) và phân phối sử dụng vốn, quỹ đã (chi ngân sách xã). -Thứ hai: Hoạt động thu, chi NSX luôn gắn chặt với chức năng, nhiệm vụ của chính quyền xã đã được phân cấp; đồng thời chịu sự kiểm tra, giám sát của cơ quan quyền lực Nhà nước ở cấp xã và chính quyền cấp trên. Vì vậy các chỉ tiêu thu - chi NSX mang tính pháp lý cao. -Thứ ba: Các hoạt động thu, chi NSX chính là thể hiện quan hệ về lợi ích giữa một bên là lợi ích chung của nhân dân mà chính quyền xã là người đại diện với một bên là lợi ích của các chủ thể kinh tế xã hội khác. - Thứ tư: Quan hệ thu - chi NSX rất đa dạng và biểu hiện dưới nhiều hình thức khác nhau. Nhưng số thu, số chi theo từng hình thức chỉ có thể được thực hiện khi nó đã được ghi vào dự toán và đã được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền phê duyệt đây cũng chính là đặc điểm của ngân sách nói chung . 1.1.2. Quản lý, quản lý tài chính công, quản lý tài chính cấp xã 1.1.2.1. Khái niệm quản lý Theo Phan Huy Đường (2012) cho rằng: “quản lý nói chung là sự tác động có tổ chức, có mục đích của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý nhằm sử dụng có hiệu quả các nguồn lực để đạt được các mục tiêu đặt ra trong sự vận động của sự vật”. Theo Dương Đăng Chinh (2009) thì quản lý nói chung được quan niệm như một quy trình công nghệ mà chủ thể quản lý tiến hành thông qua việc sử dụng các công cụ và phương pháp thích hợp nhằm tác động và điều khiển đối tượng quản lý hoạt động phát triển phù hợp với quy luật khách quan và đạt tới các mục tiêu đã định. Trong hoạt động quản lý, các vấn đề về: chủ thể quản lý, đối tượng quản lý, công cụ và phương pháp quản lý, mục tiêu quản lý là những yếu tố trung tâm đòi hỏi phải xác định đúng đắn.
8 1.1.2.2. Khái niệm quản lý tài chính công Trong hoạt động tài chính công, chủ thể quản lý tài chính công là nhà nước hoặc các cơ quan được nhà nước giao nhiệm vụ thực hiện các hoạt động tạo lập và sử dụng các quỹ tiền tệ công. Chủ thể trực tiếp quản lý tài chính là bộ máy tài chính trong hệ thống cơ quan nhà nước. Đối tượng của quản lý tài chính công là các hoạt động tài chính công. Nói cụ thể hơn đó là các hoạt động thu - chi bằng tiền của Nhà nước; hoạt động tạo lập và sử dụng các quỹ tiền tệ trong bộ phận cấu thành của tài chính công, đó cũng là nội dung chủ yếu của quản lý tài chính công. Có thể có khái niệm tổng quát về quản lý tài chính công như sau: Quản lý tài chính công là hoạt động của các chủ thể quản lý tài chính công thông qua việc sử dụng có chủ định các phương pháp quản lý và công cụ quản lý để tác động và điều khiển hoạt động của tài chính công nhằm đạt được các mục tiêu đã định. Thực chất của quản lý tài chính công là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, điều hành và kiểm soát hoạt động thu - chi của Nhà nước nhằm phục vụ cho việc thực hiện các chức năng nhiệm vụ của Nhà nước có hiệu quả nhất.[3] 1.1.2.3. Khái niệm quản lý tài chính cấp xã Tài chính xã là một bộ phận của ngân sách nhà nước, là nguồn tài chính tập trung quan trọng trong hệ thống ngân sách nhà nước. Tài chính xã là tiềm lực tài chính, là sức mạnh về mặt tài chính của chính quyền cấp xã. Quản lý và điều hành tài chính cấp xã có tác dụng chi phối trực tiếp đến các hoạt động tài chính khác ở cơ sở. Quản lý tài chính cấp xã có phạm vi hẹp hơn khái niệm về quản lý ngân sách nhà nước. Quản lý tài chính cấp xã, phường (gọi chung là quản lý tài chính cấp xã) là sự tác động của hệ thống các cơ quan của Nhà nước đến quá trình huy động và phân phối các nguồn lực tài chính ở cấp xã để thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế, xã hội tại địa phương.[4] 1.1.3. Vai trò, đặc điểm, chức năng quản lý tài chính cấp xã 1.1.3.1. Vai trò quản lý tài chính xã Một là, đảm bảo thực hiện chức năng phân phối thông qua động viên và tập trung các nguồn lực tài chính để đáp ứng đầy đủ, kịp thời cho các nhu cầu chi tiêu của bộ máy quản lý cấp xã. Các nguồn tài chính này có thể được động viên từ mọi
9 lĩnh vực hoạt động và mọi thành phần kinh tế, dưới nhiều hình thức khác nhau, có bắt buộc và tự nguyện, có hoàn trả và không hoàn trả. Hai là, việc phân phối các nguồn lực tài chính và huy động, tập trung vào cơ quan quản lý cấp xã, không chỉ đảm bảo duy trì sự tồn tại của bộ máy quản lý cấp xã, mà còn đảm bảo thực hiện các chức năng kinh tế-xã hội của bộ máy quản lý tới từng đơn vị hành chính nhỏ nhất. Ba là, kiểm tra giám sát để đảm bảo cho các nguồn tài chính đã phân phối được sử dụng một cách hợp lý, tiết kiệm và có hiệu quả nhất, đáp ứng tốt nhất các yêu cầu của quản lý các cấp và phát triển kinh tế - xã hội.[4] 1.1.3.2. Đặc điểm quản lý tài chính cấp xã Quản lý tài chính xã là một hoạt động của quản lý tài chính công nói chung, do đó nó có đặc điểm của quản lý tài chính công, bao gồm: - Quản lý tài chính là một loại quản lý hành chính nhà nước - Quản lý tài chính được thực hiện bởi một hệ thống các cơ quan của nhà nước và tuân thủ những quy phạm pháp luật của nhà nước. - Quản lý tài chính là một công cụ và phương thức quan trọng trong việc huy động các nguồn lực tài chính và phân bổ nó nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước đối với xã hội. Do đặc điểm của hoạt động tài chính xã nên công tác quản lý tài chính xã mang một số đặc điểm riêng biệt như sau: - Quản lý tài chính xã bao gồm quản lý ngân sách xã và quản lý các hoạt động tài chính khác của cấp xã. Quá trình quản lý tài chính xã nhất thiết phải vận hành theo 3 khâu: Lập, chấp hành, quyết toán. Quá trình đó được diễn ra liên tục, kế tiếp nhau nên người ta thường gọi là chu trình ngân sách xã. - Quá trình quản lý các hoạt động tài chính khác của cấp xã, về nguyên tắc cũng phải trải qua 3 khâu tương tự như đối với quản lý ngân sách xã. Nhưng tính bắt buộc và sự tham gia của cơ quan công quyền vào quản lý hoặc giám sát sự vận hành của các quỹ này không chặt chẽ, không thường xuyên như đối với ngân sách xã. Thay vào đó, nhà nước giao quyền cho các tổ chức chịu trách nhiệm quản lý điều hành quỹ chủ động thực hiện theo quy chế quản lý đang có hiệu lực thi hành. [4]