Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý thu Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:108

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn "Quản lý thu Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội" được hoàn thành với mục tiêu nhằm đưa ra những kết quả đã đạt được cần tiếp tục phát huy trong thời gian tới. Đồng thời cũng nêu lên những mặt còn hạn chế cần phải khắc phục để giải quyết kịp thời những vấn đề đang đặt ra hiện nay trong công tác thu BHXH tại BHXH quận Hai Bà Trưng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý thu Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA TRẦN THỊ PHƯƠNG DUNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI QUẬN HAI BÀ TRƯNG, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ HÀ NỘI – NĂM 2022
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA TRẦN THỊ PHƯƠNG DUNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI QUẬN HAI BÀ TRƯNG, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ Chuyên ngành: Quản lý Kinh tế Mã số: 8 31 01 10 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. HÀ THỊ HƯƠNG LAN HÀ NỘI - NĂM 2022
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. Tác giả Trần Thị Phương Dung
LỜI CẢM ƠN Để có thể hoàn thiện được luận văn tốt nghiệp như ngày hôm nay, trước tiên tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc Học viện Hành chính quốc gia cùng toàn thể các thày, cô giáo Học viện trong suốt hai năm học vừa qua đã trang bị cho tôi rất nhiều kiến thức bổ ích về quản lý kinh tế từ đó giúp tôi hoàn thiện hơn về tư duy nhận thức, nâng cao kỹ năng, phương pháp làm việc khoa học hơn. Tôi cũng gửi lời cảm ơn sâu sắc tới TS. Hà Thị Hương Lan đã hướng dẫn, chỉ bảo tận tình để tôi có thể hoàn thiện luận văn của mình tốt nhất. Tôi cũng xin bày tỏ lời cảm ơn tới Bảo hiểm xã hội quận Hai Bà Trưng và các cơ quan liên quan đã giúp cung cấp tài liệu tham khảo, số liệu thực tế để tôi hoàn thành luận văn. Sau cùng, tôi xin kính chúc các thầy giáo, cô giáo và Ban Giám đốc Học viện sức khỏe, hạnh phúc, thành công. Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả luận văn Trần Thị Phương Dung
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN DANH MỤC BẢNG DANH MỤC SƠ ĐỒ MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI .................................................................... 8 1.1 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI ........................................................................................................ 8 1.1.1 Khái niệm quản lý thu Bảo hiểm xã hội ...............................................8 1.1.2 Mục tiêu quản lý thu Bảo hiểm xã hội ..................................................9 1.1.3 Tiêu chí đánh giá kết quả hoạt động quản lý thu Bảo hiểm xã hội ...11 1.1.4 Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu Bảo hiểm xã hội .................13 1.1.5 Quan điểm của Đảng liên quan đến quản lý thu Bảo hiểm xã hội .....16 1.1.6 Quy định của pháp luật liên quan đến quản lý thu Bảo hiểm xã hội .. 18 1.2 KINH NGHIỆM QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI CỦA MỘT SỐ QUẬN VÀ BÀI HỌC RÚT RA CHO BẢO HIỂM XÃ HỘI QUẬN HAI BÀ TRƯNG ....................................................................................... 25 1.2.1 Kinh nghiệm quản lý thu Bảo hiểm xã hội của một số quận ..............25 1.2.2 Bài học kinh nghiệm rút ra cho Bảo hiểm xã hội quận Hai Bà Trưng26 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ....................................................................... 28
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI QUẬN HAI BÀ TRƯNG GIAI ĐOẠN 2015-2020 ............................................................................................... 29 2.1 KHÁI QUÁT CHUNG........................................................................ 29 2.1.1 Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội tại quận Hai Bà Trưng ...........29 2.1.2 Khái quát chung về Bảo hiểm xã hội quận Hai Bà Trưng ..................31 2.2 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI QUẬN HAI BÀ TRƯNG GIAI ĐOẠN 2015-2020 ..... 35 2.2.1 Về quản lý đối tượng tham gia BHXH.................................................35 2.2.2 Việc thực hiện các chế độ Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội quận Hai Bà Trưng ...................................................................................................39 2.2.3 Về quản lý căn cứ đóng Bảo hiểm xã hội.............................................42 2.2.4 Việc quản lý tổ chức thu Bảo hiểm xã hội ...........................................45 2.2.5 Việc thực hiện công tác thanh tra, kiểm tra về đóng Bảo hiểm xã hội ... 46 2.3 ĐÁNH GIÁ CHUNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI 54 BẢO HIỂM XÃ HỘI QUẬN HAI BÀ TRƯNG..................................... 54 2.3.1 Những kết quả đã đạt được ...................................................................54 2.3.2 Những hạn chế .......................................................................................57 2.3.3 Nguyên nhân của những hạn chế ..........................................................61 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ....................................................................... 64 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI QUẬN HAI BÀ TRƯNG ...................................................................... 65 3.1 ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN CỦA BẢO HIỂM XÃ HỘI QUẬN HAI BÀ TRƯNG ....................................................................................... 65 3.1.1 Phương hướng phát triển kinh tế- xã hội quận Hai Bà Trưng ............65 3.1.2 Định hướng phát triển chung của BHXH quận Hai Bà Trưng ...........66
3.1.3 Định hướng công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội quận Hai Bà Trưng ..........................................................................................68 3.2 GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI QUẬN HAI BÀ TRƯNG ............................ 70 3.2.1 Giải pháp chung .....................................................................................70 3.2.2 Những giải pháp cụ thể..........................................................................75 3.3 MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM GÓP PHẦN HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH, PHÁP LUẬT VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI TỪ THỰC TIỄN TẠI QUẬN HAI BÀ TRƯNG, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ............. 80 3.3.1 Kiến nghị với các cơ quan Trung ương ................................................80 3.3.2 Kiến nghị với BHXH thành phố Hà Nội ..............................................85 3.3.3 Kiến nghị với UBND quận Hai Bà Trưng ...........................................86 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ....................................................................... 87 KẾT LUẬN ............................................................................................ 88 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................ 90 PHỤ LỤC ............................................................................................... 93
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN Viết tắt Viết đầy đủ BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế BHTN Bảo hiểm thất nghiệp BNN Bệnh nghề nghiệp HCSN Hành chính sự nghiệp HĐND Hội đồng nhân dân NLĐ Người lao động NSDLĐ Người sử dụng lao động TNLĐ Tai nạn lao động UBND Ủy ban nhân dân
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Cơ cấu cán bộ công chức, viên chức BHXH quận Hai Bà Trưng ............ 35 Bảng 2.2: Tình hình tham gia BHXH bắt buộc tại quận Hai Bà Trưng, giai đoạn 2015 – 2020 .................................................................................................. 38 Bảng 2.3: Tình hình thực hiện các chế độ BHXH bắt buộc tại quận Hai Bà Trưng giai đoạn 2015 - 2020................................................................................... 40 Bảng 2.4: Tình hình thực hiện kế hoạch thu và tỷ lệ nợ trên số kế hoạch thu tại BHXH quận Hai Bà Trưng giai đoạn 2015 - 2020 ...................................... 43 Bảng 2.5: Tình hình nợ đọng BHXH tại BHXH quận Hai Bà Trưng theo khối ngành giai đoạn 2015 - 2020................................................................................... 45 Bảng 2.6: Tình hình thanh tra chuyên ngành đóng tại BHXH quận Hai Bà Trưng theo khối ngành giai đoạn 2015 - 2020 ........................................................ 47 Bảng 2.7: Tình hình kiểm tra tại các đơn vị nợ đọng BHXH tại BHXH quận Hai Bà Trưng giai đoạn 2015 - 2020 ............................................................. 47 Bảng 2.8: Tình hình thanh tra, kiểm tra liên ngành giai đoạn 2015 - 2020 .............. 48
DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1: Sơ đồ hệ thống tổ chức bộ máy BHXH quận Hai Bà Trưng ................... 34
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài luận văn Cùng với công cuộc xây dựng và đổi mới đất nước theo nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; Đảng và Nhà nước ta luôn đặt ra yêu cầu tất yếu về đảm bảo an sinh xã hội. Trong đó, Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một trong những trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội nhằm đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần cho cuộc sống của người lao động và gia đình họ khi bị ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp hoặc hết tuổi lao động trên cơ sở thời gian và mức đóng vào quỹ BHXH. Ngay từ sau Cách mạng tháng Tám 1945 thành công, trên cơ sở Hiến pháp 1946, Chính phủ đã ban hành một loạt sắc lệnh, nghị định quy định về các chế độ ốm đau, tai nạn, hưu trí cho công nhân viên chức nhà nước.. Quá trình phát triển của hệ thống pháp luật về BHXH ngày càng được hoàn thiện hơn, đáp ứng yêu cầu thực tiễn và phù hợp với thông lệ quốc tế (Luật BHXH năm 2006, Luật BHXH năm 2014) đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc thể chế hóa các quan điểm đổi mới của Đảng, Nhà nước về BHXH. Chính sách BHXH đã phát huy vai trò tích cực trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động góp phần bảo đảm ổn định đời sống cho người lao động, ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội, thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Điều đó thể hiện ở việc số thu vào quỹ BHXH có sự tăng trưởng, diện bao phủ BHXH được mở rộng, số người tham gia và số người thụ hưởng BHXH không ngừng được tăng lên. Công tác quản lý thu BHXH có nhiều bước đổi mới căn bản, từng bước đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ, thể hiện được vai trò là xương sống của tổ chức thực hiện chính sách BHXH. Tuy nhiên, trong công tác quản lý thu BHXH vẫn còn nhiều bất cập. Hệ thống cơ chế, chính sách về thu BHXH còn nhiều vướng mắc và chưa theo kịp với những thay đổi của đời sống kinh tế - xã hội; việc mở rộng và phát triển người tham
2 gia BHXH còn chưa tương xứng với tiềm năng; tỷ lệ bao phủ BHXH còn chậm. Tình trạng chây ì, trốn đóng, nợ đọng BHXH chưa được giải quyết triệt để hơn thế nữa còn có xu hướng gia tăng nhất là trong bối cảnh thiếu các hướng dẫn cụ thể về các chế tài xử lý đủ mạnh. Tình trạng lạm dụng, trục lợi quỹ BHXH từ những khe hở của luật pháp vẫn còn xảy ra tại một bộ phận người lao động và người sử dụng lao động. Những điều này dẫn đến nguy cơ mất cân đối quỹ BHXH trong trung và dài hạn. Từ đó, đặt ra yêu cầu phải tiếp tục hoàn thiện pháp luật và đưa ra các giải pháp thực hiện pháp luật về thu BHXH đặc biệt là công tác quản lý thu BHXH tại BHXH cấp huyện, đây là nơi trực tiếp thực hiện quản lý thu BHXH từ các cá nhân người lao động và doanh nghiệp. Tại thành phố Hà Nội, Hai Bà Trưng là một trong bốn quận nội đô, nơi đặt trụ sở của rất nhiều cơ quan hành chính các cấp đồng thời cũng là địa điểm hoạt động sản xuất kinh doanh của rất nhiều thành phần kinh tế hoạt động trong rất nhiều lĩnh vực khác nhau từ các tập đoàn, tổng công ty lớn đến các doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh cá thể … Trong các năm qua, công tác quản lý thu BHXH tại BHXH quận Hai Bà Trưng đã đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ như: luôn hoàn thành kế hoạch thu được giao hàng năm, hoàn thành chỉ tiêu về phát triển đối tượng tham gia BHXH, tỷ lệ bao phủ BHXH đã tăng lên… Tuy nhiên, bên cạnh đó công tác quản lý thu BHXH vẫn còn những bất cập như: tỷ lệ nợ BHXH tuy có giảm nhưng thời gian gần đây có xu hướng tăng lên, số lao động chưa tham gia BHXH vẫn còn nhiều, đội ngũ cán bộ làm công tác thu BHXH còn thiếu và yếu, việc triển khai nhiệm vụ công tác quản lý thu có lúc, có việc còn chưa được chủ động, thường xuyên và hiệu quả…. Đây là những điều mà học viên quan tâm, trăn trở với trách nhiệm hoàn thành tốt hơn nhiệm vụ công tác thu BHXH tại cơ quan học viên đang công tác. Từ những lý do trên, học viên đã chọn đề tài: “Quản lý thu Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội” cho luận văn thạc sĩ của mình.
3 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn: Trong thời gian qua, vấn đề quản lý thu BHXH cũng đã được đề cập ở những mức độ khác nhau, tại thời điểm và địa bàn khác nhau trong một số công trình nghiên cứu và học viên đã nghiên cứu phân tích, đánh giá để chọn lọc các kết quả cụ thể kế thừa trong Luận văn, như: Đề tài "Thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội hiện nay và các biện pháp nâng cao hiệu quả công tác thu" do Tiến sĩ Nguyễn Văn Châu, nguyên Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam chủ nhiệm đề tài, nghiệm thu năm 1996. Tại đề tài tác giả có nghiên cứu về kinh nghiệm quản lý thu tại một số nước trên thế giới từ đó đề xuất một số kiến nghị nhằm khắc phục những bất cập trong công tác thu BHXH tại Việt Nam. Đề tài “Cơ sở khoa học hoàn thiện quy trình quản lý thu bảo hiểm xã hội” do Tiến sỹ Dương Xuân Triệu, nguyên Giám đốc Trung tâm thông tin khoa học BHXH Việt Nam, nghiệm thu năm 1999. Tại đề tài, tác giả đã nghiên cứu để làm rõ thực trạng, từ đó đề ra giải pháp nhằm hoàn thiện về quy trình thu BHXH tại thời điểm nghiên cứu. Luận văn "Hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội khu vực doanh nghiệp ngoài quốc doanh ở Việt Nam" của Thạc sỹ Trần Quốc Tuý, Ban Tuyên truyền- BHXH Việt Nam, bảo vệ năm 2000. Tại đề tài tác giả nghiên cứu những vấn đề về lý luận, vận dụng vào thực tiễn để chỉ ra những bất cập từ đó đề xuất một số giải pháp về quản lý thu BHXH đối với các doanh nghiệp ngoài quốc doanh giai đoạn 1995 - 2000. Luận văn "Hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá" của Thạc sỹ Phạm Hoàng Tiến, bảo vệ năm 2008, từ những nghiên cứu về thực trạng, tác giả đã đưa ra một số giải pháp nhằm thực hiện tốt hơn công tác quản lý thu BHXH của tỉnh Thanh Hoá tại thời điểm nghiên cứu. Luận án "Hoàn thiện cơ chế thu bảo hiểm xã hội ở Việt Nam" của Tiến sỹ Phạm Trường Giang, bảo vệ năm 2010, từ việc nghiên cứu các nội dung khác nhau trong hệ thống thu BHXH tác giả đã đưa ra một số giải pháp nhằm khắc phục những
4 vấn đề còn tồn tại trong cơ chế thu BHXH tại thời điểm nghiên cứu. Cho đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu đầy đủ cả về lý luận cũng như thực trạng về quản lý thu BHXH tiếp cận từ hoạt động quản lý tại cơ quan BHXH quận Hai Bà Trưng. Mặt khác, trong thời gian vừa qua, quản lý BHXH trên địa bàn cũng đã bộc lộ những khó khăn, vướng mắc nhất là trốn đóng và nợ đọng thu BHXH. Học viên đã kế thừa các kết quả nghiên cứu để lựa chọn đề tài về “Quản lý thu bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội” nhằm tìm ra các giải pháp hợp lý nhằm khắc phục hạn chế nêu trên. 3. Mục tiêu nghiên cứu: Từ việc nghiên cứu những vấn đề lý luận, vận dụng vào thực tiễn quản lý thu BHXH tại địa bàn BHXH quận Hai Bà Trưng; Luận văn đã làm sáng tỏ một số vấn đề sau: Đưa ra những kết quả đã đạt được cần tiếp tục phát huy trong thời gian tới. Đồng thời cũng nêu lên những mặt còn hạn chế cần phải khắc phục để giải quyết kịp thời những vấn đề đang đặt ra hiện nay trong công tác thu BHXH tại BHXH quận Hai Bà Trưng. Chỉ rõ những nguyên nhân của các hạn chế. Từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm tăng cường hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý thu BHXH tại BHXH quận Hai Bà Trưng. Với mong muốn cơ chế, chính sách liên quan đến quản lý thu BHXH được bổ sung, sửa đổi cho phù hợp với tình hình thực tế tại cấp cơ sở; từ thực trạng quản lý thu BHXH tại BHXH quận Hai Bà Trưng, Luận văn đưa ra một số kiến nghị với các cấp, các ngành (Quốc hội, Chính phủ, BHXH Việt Nam, BHXH thành phố Hà Nội, UBND quận Hai Bà Trưng). 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của Luận văn là quản lý thu BHXH bắt buộc tại địa bàn quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội.
5 4.2. Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi về nội dung nghiên cứu là quản lý thu BHXH bắt buộc, từ quy định của pháp luật, từ nội dung quản lý thu BHXH bắt buộc, bộ máy quản lý, từ các đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, từ các chế độ BHXH bắt buộc được hưởng, công tác thanh tra, kiểm tra, xử phạt vi phạm hành chính về BHXH bắt buộc... Phạm vi về không gian nghiên cứu tại địa bàn quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội. Phạm vi về thời gian nghiên cứu trong giai đoạn từ năm 2015-2020. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Việc nghiên cứu luận văn này dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa Mác- Lênin là duy vật biện chứng và duy vật lịch sử; dựa trên tư tưởng Hồ Chí Minh và chủ trương, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về an sinh xã hội, về xây dựng, hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm xã hội, v.v... Ở phương diện cụ thể, trong luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau đây: 5.1. Phương pháp tiếp cận thực tế quan sát, điều tra, thu thập, nghiên cứu tư liệu: Học viên đã thu thập và nghiên cứu tài liệu trong nước, nước ngoài từ các nguồn tài liệu chính thống (tài liệu lý luận về lý thuyết từ các học viện, viện nghiên cứu, trường đại học có uy tín, từ luận văn được công bố chính thức, báo cáo của cơ quan có thẩm quyền, quan điểm của các tổ chức, cá nhân là chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực nghiên cứu...chi tiết tại mục tài liệu kèm theo) để khẳng định mức độ chính xác và tin cậy của thông tin thu thập; kế thừa có chọn lọc các kết quả nghiên cứu của các công trình nghiên cứu khoa học có liên quan đến bảo hiểm xã hội trong phạm vi cả nước, phạm vi thành phố Hà Nội để hoàn thành nội dung Chương 1 của luận văn; đặc biệt là việc nghiên cứu tài liệu về thu bảo hiểm xã hội để hình thành cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội. Tại địa bàn điều tra, khảo sát, học viên đã sử dụng các loại tài liệu liên quan được lấy từ hệ thống dữ liệu chính thống của BHXH quận Hai Bà Trưng và các phòng, ngành như: phòng Lao động Thương binh và xã hội, Thanh tra quận, Liên đoàn lao động quận, Chi cục Thuế quận, Công an quận, Bưu điện Trung tâm 6 và
6 UBND 18 phường thuộc quận Hai Bà Trưng. Các báo cáo, văn bản được thu thập có nội dung chủ yếu về tình hình thực hiện chính sách, pháp luật trên địa bàn trong đó có nội dung về thu bảo hiểm xã hội như công tác thanh tra, kiểm tra, xử phạt vi phạm thu bảo hiểm xã hội, công tác phổ biến, tuyên truyền, giáo dục pháp luật tới đơn vị và người lao động, công tác phối hợp giữa các phòng, ngành trên địa bàn. Trên cơ sở phân tích các loại tài liệu được thu thập tại địa bàn điều tra, khảo sát, cùng với hệ thống tài liệu được học viên nghiên cứu thu thập để sử dụng hoàn thành nội dung Chương 1 và Chương 2 Luận văn. 5.2. Phương pháp tổng hợp và phân tích số liệu: Trên cơ sở các thông tin được thu thập, tổng hợp từ các tài liệu có liên quan đến vấn đề nghiên cứu (đặc biệt là tài liệu từ các báo cáo của cơ quan có thẩm quyền theo các giai đoạn), học viên chọn lọc các thông tin có liên quan đến thu bảo hiểm xã hội của cả nước, của thành phố Hà Nội, của quận Hai Bà Trưng để phân tích đạt nội dung của Chương 2 và Chương 3 Luận văn. 5.3. Phương pháp chuyên gia: Học viên đã tham vấn ý kiến thông qua trao đổi trực tiếp với các nhà quản lý, các nhà khoa học, các chuyên gia, cán bộ chuyên môn giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực để học viên đánh giá một cách đa chiều, toàn diện các nội dung của Luận văn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Những đóng góp dự kiến của luận văn: Luận văn góp phần hệ thống hóa và phân tích những vấn đề lý luận và thực tiễn về BHXH bắt buộc, thu BHXH bắt buộc, và quản lý thu BHXH bắt buộc được vận dụng tại địa bàn quận Hai Bà Trưng. Qua việc nghiên cứu Luận văn, giúp học viên tiếp cận với cơ sở lý luận của công tác thu BHXH ở tầm vĩ mô và được xem xét trong điều kiện thực tế ở địa phương và ở những thời điểm khác nhau, giúp học viên tiếp cận thực tiễn quản lý BHXH trên địa bàn, đặc biệt là việc tổng hợp, đánh giá, đề xuất giải quyết những khó khăn, vướng mắc bất cập liên quan đến việc quản lý nguồn thu, nhất là trách nhiệm của các doanh nghiệp trong việc nợ đọng BHXH, các vấn đề về quy trình thủ tục, việc nâng cao chất lượng dịch vụ công, vấn đề cải cách thủ tục hành chính trong việc
7 thực hiện các quy trình, thủ tục giải quyết chế độ, chính sách BHXH có liên quan… Việc nghiên cứu Luận văn giúp học viên có thêm kiến thức thực tiễn và vận dụng vào công việc hàng ngày liên quan đến tổ chức bộ máy quản lý, cơ chế thu cùng quy trình nghiệp vụ thu BHXH tiếp cận từ hoạt động quản lý tại cơ quan BHXH cấp huyện (gắn với BHXH quận Hai Bà Trưng). Kết quả nghiên cứu chỉ ra những kết quả đã đạt được cũng như những vấn đề còn tồn tại cần phải hoàn thiện trong quản lý thu BHXH. Từ đó kiến nghị, đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu BHXH tại cơ quan BHXH quận Hai Bà Trưng. 7. Kết cấu của luận văn Luận văn có phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, Phụ lục. Nội dung chính Luận văn chia thành 3 chương, cụ thể như sau: CHƯƠNG 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu Bảo hiểm xã hội CHƯƠNG 2: Thực trạng quản lý thu Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội quận Hai Bà Trưng giai đoạn 2015-2020. CHƯƠNG 3: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện quản lý thu Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội quận Hai Bà Trưng
8 1CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1.1 Khái niệm quản lý thu Bảo hiểm xã hội Trong quá trình tồn tại và phát triển cùa lịch sử loài người, con người luôn luôn phải lao động tạo ra của cải vật chất để thỏa mãn nhu cầu ăn, mặc, ở…Thực tiễn cuộc sống, không phải lúc nào con người cũng có đủ sức khỏe, khả năng lao động để phục vụ cuộc sống của chính mình và chăm lo đời sống cho gia đình, cống hiến cho xã hội. Bất kỳ ai cũng có thể phải đối mặt với rủi ro trong cuộc sống như ốm đau, bệnh tật, bị mất hay suy giảm khả năng lao động do những ảnh hưởng tiêu cực từ tự nhiên, từ tuổi tác, môi trường sống xung quanh và các tác nhân xã hội khác… Để khắc phục những rủi ro không may xảy đến, đảm bảo được nhu cầu sống tối thiểu, con người cần đến sự tương trợ của cộng đồng và xã hội thông qua các quỹ tương thân, tương ái đồng thời đòi hỏi giới chủ và Nhà nước phải có sự trợ giúp để đảm bảo cuộc sống cho họ. Hệ thống BHXH dần được hình thành và hình thành đầu tiên ở Đức năm 1850, chủ yếu do giai cấp công nhân đóng góp. Từ năm 1880, hệ thống BHXH đã có bước phát triển tiếp theo khi việc tham gia là bắt buộc và không chỉ người lao động mà giới chủ và Nhà nước cũng phải tham gia tạo nên mối quan hệ ba bên. Hệ thống BHXH nhanh chóng trở thành trụ cột cơ bản của chính sách an sinh xã hội tại mỗi quốc gia. Ở Việt Nam, năm 2006, khi Luật BHXH ra đời, thuật ngữ BHXH mới có khái niệm chính thức. Hiện nay, theo Khoản 1 và Khoản 2 Điều 3 Luật BHXH số 58/2014/QH13 của Quốc hội ban hành ngày 20/1/2014 thì “Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội” và “Bảo
9 hiểm xã hội bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức mà người lao động và người sử dụng lao động phải tham gia” [29]. Thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trong phạm vi nghiên cứu đề tài luận văn được hiểu là việc Nhà nước bắt buộc các đối tượng phải đóng BHXH theo mức phí nhất định theo quy định của pháp luật vào quỹ bảo hiểm xã hội [29]. Thu BHXH thực chất là sự phân phối lại một phần thu nhập của đối tượng tham gia BHXH, phân phối và phân phối lại một phần của cải xã hội dưới dạng giá trị nhằm giải quyết hài hòa các mặt lợi ích kinh tế và thực hiện các chức năng kinh tế- xã hội của Nhà nước. Trong phạm vi nghiên cứu đề tài, luận văn nghiên cứu tập trung về quản lý thu BHXH bắt buộc và được hiểu là các hoạt động quản lý Nhà nước của cơ quan có thẩm quyền trong lĩnh vực thu BHXH bắt buộc gồm xây dựng, ban hành chính sách, pháp luật; tổ chức bộ máy và quy trình thu BHXH bắt buộc; thanh tra, kiểm tra việc chấp hành thu BHXH bắt buộc nhằm mục tiêu thu đúng, thu đủ, thu kịp thời số tiền đóng BHXH từ các đối tượng tham gia BHXH. 1.1.2 Mục tiêu quản lý thu Bảo hiểm xã hội *) Phát triển quỹ Bảo hiểm xã hội Theo Khoản 4 Điều 3 Luật BHXH số 58/2014/QH13 thì “Quỹ BHXH là quỹ tài chính độc lập với ngân sách nhà nước, được hình thành từ đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động và có sự hỗ trợ của Nhà nước” [29]. Ở nước ta hiện nay, quỹ BHXH được hình thành từ phần đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động và phần hỗ trợ từ Ngân sách nhà nước; tiền sinh lời từ hoạt động đầu tư quỹ; tiền xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực BHXH; ngoài ra còn từ các nguồn hỗ trợ, viện trợ và các nguồn thu hợp pháp khác. Quỹ BHXH là bộ phận quan trọng nhất của ngành BHXH bao gồm quỹ ốm đau thai sản, quỹ tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp, quỹ hưu trí và tử tuất. Quỹ BHXH được sử dụng để chi trả các chế độ BHXH cho người lao động; đóng BHYT cho người hưởng lương hưu và trợ cấp BHXH hàng tháng; các chi phí quản lý BHXH theo quy định của luật; trả chi phí giám định mức suy giảm khả năng lao
10 động đối với trường hợp đang bảo lưu thời gian đóng đồng thời còn đầu tư để bảo toàn và tăng trưởng quỹ theo luật định [29]. Thực tế hiện nay việc chi trả các chế độ BHXH ngắn hạn gồm ốm đau thai sản, TNLĐ-BNN diễn ra thường xuyên, liên tục tại hầu khắp các đơn vị có tham gia đóng BHXH; việc chi trả lương hưu và trợ cấp BHXH cũng tăng lên do hàng năm Nhà nước đều có lộ trình điều chỉnh tăng mức lương hưu và trợ cấp BHXH, tuổi thọ của người dân cũng có xu hướng tăng; mức hưởng BHXH một lần cũng được điều chỉnh tăng từ sau Luật BHXH năm 2014… Do vậy, mục tiêu đầu tiên của quản lý thu BHXH là phải tổ chức thu đúng, thu đủ, thu kịp thời số tiền phải thu từ các đối tượng tham gia BHXH để phát triển quỹ BHXH, đảm bảo quỹ BHXH luôn dương để chi trả kịp thời các chế độ BHXH cho người lao động đồng thời góp phần duy trì bộ máy ngành BHXH hoạt động ổn định, có hiệu quả. *) Chống thất thoát quỹ Bảo hiểm xã hội Bên cạnh mục tiêu phát triển quỹ BHXH thì việc chống thất thoát quỹ BHXH cũng là mục tiêu quan trọng được đặt ra song song đồng thời trong công tác quản lý thu BHXH. Thực tế cho thấy, mặc dù quỹ BHXH phát triển ổn định nhưng công tác quản lý thu BHXH không chặt chẽ, không hiệu quả dẫn đến thu thiếu đối tượng, thu không đủ số tiền phải thu thì sẽ gây ra tình trạng thất thoát quỹ BHXH, làm tăng nguy cơ mất cân đối quỹ trong dài hạn, ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống chính sách BHXH. Hiện tượng thất thoát quỹ BHXH do những yếu kém trong công tác quản lý thu BHXH thường được nhận diện đó là: việc buông lỏng quản lý dẫn đến không nắm bắt kịp thời tình hình sử dụng lao động của các đơn vị, không phát hiện được việc đơn vị kê khai lao động bắt buộc tham gia BHXH thấp hơn số lao động làm việc thực tế; đăng ký mức lương làm căn cứ đóng BHXH thấp hơn mức lương thực trả cho người lao động; không có hoặc thiếu các giải pháp quyết liệt để xử lý dứt điểm tình trạng nợ đọng BHXH dẫn đến số nợ tăng nhanh và kéo dài; không bám sát tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh của đơn vị dẫn đến nợ ảo trở thành vấn