Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam

Chia sẻ: Kethamoi5 Kethamoi5 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:83

Thêm vào BST

Báo xấu

84
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu chung của luận văn là phân tích, đánh giá thực trạng và từ đó đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội, đảm bảo công tác an sinh xã hội trên địa bàn thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHẠM ĐÌNH TUẤN DŨNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ ĐIỆN BÀN, TỈNH QUẢNG NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ HÀ NỘI, năm 2019
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHẠM ĐÌNH TUẤN DŨNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ ĐIỆN BÀN, TỈNH QUẢNG NAM Chuyên ngành : Quản lý kinh tế Mã số : 8 34 04 10 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. NGUYỄN DUY LỢI HÀ NỘI, năm 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn “ Quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam” là trung thực, chính xác và không trùng lặp với các đề tài khác trong cùng lĩnh vực. Các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn này được trích dẫn có nguồn gốc rỏ ràng. Người cam đoan Phạm Đình Tuấn Dũng
LỜI CẢM ƠN Luận văn là kết quả của quá trình học tập, nghiên cứu ở nhà trường, kết hợp với kinh nghiệm trong quá trình công tác thực tiễn, với sự nỗ lực cố gắng của bản thân. Đạt được kết quả này tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới quý thầy, cô giáo của Học viện Khoa học xã hội; Cán bộ, viên chức Cơ sở Học viện Khoa học xã hội tại Thành phố Đà Nẵng và bạn bè đã nhiệt tình giúp đỡ, hỗ trợ cho tôi. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo, PGS.TS Nguyễn Duy Lợi là người trực tiếp hướng dẫn khoa học; Thầy đã dày công giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn đến ban lãnh đạo, cán bộ viên chức BHXH thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam đã giúp đỡ tôi trong thời gian thực hiện luận văn. Mặc dù đã có sự nỗ lực cố gắng nhưng luận văn không tránh khỏi những khiếm khuyết, tôi mong nhận được sự góp ý chân thành của quý thầy, cô, các bạn để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cám ơn!
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI ..........................................................................................................8 1.1. Tổng quan về quản lý thu BHXH ........................................................................8 1.2. Nội dung quản lý thu BHXH .............................................................................13 1.3. Những nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHXH ...........................................23 1.4. Kinh nghiệm của một số địa phương trong tỉnh Quảng Nam ............................25 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU BHXH TẠI BHXH THỊ XÃ ĐIỆN BÀN, TỈNH QUẢNG NAM .............................................28 2.1 Khái quát các đặc điểm, tình hình kinh tế-xã hội thị xã Điện Bàn và các nhân tố ảnh hưởng tới quản lý thu BHXH thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. .....................28 2.2. Thực trạng công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội tại BHXH thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam ........................................................................................................32 2.3. Đánh giá chung về công tác quản lý thu BHXH trên địa bàn thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam ........................................................................................................49 CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU BHXH TẠI BHXH THỊ XÃ ĐIỆN BÀN, TỈNH QUẢNG NAM ..............56 3.1. Căn cứ đề xuất giải pháp ....................................................................................56 3.2. Các giải pháp cụ thể ...........................................................................................59 3.3. Kiến nghị ............................................................................................................70 KẾT LUẬN ..............................................................................................................73 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Ý nghĩa 1 BHXH Bảo hiểm xã hội 2 NLĐ Người lao động 3 SDLĐ Sử dụng lao động 4 DN Doanh nghiệp 5 HCSN Hành chính sự nghiệp 6 UBND Uỷ ban nhân dân 7 NSNN Ngân sách nhà nước 8 BHYT Bảo hiểm y tế 9 DNNQD Doang nghiệp ngoài quốc doanh
DANH MỤC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang bảng Tình hình rà soát và cụ thể hóa các văn bản quy phạm pháp 2.1 34 luật về BHXH năm 2016-2018 2.2 Tình hình thực hiện công tác tuyên truyền năm 2016-2018 36 2.3 Dự toán về số thu BHXH giai đoạn năm 2016-2018 38 Số lượng đơn vị tham gia BHXH tại BHXH thị xã Điện Bàn 2.4 41 2016-2018 Số lượng lao động tham gia BHXH tại thị xã Điện Bàn 2016- 2.5 42 2018 Tổng hợp số liệu thu tại BHXH thị xã Điện Bàn năm 2016- 2.6 42 2018 2.7 Tình hình thực hiện dự toán thu BHXH năm 2016-2018 43 Tình hình thực hiện hoạt động thu BHXH tại BHXH thị xã 2.8 45 Điện Bàn năm 2016-2018 Tình hình nợ đọng BHXH tại BHXH thị xã Điện Bàn năm 2.9 46 2016-2018 2.10 Tình hình quyết toán thu – chi năm 2016-2018 47 Tình hình thực hiện kế hoạchkiểm tra tại BHXH thị xã Điện 2.11 48 Bàn 2016– 2018 Tình hình giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo của BHXH thị 2.12 49 xã Điện Bàn năm 2016-2018
DANH MỤC HÌNH Số hiệu Tên hình Trang hình 2.1 Hệ thống bộ máy tổ chức BHXH thị xã Điện Bàn 30
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cùng với sự phát triển về kinh tế không ngừng lớn mạnh thì chính sách an sinh xã hội của các nước trên thế giới cũng phát triển không ngừng. Ở nước ta, Bảo hiểm xã hội là một trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, góp phần công bằng xã hội, bảo đảm ổn định chính trị - xã hội, đời sống nhân dân, phát triển bền vững đất nước. Hệ thống pháp luật, chính sách BHXH bao gồm 05 chế độ hưu trí, tử tuất, thai sản, ốm đau, tai nạn lao động-bệnh nghề nghiệp đã từng bước được hoàn thiện, phù hợp với thực tế đất nước và thông lệ quốc tế. Chính sách BHXH đã khẳng định và phát huy vai trò là một trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, bảo đảm thay thế, hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ gặp phải những rủi ro trọng cuộc sống. Bảo hiểm xã hội là hoạt động do Nhà nước tổ chức thực hiện và quản lý, không vì mục tiêu lợi nhuận. Do đó, yếu tố quản lý luôn được xem là vấn đề quan trọng khi triển khai thực hiện thu bảo hiểm xã hội. Thị xã Điện Bàn là một huyện đồng bằng tỉnh Quảng Nam, hiện nay đang có sự chuyển dịch mạnh cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đã đang thu hút được nhiều doanh nghiệp đầu tư vào. Tại thị xã Điện Bàn có Khu công nghiệp Điện Nam-Điện Ngọc và 9 cụm công nghiệp đang thu hút một lượng lớn lao động. Những năm qua, chính sách bảo hiểm xã hội được tổ chức thực hiện và đạt những kết quả hết sức khả quan, kết quả thu năm sau luôn tăng cao hơn năm trước cả về số đơn vị, số người tham gia và số tiền thu. Công tác thu bảo hiểm xã hội là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu trong công tác của ngành bảo hiểm xã hội, do vậy luôn được bảo hiểm xã hội thị xã quan tâm và thực hiện quản lý tốt góp phần ổn định kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội trên địa bàn thị xã. Tuy nhiên, việc triển khai thực hiện chính sách BHXH vẫn còn nhiều hạn chế. Hệ thống pháp luật về BHXH chưa theo kịp tình hình phát triển kinh tế - xã 1
hội, chưa kịp thích ứng với sự già hoá dân số. Công tác phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội còn chậm; độ bao phủ bảo hiểm xã hội thấp; số người hưởng bảo hiểm xã hội một lần tăng nhanh. Tình trạng trốn đóng, nợ đóng, gian lận, trục lợi bảo hiểm xã hội phổ biến và chậm được khắc phục. Thực tế đó đã đặt ra yêu cầu cần có sự nghiên cứu một cách có hệ thống, toàn diện vấn đề quản lý thu bảo hiểm xã hội trong giai đoạn hiện nay trên địa bàn thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam, nhằm tìm ra những giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn thị xã, đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương trong điều kiện nền kinh tế hội nhập sâu rộng vào nên kinh tế thế giới. Với những yêu cầu trên, bản thân em chọn đề tài nghiên cứu: “ Quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam” cho luận văn thạc sĩ của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Mục tiêu chung của luận văn là phân tích, đánh giá thực trạng và từ đó đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội, đảm bảo công tác an sinh xã hội trên địa bàn thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. 2.2. Mục tiêu cụ thể Phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2016-2018. Từ đó, chỉ rõ những khó khăn, vướng mắc trong công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội. Đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội tại thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu công tác quản lý thu BHXH tại BHXH 2
thị xã Điện Bàn. - Phạm vi nghiên cứu + Phạm vi không gian: Nghiên cứu thực trạng quản lý thu BHXH tại BHXH thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. + Phạm vi thời gian: Nghiên cứu thực trạng quản lý thu BHXH của BHXH thị xã Điện Bàn giai đoạn 2016-2018 và các giải pháp được đề xuất trong luận văn có ý nghĩa trong hiện tại và 5 năm đến. 4. Câu hỏi nghiên cứu - Nội dung cơ bản của công tác quản lý thu BHXH bao gồm những vấn đề gì? Các tiêu chí nào phản ánh kết quả của công tác đó? Nhân tố nào ảnh hưởng đến công tác quản lý thu BHXH? - Thực trạng công tác quản lý thu BHXH tại BHXH thị xã Điện Bàn trong thời gian qua như thế nào? Những thành công đạt được, hạn chế và nguyên nhân? - BHXH thị xã Điện Bàn cần phải làm gì để hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH của mình? 5. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, tác giả luận văn sử dụng các phương pháp khác nhau, bổ sung cho nhau để giải quyết mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu đã đặt ra. Cụ thể, đề tài sử dụng hai nhóm phương pháp là phương pháp thu thập dữ liệu và phương pháp phân tích dữ liệu như sau: Nhóm phương pháp thu thập dữ liệu: -Thu thập, tìm kiếm các dữ liệu liên quan đến cơ sở lý luận của đề tài ở các sách, giáo trình, luận án, luật, nghị định, thông tư, văn bản chuyên ngành, bài báo khoa học chuyên ngành… được dùng để làm cơ sở lý luận về quản lý thu BHXH; nội dung, vai trò và sự cần thiết của quản lý thu BHXH. -Thu thập, nghiên cứu văn bản pháp luật BHXH, Dữ liệu thu thập từ tài liệu, thông tin nội bộ của BHXH thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam, các báo cáo hoạt động thu theo biểu mẫu quy định của BHXH thị xã Điện Bàn từ năm 2016-2018, các số liệu thống kê có liên quan… để làm cơ sở đánh giá thực trạng vấn đề nghiên 3
cứu. Các văn bản pháp luật về BHXH nhằm nghiên cứu thực trạng, ban hành và tổ chức thực hiện pháp luật liên quan đến phát triển BHXH. Cùng với các công tác quản lý sẽ sử dụng trong việc nghiên cứu các nội dung quản lý thu BHXH trên địa bàn thị xã Điện Bàn. Nhóm phương pháp phân tích dữ liệu: -Phương pháp phân tích thống kê: Phương pháp này được sử dụng để đưa ra các số liệu, các thông tin cần thiết trong phạm vi thời gian nghiên cứu đề tài nhằm đưa ra các nhận định về sự phát triển của đối tượng nghiên cứu cũng như là tạo cơ sở để dự đoán cho xu hướng phát triển tương lại của sự vật và hiện tượng. -Phương pháp tổng hợp dữ liệu: Phương pháp này được sử dụng để tổng hợp các kết quả điều tra, quan sát, các tài liệu thu thập được từ nhiều nguồn để đưa ra các kết luận, đánh giá phục cụ cho mục đích nghiên cứu của đề tài. Dựa vào các số liệu thu thập được ở trên tiến hành tổng hợp dưới dạng bảng Excel xây dựng các bản biểu, sơ đồ hình vẽ… -Phương pháp so sánh: Được thực hiện thông qua việc đối chiếu giữa các sự vật và hiện tượng với nhau để tìm ra những điểm giống nhau và khác nhau giữa chúng. Phương pháp này được thực hiện trong việc nghiên cứu đề tài là so sánh thực trạng công tác Quản lý nhà nước với các mục tiêu, định hướng đã đề ra, để đưa ra được các kết luận cần thiết. 6. Bố cục đề tài - Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH. - Chương 2: Thực trạng công tác quản lý thu BHXH tại BHXH thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. - Chương 3: Một số giải pháp hoàn thiện hơn công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm xã hội thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. 7. Tổng quan tài liệu nghiên cứu BHXH là chính sách lớn trong hệ thống chính sách an sinh xã hội nhằm mục đích mang công bằng xã hội đến với tất cả mọi người. Vì vậy, đã có rất nhiều luận án tiến sỹ, luận văn thạc sỹ nghiên cứu những vấn đề về chính sách BHXH, tuy 4
nhiên những đề tài về vấn đề quản lý thu BHXH vẫn đang hạn chế. Đã có một vài đề tài được nghiên cứu một cách có hệ thống, đó là: - Đề tài“Hoàn thiện công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Nam”, Nguyễn Thị Thanh Thanh (2017) hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về công tác quản lý thu BHXH, các nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến công tác quản lý thu BHXH, đề tài nghiên cứu đánh giá thực trạng công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội tại BHXH tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2014 – 2016; những thành công đạt được như: Công tác quản lý đối tượng tham gia, quản lý quỹ lương, mức đóng BHXH trên địa bàn đã được củng cố, hoàn thiện, công tác đôn đốc, vận động được quan tâm đúng mức. Bên cạnh đó, đề tài cũng cũng chỉ ra những hạn chế trong công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội tại BHXH tỉnh Quảng Nam như: tỷ lệ nợ còn khá cao, nhiều đơn vị chưa tham gia BHXH... Tác giả đã vận dụng lý luận và thực tiễn đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH tại BHXH tỉnh Quảng Nam. - Đề tài “Tăng cường công tác kiểm soát thu BHXH tại BHXH tỉnh Quảng Nam”, Nguyễn Thị Minh Trang (2017) đã dựa trên cơ sở lý luận về kiểm soát nội bộ, kiểm soát quy trình quản lý thu BHXH để làm rõ thực trạng và đánh giá công tác kiểm soát thu BHXH tại BHXH tỉnh Quảng Nam, bên cạnh đó tác giả đã tổng hợp các sai phạm, các hạn chế và nguyên nhân của thực trạng kiểm soát thu bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Nam; trên cơ sở đó tác giả đã đề xuất các giải pháp tăng cường kiểm soát thu bảo hiểm xã hội tại BHXH tỉnh Quảng Nam. Luận văn này trình bày về kiểm soát thu BHXH nên phạm vi nghiên cứu của luận văn này chủ yếu về vấn đề quy định kiểm soát thu. Luận văn thạc sỹ “ Tăng cường quản lý thu BHXH tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Nghệ An” (2013) tác giả Phạm Thị Phong. Luận văn phân tích thực trạng công tác quản lý thu BHXH tại BHXH tỉnh Nghệ An, đưa ra những giải pháp chủ yếu để nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH tại BHXH tỉnh Nghệ An. Từ những kết quả nghiên cứu, ta thấy được Luận văn đã đưa ra được những nhóm giải pháp, những kiến nghị, đề xuất nhằm tăng cường quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh Nghệ An. 5
Tuy nhiên, Luận văn nghiên cứu giai đoạn từ năm 2009 đến 2013 nên những nhóm giải pháp, kiến nghị, đề xuất của tác giả không còn phù hợp với thực tại; Luật BHXH số 58/2014/QH13 có hiệu lực từ ngày 01/01/2016 thay đổi rất nhiều nội dung mới nên cần phải có những giải pháp, kiến nghị và những đề xuất mới, phù hợp với hiện tại hơn. - Đề án khoa học: “Xây dựng quy định quản lý thu nợ BHXH, BHYT, BHTN”, chủ nhiệm đề án, Thạc sĩ Trần Đình Liệu, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam. Đề án đã nghiên cứu và đánh giá tình hình nợ BHXH, BHYT của các đơn vị sử dụng lao động tại 63 tỉnh, thành phố trên cả nước và công tác quản lý thu nợ BHXH, BHYT trong thời gian 03 năm 2010-2012. Xác định những nguyên nhân khách quan, chủ quan đồng thời đề xuất các giải pháp quản lý có hiệu quả nhằm chống thất thu, ngăn ngừa tình trạng chiếm dụng tiền đóng và giảm nợ đọng BHXH, BHYT như: + Hoàn thiện Luật BHXH và các văn bản hướng dẫn có liên quan, giao thẩm quyền thanh tra về thu BHXH, BHYT cho cơ quan BHXH. + Tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp uỷ Đảng và chính quyền địa phương, sự phối hợp của các cơ quan quản lý Nhà nước ở địa phương trong công tác thu hồi nợ đọng BHXH, BHYT. Tuy nhiên, từ ngày 1/1/2016, luật BHXH năm 2014 có hiệu lực thi hành, do đó đề án khoa học có những nội dung không còn phù hợp với thưc tế hiện tại. Tạp chí báo bảo hiểm xã hội kỳ 03, tháng 5/2017 (số 325) với bài “Không ngừng đổi mới, đẩy mạnh công tác tuyên truyền” của TS. Phạm Lương Sơn. Tác giả đã nêu lên những thuận lợi và thành tựu trong thời gian vừa qua và khẳng định công tác tuyên truyền đem lại hiệu quả tích cực, thiết thực, tạo được chuyển biến quan trọng làm nền tảng cho những hoạt động của ngành BHXH trong thời gian đến. Ngoài ra, bài viết cũng nêu lên được những tồn tại, yến kém, nguyên nhân trong công tác tuyên truyền và đưa ra những định hướng về nội dung, đối tượng, hình thức và một số giải pháp chủ yếu để thực hiện tốt công tác tuyên truyền như: đẩy mạnh công tác phối hợp với cơ quan truyền thông, cơ quan phối hợp, đơn vị chức 6
năng có liên quan để tuyên tuyền đến mọi đối tượng tham gia BHXH, BHYT; mở rộng phạm vi triển khai đến thôn, xóm, xã, phường; phân nhóm đối tượng có tỷ lệ tham gia BHXH, BHYT còn thấp như nông dân, xã viên hợp tác xã, người lao động tự do.... để có giải pháp triển khai, phát triển đối tượng. Những nghiên cứu ở trên đã dựa trên cơ sở lý luận về quản lý thu, tình hình thực tế công tác thu của từng địa phương trong nước, theo từng giai đoạn để có những luận giải, phân tích, đưa ra những giải pháp, kiến nghị và đề xuất để hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH nói chung, hay một địa phương, một số nhóm đối tượng … cho phù hợp. Tuy nhiên, tình hình thực tế ở các địa phương khác nhau, trong giai đoạn hiện nay với những sự thay đổi phát triển kinh tế - xã hội nhanh chóng cũng như những chính sách mới trong quản lý nhà nước về BHXH đặt ra những yêu cầu mới trong công tác quản lý thu để đạt được hiệu quả. Công tác thu BHXH trên địa bàn thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam đang có những hạn chế, tồn tại chưa mang lại kết quả như mong muốn, nhưng cũng chưa có đề tài nào nghiên cứu một cách có hệ thống về quản lý thu BHXH trên địa bàn thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. Trong luận văn, tác giả đã tham khao những đề tài nghiên cứu liên quan trên để có cái nhin tổng quát về quản lý thu BHXH nói chung, để tiếp cận vấn đề quản lý thu BHXH ở những góc độ khác nhau, xem xét những giải pháp, kiến nghị, đề xuất mà những đề tài đã đưa ra để gợi ý thêm những nhóm giải pháp phù hợp trên địa bàn thị xã Điện Bàn nhằm quản lý thu BHXH tốt hơn, nâng cao hiệu quả quản lý. 7
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1. Tổng quan về quản lý thu BHXH 1.1.1. Các quan điểm cơ bản về bảo hiểm xã hội Khi tiến hành tổ chức, thực hiện chính sách BHXH, các quốc gia đều lựa chọn hình thức, phương thức, cơ chế và mức độ thoả mãn các nhu cầu BHXH phù hợp với tập quán, khả năng trang trải và định hướng phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia mình, đồng thời cũng nhận thức thống nhất các quan điểm cơ bản về BHXH sau đây: 1.1.1.1. Chính sách Bảo hiểm xã hội là một bộ phận cấu thành và bộ phận quan trọng nhất trong chính sách xã hội Mục đích chủ yếu của BHXH là đảm bảo đời sống cho NLĐ và gia đình họ trước những rủi ro xã hội làm mất hoặc giảm thu nhập của NLĐ. Thực chất, BHXH là một chính sách đối với con người, nhằm đáp ứng một trong những quyền và nhu cầu đương nhiên của con người, nhu cầu an toàn về việc làm, an toàn lao động, an toàn xã hội… Từ quan điểm này cho thấy, hầu hết các quốc gia trên thế giới đều thừa nhận tính xã hội cao của BHXH, do đó BHXH không được coi là một hoạt động lợi nhuận mà là một hoạt động phi lợi nhuận, mang tính nhân văn sâu sắc. Ở Việt Nam, BHXH là một trong những chính sách trụ cột, quan trọng của Đảng và Nhà nước trong hệ thống ASXH. 1.1.1.2. Người sử dụng lao động phải có nghĩa vụ và trách nhiệm tham gia Bảo hiếm xã hội cho người lao động Người sử dụng lao động chính là các tổ chức, đơn vị, các doanh nghiệp và các cá nhân có thuê mướn lao động. Họ có nghĩa vụ đóng góp vào quỹ BHXH và có trách nhiệm thực hiện đầy đủ các chế độ BHXH đối với NLĐ mà họ đang sử dụng theo đúng quy định của luật pháp. Làm như vậy, người SDLĐ sẽ tránh được những 8
thiệt hại kinh tế do phải chi ra khoản tiền lớn khi có rủi ro xảy ra đối với NLĐ mình đang thuê mướn; đồng thời hạn chế tình trạng tranh chấp, kiến tạo mối quan hệ tốt hơn giữa chủ - thợ, tạo ra sự yên tâm và tích cực lao động sản xuất cho NLĐ. 1.1.1.3. Người lao động được bình đẳng về nghĩa vụ và quyền lợi đối với Bảo hiểm xã hội Tất cả NLĐ đều được bình đẳng về nghĩa vụ đóng góp và quyền lợi được trợ cấp BHXH. Khi các rủi ro không mong muốn xảy ra với NLĐ thì họ là người trực tiếp chịu tác động của những rủi ro đó. Do vậy, nếu muốn được hưởng BHXH tức được nhiều người khác hỗ trợ cho mình, chia sẻ rủi ro cùng với mình thì trước hết tự mình phải gánh chịu một phần rủi ro đó. Điều đó có nghĩa bản thân NLĐ phải có trách nhiệm và nghĩa vụ tham gia đóng góp BHXH để tự mình bảo hiểm cho mình. 1.1.1.4. Mức trợ cấp Bảo hiểm xã hội phụ thuộc vào các yếu tố Mức tiền lương lúc đang đi làm của người lao động; Mức độ suy giảm khả năng lao động (tỷ lệ thương tật); Ngành nghề, môi trường công tác; Thời gian công tác và thời gian đóng góp BHXH; Tuổi thọ bình quân của NLĐ. Tuy nhiên, về nguyên tắc, ai đóng cao hơn và thời hạn đóng lâu hơn sẽ được hưởng trợ cấp cao hơn và dài hơn,. mức trợ cấp BHXH phải thấp hơn mức lương lúc đang đi làm, nhưng thấp nhất cũng phải đảm bảo mức sống tối thiểu cho người được hưởng. Quan điểm này vừa phản ánh nguyên tắc phân phối lại quỹ BHXH cho những lao động tham gia BHXH vừa phản ánh tính cộng đồng xã hội. 1.1.2. Những vấn đề chung về quản lý thu BHXH 1.1.2.1. Khái niệm quản lý thu BHXH Khi nói đến quản lý thu BHXH là nói đến hàng loạt quan hệ, bao gồm quan hệ giữa: người lao động, người sử dụng lao động, cơ quan BHXH và Nhà nước. Trong mối quan hệ trên đây, thì người sử dụng lao động và người lao động là đối tượng được quản lý. Nhà nước là chủ thể duy nhất điều tiết và quản lý quỹ BHXH. Quản lý thu BHXH là sự tác động của Nhà nước thông qua các quy định của 9
Pháp luật, mang tính pháp lý bắt buộc các bên tham gia BHXH phải tuân thủ thực hiện; trong đó cơ quan BHXH sử dụng các biện pháp nghiệp vụ và các phương pháp đặc thù tác động trực tiếp và gián tiếp vào đối tượng đóng BHXH để đạt mục tiêu đề ra. 1.1.2.2. Đặc điểm quản lý thu BHXH - Quản lý thu BHXH của tổ chức hay đơn vị SDLĐ mà trình độ quản lý, ngành nghề, văn hóa, ngôn ngữ, chuyên môn, nghiệp vụ và nhận thức về pháp luật BHXH ở các tổ chức hay đơn vị SDLĐ là khác nhau. - Quản lý thu BHXH đối với đơn vị SDLĐ có số lượng đối tượng quản lý thu BHXH lớn: số lượng doanh nghiệp nhiều, hoạt động ở các lĩnh vực của nền kinh tế gây ra những khó khăn nhất định cho công tác quản lý thu BHXH. 1.1.2.3. Vai trò quản lý thu BHXH - BHXH có nội hàm rất rộng và phức tạp, bao gồm thu, chi, thực hiện các chế độ dài hạn, ngắn hạn; đối tượng và phạm vi áp dụng liên quan đến đời sống của người lao động làm công ăn lương; thực hiện tốt các chế độ BHXH là đảm bảo đời sống kinh tế, thu nhập cho NLĐ có tham gia BHXH, được coi như là "đầu ra" của BHXH và thu BHXH được coi là yếu tố "đầu vào" của BHXH. Quản lý thu BHXH là khâu đầu tiên trong việc xác lập mối quan hệ về BHXH giữa người sử dụng lao động, người lao động. Mối quan hệ ấy xác định trách nhiệm và quyền của các bên liên quan; đây là mối quan hệ quan trọng, vì có thực hiện mối quan hệ này thì mới có cơ sở để tổ chức thu BHXH, hình thành quỹ BHXH, thực hiện chi trả các chế độ BHXH cho người lao động. - BHXH thực hiện trên nguyên tắc tương trợ, hỗ trợ cộng đồng, lấy số đông bù số ít nên khi tham gia BHXH người lao động sẽ được san sẻ rủi ro khi gặp tai nạn lao động, ốm đau, thai sản, tử tuất. Người lao động khi nghỉ hưu sẽ có một khoản thu nhập để duy trì cuộc sống, sẽ đỡ gánh nặng cho gia đình, góp phần cho từng tế bào của xã hội ổn định, bền vững là cơ sở tạo lập nên một xã hội ổn định, bền vững. Khi người lao động có cuộc sống được đảm bảo, sẽ hạn chế được phân biệt đối xử, giảm bớt được sự phân cách giàu nghèo trong xã hội. Thông qua hoạt 10
động BHXH, Nhà nước sẽ là trung gian đứng ra điều chỉnh thu nhập, đảm bảo hài hoà lợi ích và công bằng cho NLĐ trong mọi thành phần kinh tế. Nói cách khác, NLĐ sẽ được công bằng hơn về quyền lợi, khi Nhà nước thực hiện chức năng phân phối và phân phối lại thu nhập thông qua chính sách BHXH, nhất là trong thời điểm hiện tại thu nhập của người lao động trực tiếp còn thấp hơn các khu vực khác. 1.1.2.4. Mục đích quản lý thu BHXH Thứ nhất, xác lập rõ ràng trách nhiệm và quyền của các bên tham gia BHXH, đó là: người sử dụng lao động, người lao động và cơ quan BHXH; phân định rõ chức năng quản lý nhà nước với chức năng hoạt động của BHXH. Thứ hai, đảm bảo cho yếu tố "đầu vào" ( khoản thu) đủ khả năng thực hiện quá trình tái sản xuất xã hội, tức là có thu đủ, thu kịp thời mới đảm bảo chi trả chế độ cho NLĐ, góp phần ổn định đời sống của NLĐ trong quá trình lao động không may bị rủi ro, tử tuất, nghỉ hưu, cũng như khi về già. Thứ ba, không bỏ sót nguồn thu, đảm bảo nguồn thu BHXH được sử dụng đúng mục đích; đồng thời làm cho nguồn thu BHXH liên tục tăng trưởng, quản lý chặt chẽ. Thứ tư, đảm bảo các quy định về thu BHXH được thực hiện có hiệu quả, kịp thời khắc phục được tính bình quân nhưng vẫn bảo đảm tính xã hội thông qua việc điều tiết, chia sẻ rủi ro. Trong bối cảnh hội nhập kinh tế hiện nay, quản lý thu BHXH lại càng có ý nghĩa sâu sắc trong việc phòng ngừa, ngăn chặn những lạm dụng của NSDLĐ với NLĐ nhất là việc thuê mướn, trả tiền lương, tiền công bất bình đẳng. 1.1.2.5. Nguyên tắc quản lý thu BHXH Thứ nhất: Thu đúng, đủ, kịp thời - Thu đúng, là đúng đối tượng, đúng tiền lương, tiền công, mức lương và đúng thời gian quy định: mọi NLĐ khi có HĐLĐ hoặc giao kết lao động theo quy định là đối tượng đóng BHXH bắt buộc. Việc xác định đúng đối tượng, mức lương làm căn cứ đóng BHXH của NLĐ là cơ sở quan trọng để đảm bảo thu đúng; việc thu đúng còn phụ thuộc vào tính chất hoạt động của đơn vị SDLĐ để xác định đúng 11
mức thu, đối tượng, phương thức thu. - Thu đủ, là thu số người thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc và số tiền phải đóng BHXH của NLĐ, NSDLĐ. - Thu kịp thời, là kịp về thời gian khi có phát sinh quan hệ lao động giữa người SDLĐ và NLĐ, tiền lương mà những quan hệ đó thuộc đối tượng, phạm vi tham gia BHXH. Chế độ, chính sách BHXH thường xuyên phải thay đổi để phù hợp với từng thời kỳ, ở mỗi thời điểm thay đổi đó cần phải tổ chức thực hiện thu BHXH của người SDLĐ và NLĐ đảm bảo kịp thời, không để nợ tiền thu, không bỏ sót lao động tham gia BHXH. Thứ hai: Tập trung, thống nhất, công khai Cơ chế thu BHXH được pháp luật quy định nhất quán và thống nhất, nguồn thu BHXH tập trung quản lý, điều tiết ở Trung ương là Bảo hiểm xã hội Việt Nam. Việc tham gia BHXH của NLĐ, người SDLĐ đảm bảo công khai, công bằng ở các thành phần kinh tế trong xã hội. Các đơn vị tham gia BHXH đều phải công khai tổng số lao động phải đóng BHXH và số tiền phải trích đóng theo đúng quy định, có sự thanh tra, kiểm tra, kiểm soát của cơ quan Nhà nước và giám sát của các cơ quan chức năng. Tính công bằng được thể hiện trong việc trích nộp thu Bảo hiểm xã hội, không phân biệt đối xử giữa các thành phần kinh tế, tức là đều có tỷ lệ phần trăm thu BHXH như nhau. Thứ ba: An toàn, hiệu quả Thực hiện việc quản lý chặt chẽ tiền thu BHXH theo chế độ quản lý tài chính của pháp luật và sử dụng nguồn thu có hiệu quả. Nguồn thu BHXH có khối lượng tiền nhàn rỗi tương đối lớn chưa sử dụng nên cần được đầu tư tăng trưởng, vừa nâng cao hiệu quả sử dụng và vừa an toàn, chống các yếu tố trượt giá. Do đó, thông qua cơ chế quản lý chặt chẽ về thu Bảo hiểm xã hội để tránh thất thoát, lạm dụng. 1.1.2.6. Đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội BHXH là việc lập ra một nguồn quỹ nhằm đảm bảo bù đắp cho các khoản thu nhập bị giảm hoặc mất đi của người lao động khi họ bị mất hoặc giảm khả năng lao động của mình, do ốm đau bệnh tật, tai nạn, tử tuất, bị mất việc làm. 12