Luận văn Thạc sĩ Quản lý văn hóa: Quản lý di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến, xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:105

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Quản lý văn hóa "Quản lý di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến, xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa" nghiên cứu giá trị lịch sử, văn hóa, nghệ thuật của quần thể di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến ở xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa; Đề xuất những giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý di tích trong giai đoạn này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý văn hóa: Quản lý di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến, xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa

UBND TỈNH THANH HÓA BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH THANH HÓA Hoàng Thị Dung QUẢN LÝ DI TÍCH BIA VÀ LĂNG MỘ LÊ THÌ HIẾN, XÃ THỌ PHÚ, HUYỆN TRIỆU SƠN, TỈNH THANH HÓA LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ VĂN HÓA Thanh Hóa, 2023
UBND TỈNH THANH HÓA BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH THANH HÓA Hoàng Thị Dung QUẢN LÝ DI TÍCH BIA VÀ LĂNG MỘ LÊ THÌ HIẾN, XÃ THỌ PHÚ, HUYỆN TRIỆU SƠN, TỈNH THANH HÓA Chuyên ngành: Quản lý văn hóa Mã số: 8229042 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ VĂN HÓA Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Trúc Quỳnh Thanh Hóa, 2023
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan những vấn đề được trình bày trong luận văn “Quản lý di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến, xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa" là kết quả nghiên cứu của bản thân tôi, dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Thị Trúc Quỳnh. Các số liệu, kết quả nghiên cứu và các dẫn chứng là hoàn toàn trung thực, có sự tham khảo, sưu tầm, thừa kế những nghiên cứu của các tác giả đi trước. Bên cạnh đó những trích dẫn trong luận văn đều được ghi rõ nguồn gốc hoặc chỉ rõ trong phần tài liệu tham khảo. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về những nội dung đã được trình bày trong luận văn. Tác giả luận văn Hoàng Thị Dung
ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i MỤC LỤC ........................................................................................................ ii DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT .............................................................. v DANH MỤC SƠ ĐỒ ...................................................................................... vi MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................... 1 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu .................................................................... 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................ 5 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu......................................................... 5 5. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 6 6. Những đóng góp của luận văn .............................................................. 7 7. Bố cục luận văn ..................................................................................... 7 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DI TÍCH LỊCH SỬ VÀ TỔNG QUAN VỀ DI TÍCH BIA VÀ LĂNG MỘ LÊ THÌ HIẾN Ở XÃ THỌ PHÚ, HUYỆN TRIỆU SƠN, TỈNH THANH HOÁ ........................... 8 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý di tích lịch sử văn hóa ................................ 8 1.1.1. Một số khái niệm liên quan ............................................................. 8 1.1.2. Nội dung quản lý nhà nước về di tích lịch sử - văn hoá .............. 16 1.2. Cơ sở pháp lý về công tác quản lý di tích lịch sử văn hóa .............. 18 1.2.1. Văn bản pháp lý của Đảng và Nhà nước ...................................... 18 1.2.2. Văn bản của Thanh Hóa về vấn đề quản lý di tích lịch sử văn hóa .. 20 1.2.3. Văn bản của huyện Triệu Sơn và xã Thọ Phú về vấn đề quản lý di tích lịch sử văn hóa ................................................................................. 22 1.3. Tổng quan về di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến ở xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hoá ........................................................... 24 1.3.1. Tổng quan về xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hoá ..... 24
iii 1.3.2. Tổng quan về Lê Thì Hiến và di tích bia và lăng mộ ................... 26 Tiểu kết chương 1 ................................................................................... 33 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ DI TÍCH BIA VÀ LĂNG MỘ LÊ THÌ HIẾN Ở XÃ THỌ PHÚ, HUYỆN TRIỆU SƠN, TỈNH THANH HOÁ ..................................................................................... 34 2.1. Phân cấp và bộ máy quản lý ............................................................ 34 2.1.1. Phân cấp quản lý ........................................................................... 34 2.1.2. Bộ máy quản lý ............................................................................. 37 2.2. Thực trạng công tác quản lý di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến .... 43 2.2.1. Thực trạng ban hành các văn bản quy phạm pháp luật về quản lý di tích ....................................................................................................... 43 2.2.2. Thực trạng xây dựng quy hoạch, kế hoạch, dự án bảo vệ và phát huy giá trị di tích ..................................................................................... 46 2.2.3. Thực trạng công tác tu bổ, trùng tu, tôn tạo di tích và tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật đối với di tích ............................................ 48 2.2.4. Thực trạng hoạt động nghiên cứu khoa học, đào tạo bồi dưỡng đội ngũ nhân lực ............................................................................................ 53 2.2.5. Thực trạng hoạt động quản lý, sử dụng các nguồn lực để bảo vệ, phát huy giá trị di tích ............................................................................. 56 2.2.6. Khai thác giá trị của di tích ........................................................... 58 2.2.7. Công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm, khen thưởng ........... 59 2.3. Đánh giá chung về công tác quản lý di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến tại xã Thọ Phú ................................................................................ 61 2.3.1. Những kết quả đạt được ................................................................ 61 2.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân .................................................... 63 Tiểu kết chương 2 ................................................................................... 66
iv Chƣơng 3. GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC QUẢN LÝ DI TÍCH BIA VÀ LĂNG MỘ LÊ THÌ HIẾN Ở XÃ THỌ PHÚ, HUYỆN TRIỆU SƠN, TỈNH THANH HOÁ ............................................................. 67 3.1. Định hướng quản lý di tích .............................................................. 67 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến ............................................................................................. 69 3.2.1. Nhóm giải pháp về tổ chức bộ máy và chỉ đạo triển khai các văn bản pháp quy ........................................................................................... 69 3.2.2. Nhóm giải pháp về phát huy giá trị di tích ................................... 77 Tiểu kết chương 3 ................................................................................... 83 KẾT LUẬN .................................................................................................... 84 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 86 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 90
v DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ BNV Bộ Nội vụ BQL Ban quản lý BQL Ban quản lý BVHTT Bộ Văn hóa thông tin BVHTT&DL Bộ Văn hóa thể thao và Du lịch CHXHCN Cộng Hòa xã hội chủ nghĩa CP Chính phủ CP Chính phủ CT Chỉ thị CT Chỉ thị CV Công văn DSVH Di sản văn hóa DSVH Di sản văn hóa DTLSVH Di tích lịch sử văn hóa HĐND Hội đồng Nhân dân LSVH Lịch sử văn hoá MTTQ Mặt trận tổ quốc NĐ Nghị định NQ Nghị quyết NXB Nhà xuất bản QĐ Quyết định QLDT-DT Quản lý Di tích - Danh thắng QLDTLSVH Quản lý Di tích lịch sử văn hóa QLNN Quản lý nhà nước TCN Trước công nguyên TDTT Thể dục thể thao TTg Thủ tướng TTLT Thông tư liên tịch TW Trung ương UBND Ủy ban Nhân dân VH,TT&DL Văn hoá, Thể thao và Du lịch VHTT Văn hóa - Thông tin
vi DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1: Sơ đồ phân cấp quản lý di tích trên địa bàn xã Thọ Phú ............... 35
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Di tích lịch sử văn hóa (DTLSVH) là một bộ phận quan trọng trong hệ giá trị di sản văn hóa của mỗi quốc gia, cô đọng toàn bộ đời sống tinh thần, tư tưởng, phản ánh quá trình dựng nước và giữ nước của mỗi quốc gia, dân tộc. Mỗi di sản văn hóa đều chứa đựng những giá trị lịch sử, văn hóa, tư tưởng của các quốc gia, dân tộc. Chính điều này đã tạo nên những đặc trưng riêng, bản sắc văn hóa riêng của mỗi quốc gia, dân tộc. Trên quan điểm kế thừa, phát huy những giá trị văn hóa của cha ông và sáng tạo ra những giá trị văn hóa mới, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều chính sách, văn bản pháp luật tạo điều kiện thuận lợi cho việc bảo tồn, tôn tạo hệ thống DTLSVH và đã đạt được những kết quả nhất định trong lĩnh vực này. Để công tác gìn giữ, bảo vệ và phát huy các giá trị di sản văn hóa một cách bền vững, công tác quản lý nhà nước, đặc biệt là quản lý nhà nước đối với hệ thống DTLSVH tại các địa phương thông qua hoạt động nghiên cứu, đánh giá nhằm đánh giá được thực trạng công tác quản lý một cách toàn diện, trên cơ sở đó có những điều chỉnh, hoàn thiện bộ máy quản lý cũng như xây dựng kế hoạch, giải pháp cho công tác bảo vệ và phát huy các DTLSVH phù hợp với bối cảnh hiện nay. Tỉnh Thanh Hóa là một tỉnh có lịch sử lâu đời, gắn liền với quá trình dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. Theo thống kê của Trung tâm Nghiên cứu lịch sử và Bảo vệ di sản văn hóa Thanh Hóa, trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa có 1535 di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh, trong đó có 850 di tích được xếp hạng (139 di tích xếp hạng cấp quốc gia và 711 di tích xếp hạng cấp tỉnh) Trong số 1.535 DTLSVH & DLTC trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa có di tích văn hóa bia và lăng mộ Lê Thì Hiến được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Đây là nơi chôn cất vị tướng trung quân ái quốc dưới triều vua Lê Thần Tông, Ông là người trung nghĩa, khảng khái, có trí lược, dũng
2 cảm, có tài ứng biến, trị quân hiệu lệnh nghiêm túc. Mỗi khi xuất chinh thường lập công kỳ, danh vọng rất cao đứng đầu các tướng. Được truy tặng Thái tể, tên thụy là Nghiêm Trí, phong làm phúc thần. Lăng mộ Lê Thì Hiến rộng khoảng 7,5 ha, được bao bọc bởi sông nhà Lê. Trước đây, di tích có 18 pho tượng được làm bằng đá khối, đường nét hoa văn chạm khắc tinh xảo, voi đá, ngựa đá ngồi chầu, bia đá… tuy nhiên, trải qua thời gian, dưới tác động của thời tiết và con người hiện nay di tích hầu như không còn gì. Dấu tích còn lại đến ngày nay chỉ còn một số hiện vật: 2 tấm bia lớn nên không thể đặt trên lưng rùa được: Tấm thứ nhất mái vòm. Chiều cao là 2,12,- rộng 1,3m và dày 0,95m. Trước và sau bia thụt vào 0,25m để tránh mưa nắng không làm mòn mặt bia. Trán bia khắc lưỡng long chầu nguyệt. Tấm bia thứ 2 ghi chép công lao của những tướng sĩ cùng thời với ông. Bia được ghép từ 6 tấm bia khác, có chiều dài tổng thể là 6m, chiều cao 1,8m cả mái. Trong khuôn viên còn một đôi tuấn mã và đôi voi, 2 hương án đá và một sập đá được ghép 2 sập làm một nên rất rộng. Hoa văn trang trí hai đầu, chân quỳ. Có 2 phỗng đá bị mất đầu, trong tư thế quỳ, tạc từ đá sa thạch...là thể hiện sự giao lưu với văn hóa Chăm. Trong thời gian qua, công tác quản lý nhà nước về di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến được các cấp các ngành quan tâm và có những kết quả đáng kể trong công tác bảo vệ và phát huy giá trị di tích. Tuy nhiên, trong công tác này vẫn còn gặp không ít khó khăn, vướng mắc trong cơ chế quản lý, bộ máy nhân sự, tài chính... Bên cạnh đó, việc tuyên truyền, phổ biến chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước tới các cộng đồng sinh sống quanh khu di tích chưa được chú trọng nhiều. Việc hưởng ứng tham gia bảo vệ, phát huy giá trị tại di tích còn hạn chế cả ở chính quyền và người dân. Chính vì vậy, không ai nghĩ đây là di tích đã được xếp hạng quốc gia, bởi giờ đây nó như một khu đất bỏ hoang, với lởm chởm cỏ dại, gạch đá, nằm lạc
3 lõng trong khu đất rộng lớn. Vì vậy, hơn bao giờ hết, công tác tổ chức và quản lý tại khu di tích trong giai đoạn hiện nay cần được tăng cường và nâng cao hiệu quả hoạt động để một di tích cấp quốc gia không bị lãng quên đồng thời đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa ngày càng cao của nhân dân. Là một cán bộ hiện đang công tác trong lĩnh vực văn hóa nên bản thân xác định rõ vai trò, tầm quan trọng của công tác quản lý nhà nước về di sản văn hóa của địa phương trong giai đoạn mới hiện nay. Vì vậy, học viên chọn đề tài luận văn “Quản lý di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến, xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa” làm luận văn tốt nghiệp chương trình đạo tạo thạc sĩ chuyên ngành Quản lý văn hoá. Hy vọng rằng đề tài sẽ góp phần trong công tác quản lý di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến, xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa nói riêng và quản lý di tích ở Việt Nam nói chung. 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Xứ Thanh vốn được mệnh danh là vùng đất “địa linh nhân kiệt”, “vùng đất đế vương”, nơi đây luôn sản sinh nhiều bậc anh hùng, tuấn kiệt, làm rạng danh non sơn, gấm vóc. Danh tướng Lê Thì Hiến, thời vua Lê Thần Tông cũng là một trong số bậc hào kiệt đó. Danh dự và vinh quang của ông được ghi vào sử sách nên khi ông qua đời, nơi ông sinh ra không chỉ xây dựng lăng tẩm mà còn khắc bia đá để ghi ơn, thờ phụng và lưu danh ông. Việc nghiên cứu về thân thế và sự nghiệp của Lê Thì Hiến cũng như di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến được nhiều nhà sử gia, nhà nghiên cứu, các nhà quản lý quan tâm dưới nhiều góc độ khác nhau. Cuốn "Lịch triều hiến chương loại chí" của Phan Huy Chú đã khái quát về cuộc đời và sự nghiệp của Lê Thì Hiến. Trong đó có đoạn viết "Ông là người trung nghĩa, khảng khái, có trí lược, dũng cảm, có tài ứng biến, trị quân hiệu lệnh nghiêm túc. Mỗi khi xuất chinh thường lập công kỳ, danh vọng rất cao đứng đầu các tướng. Được truy tặng Thái tể, tên thụy là Nghiêm Trí, phong làm phúc thần"[17].
4 Cuốn “Các vị thần thờ ở xứ Thanh” (Dịch từ cuốn Thanh Hóa Chư thần lục) do tác giả Lê Xuân Kỳ - Hoàng Hùng - Thích Tâm Minh, biên dịch xuất bản, nhà xuất bản Văn hóa Thông tin, Hà Nội, năm 2008. Cuốn sách đã viết tóm tắt về cuộc đời và sự nghiệp về Thái tế, Hào công Lê Thì Hiến [27]. Cuốn “Danh nhân Thanh Hóa, tập 5” do Ban nghiên cứu và Biên soạn Lịch sử Thanh Hóa biên soạn, nhà xuất bản Thanh Hóa, năm 2011. Cuốn sách đã viết tóm tắt về cuộc đời và sự nghiệp về Thái tế, Hào công Lê Thì Hiến. Cuốn sách “Lý lịch khoa học Di tích bia và lăng mộ Lê Thị Hiến, xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa” do Bảo tàng tỉnh Thanh Hóa xuất bản. Đây là tài liệu khoa học đánh giá sơ bộ giá trị của di tích về các mặt: tên di tích; đặc điểm phân bố; đường tiếp cận di tích; loại hình di tích; hiện vật bên trong di tích; giá trị lịch sử, khoa học, nghệ thuật và văn hóa; trạng thái bảo quản di tích; quy hoạch bảo vệ và sử dụng di tích; cơ sở pháp lý để các nhà quản lý văn hóa bảo vệ di tích văn hóa [6]. Cuốn “Lịch sử Đảng bộ xã Thọ Phú” do Ban Chấp hành Đảng bộ xã Thọ Phú và Nhà xuất bản Thanh Hóa ấn hành năm 2020, trong phần giới thiệu về lăng Lê Thì Hiến, cũng như viết về thân thế và sự nghiệp, truyền thống yêu nước của những người con xã Thọ Phú với ý chí kiên cường, họ đã có những đóng góp to lớn vào lịch sử dựng nước và giữ nước [1]. Ngoài ra, còn có các tài liệu khác cũng đề cập đến Thái tế, Hào công Lê Thì Hiến gồm: “Địa chí huyện Triệu Sơn” do Huyện ủy - Hội đồng nhân dân, UBND huyện Triệu Sơn, nhà xuất bản KHXH năm 2010; “Địa chí Thanh Hóa” do Tỉnh ủy - HĐND - UBND tỉnh Thanh Hóa chủ biên, tập II, nhà xuất bản KHXH, năm 2004; “Võ tướng Thanh Hóa” do tác giả Nguyễn Văn Thịnh, nhà xuất bản KHXH, năm 1998… Nhìn chung, các sưu tầm nghiên cứu và ấn phẩm về Lê Thì Hiến trong các tài liệu nói trên đã công bố thân thế sự nghiệp của Lê Thì Hiến từ nhiều góc độ và quan điểm khác nhau, nhưng những tài liệu trên chưa thực hiện tìm
5 hiểu nghiên cứu sâu và toàn diện về di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến, xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Những ấn phẩm trên giúp ích rất nhiều cho tác giả bài viết tìm hiểu về thân thế và sự nghiệp của Lê Thì Hiến. Tuy nhiên, chưa có công trình nào đề cập tới việc công tác quản lý di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến, xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Chính vì vậy, vấn đề quản lý di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến, xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa là một vấn đề mới, không trùng lặp với các công trình đã công bố. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu giá trị lịch sử, văn hóa, nghệ thuật của quần thể di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến ở xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa; Đề xuất những giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý di tích trong giai đoạn này. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở khoa học và cơ sở pháp lý về công tác quản lý di sản văn hóa nói chung và quản lý di tích lịch sử văn hóa nói riêng. - Nghiên cứu tổng thể không gian văn hóa - Địa điểm đặt di tích là thôn Phú Hào, xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa. - Khảo sát, phân tích đánh giá thực trạng công tác quản lý tại quần thể di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến từ năm 1993 đến nay. - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý loại hình di tích này trong giai đoạn hiện nay. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu chính của luận văn là công tác quản lý di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến, xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa.
6 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian nghiên cứu: Không gian và cảnh quan văn hóa thôn Phú Hào, xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa - Nơi di tích tồn tại. - Phạm vi thời gian nghiên cứu: Nghiên cứu từ năm 1993 - Khu di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến, xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa được xếp hạng cấp Quốc gia cho tới ngày nay. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu liên ngành: sử dụng dân tộc học, văn hóa học, xã hội học và các phương pháp nghiên cứu liên ngành khác để thu thập số liệu, kiểm chứng, so sánh kết quả nghiên cứu thông qua phỏng vấn, khảo sát… và làm rõ vấn đề trong bài báo thông qua tư liệu viết. Mặt khác, để hiểu thấu đáo lịch sử của một mảnh đất, một nhân vật lịch sử, một di tích lịch sử cần có sự tác động qua lại giữa điều kiện tự nhiên, môi trường xã hội và hoàn cảnh lịch sử. Phương pháp điều tra, phỏng vấn: Gặp gỡ và phỏng vấn trực tiếp với các cán bộ văn hóa xã và những người dân địa phương để tìm hiểu và thu thập tài liệu về di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến ở xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Đặc biệt gặp và trao đổi trực tiếp với người đang trực tiếp trông coi, quản lý lăng mộ nhằm thu thập thông tin nhằm nghiên sâu, hiểu k hơn về lăng mộ và vùng đất Thọ Phú. Phương pháp thực địa: Đây là ghi chép thực địa của tác giả trong nhiều cuộc điều tra, được sử dụng để so sánh và xác minh thông tin không rõ ràng hoặc không chính xác trong các tài liệu bằng văn bản với bằng chứng, lịch sử và đánh giá, và để thu thập thêm tài liệu lịch sử thực địa. Chúng tôi đã có những chuyến đi khảo sát thực tế ở di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến, xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa.
7 6. Những đóng góp của luận văn 6.1. Về mặt khoa học Luận văn là công trình đầu tiên nghiên cứu toàn diện nhất về di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến, xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Việc hoàn thiện kết quả nghiên cứu và luận án sẽ giúp các nhà quản lý, nghiên cứu và những người quan tâm đến di tích... có được hệ thống tư liệu tương đối đầy đủ về không gian cảnh quan, giá trị văn hóa, nghệ thuật, điêu khắc về di tích. Kết quả của luận văn là cơ sở để ứng dụng trong các lĩnh vực hoạt động công tác quản lý di tích lịch sử văn hóa tại đền thờ danh tướng. Kể từ đó, những thành tựu to lớn của di tích đã được khẳng định. Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý di tích, nhằm phát huy hiệu quả giá trị của di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến tại xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - văn hóa, giáo dục của địa phương. 6.2. Về mặt thực tiễn Luận văn là nguồn tư liệu khoa học đầy đủ cho các nhà quản lý văn hóa ở địa phương và công tác quản lý di tích lịch sử cấp cơ sở. Đồng thời, luận văn cũng góp phần làm phong phú thêm nguồn tư liệu, viết về di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến, xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa. 7. Bố cục luận văn Ngoài các phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục và Tài liệu tham khảo, nội dung luận văn gồm 03 chương : Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý di tích lịch sử và tổng quan về di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến ở xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa Chương 2: Thực trạng công tác quản lý di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến ở xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa Chương 3: Định hướng và giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý di tích bia và lăng mộ Lê Thì Hiến ở xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa
8 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DI TÍCH LỊCH SỬ VÀ TỔNG QUAN VỀ DI TÍCH BIA VÀ LĂNG MỘ LÊ THÌ HIẾN Ở XÃ THỌ PHÚ, HUYỆN TRIỆU SƠN, TỈNH THANH HÓA 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý di tích lịch sử văn hóa 1.1.1. Một số khái niệm liên quan 1.1.1.1 Di tích, di tích lịch sử văn hóa * Khái niệm di tích: Theo Từ điển Tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học Việt Nam: “Di tích là dấu vết có giá trị văn hóa, lịch sử còn sót lại dưới lòng đất hoặc trên bề mặt của quá khứ” [29]. Di tích lịch sử là những địa điểm, vật thể, trang phục, sự việc, ... trong lòng đất hoặc trên mặt đất (gọi chung là dấu vết của quá khứ), là những thứ được lưu lại thời kỳ rất nhiều năm trước và vẫn còn tồn tại cho tới hiện nay. Từ điển Bách Khoa thì: “Di tích văn hóa là dấu vết của quá khứ, là đối tượng nghiên cứu khảo cổ, lịch sử... Di tích văn hóa là di sản văn hóa, lịch sử được pháp luật bảo vệ, không ai được tự ý di chuyển, thay đổi, hủy hoại” [24, Tr.667]. * Khái niệm di tích lịch sử - văn hoá: Trong hiến chương Venice - hiến chương quốc tế về Bảo vệ và Trùng tu di tích và di chỉ (năm 1964), tại Điều 1 có định nghĩa: Di tích lịch sử không chỉ là một công trình kiến trúc mà còn là một khu vực đô thị hoặc nông thôn nơi tìm thấy bằng chứng về một nền văn minh cụ thể, sự phát triển quan trọng hoặc sự kiện lịch sử [18]. Trong Giáo trình Bảo tồn di tích lịch sử - văn hóa của Trường Đại học Quốc gia Hà Nội, tác giả Trịnh Thị Minh Đức, Phạm Thu Hương đưa ra một khái niệm khoa học về di tích lịch sử như sau: “Là không gian vật chất cụ thể,
9 khách quan, chứa đựng những giá trị lịch sử tiêu biểu; do tập thể hoặc cá nhân hoạt động lịch sử để lại” [20, tr.17]. Tại Điều 4, Luật Di sản văn hóa đã ghi nhận: “Di tích lịch sử - văn hóa là công trình xây dựng, địa điểm và các di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia thuộc công trình, địa điểm đó có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học” [28, tr.13]. Tóm lại, di tích lịch sử văn hóa là không gian vật chất cụ thể và cảnh quan thiên nhiên, chẳng hạn như các công trình kiến trúc, di tích và di tích văn hóa, cổ vật và bảo vật, v.v. Cảnh quan trong khuôn viên cảnh quan thiên nhiên, khu dân cư hoặc nơi diễn ra các hoạt động của con người, địa điểm liên quan đến các sự kiện lịch sử. Hay những nhân vật lịch sử, danh lam thắng cảnh lịch sử, danh nhân văn hóa và những giá trị văn hóa tinh thần liên quan đến công trình, địa điểm hay còn gọi là văn hóa phi vật thể. Trong đó, “Điều 29. của Luật Di sản văn hóa được sửa đổi năm 2009 đã quy định tiêu chuẩn xếp hạng di tích như sau: (1) Di tích cấp tỉnh là di tích có giá trị tiêu biểu của địa phương, bao gồm: - Công trình xây dựng, địa điểm ghi dấu sự kiện, mốc lịch sử quan trọng của địa phương hoặc gắn với nhân vật có ảnh hưởng tích cực đến sự phát triển của địa phương trong các thời kỳ lịch sử; - Công trình kiến trúc, nghệ thuật, quần thể kiến trúc, tổng thể kiến trúc đô thị và địa điểm cư trú có giá trị trong phạm vi địa phương; - Địa điểm khảo cổ có giá trị trong phạm vi địa phương; - Cảnh quan thiên nhiên hoặc địa điểm có sự kết hợp giữa cảnh quan thiên nhiên với công trình kiến trúc, nghệ thuật có giá trị trong phạm vi địa phương. (2) Di tích quốc gia là di tích có giá trị tiêu biểu của quốc gia, bao gồm: - Công trình xây dựng, địa điểm ghi dấu sự kiện, mốc lịch sử quan trọng của dân tộc hoặc gắn với anh hùng dân tộc, danh nhân, nhà hoạt động chính trị, văn hóa, nghệ thuật, khoa học nổi tiếng có ảnh hưởng quan trọng đối với tiến trình lịch sử của dân tộc;
10 - Công trình kiến trúc, nghệ thuật, quần thể kiến trúc, tổng thể kiến trúc đô thị và địa điểm cư trú có giá trị tiêu biểu trong các giai đoạn phát triển kiến trúc, nghệ thuật Việt Nam; - Địa điểm khảo cổ có giá trị nổi bật đánh dấu các giai đoạn phát triển của văn hóa khảo cổ; - Cảnh quan thiên nhiên đẹp hoặc địa điểm có sự kết hợp giữa cảnh quan thiên nhiên với công trình kiến trúc, nghệ thuật hoặc khu vực thiên nhiên có giá trị khoa học về địa chất, địa mạo, địa lý, đa dạng sinh học, hệ sinh thái đặc thù. (3) Di tích quốc gia đặc biệt là di tích có giá trị đặc biệt tiêu biểu của quốc gia, bao gồm: - Công trình xây dựng, địa điểm gắn với sự kiện đánh dấu bước chuyển biến đặc biệt quan trọng của lịch sử dân tộc hoặc gắn với anh hùng dân tộc, danh nhân tiêu biểu có ảnh hưởng to lớn đối với tiến trình lịch sử của dân tộc; - Công trình kiến trúc, nghệ thuật, quần thể kiến trúc, tổng thể kiến trúc đô thị và địa điểm cư trú có giá trị đặc biệt đánh dấu các giai đoạn phát triển kiến trúc, nghệ thuật Việt Nam; - Địa điểm khảo cổ có giá trị nổi bật đánh dấu các giai đoạn phát triển văn hóa khảo cổ quan trọng của Việt Nam và thế giới; - Cảnh quan thiên nhiên nổi tiếng hoặc địa điểm có sự kết hợp giữa cảnh quan thiên nhiên với công trình kiến trúc, nghệ thuật có giá trị đặc biệt của quốc gia hoặc khu vực thiên nhiên có giá trị về địa chất, địa mạo, địa lý, đa dạng sinh học và hệ sinh thái đặc thù nổi tiếng của Việt Nam và thế giới.” * Các tiêu chí của di tích lịch sử - văn hoá: Để được coi là một hiện vật lịch sử, hiện vật phải đáp ứng một trong các tiêu chí được quy định trong mục 28 của Đạo luật Di sản Văn hóa 2013, như sau:
11 - Công trình xây dựng, địa điểm gắn với sự kiện lịch sử, văn hóa tiêu biểu của quốc gia hoặc địa phương; - Công trình xây dựng, địa điểm gắn với thân thế, sự nghiệp của các anh hùng dân tộc, danh nhân, nhân vật lịch sử có ảnh hưởng tích cực đến sự phát triển quốc gia hoặc của địa phương trong các thời kỳ lịch sử; - Địa điểm khảo cổ có giá trị tiêu biểu; - Công trình kiến trúc, nghệ thuật, quần thể kiến trúc, tổng thể kiến trúc đô thị và địa điểm cư trú có giá trị tiêu biểu cho một hoặc nhiều giai đoạn phát triển kiến trúc, nghệ thuật [28]. 1.1.1.2. Bảo vệ, phát huy giá trị di tích Có nhiều khái niệm, định nghĩa về thuật ngữ “bảo vệ” và bảo vệ di sản văn hóa. Bảo vệ di sản (heritage preservation) được hiểu như là các nỗ lực nhằm bảo vệ và giữ gìn sự tồn tại của di sản theo dạng thức vốn có của nó. Bảo vệ và giữ gìn sự tồn tại của sự vật hiện tượng theo dạng thức vốn có của nó. Bảo vệ là giữ lại, không để mất đi, không để bị thay đổi, biến hóa hay biến thái [16]. Các đối tượng bảo vệ (tức là các giá trị di sản văn hóa vật thể và phi vật thể) cần đáp ứng hai điều kiện: Thứ nhất, phải xem xét bản chất, giá trị thực của nó, được nhìn nhận minh bạch, không thắc mắc, tranh chấp. Thứ hai, nó phải chứa đựng khả năng, hay ít nhất là tiềm năng, về sự trường tồn theo thời gian, một giá trị biểu hiện nhiều lần trước những biến đổi tất yếu của đời sống vật chất thuần túy (tức là giá trị trường tồn). Đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế thị trường và quá trình toàn cầu hóa đang diễn ra vô cùng sôi động.
12 Bảo vệ di sản văn hóa lịch sử - yếu tố quan trọng để phát triển bền vững. Xét từ góc độ di tích văn hóa có giữ được chức năng vốn có của mình ngay từ đầu hay trong suốt quá trình tồn tại hay không, người ta chia di tích văn hóa thành hai loại: di tích văn hóa “sống” và di tích văn hóa “chết”. Di tích lịch sử Việt Nam rất đa dạng, phong phú về loại hình, nhưng di tích văn hóa “chết” không nhiều, phần lớn là di tích văn hóa “sống”. Các công trình tôn giáo như nhà công vụ, đền, chùa, miếu... các công trình phục vụ dân sinh như nhà cửa, cầu cống, cửa hàng... những công trình có lịch sử hàng trăm năm được coi là di tích văn hóa, còn đối với người dân thì đó là di tích văn hóa, nơi ở, nơi tổ chức các sự kiện cộng đồng, đời sống tinh thần và tâm linh. Dưới góc độ hình thức tồn tại, di sản văn hóa được chia thành hai loại: di sản văn hóa phi vật thể và di sản văn hóa vật thể (di tích văn hóa). Tuy có sự khác nhau nhưng giữa hai loại hình luôn tồn tại mối quan hệ hữu cơ, biện chứng, chúng cùng tồn tại và tác động qua lại. Mỗi di tích do tổ tiên tạo ra đều liên quan đến nhu cầu về một loại hoạt động tâm linh nào đó. Di tích lịch sử văn hóa là sản phẩm vật chất nhưng bao giờ cũng mang yếu tố phi vật chất, đó là thông tin, tính sáng tạo, nhận thức xã hội, đời sống tinh thần, đời sống tâm linh do thế hệ trước truyền lại. Vì vậy, bảo vệ và phát huy giá trị các di tích văn hóa không chỉ bảo tồn các sản phẩm vật thể mà còn góp phần làm thăng hoa các di sản văn hóa phi vật thể, trong đó tính dân tộc, truyền thống, tinh hoa, bản sắc văn hóa dân tộc của các di sản văn hóa được vun đắp và kế thừa - quan trọng một phần của nhân tố không thể thiếu để phát triển bền vững. Bảo tồn và phát triển là hai yếu tố chiến lược quan trọng của mọi quốc gia. Trong lĩnh vực di sản văn hóa, việc bảo vệ và phát huy giá trị các di tích văn hóa (đúng cách) sẽ có tác dụng thiết thực đối với sự phát triển kinh tế, xã hội.