Luận văn Thạc sĩ Quản trị các tổ chức tài chính: Hoàn thiện cơ chế bảo hiểm tiền gửi ở Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:95

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn tập trung phân tích các kết quả đạt được cũng như những hạn chế của cơ chế bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam trong giai đoạn 5 năm từ năm 2014 đến năm 2018, so sánh với kinh nghiệm quốc tế để từ đó đưa ra những đề xuất nhằm hoàn thiện cơ chế bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản trị các tổ chức tài chính: Hoàn thiện cơ chế bảo hiểm tiền gửi ở Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o--------- NGUYỄN TIẾN DŨNG HOÀN THIỆN CƠ CHẾ BẢO HIỂM TIỀN GỬI TẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ CÁC TỔ CHỨC TÀI CHÍNH CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG HàNội - 2019
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o--------- NGUYỄN TIẾN DŨNG HOÀN THIỆN CƠ CHẾ BẢO HIỂM TIỀN GỬI TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản trị các tổ chức tài chính Mã số: Chuyên ngành thí điểm LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ CÁC TỔ CHỨC TÀI CHÍNH CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. VŨ VĂN LONG XÁC NHẬN CỦA XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CÁN BỘ HƯỚNG DẪN CHẤM LUẬN VĂN TS. VŨ VĂN LONG PGS.TS. LÊ TRUNG THÀNH HàNội - Năm 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là kết quả nghiên cứu của riêng tôi, chưa được công bố trong bất cứ một công trình nghiên cứu nào của người khác. Trong quá trình thực hiện, việc sử dụng kết quả, trích dẫn tài liệu của người khác đảm bảo theo đúng các quy định. Các nội dung trích dẫn và tham khảo các tài liệu, sách báo, thông tin được đăng tải trên các tác phẩm, tạp chí và trang web theo danh mục tài liệu tham khảo của luận văn. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Tiến Dũng
LỜI CẢM ƠN Luận văn thạc sĩ chuyên ngành tài chính ngân hàng với đề tài “Hoàn thiện cơ chế bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam” là kết quả của quá trình cố gắng không ngừng của bản thân và được sự giúp đỡ, động viên khích lệ của các thầy, bạn bè đồng nghiệp và người thân. Qua trang viết này tác giả xin gửi lời cảm ơn tới những người đã giúp đỡ tôi trong thời gian học tập - nghiên cứu khoa học vừa qua. Tác giả xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành đến giáo viên hướng dẫn khoa học TS. Vũ Văn Long đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tác giả trong quá trình nghiên cứu, thực hiện luận văn của mình, giúp tác giả trang bị thêm được nhiều kiến thức cũng như phương pháp nghiên cứu khoa học đểhoàn thiện luận văn của mình. Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến toàn thể đồng nghiệp, các thầy, cô giáo trong Hội đồng Khoa học, phòngĐào tạo và Khoa Tài chính Ngân hàng trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc Gia Hà Nội đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tác giả hoàn thành luận văn này.
MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................... i DANH MỤC HÌNH .................................................................................................. ii DANH MỤC ĐỒ THỊ ............................................................................................. iii DANH MỤC BẢNG ................................................................................................ iv MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ CỞ LÝ LUẬN VỀ CƠ CHẾ BẢO HIỂM TIỀN GỬI .........................................................5 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ......................................................................5 1.1.1. Tình hình nghiên cứu tại nước ngoài ................................................................5 1.1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước ......................................................................5 1.2. Lý luận chung về cơ chế bảo hiểm tiền gửi ......................................................8 1.2.1. Khái quát về tổ chức bảo hiểm tiền gửi ............................................................8 1.2.2. Cơ chế bảo hiểm tiền gửi ................................................................................12 1.2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến cơ chế BHTG........................................................19 1.2.4. Vai trò của tổ chức bảo hiểm tiền gửi trong mạng an toàn tài chính .............23 1.3. Kinh nghiệm quốc tế về cơ chế BHTG và bài học cho Việt Nam ................25 1.3.1. Kinh nghiệm quốc tế về cơ chế BHTG ............................................................25 1.3.2. Bài học đối với Việt Nam ................................................................................34 CHƢƠNG 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................37 2.1. Thiết kế nghiên cứu ..........................................................................................37 2.1.1. Nguồn thu thập dữ liệu ....................................................................................37 2.1.2. Phương pháp thu thập dữ liệu.........................................................................37 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu.................................................................................38 2.2.1. Phương pháp tổng hợp và xử lý dữ liệu ..........................................................38 2.2.2. Phương pháp phân tích và đánh giá ...............................................................39
CHƢƠNG 3. THỰC TRẠNG CƠ CHẾ BẢO HIỂM TIỀN GỬI TẠI VIỆT NAM . 41 3.1. Khái quát về Bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam ................................................41 3.1.1. Bối cảnh ra đời ................................................................................................41 3.1.2. Mô hình tổ chức và hoạt động của BHTGVN .................................................42 3.2. Thực trạng cơ chế BHTG tại BHTGVN ........................................................44 3.2.1. Thực tiễn hoạt động và cơ sở pháp lý hiện hành của BHTGVN .....................44 3.2.2. Thực trạng cơ chế BHTG tại BHTGVN ..........................................................49 3.3. Hạn chế và nguyên nhân..................................................................................59 3.3.1. Hạn chế ...........................................................................................................59 3.3.2. Nguyên nhân và bài học kinh nghiệm .............................................................61 3.4. Đánh giá thực trạng cơ chế BHTG tại BHTGVN .........................................63 CHƢƠNG 4. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CƠ CHẾ BẢO HIỂMTIỀN GỬI TẠI VIỆT NAM ......................................................................................................67 4.1. Định hƣớng phát triển của BHTGVN ............................................................67 4.1.1. Bối cảnh kinh tế thế giới .................................................................................67 4.1.2. Bối cảnh kinh tế trong nước ............................................................................69 4.1.3. Định hướng phát triển của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ................................71 4.2. Giải pháp hoàn thiện cơ chế BHTG tại Việt Nam ........................................72 4.2.1. Nhóm giải pháp chung ....................................................................................72 4.2.2. Nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động nghiệp vụ BHTG ...................73 4.2.3. Nhóm giải pháp nâng cao năng lực hoạt động, trình độ người lao động và ứng dụng công nghệ hiện đại ....................................................................................76 4.3. Đề xuất, kiến nghị .............................................................................................77 4.3.1. Đối với Quốc hội .............................................................................................77 4.3.2. Đối với Chính phủ ...........................................................................................77 4.3.3. Đối với Ngân hàng Nhà nước và các bộ, ngành liên quan .............................79 4.3.4. Đối với Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ...............................................................79 KẾT LUẬN ..............................................................................................................80 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................81 PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 BHTG Bảo hiểm tiền gửi 2 BHTGVN Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam 3 IADI Hiệp hội BHTG quốc tế 4 NHNN Ngân hàng Nhà nước 5 NHTW Ngân hàng Trung ương 6 QTDND Quỹ tín dụng nhân dân 7 TCTD Tổ chức tín dụng i
DANH MỤC HÌNH STT Hình Nội dung Trang 1 Hình 1.1 Vai trò của BHTG 10 2 Hình 1.2 Sơ đồ Venn Mạng an toàn tài chính 24 3 Hình 1.3 Mô hình mạng an toàn tài chính quốc gia phổ 24 biến hiện nay 4 Hình 1.4 Thống kê mô hình của các tổ chức thành viên 28 IADI 5 Hình 3.1 Sơđồ tổ chức của BHTGVN 43 ii
DANH MỤC ĐỒ THỊ STT Đồ thị Nội dung Trang 1 Đồ thị 3.1 Số liệu thu phí BHTG giai đoạn 2010 - 2018 50 Quy mô quỹ dự phòng nghiệp vụ/tổng số dư tiền gửi 2 Đồ thị 3.2 55 được bảo hiểm giai đoạn 2010 - 2018 iii
DANH MỤC BẢNG STT Bảng Nội dung Trang Các hình thức đầu tư vốn của các tổ chức 1 Bảng 1.1 30 BHTG 2 Bảng 1.2 Cơ chế xử lý các tổ chức tham gia BHTG 33 3 Bảng 3.1 Cơ sở pháp lý hiện hành về BHTG 47 Số lượng tổ chức tham gia BHTG được kiểm 4 Bảng 3.2 53 tra tại chỗ giai đoạn 2014 - 2018 iv
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm vừa qua, kinh tế xã hội Việt Nam đã đạt được những thành tựu có ý nghĩa rất quan trọng, kinh tế vĩ mô ổn định tạo điều kiện phát triển bền vững,lạm phát được kiểm soát ở mức hợp lý và thấp hơn nhiều so với giai đoạn trước, tăng trưởng kinh tế ở mức khá, an sinh xã hội được đảm bảo. Một số kết quả cụ thể như nền kinh tế Việt Nam lấy lại đà tăng trưởng, GDP năm 2018 tăng 7,08% so với cùng kỳ năm trước, đây là mức tăng cao nhất trong vòng 10 năm qua. GDP bình quân 8 năm (2011 – 2018) đạt khoảng 6,21%/năm. GDP bình quân đầu người năm 2018 đạt 58,5 triệu đồng, tương đương 2.587 USD, tăng 202 USD so với năm 2017. Lạm phát được kiểm soát, giảm mạnh từ 18,13% (năm 2011) xuống 3,54% (năm 2018). Cán cân thương mại của Việt Nam được cải thiện, về cơ bản Việt Nam chuyển từ nhập siêu sang xuất siêu nhờ tốc độ xuất khẩu tăng mạnh. Hệ thống ngân hàng Việt Nam không ngừng lớn mạnh về quy mô vốn cũng như tài sản, đảm bảo nhiệm vụ lưu thông vốn thông suốt và đóng góp ngày càng quan trọng vào sự phát triển của nền kinh tế quốc gia. Tổng tài sản của toàn hệ thống liên tục tăng lên qua các năm, cụ thể năm 2011, tổng tài sản của hệ thống mới ở mức 4.655 nghìn tỷ đồng thì đến tháng 12 năm 2018, con số này đã tăng 2,27 lần, ở mức 11.060 nghìn tỷ đồng. Vốn huy động và tín dụng của hệ thống ngân hàng tăng trưởng liên tục ở mức 12-18%/năm. Kết quả kinh doanh liên tục có lãi, chất lượng tín dụng được cải thiện, tỷ lệ nợ xấu trong những năm gần đây luôn được duy trì ở mức dưới 3%. Đề án “Cơ cấu lại hệ thống các TCTD giai đoạn 2011-2015” đã cơ bản giải quyết được vấn đề thiếu thanh khoản hệ thống; xử lý các TCTD yếu kém nhưng vẫn đảm bảo an toàn hệ thống với mức tổn thất và chi phí thấp nhất cho ngân sách Nhà nước. Tuy nhiên, ở giai đoạn này quá trình sắp xếp, thu gọn lại hệ thống ngân hàng, giảm về mặt số lượng nhưng vẫn chưa giải quyết được vấn đề về chất lượng. Theo 1
báo cáo của Uỷ ban giám sát tài chính quốc gia, vẫn còn nhiều tổ chức tín dụng được nhận định là yếu kém và tập trung nhiều nợ xấu. Chính vì vậy, đề án “Cơ cấu lại hệ thống các TCTD gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2016-2020” đã đặt ra yêu cầu cho nhiều bộ, ngành, các tổ chức liên quan và hệ thống các TCTD cùng vào cuộc để vừa tiếp tục xử lý nợ xấu, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, quản trị ngân hàng và quyết liệt trong sở hữu chéo, từng bước triển khai áp dụng Basel II theo đúng lộ trình. Cùng với sự phát triển của nền kinh tế và hệ thống ngân hàng Việt Nam, qua gần 20 năm hoạt động, BHTGVN đã đạt được những thành tựu đáng kể, triển khai chính sách bảo hiểm tiền gửi đến 100% tổ chức tín dụng; bảo toàn, phát triển nguồn vốn và xây dựng hệ thống trên toàn quốc. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, cơ chế bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam vẫn còn những hạn chế nhất định, đặc biệt trong bối cảnh ngành ngân hàng triển khai đồng bộ các biện pháp tái cơ cấu hệ thống các TCTD, đặt ra yêu cầu cần hoàn thiện cơ chế bảo hiểm tiền gửi nhằm phát huy tốt nhất vai trò của tổ chức bảo hiểm tiền gửi, đưa cơ chế bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam tiệm cận với thông lệ quốc tế nhằm bảo vệ tốt nhất quyền lợi của người gửi tiền và đóng góp hiệu quả vào việc đảm bảo an toàn của hệ thống các TCTD, trước mắttập trung vào hệ thống các QTDND. Từ thực tế đó, đề tài “Hoàn thiện cơ chế bảo hiểm tiền gửi ở Việt Nam” được lựa chọn làm nội dung nghiên cứu của luận văn. Luận văn tập trung phân tích các kết quả đạt được cũng như những hạn chế của cơ chế bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam trong giai đoạn 5 năm từ năm 2014 đến năm 2018, so sánh với kinh nghiệm quốc tế để từ đó đưa ra những đề xuất nhằm hoàn thiện cơ chế bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam. 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài Mục tiêu của việc nghiên cứu đề tài “Hoàn thiện cơ chế bảo hiểm tiền gửi ở Việt Nam” là đưa ra được tổng quan về bảo hiểm tiền gửi và kinh nghiệm quốc tế về hoạt động bảo hiểm tiền gửi, đánh giá những kết quả đạt được và hạn chế về cơ chế BHTG qua việc nghiên cứu thực trạng tổ chức và hoạt động bảo hiểm tiền gửi ở 2
Việt Nam. Tìm ra nguyên nhân của những hạn chế để đưa ra các nhóm giải pháp nhằm hoàn thiện cơ chế bảo hiểm tiền gửi ở Việt Nam. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài (1) Cơ sở lý luận về cơ chế BHTG? (2) Thực trạng cơ chế BHTG tại Việt Nam như thế nào? (3) Làm thế nào để hoàn thiện cơ chế BHTG tại Việt Nam? 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu:Luận văn đi sâu nghiên cứu về cơ chếBHTG ở Việt Nam kết hợp với nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế về hoạt động BHTG từ đó đưa ra một số giải pháp hoàn thiện cơ chế BHTG tại BHTGVN. Phạm vi nghiên cứu: - Về không gian: Đề tài được nghiên cứutại tổ chức BHTGVN. - Về thời gian: Đề tài giới hạn thời gian nghiên cứu từ năm 2014 đến năm 2018. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Dữ liệu được sử dụng chủ yếu bao gồm: dữ liệu sơ cấp và dữ liệu thứ cấp. Dữ liệu sau khi thu thập được tác giả tổng hợp, phân tích và đánh giá để đưa ra kết luận về thực tiễn nghiên cứu. - Dữ liệu sơ cấp do tác giả trực tiếp thu thập thông qua quan sát, phỏng vấn thông qua bảng câu hỏi và nghiên cứu tài liệu về cơ chế BHTG tại đơn vị. - Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các nguồn thông tin bên trong và bên ngoài BHTGVN, như các báo cáo thường niên, các công trình nghiên cứu của các tác giả khác về lĩnh vực BHTG, tài liệu của các tổ chức BHTG trên thế giới. Bên cạnh đó, luận văn sử dụng các phương pháp thống kê, phân tích, đồng thời trình bày sơ đồ bảng biểu để hệ thống hóa lý luận về cơ chế BHTG tại BHTGVN. 6. Một số đóng góp của luận văn Về mặt lý luận: Luận văn đi sâu tìm hiểu nguyên lý chung về hoạt động BHTG, tổ chức BHTGVN, tổ chức quốc tế liên quan đến hoạt động BHTG và những nguyên tắc, quy định trong hoạt động BHTG theo Luật BHTG tại Việt Nam và các luật khác liên quan. 3
Về mặt thực tiễn: Luận văn phân tích thực trạng cơ chế BHTG tại Việt Nam, những kết quả đạt được cũng như những tồn tại, hạn chế cần phải thay đổi phù hợp với tình hình hiện tại và định hướng phát triển trong thời gian tới. Trên cơ sở đó, đề xuất những giải pháp hoàn thiện cơ chế BHTG tại Việt Nam. 7. Tên và kết cấu của luận văn Tên luận văn:Hoàn thiện cơ chế bảo hiểm tiền gửi ở Việt Nam Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được bố cục thành 04 chương, cụ thể như sau: Chương 1.Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận về cơ chế bảo hiểm tiền gửi Chương 2. Phương pháp nghiên cứu Chương 3. Thực trạng cơ chế bảo hiểm tiền gửi tại BHTGVN Chương 4. Giải pháp hoàn thiện cơ chế bảo hiểm tiền gửi tại BHTGVN 4
CHƢƠNG 1.TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ CỞ LÝ LUẬN VỀ CƠ CHẾ BẢO HIỂM TIỀN GỬI 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu 1.1.1. Tình hình nghiên cứu tại nước ngoài IADI (2009) core Principles for effective Deposit Insurance Systems Đây là Bộ nguyên tắc cơ bản để xây dựng hệ thống BHTG hiệu quả doỦy ban Basel về giám sát ngân hàng (BCBS) và Hiệp hội BHTG Quốc tế (IADI) ban hành ngày 18/6/2009 (gồm 18 nguyên tắc), Bộ nguyên tắc cơ bản này được sửa đổi năm 2014 và chỉ còn 16 nguyên tắc. Mục tiêu chủ yếu của bộ nguyên tắc nhằm đảm bảo các quốc gia xây dựng hệ thống BHTG hữu hiệu dựa trên cơ sở áp dụng các thông lệ tốt nhất của các tổ chức BHTG. Các nguyên tắc cơ bản được thiết kế không phải để đáp ứng tất cả các yêu cầu và điều kiện của mọi hệ thống tài chính. Khi áp dụng những nguyên tắc này, cần xem xét kỹ điều kiện cụ thể của từng quốc gia với hệ thống pháp luật hiện hành và năng lực thực hiện các mục tiêu chính sách công, nhiệm vụ và quyền hạn của hệ thống BHTG nước đó. Việc tuân thủ các nguyên tắc cơ bản sẽ góp phần xây dựng một tổ chức BHTG phát triển đồng bộ, phù hợp với tình hình Kinh tế - Xã hội của mỗi quốc gia, góp phần ổn định hệ thống tài chính và tăng cường bảo vệ người gửi tiền. 1.1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước Trong quá trình nghiên cứu và tìm hiểu, tác giả đã được tiếp xúc với các công trình nghiên cứu khoa học của các tác giả đối với lĩnh vực BHTG, cụ thể: Tác giả Bùi Thị Kim Ngân (2010) với luận văn “Kinh nghiệm của tổ chức BHTG Hoa Kỳ trong việc xử lý các ngân hàng đổ vỡ và bài học cho Việt Nam”. Luận văn đã khái quát tổng quan về bảo hiểm tiền gửi và vấn đề ngân hàng bị đổ vỡ, kinh nghiệm của tổ chức BHTG Hoa Kỳ trong việc xử lý các ngân hàng bị đổ vỡ, bài học cho Việt Nam trong việc xử lý các ngân hàng bị đổ vỡ từ kinh nghiệm của tổ chức bảo hiểm Hoa Kỳ. 5
Tác giả Vũ Thị Mỹ Hương (2011) với luận văn “Thực trạng chính sách BHTG". Luận văn nghiên cứu các cơ chế chính sách nhằm tạo ra cơ chế pháp lý bảo vệ tốt nhất quyền lợi của người gửi tiền và để BHTG trở thành công cụ tài chính hữu hiệu của Nhà nước góp phần bảo đảm an toàn nền tài chính - tiền tệ quốc gia trong bối cảnh hiện nay cần phải hoàn thiện chính sách bảo hiểm tiền gửi. Đặc biệt, khi khủng hoảng tài chính xảy ra. Tác giả Trần Thị Nguyệt (2014) với luận văn “Quyền và nghĩa vụ của cơ quan BHTG theo pháp luật Việt Nam”. Luận văn đã nghiên cứu quyền và nghĩa vụ của cơ quan BHTG theo quy định của pháp luật Việt Nam là cần thiết nhằm đánh giá được tính hiệu quả, độc lập và khả năng chủ động trong việc thực hiện chức năng nhiệm vụ của tổ chức này. Bên cạnh đó, có thể kể tới một số công trình nghiên cứu của các tác giả khác về cơ chế BHTG, như: Nhóm nghiên cứu phòng Nghiên cứu tổng hợp và Hợp tác quốc tế, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (2010) với đề tài nghiên cứu ứng dụng “Tái cấu trúc Hệ thống tài chính và Bảo hiểm tiền gửi trong giai đoạn khủng hoảng và việc ứng dụng đối với Việt Nam”. Đề tài đã tổng hợp và phân tích toàn diện thực tiễn của hệ thống tài chính và vai trò của tổ chức bảo hiểm tiền gửi trong cuộc khủng hoảng tài chính, đặc biệt là hoạt động xử lý đổ vỡ của tổ chức BHTG. Đề tài đã tổng kết nhiều kinh nghiệm quốc tế đáng chú ý về chuẩn mực an toàn tài chính và cải cách hệ thống Bảo hiểm tiền gửi. Trên cơ sở đó, Đề tài đã xây dựng các đề xuất nhằm hoàn thiện hệ thống tài chính và đề xuất nhằm hoàn thiện hoạt động Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam. Các kết quả nghiên cứu và kiến nghị của đề tài phục vụ tốt công tác hoạch định chính sách, chiến lược của BHTGVN và các cơ quan Nhà nước có liên quan. Trong trong quá trình xây dựng Luật BHTG, và các văn bản triển khai Luật, BHTGVN đã tiến hành thực hiện 02 đề tài nghiên cứu ứng dụng: “Đánh giá mức độ tuân thủ của hệ thống bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam so với Bộ nguyên tắc cơ bản phát triển hệ 6
thống BHTG hiệu quả” và “Cơ sở pháp lý, mô hình tổ chức và hoạt động của tổ chức Bảo hiểm tiền gửi – Kinh nghiệm quốc tế và ứng dụng đối với Việt Nam”. Các kết quả nghiên cứu và đề xuất của 02 đề tài nói trên đã được đánh giá là phục vụ tích cực cho việc xây dựng và ban hành luật BHTG cũng như các văn bản hướng dẫn Luật. Tác giả Nguyễn Thị Kim Oanh (2004 – Nhà xuất bản Lao động xã hội, Hà Nội) với cuốn "Bảo hiểm tiền gửi - Nguyên lý, thực tiễn và định hướng".Đây là công trình nghiên cứu có qui mô lớn, đã đề cập đến các vấn đề cơ bản của hoạt động bảo hiểm tiền gửi, vai trò của hoạt động bảo hiểm tiền gửi trong nền kinh tế, cung cấp thông tin về triển khai hoạt động này ở Việt Nam cũng như một số nước tiêu biểu và trình bày các định hướng phát triển trong tương lai. Chuyên khảo đã trở thành tiền đề để các nhà khoa học, nhà quản lý tiếp tục nghiên cứu về hoạt động BHTG - một loại hình hoạt động bảo hiểm đặc thù trong nền kinh tế. Nhóm nghiên cứu phòng Giám sát, BHTGVN (2013) với đề tài nghiên cứu ứng dụng “Nghiên cứu về hành vi người gửi tiền trong hệ thống ngân hàng Việt Nam”. Đề tài đã vận dụng các lý luận về hành vi người gửi tiền trên thế giới để nghiên cứu hành vi người gửi tiền ở Việt Nam và đưa ra các kiến nghị đề xuất. Kết quả của đề tài là nguồn tham khảo tốt để NHNN xây dựng chính sách quản lý đảm bảo an toàn trong hoạt động ngân hàng, chính sách truyền thông, góp phần duy trì ổn định hệ thống, ngăn ngừa việc rút tiền hàng loạt; để BHTGVN tham mưu, đề xuất xây dựng chính sách BHTG (như hạn mức BHTG) và để các ngân hàng thương mại thiết kế chính sách tiền gửi, giúp ngân hàng điều chỉnh hoạt động của mình. Nhóm nghiên cứu phòng Giám sát, BHTGVN (2013) với đề tài nghiên cứu ứng dụng “Vai trò của hạn mức bảo hiểm tiền gửi đối với chính sách bảo hiểm tiền gửi và đề xuất điều chỉnh hạn mức phù hợp với điều kiện thực tiễn tại Việt Nam”. Đề tài đã đánh giá về hạn mức trả tiền bảo hiểm hiện tại của Việt Nam so với thông lệ quốc tế và hướng dẫn của IADI và đưa ra những đề xuất, kiến nghị điều chỉnh hạn mức trả tiền bảo hiểm. Kết quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở để 7
BHTGVN lập đề án về hạn mức BHTG và kiến nghị NHNN xem xét, trình Chính phủ nâng hạn mức chi trả BHTG. Trên cơ sở đề xuất của NHNN, Chính phủ đã ban hành Quyết định số 21/2017/QĐ-TTg nâng hạn mức trả tiền bảo hiểm tiền gửi từ mức 50 triệu đồng lên 75 triệu đồng từ ngày 15/6/2017. Như vậy, đã có nhiều đề tài nghiên cứu về lĩnh vực BHTG. Tuy nhiên, chưa có đề tài nào nghiên cứu chuyên sâu về cơ chếBHTG tại Việt Nam trong thời gian gầnđây khi mà Quốc hội, Chính phủ và NHNN mong muốn BHTGVN tham gia sâu hơn vào quá trình tái cơ cấu các tổ chức tín dụng, góp phần đảm bảo an toàn hoạt động ngân hàng. Do vậy, đề tài “Hoàn thiện cơ chế bảo hiểm tiền gửi ở Việt Nam” là đề tài độc lập, nội dung nghiên cứu đồng bộ và toàn diện hơn so với các công trình khoa học đã công bố mà tác giả được biết. 1.2.Lý luận chung về cơ chế bảo hiểm tiền gửi 1.2.1.Khái quát về tổ chức bảo hiểm tiền gửi 1.2.1.1. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến bảo hiểm tiền gửi Theo Điều 4 Luật BHTG: Bảo hiểm tiền gửi là sự bảo đảm hoàn trả tiền gửi cho người được bảo hiểm tiền gửi trong hạn mức trả tiền bảo hiểm khi tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi lâm vào tình trạng mất khả năng chi trả tiền gửi cho người gửi tiền hoặc phá sản. Người được bảo hiểm tiền gửi là cá nhân có tiền gửi được bảo hiểm tại tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi. Tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi là tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài thành lập và hoạt động theo Luật các tổ chức tín dụng được nhận tiền gửi của cá nhân. Tổ chức bảo hiểm tiền gửi là tổ chức tài chính nhà nước, hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận, thực hiện chính sách bảo hiểm tiền gửi, góp phần duy trì sự ổn định của hệ thống các tổ chức tín dụng, bảo đảm sự phát triển an toàn, lành mạnh của hoạt động ngân hàng. Phí bảo hiểm tiền gửi là khoản tiền mà tổ chức t ham gia bảo hiể m tiề n gửi phải nộp cho tổ chức bảo hiểm tiền gửi để bảo hiểm cho tiền gửi của người được 8
bảo hiểm tiền gửi tại tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi. 1.2.1.2.Hoạt độngbảo hiểm tiền gửi Hoạt động BHTG là hoạt động cung cấp dịch vụ công, có nghĩa là BHTG là công cụ được sử dụng để thực hiện chính sách công của từng quốc gia. Hoạt động của tổ chức BHTG thông thường không vì mục tiêu lợi nhuận. Chính phủ các quốc gia thành lập tổ chức BHTG nhằm mục đích để thực hiện chính sách công. Bởi trong thực tế, hoạt động tài chính - ngân hàng là hoạt động nhạy cảm, gắn với tính lan truyền rất cao; đồng thời sựđổ vỡ của hệ thống tài chính - ngân hàng sẽ ảnh hưởng đến toàn bộ nền kinh tế và gây ra những bất ổn về mặt xã hội. Do đó, Chính phủ các quốc gia đã sử dụng công cụ tài chính là BHTG nhằm góp phần đảm bảo sự phát triển an toàn, lành mạnh của hệ thống tài chính - ngân hàng và ổn định xã hội. 1.2.1.3. Vai trò của tổ chức bảo hiểm tiền gửi Vì BHTG là sản phẩm của nền kinh tế thị trường và chỉ xuất hiện trong nền kinh tế thị trường nên vai trò của BHTG xuất phát từ bản chất của hoạt động tài chính luôn gắn liền với yếu tố niềm tin, mang tính nhạy cảm, và có tính lan truyền cao. Trong hoạt động ngân hàng, nếu niềm tin của người gửi tiền vào hệ thống tài chính - ngân hàng bị khủng hoảng, điều đó không chỉ ảnh hưởng đến hoạt động của một tổ chức tín dụng đơn lẻ mà còn tác động đến toàn bộ nền kinh tế. Niềm tin của người gửi tiền đối với hệ thống tài chính - ngân hàng là rất quan trọng vì niềm tin đó thường dựa vào các yếu tố tâm lý và khi họ gửi tiền vào ngân hàng họ thường đặt ra câu hỏi liệu tiền gửi của mình vào ngân hàng có an toàn không? Và hoạt động của ngân hàng nhận tiền gửi có ổn định không? hoặc nếu trường hợp xấu nhất xảy ra thì liệu họ có bị mất số tiền đã gửi hay không? - 9
Bảo vệ ngựời gửi tiền, góp phầnnâng cao niềmtin Góp phần đảm Thúc đẩy huy bảo sự phát động vốn, nâng cao kỷ triển an toàn Vai trò BHTG cương thị lành mạnh hoạt trường động NH Góp phần xử lý khủng hoảng tài chính Hình 1.1. Vai trò BHTG Từ hình nêu trên cho thấy vai trò của BHTG được thể hiện rõ nét qua các khía cạnh sau đây: Một là, BHTG có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ người gửi tiền, nâng cao niềm tin của công chúng đối với hệ thống tài chính, ngân hàng. Bởi lẽ, trong nền kinh tế thị trường, bảo vệ người tiêu dùng nói chung và người gửi tiền nói riêng là yêu cầu đặt ra đối với mỗi Chính phủ. Bảo vệ người tiêu dùng là để đảm bảo cân 10