Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành công tác xã hội của sinh viên một số trường TP.HCM

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:157

Thêm vào BST

Báo xấu

46
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là xác định thực trạng các yếu tố, mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến quyết định chọn ngành CTXH của SV năm nhất một số trường ĐH tại TP.HCM trên nền tảng tự đánh giá của SV và đề xuất kiến nghị để nâng cao chất lượng hoạt động giáo dục nghề nghiệp.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành công tác xã hội của sinh viên một số trường TP.HCM

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các nội dung nghiên cứu, kết quả trong đề tài này là trung thực và chưa công bố dưới bất kỳ hình thức nào. Những số liệu trong các bảng, biểu phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh giá được tôi thu thập. Ngoài ra, trong đề tài còn sử dụng một số phát biểu, nhận xét, đánh giá của các tác giả khác, cơ quan tổ chức khác đều có trích dẫn và chú thích nguồn gốc. Tác giả Khóa luận - Nguyễn Phạm Thanh Hằng i
LỜI CẢM ƠN Đầu tiên, tôi xin được chân thành cảm ơn trường ĐH Sư phạm TP. HCM và Khoa Tâm lý học đã tạo điều kiện để tôi được thực hiện Khóa luận này. Tiếp đến, tôi xin được gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến Giáo viên hướng dẫn – Ths. Đào Thị Duy Duyên, người đã tận tình hướng dẫn, động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện Khóa luận. Ngoài ra, tôi xin được gửi lời cảm ơn chân thành đến các Thầy/Cô đang giảng dạy ngành CTXH tại trường ĐH Sư phạm TP. HCM, trường ĐH KHXH và NV TP. HCM, trường ĐH Mở TP. HCM đã tạo điều kiện tốt nhất để tôi có thể thu số liệu phục vụ cho Khóa luận. Và tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến tất cả SV năm nhất ngành CTXH tại trường ĐH Sư phạm TP. HCM, trường ĐH KHXH và NV TP. HCM, trường ĐH Mở TP. HCM đã giúp tôi thực hiện bảng khảo sát và bảng phỏng vấn. Cuối cùng, xin kính chúc quý Thầy/Cô và các bạn SV sẽ có thật nhiều sức khỏe, thành công trong công việc và học tập. ii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CĐ CĐ ĐH ĐH TP. HCM TP. HCM CTXH CTXH ĐH KHXH và NV ĐH Khoa học Xã hội và Nhân Văn SV Sinh viên HS Học sinh NXB Nhà xuất bản THPT THPT TB Trung bình ĐLC Độ lệch chuẩn LĐ- TBXH Lao động – Thương binh Xã hội TK Thế kỉ iii
DANH MỤC CÁC BẢNG STT Kí hiệu Nội dung Trang 1 Bảng 2.1 Thống kê khách thể nghiên cứu chính của đề tài 58 2 Bảng 2.2 Hệ số tin cậy của thang đo 61 3 Bảng 2.3 Thời điểm sinh viên bắt đầu lựa chọn thi vào ngành CTXH 61 4 Bảng 2.4 Mức độ hiểu biết của SV về ngành CTXH 63 Sự khác trong mức độ hiểu biết về yếu tố quy điều đạo đức 64 5 Bảng 2.5 của SV theo trường ĐH Điểm trung bình, thứ bậc của các nhóm yếu tố ảnh hưởng 6 Bảng 2.6 đến quyết định chọn ngành CTXH của SV năm nhất trên 65 toàn mẫu Điểm trung bình, tỷ lệ từng yếu tố trong nhóm đặc điểm cá 7 Bảng 2.7 nhân ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành CTXH của SV 67 năm nhất trên toàn mẫu Điểm trung bình, tỷ lệ từng yếu tố trong nhóm yếu tố gia 8 Bảng 2.8 đình ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành CTXH của SV 69 năm nhất trên toàn mẫu Điểm trung bình, tỷ lệ từng yếu tố trong nhóm yếu tố xã hội 9 Bảng 2.9 ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành CTXH của SV năm 71 nhất trên toàn mẫu iv
Điểm trung bình, tỷ lệ từng yếu tố trong yếu tố môi trường 10 Bảng 2.10 THPT và môi trường ĐH ảnh hưởng đến quyết định chọn 74 ngành CTXH của SV năm nhất trên toàn mẫu Điểm trung bình, tỷ lệ từng yếu tố trong yếu tố đặc điểm 11 Bảng 2.11 ngành CTXH ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành CTXH 79 của SV năm nhất trên toàn mẫu So sánh các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành 83 12 Bảng 2.12 CTXH của SV theo đặc điểm khách thể Sự khác biệt có ý nghĩa của các yếu tố trong nhóm yếu tố 13 Bảng 2.13 gia đình, xã hội, môi trường THPT và ĐH ảnh hưởng đến 87 quyết định chọn ngành CTXH theo từng trường ĐH Sự khác biệt có ý nghĩa của các yếu tố trong nhóm yếu tố xã 14 Bảng 2.14 hội ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành CTXH theo năm 90 sinh Sự khác biệt có ý nghĩa của các yếu tố trong nhóm yếu đặc 15 Bảng 2.15 điểm cá nhân ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành CTXH 91 theo trường hợp xét tuyển ĐH Sự khác biệt có ý nghĩa của các yếu tố trong nhóm yếu tố môi trường THPT và môi trường ĐH và nhóm yếu tố đặc 92 16 Bảng 2.16 điểm ngành CTXH ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành CTXH theo điều kiện kinh tế gia đình Sự tương quan giữa mức độ hài lòng và sự tham gia của SV 96 17 Bảng 2.17 vào quyết định chọn ngành Lý do hài lòng/ phân vân/ không hài lòng với quyết định 97 18 Bảng 2.18 chọn ngành CTXH v
Các biện pháp để góp phần định hướng tốt hơn cho HS lựa 99 19 Bảng 2.19 chọn ngành CTXH vi
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................................... ii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................................ iii DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................................ iv MỤC LỤC......................................................................................................................... vii PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................. - 1 - 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................................................. - 1 - 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................................................... - 2 - 3. Giới hạn đề tài ................................................................................................................................. - 3 - 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ............................................................................................... - 3 - 4.1. Đối tượng ................................................................................................................................ - 3 - 4.2. Khách thể ................................................................................................................................ - 3 - 5. Giả thuyết khoa học ........................................................................................................................ - 3 - 6. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................................................... - 3 - 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................................................ - 4 - 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận .......................................................................................... - 4 - 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn ...................................................................................... - 4 - CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN QUYẾT ĐỊNH CHỌN NGÀNH CTXH .............................................................................................................. - 6 - 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................................................... - 6 - 1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài ................................................................................... - 6 - 1.1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước .................................................................................... - 13 - 1.2. Cơ sở lý luận các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành ........................................... - 17 - 1.2.1. Các khái niệm cơ bản........................................................................................................ - 17 - 1.2.2. Đặc điểm tâm lý trong lựa chọn ngành ở giai đoạn HS THPT ..................................... - 20 - 1.2.3. Tính chất của việc lựa chọn ngành .................................................................................. - 23 - 1.2.4. Quá trình ra quyết định chọn ngành ............................................................................... - 26 - 1.2.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành ........................................................ - 31 - 1.3. Cơ sở lý luận các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành CTXH của SV năm nhất ở một số trường ĐH tại TP. HCM .............................................................................................................. - 35 - 1.3.1. Khái niệm CTXH .............................................................................................................. - 35 - 1.3.2. Công tác đào tạo CTXH ................................................................................................... - 37 - vii
1.3.3. Mục đích của CTXH ......................................................................................................... - 38 - 1.3.4. Chức năng, nhiệm vụ của CTXH..................................................................................... - 41 - 1.3.5. Các yêu cầu về phẩm chất đối với một nhân viên CTXH .............................................. - 42 - 1.3.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành CTXH ........................................... - 44 - Tiểu kết chương 1 .............................................................................................................................. - 51 - CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN QUYẾT ĐỊNH CHỌN NGÀNH CTXH CỦA SV MỘT SỐ TRƯỜNG ĐH TẠI TP. HCM .......... - 52 - 2.1. Tổ chức nghiên cứu .................................................................................................................... - 52 - 2.1.1. Mẫu nghiên cứu ................................................................................................................. - 52 - 2.1.2. Mô tả công cụ đo lường .................................................................................................... - 53 - 2.2. Kết quả nghiên cứu .................................................................................................................... - 57 - 2.2.1. Thống kê về khách thể nghiên cứu của đề tài ................................................................. - 57 - 2.2.2. Hệ số tin cậy của thang đo ................................................................................................ - 60 - 2.2.3. Mức độ hiểu biết của SV về ngành CTXH ...................................................................... - 61 - 2.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành CTXH của SV năm nhất một số trường ĐH tại TP. HCM và so sánh giữa các nhóm theo đặc điểm của khách thể .............................. - 65 - 2.2.5. Sự hài lòng với quyết định chọn ngành CTXH của SV năm nhất ................................ - 95 - 2.2.6. Các biện pháp để góp phần định hướng tốt hơn cho HS lựa chọn ngành CTXH ....... - 98 - Tiểu kết chương 2 ............................................................................................................................ - 102 - KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................... - 104 - 1. Kết luận .................................................................................................................................... - 104 - 2. Kiến nghị .................................................................................................................................. - 105 - TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... - 108 - PHỤ LỤC 1 ................................................................................................................. - 114 - PHỤ LỤC 2 ................................................................................................................. - 115 - PHỤ LỤC 3 ................................................................................................................. - 121 - PHỤ LỤC 4 ................................................................................................................. - 122 - PHỤ LỤC 5 ................................................................................................................. - 134 - viii
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Lựa chọn nghề nghiệp cho tương lai là một việc hết sức quan trọng. Nghề nghiệp không chỉ giúp chúng ta đảm bảo về nhu cầu thu nhập mà còn mà còn là cái để mỗi người thể hiện năng lực, hoài bão, góp phần vào sự phát triển của xã hội. Thế nhưng, lựa chọn ngành nghề như thế nào là một chuyện không hề đơn giản. Và tư vấn hướng nghiệp là vô cùng cần thiết. Nhưng không phải HS nào ở trường phổ thông cũng được định hướng nghề nghiệp một cách đúng đắn. Theo thống kê, hàng năm chúng ta có gần 450 nghìn cử nhân ĐH, CĐ tốt nghiệp ra trường, nhưng có đến 63% không có việc làm, 37% số còn lại có việc làm thì hầu hết phải đào tạo lại và có nhiều người không làm đúng nghề mình đã học (Báo Giáo dục, 2015). Và lựa chọn nghề nghiệp ở nước ta còn chịu ảnh hưởng từ rất nhiều yếu tố khác nhau, chi phối quá trình hướng nghiệp cho HS phổ thông. Và thực tế có rất nhiều SV khi bước vào ngưỡng cửa ĐH vẫn chưa thực sự hiểu rõ về ngành nghề mình đang theo đuổi. Vì vậy, có xác định được các yếu tố ảnh hưởng đó thì quá trình hướng nghiệp cho HS mới trở nên dễ dàng hơn. Đối với nhiều quốc gia trên thế giới, CTXH đã phát triển từ rất lâu và trở thành một nghề chuyên nghiệp. Tuy nhiên, ở Việt Nam nghề CTXH mới chỉ ở bước đầu hình thành, chưa được phát triển theo đúng ý nghĩa của nó trên tất cả các khía cạnh. Chỉ trong vòng mười năm trở lại đây, ngành CTXH mới thực sự được quan tâm và đầu tư phát triển mạnh mẽ tại Việt Nam. Cơ hội việc làm của ngành cũng rất đa dạng. Sau khi ra trường, cử nhân ngành CTXH có thể làm việc tại các trung tâm, các công ty xí nghiệp, bệnh viện, trong các lĩnh vực khác nhau như: sức khỏe, giáo dục, pháp luật, kinh tế, truyền thông, xã hội, văn hóa, môi trường… hoặc làm việc trực tiếp tại các cơ sở nghiên cứu và đào tạo thuộc lĩnh vực KHXH và NV, các trung tâm đào tạo, kiểm huấn CTXH. Và tính đến năm 2015, trên cả nước đã có 42 trường đào tạo ngành CTXH. Hàng năm, có tới 2.500 cử nhân ngành CTXH ra trường. Tuy nhiên, theo ông Trần Anh Tuấn (2015), Phó Giám đốc Trung tâm Dự báo nhu cầu nhân lực và thông tin thị trường lao động thuộc Sở Lao động - Thương binh và Xã hội “Số lượng trên là chưa đáp ứng được yêu cầu xã hội, còn quá ít trong khi nhu cầu thực tế về nguồn nhân lực là rất lớn”. Với nhu -1-
cầu phát triển đó, trường ĐH Sư phạm TP.HCM cũng đã tuyển sinh ngành CTXH trong năm 2017 với chỉ tiêu là 120 SV. Là một ngành cần thiết, quan trọng và có nhu cầu nhân lực cao như thế nhưng để có thể gắn bó với CTXH không phải là một điều đơn giản. Chia sẻ tại buổi tọa đàm về ngành CTXH tại trường ĐH Mở TP.HCM, ông Trần Công Bình (2014), thành viên ban chủ nhiệm câu lạc bộ CTXH chuyên nghiệp TP.HCM nhấn mạnh: “Điều cốt yếu của người làm CTXH là phải yêu nghề, say mê với nghề và luôn mong muốn khám phá về các vấn đề của con người và cuộc sống. Hơn nữa, trong giai đoạn khởi đầu nghề nghiệp thì SV phải chịu được gian khổ mà thu nhập lại không cao. Chính vì vậy, nếu không có đam mê thì rất khó làm việc”. Vì những yếu đó, SV khi chọn ngành CTXH phải thực sự hiểu biết đủ về ngành và có tình yêu dành cho ngành chứ không chỉ lựa chọn dựa vào yếu tố nhu cầu nhân lực hay dựa theo yêu cầu ba mẹ, ý kiến bạn bè... Bên cạnh đó, quan sát thực tế lại cho thấy, có một bộ phận không nhỏ SV chọn ngành CTXH như là một nguyện vọng “cứu cánh” khi kết quả kỳ thi ĐH không như kỳ vọng. Tuy nhiên thực tế này mới chỉ là sự nhìn nhận sơ bộ về các yếu tố tác động đến việc chọn ngành CTXH, vẫn chưa thể phản ánh đầy đủ, vì vậy cần có một nghiên cứu khảo sát để đánh giá rõ hơn về thực trạng. Với tất cả những lý do trên, đề tài “Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành CTXH của SV một số trường ĐH tại TP.HCM” được lựa chọn để góp phần giúp các cán bộ quản lý ngành CTXH nói chung và Khoa Tâm lý học trường ĐH Sư phạm TP.HCM nói riêng có cái nhìn toàn diện hơn về thực trạng chọn ngành của SV CTXH. Từ đó tạo cơ sở để hoàn thiện và nâng cao chất lượng trong việc truyền thông, tuyển sinh và đào tạo ngành CTXH tại các trường. 2. Mục đích nghiên cứu Xác định thực trạng các yếu tố, mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến quyết định chọn ngành CTXH của SV năm nhất một số trường ĐH tại TP.HCM trên nền tảng tự đánh giá của SV và đề xuất kiến nghị để nâng cao chất lượng hoạt động giáo dục nghề nghiệp. -2-
3. Giới hạn đề tài Đề tài này được thực hiện trên SV hệ chính quy trường ĐH Sư phạm TP.HCM và một số trường khác trên địa bàn TP.HCM trong phạm vi ngành CTXH. Chỉ xác định các yếu tố và mức độ ảnh hưởng, đề xuất kiến nghị chứ không đi sâu vào thử nghiệm giải pháp can thiệp. 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 4.1. Đối tượng Quyết định chọn ngành CTXH của SV một số trường ĐH tại TP.HCM và các yếu tố ảnh hưởng. 4.2. Khách thể SV năm nhất ngành CTXH một số trường ĐH tại TP.HCM. 5. Giả thuyết khoa học Quyết định chọn ngành CTXH ở một số trường ĐH tại TP.HCM của SV năm nhất bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố liên quan đến hoạt động hướng nghiệp; một số SV chọn ngành CTXH vì muốn giải quyết một số vấn đề tâm lý, xã hội của bản thân, của người khác; một số SV chọn ngành chủ yếu do yếu tố liên quan đến cách thức tuyển sinh, cách xét kết quả kì thi ĐH, do yếu tố đặc điểm của Khoa, của nhà trường chi phối và một bộ phận SV chọn ngành mà vẫn chưa hoặc ít hiểu rõ ngành nghề. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu Hệ thống hóa một số nghiên cứu lý luận về ngành, quá trình chọn ngành, quyết định chọn ngành, đặc điểm ngành CTXH, yếu tố ảnh hưởng đến quá trình chọn ngành CTXH Khảo sát thực trạng mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đó đến quyết định chọn ngành CTXH của SV năm nhất một số trường ĐH tại TP.HCM. So sánh giữa các nhóm khách thể về các yếu tố tác động đến quyết định chọn ngành CTXH. -3-
Trên cơ sở đó, đề xuất kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng hoạt động giáo dục nghề nghiệp cho SV ngành CTXH tại các trường ĐH. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Đọc, phân tích, tổng hợp các tài liệu, các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về các yếu tố tác động đến việc chọn trường ĐH, CĐ; yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành, đặc điểm tâm lý trong hoạt động chọn nghề trên cả phương diện lý luận lẫn thực tiễn. Hệ thống hoá cơ sở lý luận cho đề tài như làm sáng tỏ các khái niệm, khái quát quá trình ra quyết định chọn ngành và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành CTXH của SV. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Bảng hỏi được xây dựng nhằm tìm hiểu hệ thống các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành CTXH của SV năm nhất một số trường ĐH tại TP.HCM. Xác định được mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đó và mức độ hiệu quả của công tác hướng nghiệp tại phổ thông. Trong đó cũng bao gồm xác định mức độ hiểu biết của các em về ngành CTXH mà mình đang theo đuổi từ đó đề ra kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nghề CTXH cho các trường ĐH. Đây là phương pháp nghiên cứu chính của đề tài. Bảng hỏi được xây dựng dựa trên cơ sở lý luận của đề tài, dựa trên các câu hỏi mở điều tra sơ bộ và các yêu cầu cơ bản về kỹ thuật soạn thảo công cụ nghiên cứu. Việc xây dựng bảng hỏi được tiến hành qua các giai đoạn sau: Giai đoạn 1: Trên những cơ sở lý luận của đề tài, tiến hành thiết kế bảng hỏi sơ khởi gồm 5 câu hỏi (trong đó 4 câu hỏi mở) liên quan đến quyết định chọn ngành của SV năm nhất CTXH. Sau đó, cho 30 SV năm nhất làm online để thu thập những thông tin cần thiết làm định hướng cho việc xây dựng bảng hỏi chính thức của đề tài. -4-
Giai đoạn 2: Tiến hành xây dựng bảng hỏi chính thức dành cho SV năm nhất ngành CTXH tại các trường ĐH ở TP. HCM. Dựa trên kết quả xử lý bảng hỏi mở và cơ sở lý luận của đề tài. 7.2.2. Phương pháp phỏng vấn Phương pháp này được lựa chọn như một phương pháp bổ trợ minh họa cho số liệu thu được từ phương pháp điều tra bằng bản hỏi, sử dụng để điều tra sâu một số trường hợp tiêu biểu và thu thập thông tin một cách trực tiếp. Phỏng vấn sẽ được tiến hành trên SV năm nhất ngành CTXH ở 3 trường: ĐH Sư phạm TP.HCM, ĐH Mở TP. HCM, ĐH KHXH và NV TP. HCM. Một số câu hỏi phỏng vấn được soạn sẵn để định hướng cho việc phỏng vấn và một số câu hỏi phát sinh phụ thuộc vào câu trả lời của đối tượng được phỏng vấn, tình huống phỏng vấn. Các buổi phỏng vấn phải được sự đồng ý cho phép của khách thể. 7.2.3. Phương pháp thống kê Đề tài sử dụng phần mềm thống kê SPSS 20 để tính tần số, tỉ lệ phần trăm, điểm trung bình, độ lệch chuẩn và tiến hành kiểm nghiệm ANOVA, Chi- Square, … để đánh giá thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành CTXH của SV năm nhất một số trường ĐH tại TP. HCM và thực hiện các xử lý có liên quan đến vấn đề nghiên cứu. -5-
CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN QUYẾT ĐỊNH CHỌN NGÀNH CTXH 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Các nghiên cứu liên quan đến vấn đề hướng nghiệp thì rất đa dạng. Nhiều lý thuyết về chọn nghề cũng như các test chọn nghề đã xuất hiện từ rất lâu. Đặc biệt là khi xã hội ngày càng tiến bộ, nhiều ngành nghề mới xuất hiện thì nhu cầu đối với những nghiên cứu như thế càng lớn. Không chỉ vậy, nhiều tác giả còn quan tâm đến xu hướng cũng như vấn đề lựa chọn ngành nghề của HS. Đồng thời, theo thời gian, nhiều trường ĐH ngày càng phát triển và thậm chí còn có sự cạnh tranh với nhau thì các nghiên cứu về chọn trường ĐH đã được quan tâm. Trong phạm vi của đề tài này sẽ đề cập đến các khía cạnh chính: các nghiên cứu về vấn đề lựa chọn ngành nghề ở HS, các nghiên cứu về các quá trình chọn trường ĐH của HS, SV và các nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến việc chọn ngành của SV tại một số trường ĐH, CĐ. 1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài 1.1.1.1. Các nghiên cứu về vấn đề lựa chọn ngành nghề ở HS, SV và các yếu tố ảnh hưởng đến việc chọn nghề Khi nghiên cứu về quá trình chọn ngành, đã có sự tham gia của nhiều nhà Tâm lý học. Đầu tiên có thể kể đến D.V. Tiedeman (1919 – 2004) là nhà Tâm lý học đầu tiên áp dụng hệ thống nhận thức luận để hiểu về quá trình ra quyết định nghề nghiệp của thanh niên. Ông đã khái quát được các giai đoạn cụ thể của quá trình này gồm: giai đoạn đoán trước (cá nhân thu thập thông tin, xuất hiện các lựa chọn, gạn lọc lựa chọn và đề xuất các phương án lựa chọn nghề nghiệp), tiếp đến là giai đoạn thực thi (cá nhân ra quyết định thực thi những phương án chọn nghề mà bản thân đã cân nhắc, gạn lọc) (dẫn bởi Phạm Mạnh Hà, 2011). Dựa vào kết quả nghiên cứu của D.V. Tiedeman thì Harren (1979) cũng đưa ra một mô hình quá trình quyết định nghề nghiệp theo các giai đoạn, gồm các giai đoạn cụ thể sau: nhận thức, lập kế hoạch, tập trung sự chú tâm và thực hiện. Bên cạnh đó, tác giả cũng đã chỉ ra được sự ảnh hưởng của các yếu tố cá nhân và hoàn cảnh đến tiến trình đi đến quyết định nghề nghiệp. Sau này, L.I.A. Rubina khi nghiên cứu kế hoạch đường đời của thanh niên Liên Xô thấy rằng khi động cơ -6-
chọn nghề không gắn liền với đào tạo nghề nghiệp, mà chỉ chọn thi vào cho có học ở ĐH, thường xuất hiện ở những SV mà kế hoạch đường đời diễn ra chóng vánh, kế hoạch được sắp đặt trước khi đi thi khoảng 1 năm hay trước khi nộp đơn thi. Thường những người này không có định hướng xã hội rõ ràng cho tương lai, không có hứng thú nghề nghiệp ổn định. Như vậy là các tác giả nhóm này đã mô tả quá trình thực hiện quyết định nói chung và quyết định lựa chọn nghề nghiệp nói riêng bao gồm nhiều giai đoạn và thành phần khác nhau. Ngoài việc nghiên cứu về quá trình ra quyết định chọn ngành thì có rất nhiều tác giả lại quan tâm đến các yếu tố ảnh hưởng đến việc chọn ngành. F. Jonhson (1978) thì quan tâm đến tính cách của cá nhân trong quyết định chọn ngành. Ông thấy rằng, người thu thập thông tin hệ thống, thường tìm kiếm thông tin theo phương pháp có chủ định với một thái độ cẩn trọng trong công việc. Người thu thập thông tin tự phát, có xu hướng phản ứng một cách tức thời đối với bất kỳ thông tin nào họ gặp và định hướng tâm lý một cách nhanh chóng. Người xử lý thông tin hướng nội thường có xu hướng nghĩ đến các phương án và đạt đến quyết định trước khi bàn bạc điều đó với người khác. Còn người xử lý thông tin hướng ngoại là người có xu hướng bàn bạc các phương án với những người khác trước khi quyết định lựa chọn. Tuy đã chỉ ra được mối liên quan giữa kiểu tính cách và xu hướng hành vi lựa chọn nghề nhưng các tác giả trên đây vẫn chưa chỉ ra được bản chất của mối quan hệ này. Còn ba tác giả Lent, R. W., Brown, S. D. và Larkin, K. C. (1986) đã thực hiện đề tài “Tự tin vào năng lực bản thân trong dự đoán kết quả học tập và lựa chọn nghề nghiệp”. Đề tài này nghiên cứu trên 105 SV đang xem xét về lĩnh vực khoa học và công nghệ. Kết quả cho thấy tự tin vào năng lực bản thân đóng góp vào sự khác biệt duy nhất đáng kể trong việc dự đoán kết quả học tập, tính kiên trì cũng như là phạm vi lựa chọn nghề nghiệp. Cùng chú trọng vào yếu tố tự tin ở năng lực bản thân, Rotberg, H. L. ,Brown, D. và Ware, W. B. (1987) cũng đã nghiên cứu đề tài “Kỳ vọng về khả năng xây dựng sự nghiệp và nhận thức về phạm vi lựa chọn nghề nghiệp của SV CĐ cộng đồng”. Các kết quả cho thấy niềm yêu thích nghề nghiệp và các kỳ vọng về khả năng xây dựng sự nghiệp đã báo trước đáng kể phạm vi lựa chọn nghề nghiệp vượt lên trên và ngoài sự ngoài đóng góp của các biến phụ thuộc khác. Tương tự, niềm yêu thích nghề nghiệp với định hướng vai trò của giới tính đã dự đoán các kỳ vọng về khả năng của bản thân. Bên cạnh -7-
đó, L.G Peretuatko (1991) lại chú ý đến xu hướng chọn nghề của HS và ảnh hưởng của môi trường tới những quyết định lựa chọn của các em. Sau năm 1991, bắt đầu có những nghiên cứu mang tính khái quát hơn, không chỉ chú trọng vào việc phân tích sâu rộng một hay hai yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn ngành như các nghiên cứu trước đó. Tiêu biểu ở giai đoạn này phải kể đến Thomas P. Dick và Sharon F. Rallis (1991) với đề tài “Các nhân tố và ảnh hưởng trong việc lựa chọn nghề nghiệp của HS trung học” đã đề xuất một mô hình cho sự lựa chọn nghề nghiệp bao gồm cả những tác động trực tiếp và gián tiếp. Cha mẹ và giáo viên được nhìn nhận là có ảnh hưởng thường xuyên đến sự lựa chọn nghề nghiệp cho HS (cả nam lẫn nữ) có sự lựa chọn nghề về kỹ thuật và khoa học hơn là những người không chọn nghề nghiệp như vậy. Việc trả lương là yếu tố quan trọng hơn trong sự lựa chọn nghề nghiệp của nam giới nói chung và sự quan tâm thật sự là một yếu tố quan trọng hơn cho phụ nữ không lựa chọn nghề nghiệp về kỹ thuật hoặc khoa học. Giáo viên có thể đóng một vai trò đặc biệt quan trọng trong việc ảnh hưởng đến sự lựa chọn nghề nghiệp của một số nữ giới. Sự bình đẳng và khuyến khích trong việc tiếp cận toán học và khoa học chắc chắn là một điều kiện cần thiết nhưng lại không đủ để cải thiện sự tham gia của nữ giới trong khoa học và kỹ thuật. Tiếp theo, các tác giả Bathsheba K. Osoro, Norman E. Amundson và William A. Borgen thì lại chú trọng đến môi trường sinh sống khi nghiên cứu đề tài “Quyết định chọn nghề của HS trung học tại ĐH Kenya”. Kết quả cho thấy HS ở khu vực nông thôn chịu sự ảnh hưởng từ cha mẹ và thầy cô giáo khi chọn nghề, còn HS ở thành thị chịu sự ảnh hưởng của cha mẹ nhiều hơn là thầy cô giáo. Ngoài ra, yếu tố giới tính, khái niệm bản thân và mô hình nghề nghiệp là những yếu tố chính ảnh hưởng đến quyết định chọn nghề của HS trung học ở Kenya (dẫn bởi Ngô Minh Duy, 2011). Cả hai nghiên cứu trên đều đã đưa ra các yếu tố cơ bản và mức độ ảnh hưởng của chúng đến việc chọn ngành của HS, SV làm nền tảng cho các đề tài nghiên cứu sau này. Khi tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến việc chọn nghề ở những ngành nghề cụ thể của HS, SV thì phải kể đến các đề tài cụ thể dưới đây. Trước hết là Brumbaugh, Sherron M. (2004) với đề tài “Sự lựa chọn nghề giáo viên dàn nhạc có dây của HS trung học.” Đề tài nghiên cứu đã khảo sát trên 1863 HS lớp 11 và 12 tại phía Bắc bang Texas (Mỹ). Đề tài đã đi đến kết luận rằng, số lượng HS nữ chọn nghề giáo viên dàn nhạc có dây nhiều hơn so với số lượng HS -8-
nam. HS chọn nghề giáo viên dàn nhạc có dây là do: sở thích cá nhân, giúp ích cho xã hội, tạo một hình mẫu tích cực về giáo viên dàn nhạc có dây cho các em nhỏ và đó là nghề truyền thống của gia đình. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng HS không chọn nghề giáo viên dàn nhạc có dây là do lương quá thấp. Gregory Boland & Andrea Cilloni (2008) nghiên cứu “Những yếu tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn ngành kế toán của SV ở Úc”, nghiên cứu được thực hiện với nhóm SV quốc tế đến từ nhiều nước khác nhau và tìm hiểu sự khác biệt của các yếu tố tác động đến việc lựa chọn ngành kế toán ở những SV có đặc điểm về khả năng sáng tạo khác nhau. Gần đây, thì có Darren Fizer (2013) với luận văn Thạc sĩ “Các yếu tố ảnh hưởng đến sự lựa chọn nghề nghiệp của SV ĐH tham gia vào ngành Nông nghiệp tại ĐH Tennessee”. Đề tài khảo sát trên 128 nghiên cứu sinh năm nhất của ĐH Tennessee. Theo cuộc khảo sát này, nghiên cứu sinh bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi gia đình khi chọn một trường ĐH với tỉ lệ 22%, 21% thì đã chọn "một sự nghiệp đáng khen ngợi" là yếu tố ảnh hưởng và 20% chọn "kinh nghiệm trong FFA / 4-H" (FFA và 4-H là các câu lạc bộ nông nghiệp) là những yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến sự lựa chọn của họ. Các nghiên cứu sinh hoàn thành bảng hỏi đã có một cách nhìn tích cực về nghề nghiệp của họ. Và họ cũng tin là có nhiều cơ hội nghề nghiệp tuyệt vời trong ngành nông nghiệp. Như vậy, với mỗi ngành nghề, yếu tố ảnh hưởng đến việc chọn ngành tuy có một vài điểm tương đồng nhưng vẫn có sự khác biệt nhất định do đặc tính khác nhau giữa các ngành nghề này. Hướng nghiên cứu trên được nhiều sự quan tâm từ các tác giả khác nhau. Các tác giả đã ghi nhận rất nhiều các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình chọn lựa ngành nghề, từ yếu tố bên trong cho đến các tác động bên ngoài. Có những nghiên cứu đã đi sâu vào phân tích một trong các yếu tố bên trong – tự tin vào năng lực bản thân và kết quả cho thấy đó cũng là yếu tố tác động đáng kể đến việc chọn lựa ngành nghề. Các giai đoạn chọn ngành nghề cũng được khái quát thông qua một vài nghiên cứu. Tuy nhiên, yếu tố như nhu cầu nhân lực của xã hội hay vị thế của các ngành nghề chưa được quan tâm và đi sâu vào nghiên cứu dưới dạng các yếu tố tác động đến quá trình chọn ngành nghề của HS, SV. -9-
1.1.1.2. Các nghiên cứu về quá trình chọn trường ĐH của HS, SV Khi nghiên cứu quá trình chọn trường ĐH của HS, SV, Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình lựa chọn trường ĐH cũng đã được khái quát. Có thể kể đến Kohn, Manski và Mundel (1974) với đề tài “Một mô hình ba giai đoạn trong quá trình chọn trường” (dẫn bởi Roslyn Louise Kelly Beswick 1989) . Kết quả nghiên cứu cho thấy mối quan tâm của giai đoạn đầu là lựa chọn đi học từ trường về nhà hoặc sống trong kí túc xá. Lựa chọn này được xác định bởi khoảng cách từ nhà đến trường, thu nhập gia đình, và các biến số khác. Giai đoạn thứ hai liên quan đến sự lựa chọn trường ĐH "tốt nhất", với quyết định cư trú được đưa ra ở giai đoạn đầu tiên. Trường ĐH "tốt nhất" bị ảnh hưởng bởi các biến số sau: học phí, tiền cơm và tiền phòng, khả năng trung bình của SV, sự rộng mở của các lĩnh vực, thu nhập mỗi SV, khả năng kinh tế của gia đình, và khoảng cách từ trường ĐH. Giai đoạn thứ ba là lựa chọn có nên ghi danh vào trường ĐH "tốt nhất" này hay không. Các biến số ảnh hưởng đến giai đoạn này là được quyết định bởi cách giáo dục của phụ huynh, giới tính HS, thu nhập của gia đình, và sự hấp dẫn của việc lựa chọn trường ĐH "tốt nhất". Quan điểm của Kohn, Manski, và Mundel về quá trình tuyển chọn là nghiên cứu đầu tiên tập trung vào cách tiếp cận 3 giai đoạn của quy trình chọn trường ĐH và thường được đề cập đến trong các nghiên cứu sau này. Các phân tích chi tiết quan trọng đầu tiên của quá trình lựa chọn trường ĐH được phát triển bởi Lewis và Morrison (1975). Ở nghiên cứu này, các HS lớp 12 đã được phỏng vấn mỗi tuần trong suốt năm cuối cấp ở trường trung học. Nghiên cứu đã cung cấp một danh sách 13 thành phần hoặc các giai đoạn trong quá trình lựa chọn trường ĐH. Một nghiên cứu sâu rộng của Bowers và Pugh (1983) đã khảo sát 4000 SV ĐH Indiana và cha mẹ của họ để xác định và xếp hạng 22 ảnh hưởng được xem xét trong quá trình lựa chọn trường ĐH. Hầu hết các nghiên cứu trước đây chỉ lấy ý kiến của SV, nghiên cứu này có tầm quan trọng đặc biệt vì không chỉ SV mà còn có cha mẹ họ được yêu cầu đánh giá các yếu tố ảnh hưởng. Còn trong nghiên cứu nổi tiếng của D.W. Chapman (1981) in trên Tạp chí của trường ĐH bang Ohio – Mỹ về “Kiểu lựa chọn trường của các SV” thì cho rằng các yếu tố cố định của trường ĐH như: vị trí địa lý, chính sách hỗ trợ về chi phí, học phí, môi trường ký túc xá sẽ có ảnh hưởng đến quyết định chọn trường của HS. Ngoài ra Chapman nhấn mạnh đến ảnh hưởng của sự nỗ lực của các trường đến quyết định lựa chọn trường của HS. Yếu tố bản thân là một trong những - 10 -
yếu tố ảnh hưởng đến sự lựa chọn trường của họ. Còn Roslyn Louise Kelly Beswick (1989) với Luận án “Các yếu tố liên quan đến sự lựa chọn của SV trong quy trình lựa chọn trường ĐH” của Khoa Giáo dục học, ĐH Lethbridge ở Alberta. Nghiên cứu được thực hiện trên SV các trường như: ĐH Alberta, ĐH Lethbridge và CĐ Camrose Lutheran ở Alberta, miền Tây Canada. Phát hiện chính của nghiên cứu này cho thấy cha mẹ, đặc biệt là những người mẹ, có ảnh hưởng nhất đến quá trình chọn trường của ĐH của con em mình. SV ĐH Alberta đánh giá cao danh tiếng của trường, danh tiếng của các chương trình, các khóa học được cung cấp tại trường, và thêm nữa, yếu tố gần nhà là những yếu tố quan trọng trong sự lựa chọn của họ. Còn những SV theo học các trường ĐH nhỏ có xu hướng coi trọng quy mô của trường và môi trường học tập. Các cơ sở nhỏ hơn dường như thu hút những HS mà cha mẹ họ có trình độ học vấn thấp hơn những cha mẹ khác. Ngoài ra, nghiên cứu còn cho thấy rằng SV không tham gia vào phân tích một cách nghiêm túc tình hình kinh tế mặc dù một số lại xem xét đến yếu tố này khi lựa chọn một trường ĐH. Từ những nghiên cứu trên, có thể thấy đặc điểm trường học, ý kiến cha mẹ, đặc điểm cá nhân là những yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn trường ĐH của HS, SV. Thời gian gần đây thì có Muhamad Abduh và Zainurin Bin Dahari (2011) với nghiên cứu “Các yếu tố ảnh hưởng đến sự lựa chọn của SV quốc tế đối với các trường ĐH ở Malaysia”. Có 135 SV quốc tế đã tốt nghiệp ĐH tham gia nghiên cứu này thông qua khảo sát trực tiếp. Nghiên cứu cho thấy "các chương trình học có sẵn" là yếu tố số một ảnh hưởng đến sự lựa chọn của SV quốc tế để học tập sau ĐH tại các trường ĐH ở Malaysia. Có sự khác biệt giữa SV từ các nước châu Á và phương Tây trong việc xếp hạng tầm quan trọng của những yếu tố đó. "Giá học phí", "cơ sở vật chất", và "cán bộ giảng dạy xuất sắc" là các yếu tố nối tiếp yếu tố "chương trình học có sẵn" trong bảng xếp hạng các yếu tố quan trọng. Còn Loren Agrey and Naltan Lampadan (2014) với nghiên cứu “Các yếu tố quyết định đóng góp vào việc lựa chọn trường ĐH của SV” đã khảo sát trên 261 người từ trung tâm Thái Lan. Nghiên cứu này đã đưa 5 yếu tố ảnh hưởng đáng kể đến quá trình quyết định tham dự vào ĐH: hệ thống hỗ trợ về vật chất (hiệu sách, phòng tư vấn/hướng dẫn) cũng như phi vật chất (học bổng, khoản tín dụng…); môi trường học tập (môi trường học tập hiện đại, cơ sở vật chất, danh tiếng, khuôn viên xinh đẹp, thư viện và phòng máy vi tính) và triển vọng nghề; trang thiết bị thể - 11 -
thao; chương trình sống tốt cho SV (các dịch vụ chăm sóc sức khỏe, chỗ ở) và các hoạt động ngoại khóa; cuối cùng là một môi trường an toàn và thân thiện. Ngoài ra còn có các nghiên cứu khác như Elfrida Manoku, PhD Candidate (2015) với đề tài “Các yếu tố ảnh hưởng đến việc chọn trường ĐH của SV Albania”. Navrátilová Tereza (2013) với đề tài “Sự phân tích và so sánh các yếu tố ảnh hưởng đến việc chọn trường ĐH”. Nghiên cứu này đã áp dụng thuyết hành vi dự định vào trong một quá trình lựa chọn trường ĐH. Cũng giống như hướng nghiên cứu trên, hướng nghiên cứu này cũng đã đề cập và xếp loại các yếu tố ảnh hưởng. Với bối cảnh nhiều trường ĐH, CĐ được xây dựng và phát triển như hiện nay, một ngành nghề có thể được đào tạo tại hàng loạt các trường khác nhau do đó hướng nghiên cứu này sẽ giúp các nhà giáo dục có cái nhìn toàn diện hơn về nhu cầu liên quan đến môi trường học tập của HS, SV. 1.1.1.3. Các nghiên cứu liên quan các yếu tố ảnh hưởng đền việc chọn nghề CTXH Trong lĩnh vực CTXH, có không nhiều các nghiên cứu liên đến các yếu tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn ngành nghề này, có thể nêu một số nghiên cứu điển hình như sau: Đầu tiên là các tác giả đến từ trường ĐH Portland, Mỹ - Helen Ellsworth, James B. Epley, Carolyn Hanson, Robert L. Morasch, Roberta Roth, Norma Rowe, Richard H. Stowell, Fredrick H. Swan, Joanna M. Wadsworth, và Aurita Zeigler (1968) đã nghiên cứu “Các đặc điểm liên quan đến việc lựa chọn CTXH như một nghề nghiệp”. Trong nghiên cứu, một điểm được lưu ý là những người chọn theo nghề CTXH thì lựa chọn khá trễ trong con đường học vấn của họ. Rất ít người quyết định CTXH như là một nghề nghiệp trước khi vào ĐH. Các khóa học tại trường, đội ngũ giảng viên, kinh nghiệm trực tiếp về CTXH là những ảnh hưởng quan trọng trong việc chọn nghề CTXH. Các chương trình tuyển dụng ít có ảnh hưởng đến sự quan tâm của họ về nghề này. Rất ít người có họ hàng thân thiết làm nhân viên CTXH. Frieda Kepple Heim (1994) đã nghiên cứu “Các yếu tố ảnh hưởng đến nam giới trong việc chọn CTXH như một nghề nghiệp”. Nghiên cứu đã thăm dò các yếu tố nào ảnh hưởng đến lựa chọn của nam nhân viên CTXH trong việc họ chọn CTXH là một nghề chuyên nghiệp và đưa ra một số đặc điểm vốn có cản trở họ trong ngành nghề này. Tuy nhiên, mức lương, - 12 -