zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Luận Văn - Báo Cáo

» Thạc sĩ - Tiến sĩ - Cao học

Luận văn Thạc sĩ Văn học Việt Nam: Vấn đề tính dục trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá

Chia sẻ: Minh Lộ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:118

Báo xấu

42
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn đề cập về những hoài nghi trong vấn đề thực - hư có một bà Hồ Xuân Hương hay có những “Hồ Xuân Hương đực”. Lữ Hồ, Hồng Tú Hồng, Trần Thanh Mại, Mai Quốc Liên… đã nghi ngờ vấn đề tác giả, tác quyền trong hiện tượng Hồ Xuân Hương.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Văn học Việt Nam: Vấn đề tính dục trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN –––––––––––––––––––– ĐỖ THỊ HIÊN VẤN ĐỀ TÍNH DỤC TRONG THƠ NÔM CỦA HỒ XUÂN HƢƠNG DƢỚI GÓC NHÌN VĂN HOÁ LUẬN VĂN THẠC SĨ HÀ NỘI-2016
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN –––––––––––––––––––– ĐỖ THỊ HIÊN VẤN ĐỀ TÍNH DỤC TRONG THƠ NÔM CỦA HỒ XUÂN HƢƠNG DƢỚI GÓC NHÌN VĂN HOÁ LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyênngành: VănhọcViệt Nam Mãsố: 60.22.01.21 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS TRẦN NHO THÌN HÀ NỘI-2016
Vấn đề tính dục trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả đƣợc nêu trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi là ngƣời chịu trách nhiệm chính đối với mọi vấn đề liên quan đến luận văn này này. Tác giả luận văn Đỗ Thị Hiên Đỗ Thị HiênCao học K58 2
Vấn đề tính dục trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng tri ân sâu sắc tới các thầy giáo, cô giáo khoa Văn học- Trƣờng Đại học Khoa Học Xã Hội và Nhân Văn, đặc biệt là PGS. TS. Trần Nho Thìn, ngƣời đã luôn kiên nhẫn, tận tình chỉ bảo để tôi có thể hoàn thành luận văn. Tôi Cảm ơn các anh chị đồng nghiệp tại phòng Văn Hoá Văn Nghệ- Trung tâm truyền hình- Báo Nhân Dân, đặc biệt là anh Đỗ Ngọc Xiêm đã luôn tạo điều kiện cũng nhƣ hỗ trợ tôi trong các công việc tại cơ quan để tôi có thời gian tập trung cho việc thực hiện luận văn. Cảm ơn các bạn của tôi, đặc biệt là bạnNguyễn Trƣờng Sinh đã nhiệt tình đọc giúp bản thảo và động viên tôi trong suốt quá trình làm luận văn. Cảm ơn mẹ Nguyễn Thị Hoa, mẹ Nguyễn Thị Loan, bố Trần Quốc Tuấn cùng các em đã luôn ủng hộ con đƣờng học tập và công việc của tôi. Cảm ơn anh Trần Quốc Hà – chồng tôi – ngƣời đã luôn ở bên chia sẻ với tôi những khó khăn trong cuộc sống cũng nhƣ trong quá trình tôi tập trung cho luận văn. Tác giả luận văn Đỗ Thị Hiên Đỗ Thị HiênCao học K58 3
Vấn đề tính dục trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ĐHQG : Đại học Quốc gia ĐHSP : Đại học Sƣ phạm ĐHKHXH&NV : Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn CTQG : Chính trị Quốc gia GD : Giáo dục H : Hà Nội KHXH : Khoa học xã hội Nxb : Nhà xuất bản Sđd : Sách đã dẫn SCN : Sau Công nguyên TCN : Trƣớc Công nguyên Tp. HCM : Thành phố Hồ Chí Minh Đỗ Thị HiênCao học K58 4
Vấn đề tính dục trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Có thể nói văn học trung đại Việt Nam là nền văn học của nam giới. Cả chủ thể và đối tƣợng của di sản văn học mƣời thế kỷ này tuyệt đại đa số là nam giới. Từ những tác giả văn học viết đầu tiên nhƣ Đỗ Pháp Thuận, Trần Quang Khải tới những nhà nho cuối cùngnhƣ Trần Tế Xƣơng, Tản Đà hầu hết đều là nam nhân. Nếu có những tác giả hoặc tác phẩm của nữ giới cũng rất hiếm hoi, chỉ có thể đếm trên đầu ngón tay nhƣ: bà huyện Thanh Quan, Hồ Xuân Hƣơng, Đoàn Thị Điểm… Nếu văn học đã chỉ đặt đứng trên một chân, và chỉ nhằm phục vụ cho một giới (nam), thì chắc chắn vấn đề tính dục trong văn học- một vấn đề cấm kị ở thời đại lấy tƣ tƣởng Nho gia làm chính thống lại càng không dành cho nữ giới. Tuy nhiên, bên cạnh những tên tuổi của các nam nhân nổi tiếng về chữ nghĩa đó lại xuất hiện một nữ thi sĩ có phong cách nghệ thuật độc đáo, làm tốn khá nhiều bút mực của giới nghiên cứu văn học đó là Hồ Xuân Hƣơng. Tên tuổi của Hồ Xuân Hƣơng hiện nay đƣợc đặt cạnh đại thi hào Nguyễn Du và Nguyễn Trãi, qua đó cũng chứng minh rằng nữ sĩ Hồ Xuân Hƣơng có vị trí đặc biệt trong làng văn học nói riêng và trong lòng mọi ngƣời dân Việt Nam nói chung. Liệu có thật một bà Hồ Xuân Hƣơng sống trong thời đại thanh giáo truyền thống phƣơng Đông, chịu sự kiềm toả chặt chẽ của các tƣ tƣởng “tam tòng tứ đức”, của các quy tắc ứng xử dành cho ngƣời con gái đã đƣợc dạy rõ ràng và chi tiết trong các sách Huấn ca … mà dám mạnh bạo, chủ động trong tình yêu hôn nhân, thậm chí còn có những phát ngôn tính dục cả gan và phóng túng nhƣ vậy hay không? Hay đó là một hiện tƣợng văn học độc đáo nhằm giải toả ẩn ức, đối phó với cấm kị bản năng? Đỗ Thị HiênCao học K58 5
Vấn đề tính dục trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá Từ những hoài nghi đó chúng tôi tìm hiểu, phân tích và đánh giá về vấn đề tác quyền của các nhóm thơ thuộc mảng thơ Nôm truyền tụng. Sự thú vị này càng thôi thúc chúng tôi đi sâu vào làm rõ thực hƣ có một bà Hồ Xuân Hƣơng với những bài thơ truyền tụng đậm và dày màu sắc tính dục, hay đó là một hiện tƣợng văn học độc đáo đối phó với cấm kị bản năng trong bối cảnh văn hoá, văn học đƣơng thời? Một lý do nữa khiến chúng tôi quyết định chọn đề tài Vấn đề tính dục trong thơ Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá chính là việc thấy đƣợc vai trò quan trọng của phƣơng pháp nghiên cứu văn hoá học trong văn chƣơng. Khi các trƣờng phái nhƣ Phê bình mới (New Criticism) hay Chủ nghĩa cấu trúc (Structuralism) xuất hiện, ngƣời ta cho rằng có thể giải quyết những vấn đề của văn học chỉ thuần túy dựa trên những yếu tố nội tại của văn bản mà không cần đến bất kỳ một sự tham chiếu nào khác từ những nhân tố bên ngoài. Tuy nhiên thực tế cho thấy rằng: một hiện tƣợng văn học xuất hiện không những bị chi phối bởi bối cảnh xã hội, tƣ tƣởng thời đại mà còn bị chi phối bởi bối cảnh văn hoá, trong đó có sự chi phối của cái nhìn giới tính của chính ngƣời viết. Để tránh những suy diễn gán ghép cách nghĩ hiện đại, chúng tôi tiếp cận mảng thơ Nôm truyền tụng của Hồ Xuân Hƣơng từ quan điểm dựng lại không gian văn hóa của thời trung đại lồng ghép cùng lý thuyết về cái nhìn giới đã đƣợc sử dụng hiệu quả trong ngành điện ảnh để thấy thực hƣ vấn đề tác quyền phức tạp này ra sao. 2. Mục đích, ý nghĩa của đề tài Thứ nhất, trên phần lý do chọn đề tài chúng tôi đã đề cập về những hoài nghi trong vấn đề thực - hƣ có một bà Hồ Xuân Hƣơng hay có những “Hồ Xuân Hƣơng đực”. Lữ Hồ, Hồng Tú Hồng, Trần Thanh Mại, Mai Quốc Liên… đã nghi ngờ vấn đề tác giả, tác quyền trong hiện tƣợng Hồ Xuân Hƣơng. Đỗ Thị HiênCao học K58 6
Vấn đề tính dục trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá Có một thực tế: trong văn học cổ - trung đại của các nƣớc thuộc khu vực đồng văn/ Đông Á, hiện tƣợng một tác giả văn học đến nay không rõ tiểu sử hành trạng một cách chính xác không phải là chuyện hiếm. Cho đến nay, ngƣời ta vẫn không biết chính xác tiểu sử của Mạnh Tử - một vị Á Thánh của Nho giáo. Hay nhà văn Thi Nại Am- tác giả của bộ Thuỷ hử nổi tiếng cũng không rõ ràng về tiểu sử. Ở Việt Nam chỉ trong giai đoạn nửa cuối thế kỷ XVIII, nửa đầu thế kỷ XIX, cũng rất nhiều tác giả không rõ về tiểu sử, ví dụ tác giả của khúc ngâm nổi tiếng Chinh phụ ngâm - nhà Nho Đặng Trần Côn không ai biết rõ năm sinh, năm mất mà chỉ ƣớc đoán. Hiện tƣợng Hồ Xuân Hƣơng cũng nằm trong tình trạng trên. Nhƣng vấn đề tiểu sử Hồ Xuân Hƣơng ẩn chứa một quy luật khác, nằm ngoài quỹ đạo của vấn đề tiểu sử các tác giả trung đại Việt Nam. Trong sáng tác của một số nhà Nho, ở những đề tài vƣợt ra ngoài tính quy phạm của văn chƣơng nhà Nho, vi phạm những cấm kỵ của chế độ chuyên chế sẽ mang lại những rắc rối, thậm chí thiếu an toàn cho danh dự, tính mạng của ngƣời sáng tác. Điều này làm xuất hiện hiện tƣợng thác lời, kí ngụ tâm sự. Hoặc có thể cho đó là cấm kị sẽ xuất hiện đối phó với cấm kị- đó là quy luật của văn học. Ở thơ Nôm truyền tụng của Hồ Xuân Hƣơng, mức độ vi phạm cấm kỵ đã vƣợt giới hạn có thể chấp nhận mà tác giả vẫn không chịu hậu quả gì đáng kể, các tác phẩm thơ này vẫn tồn tại theo thời gian. Đây là một điều rất lạ lùng. Thứ hai, cũng nhƣ phần lý do chọn đề tài chúng tôi đã đề cập: Văn học trung đại Việt Nam là nền văn học chịu tƣ tƣởng của thanh giáo truyền thống, coi thƣờng vấn đề bản năng của con ngƣời- vậy nên vấn đề tính dục nhạy cảm, phạm vào những cấm kị nghiêm trọng- liệu có ngƣời phụ nữ nào đã dám phát ngôn bằng những sáng tác văn học hay không? Chắc chắn có một Hồ Xuân Hƣơng bằng xƣơng, bằng thịt sáng tác thơ Nôm, nhƣng liệu bà có dám phát ngôn những vấn đề tính dục cấm kị trong bối cảnh truyền thống văn hoá- xã hội trọng nam khinh nữ, trọng chữ khinh Nôm hay Đỗ Thị HiênCao học K58 7
Vấn đề tính dục trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá không? Chúng tôi mong muốn có thể phần nào làm sáng tỏ đƣợc hiện tƣợng văn học thú vị này. Chính vì vậy, với luận văn này, chúng tôi muốn từ những nghi hoặc của những tiền bối đi trƣớc; từ bối cảnh văn hoá, hệ tƣ tƣởng; bối cảnh văn học; đặc biệt là tiếp cận trên lý thuyết cái nhìn giới tính; tiếp tục luận giải để phần nào thấy đƣợc những nghi ngờ đó hoàn toàn có căn cứ và nêu ra quan điểm của mình về một quy luật văn học rất thú vị. Từ đó chúng tôi muốn phân loại ra xem đâu là thơ của nữ thi sĩ Hồ Xuân Hƣơng và đâu là những sáng tác của nam nhân mƣợn giọng Hồ Xuân Hƣơng. Tại sao có hiện tƣợng đó? Và nó có ý nghĩa thế nào trong quy luật văn học? 3. Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi khảo sát Trong luận văn này, chúng tôi kì vọng phần nào làm rõ vấn đề tác quyền mảng thơ Nôm truyền tụng của Hồ Xuân Hƣơng. Về vấn đề văn bản, do có nhiều ý kiến về văn bản thơ, số lƣợng các bài thơ Nôm truyền tụng, hơn nữa mỗi bài thơ lại xuất hiện nhiều dị bản do quá trình lƣu truyền trong dân gian nên chúng tôi không đi sâu vào vấn đề văn bản đúng - sai, bản gốc hay dị bản mà chỉ dựa vào trên dƣới năm chục bài thơ Nôm truyền tụng của Hồ Xuân Hƣơng để khảo sát. Phạm vi khảo sát là 47 bài thơ Nôm truyền tụng đƣợc Lữ Huy Nguyên tuyển chọn và giới thiệu trong cuốn Hồ Xuân Hương thơ và đời (2008), (Nxb Văn học, Hà Nội). Sau đây là những bài thơ mà chúng tôi dự định sẽ khảo sát: Tranh tố nữ Xƣớng hoạ với Chiêu Hổ I Giếng thơi Xƣớng hoạ với Chiêu Hổ II Bánh trôi Xƣớng hoạ với Chiêu Hổ III Quả mít Không chồng mà chửa Ốc nhồi Dỗ ngƣời đàn bà khóc chồng Đồng tiền hoẻn Bỡn bà lang khóc chồng Đỗ Thị HiênCao học K58 8
Vấn đề tính dục trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá Cái quạt I Cái nợ chồng con Cái quạt II Lấy chồng chung Trống thủng Khóc Tổng Cóc Miếng trầu Khóc ông Phủ Vĩnh Tƣờng Tát nƣớc Tự tình I Dệt cửi Tự tình II Thiếu nữ ngủ ngày Tự tình III Đánh đu Quan thị Lũ ngẩn ngơ Sƣ bị ong châm Phƣờng lòi tói Cái kiếp tu hành Chùa Quán Sứ Sƣ hổ mang Đề đền Sầm Nghi Đống Đá Ông Chồng Bà Chồng Động Hƣơng Tích Đài khán xuân Chợ trời chùa Thầy Hang Cắc Cớ Hang Thánh Hoá Kẽm Trống Cảnh thu Quán khánh Trăng thu Đèo Ba Dội Hỏi trăng Cảnh chùa ban đêm 4. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phƣơng pháp luận chung mà chúng tôi dự định sử dụng trong luận văn là phƣơng pháp tiếp cận văn hóa học. Do mỗi tác phẩm văn học đều đƣợc sinh thành trong một môi trƣờng văn hóa nhất định, nên việc gắn tác phẩm với thời đại văn hóa nó ra đời sẽ giúp ta tiệm cận gần hơn với chân lý nghệ thuật. Trong nhiều chuyên luận của mình,phó giáo sƣ tiến sĩ Trần Nho Thìn đã đi sâu nghiên cứu, vận dụng cách tiếp cận văn hoá học đối với tác phẩm văn chƣơng và thấy đƣợc hiệu quả của phƣơng pháp này. Phƣơng pháp tiếp cận văn hoá học giúp chúng ta có một cái nhìn cách đánh giá khoa học hơn, Đỗ Thị HiênCao học K58 9
Vấn đề tính dục trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá chân thực, chính xác hơn đối với giá trị văn học truyền thống, mở ra một hƣớng nghiên cứu mới vừa hợp với xu thế phát triển, vừa giữ gìn đƣợc bản sắc truyền thống văn hoá. Các bƣớc tiếp cận theo phƣơng pháp văn hóa học: + Tái hiện không gian văn hóa, những nhân tố thời đại tác động. + Tìm ra mối liên hệ giữa tác phẩm với văn hóa thời đại + Xác định cơ sở văn hóa xã hội đã hình thành nên tác phẩm: đề tài, chủ đề, hình thức nghệ thuật, cách cảm nhận, mọi yếu tố cấu thành tác phẩm… Đây là phƣơng pháp giúp ích cho việc giải quyết nhiệm vụ của luận văn. Để tránh những suy diễn gán ghép cách nghĩ hiện đại, chúng tôi tiếp cận thơ Nôm truyền tụng của Hồ Xuân Hƣơng từ quan điểm dựng lại không gian văn hóa của thời trung đại trong đó hiện tƣợng thơ Hồ Xuân Hƣơng đã ra đời. - Cụ thể hơn, trong phƣơng pháp tiếp cận văn hoá học, chúng tôi chủ yếu dựa vào lý thuyết cái nhìn giới (male gaze) trong ngành điện ảnh của Laura Mulvey để thấy đƣợc những thú vị trong các tác phẩm thơ Nôm truyền tụng của Hồ Xuân Hƣơng, thấy đƣợc những quy luật ngầm vẫn luôn chảy trong văn học xƣa. Về cái nhìn giới chúng tôi cho rằng những công trình sau đây có ý nghĩa then chốt:Khoái cảm thị giác và Điện ảnh tự sự (Visual Pleasure and Narrative Cinema) của Laura Mulvey (1975) cung cấp tiền đề lý thuyết về “cái nhìn đàn ông” và mở đầu cho sự ứng dụng lý thuyết này vào nghiên cứu điện ảnh cũng nhƣ những nghệ thuật biểu hiện khác. - Bên cạnh đó, chúng tôi sử dụng một số phƣơng pháp bổ trợ: phân tích, thống kê, phân loại, so sánh…Phƣơng pháp này sẽ cho chúng ta nhận biết đƣợc số lƣợng những bài thơ tự tình, xướng hoạ và thơđề vịnh, tức sự; đồng thời thông qua phƣơng pháp này chúng tôi sẽ tìm và phân loại ra đƣợc Đỗ Thị HiênCao học K58 10
Vấn đề tính dục trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá các loại biểu tƣợng tính dục trong thơ Nôm truyền tụng để làm cứ liệu phân tích và đánh giá. -Phƣơng pháp phân tích sẽ đánh giá khảo sát toàn bộ những tƣ liệu thống kê, phân tích các dẫn chứng, rút ra những kết luận. -Luận văn cũng sử dụng thi pháp học. 5. Kết cấu luận văn và cách trình bày Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, thì phần chính của luận văn chia làm ba chƣơng: Chƣơng 1: Tổng quan Chƣơng này chúng tôi tập trung vào sự phức tạp của hiện tƣợng Hồ Xuân Hƣơng và lịch sử nghiên cứu mảng thơ Nôm truyền tụng của Hồ Xuân hƣơng. Chƣơng 2: Diễn ngôn tính dục của ngƣời phụ nữ trong văn hoá và văn học Việt Nam Trong chƣơng này chúng tôi đi vào giải thích khái niệm “diễn ngôn”, “diễn ngôn tính dục” để lấy căn cứ khảo sát các diễn ngôn tính dục trong văn hoá và văn học. Chúng tôi dự định khảo sát các diễn ngôn tính dục trong văn hoá, thể hiện ở nhiều phƣơng diện: tín ngƣỡng phồn thực, lễ hội, kiến trúc hội hoạ, huyền thoại. Trong văn học, chúng tôi khảo sát cả trong văn học dân gian và văn học viết để thấy các diễn ngôn tính dục của ngƣời phụ nữ đƣợc thể hiện ra sao. Từ đó có cái nhìn về các diễn ngôn tính dục trong thơ Nôm truyền tụng của Hồ Xuân Hƣơng, lấy căn cứ đánh giá hiện tƣợng Hồ Xuân Hƣơng. Chƣơng 3: Phân loại thơ Nôm truyền tụng đƣợc coi là của Hồ Xuân Hƣơng Trong chƣơng này, chúng tôi đi vào khảo sát, phân loại các loại biểu tƣợng tính dục xuất hiện trong mảng thơ Nôm truyền tụng của Hồ Đỗ Thị HiênCao học K58 11
Vấn đề tính dục trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá Xuân Hƣơng để thấy tần suất và đặc điểm của các loại biểu tƣợng tính dục này. Từ việc phân tích các lớp ngôn ngữ trong văn bản thơ, vận dụng phƣơng pháp văn hoá học và lý thuyết cái nhìn giới (male gaze) để đánh giá về điểm nhìn của các bài thơ trong từng chùm thơ: tự tình, xƣớng hoạ, đề vịnh và tức sự. Từ đó chúng tôi đƣa ra phán đoán về tác giả của các bài thơ. Kết luận lại và nêu ý nghĩa của hiện tƣợng văn học này. Đỗ Thị HiênCao học K58 12
Vấn đề tính dục trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN 1.1. Hồ Xuân Hƣơng: Một hiện tƣợng phức tạp Hồ Xuân Hƣơng xuất hiện trên thi đàn văn học Việt Nam đến nay đã khoảng 200 năm. Tuy nhiên, đến tận bây giờ, vấn đề tác gia và tác phẩm của nữ sĩ vẫn còn là vấn đề bỏ ngỏ. Những khoảng trống về hiện tƣợng Hồ Xuân Hƣơng chủ yếu tập trung vào ba điểm mấu chốt đó là: tiểu sử, văn bản và dâm tục (vấn đề tính dục). Chƣa làm sáng tỏ đƣợc ba điểm mấu chốt này thì hiện tƣợng Hồ Xuân Hƣơng vẫn chƣa thể cũ đối với giới nghiên cứu và phê bình văn học nƣớc ta. Mặc dù đã có hàng trăm công trình nghiên cứu và phê bình, hàng chục khảo luận và chuyên luận, mƣời mấy công trình luận án tiến sĩ, thạc sĩ… về cuộc đời và thơ văn của Hồ Xuân Hƣơng nhƣng giới nghiên cứu và phê bình văn học nƣớc ta vẫn chƣa có đƣợc tiếng nói chung xung quanh hiện tƣợng Hồ Xuân Hƣơng. Vấn đề tiểu sử của tác giả những bài thơ Nôm truyền tụng gắn với những giả thuyết, đoán định, tồn nghi. Xuân Hƣơng sinh năm nào, mất năm nào, và ở đâu, không đƣợc ghi lại trong sách vở chính thống. Chúng tôi tạm đƣa ra một “lý lịch trích ngang” của nữ sĩ họ Hồ: Là con của Hồ Sĩ Danh (1706 - 1783) với ngƣời thiếp họ Hà thuộc tỉnh Bắc Ninh. Hồ Xuân Hƣơng nguyên quán thuộc xã Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lƣu, tỉnh Nghệ An. Hồ Sĩ Danh đỗ cử nhân năm 1732, tuy không ra làm quan nhƣng vì có con làm quan to nên ông đƣợc phong tặng chức Hàn lâm thừa chỉ và hàm Thái bảo. Sau này, hai mẹ con đƣa nhau ra đất Thăng Long sinh sống. Tƣơng truyền, họ ngụ cƣ tại phƣờng Khán Xuân, huyện Vĩnh Thuận gần Hồ Tây (Hà Nội bây giờ), sau đó chuyển đến thôn Tiên Thị, tổng Tiên Túc, huyện Thọ Xƣơng Đỗ Thị HiênCao học K58 13
Vấn đề tính dục trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá (nay là phố Lí Quốc Sƣ, Hà Nội). Theo truyền thống gia đình, nàng đƣợc đi học nhƣng không nhiều, song tài năng làm thơ chữ Hán lẫn chữ Nôm nổi trội. Bởi có đƣợc thiên phú thơ văn, cô gái họ Hồ có điều kiện giao lƣu với các tao nhân mặc khách tại ngôi nhà riêng bên Hồ Tây là Cổ Nguyệt đƣờng (chữ Cổ ghép với chữ Nguyệt thành chữ Hồ, là họ của Xuân Hƣơng). Nữ sĩ đã gặp những nhân vật nhƣ Mai Sơn Phủ, Tốn Phong Thị, Cƣ Đình, Thạch Đình, Chí Hiên, Thanh Hiên, Hiệp trấn Sơn Nam thƣợng Trần Ngọc Quán, Hiệp trấn Sơn Nam hạ Trần Quang Tĩnh, Hiệp trấn Trần hầu Trần Phúc Hiển… Họ đều in dấu ấn trong các bài thơ đối đáp, xƣớng hoạ với chủ nhân “Cổ Nguyệt Đƣờng”. Đặc biệt phải kể đến ông Cần chánh học sĩ Nguyễn Hầu, ngƣời Tiên Điền, (có ngƣời đoán là nhà thơ Nguyễn Du) từng là “ngƣời xƣa” của Hồ Xuân Hƣơng. Chƣa kể Chiêu Hổ (nhƣng khó có thể là Phạm Đình Hổ, tác giả Vũ trung tuỳ bút và Đông Dã học ngôn thi tập) là bạn trai tri ân cùng ngƣời Cổ Nguyệt đối đáp, để lại nhiều tứ thơ rất hài hƣớc, dí dỏm. Con đƣờng chồng con của nữ sĩ đa tài thật trắc trở, truân chuyên. Hai lần đều lỡ dở. Lần đầu lấy Trần Phúc Hiển đã phải cảnh vợ lẽ. Tiếp đến, bà lại làm lẽ tổng Cóc, nhƣng lại sớm lâm vào cảnh goá bụa. Hiện nay, chƣa tìm ra tƣ liệu khả dĩ nào ghi năm mất, phần mộ của nhà thơ ở đâu. Nhƣng một điều có thể khẳng định, Hồ Xuân Hƣơng mất trƣớc năm 1842 tƣơng đối lâu. Vì tập thơ Thương Sơn của Nguyễn Phúc Miên Thẩm (Tùng Thiện Vƣơng) sáng tác vào năm 1842 khi ông cùng vua Thiệu Trị ra Bắc tiếp sứ nhà Thanh, đến Hồ Tây ngắm cảnh có Long Biên trúc chi từ với 14 bài trong đó 2 bài thơ nói về nữ sĩ. Nhƣ vậy, Xuân Hƣơng thuộc vào thế hệ các nhà thơ cuối thế kỷ XVIII, đầu thế kỷ XIX. Không những tồn tại những nghi ngờ về tiểu sử của Hồ Xuân Hƣơng, giới nghiên cứu còn nhiều đồn đoán về vấn đề tác quyền của mảng thơ Nôm truyền tụng nổi tiếng vẫn đƣợc coi là của Hồ Xuân Hƣơng. Vấn đề văn bản thơ của Hồ Xuân Hƣơng cực kì phức tạp- đây cũng là mảng thơ mà luận văn của chúng tôi dự kiến tập trung khảo sát. Số bài thơ còn lại Đỗ Thị HiênCao học K58 14
Vấn đề tính dục trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá cho đến nay chủ yếu nhờ vào sự lƣu truyền, bảo vệ của nhân dân nên có nhiều dị bản. Số thơ Nôm lâu nay đƣợc coi là của nữ sĩ khoảng trên dƣới năm mƣơi bài. Ngoài ra còn có tập thơ Lưu Hương ký mang bút danh của nữ sĩ do ông Trần Thanh Mại phát hiện vào năm 1964 gồm 24 bài thơ chữ Hán và 28 bài thơ Nôm. Hiện có nhiều văn bản chép thơ chữ Nôm của Hồ Xuân Hƣơng, từ các bản chép tay, đến các bản khắc ván chữ Nôm và các bản in chữ quốc ngữ. Trong đó, phải kể tới những văn bản sau: Âm ca tập, Bách liêu thi tập, Bảo hán châu liên, Đào Nương thi hiếu ca, Đăng Khoa lục sưu giảng, Kỳ quan thi, Liệt truyện thi ngâm, Tạp thảo tập, Lĩnh Nam quần hiền văn thi diễn âm tập, Nam âm thảo, Quốc âm thi tuyển, Quốc văn tùng ký, Song thất lục bát quốc âm ca, Thi ca đối liễn tạp lục, Thi ca quốc âm tạp lục, Thi từ ca đối sách, Liên Hương thi sao, Việt Tuý tham khảo, Quế Sơn Tam nguyên thi tập (văn bản chép tay); Quốc âm thi tuyển, Xuân Hương thi tập – 1921, Xuân Hương thi tập – 1992 (văn bản khắc ván chữ Nôm); Hồ Xuân Hương thi tập (văn bản in chữ Quốc ngữ). Văn bản chép thơ Nôm Hồ Xuân Hƣơng truyền tụng lên tới con số hơn 100. Ðọc kĩ các văn bản thơ, ta thấy có một khoảng cách khá xa giữa tập thơ Nôm của Xuân Hƣơng và Lƣu Hƣơng ký, chủ yếu là về phong cách biểu hiện và đề tài. Trong Lƣu Hƣơng Ký có cả thơ chữ Hán lẫn thơ chữ Nôm. Riêng phần thơ chữ Nôm trong Lƣu Hƣơng Ký nếu so sánh với thơ lâu nay đƣợc coi là của Xuân Hƣơng thì hai bên vẫn có sự khác nhau. Thơ chữ Nôm trong Lƣu Hƣơng Ký có rất nhiều từ Hán Việt, giọng thơ lại hiền lành chứ không góc cạnh, gân guốc nhƣ ở Xuân Hƣơng thi tập. Từ đây, vấn đề tiểu sử và vấn đề văn bản của thơ Nôm Hồ Xuân Hƣơng càng thêm phức tạp, nhiều hoài nghi, đồn đoán thực hƣ vấn đề tác quyền trong các văn bản thơ Nôm truyền tụng mang tên Hồ Xuân Hƣơng. Có những giả thuyết nghi ngờ cả sự tồn tại của tác giả Hồ Xuân Hƣơng và nghi ngờ những tác phẩm mang tên Hồ Xuân Hƣơng nhƣ giả thuyết của Lữ Hồ, Đào Thái Tôn… Lữ Hồ viết: Có chăng một bà Hồ Xuân Đỗ Thị HiênCao học K58 15
Vấn đề tính dục trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá Hương? và cho rằng thơ Hồ Xuân Hƣơng là thứ thơ do các nho sĩ giấu tên làm ra. Cùng quan điểm với Lữ Hồ, Hồng Tú Hồng đặt vấn đề trong bài viết Có nữ sĩ Hồ Xuân Hương hay không? Đăng trên báo Nhân loại số 2 năm 1953. Tác giả này cho rằng: "Thơ Hồ Xuân Hương không phải là của một người làm, mà là của cả một thời đại, của cả một thế hệ. Nó là sản phẩm chung của dân tộc. Nó là một trường phái thơ"; "Thơ Hồ Xuân Hương có thể là của Lê Quý Đôn, là của Nguyễn Khản, là của Nguyễn Huy Tự, là của Nguyễn Thiện, là của Nguyễn Du, là của Phạm Đình Hổ, là của Nguyễn Hữu Chỉnh, là của Phan Huy Vịnh, có thể là của Đặng Trần Côn, Đoàn Thị Điểm nữa. Nhưng vì lẽ họ không dám đương nhiên ký tên mình dưới những bài thơ mà họ cho là chớt nhả là lẳng lơ, rồi của ai làm ra bất kỳ, thơ đó đều quy vào một tên tác giả chung là Hồ Xuân Hương”.Cùng quan điểm đó, Trần Thanh Mại cũng cho rằng thơ Nôm truyền tụng của Hồ Xuân Hƣơng có thể của nhiều tác giả không cùng lập trƣờng chính trị, quan điểm nghệ thuật sáng tác nên. Mai Quốc Liên lại cho rằng chắc chắn có sự tồn tại của những “Hồ Xuân Hƣơng đực”. Những nhà nghiên cứu trên đã đặt ra những nghi vấn rất có căn cứ, khẳng định sự tồn tại của “nhiều Hồ Xuân Hƣơng” trong cùng một hiện tƣợng Hồ Xuân Hƣơng. Liệu có bà Hồ Xuân Hƣơng thật hay không? Nếu có thì có thể khẳng định tất cả những tác phẩm thơ đa phong cách kia là của bà hay không? Nhìn dọc chiều dài lịch sử văn học trung đại Việt Nam ta thấy các tác phẩm văn học kể cả của nam hay nữ đều ít đề cập đến vấn đề tính dục, mà nếu có thì các tác phẩm này có một điểm chung dễ nhận thấy đó đều phải sử dụng các mặt nạ hoặc các cách thức khéo léo nhằm che đậy tác quyền, lời nói của mình ví dụ: sử dụng mặt nạdân gian, sử dụng các yếu tố kì ảo- đặt diễn ngôn tính dục vào miệng ma quỷ, yêu nữ, mƣợn cốt truyện nƣớc ngoài, mƣợn giọng nữ giới để phát ngôn…Trong văn học viết, diễn ngôn tính dục xuất hiện không nhiều do sự kiểm soát của tƣ tƣởng thanh Đỗ Thị HiênCao học K58 16
Vấn đề tính dục trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá giáo truyền thống phƣơng Đông. Tƣ tƣởng Nho gia lấy quan niệm “văn dĩ tải đạo, thi dĩ ngôn chí”, văn thơ là để nói lên cái chí của nhà Nho. Văn học phải gắn bó với vận mệnh của đất nƣớc và nhân dân; văn học là phƣơng tiện thể hiện chí, tâm, đạo của kẻ sĩ quân tử; các vấn đề bản năng của con ngƣời bị xem nhẹ, coi thƣờng. Đặc biệt vấn đề tính dục bị coi là cấm kị trong văn học đƣơng thời với tƣ tƣởng “vạn ác thủ vi dâm”. Phải cho đến các nhà Nho thời hậu kì Trung đại mới lẻ tẻ xuất hiện những tác phẩm đề cập đến vấn đề tính dục nhƣng đều sử dụng các biện pháp đối phó với cấm kị để phát ngôn về các vấn đề này. Đề cập về các hoạt động tính giao nam nữ Nguyễn Dữ phải sử dụng các yếu tố kì ảo, yếu tố ma quái để thể hiện, phải đặt lời vào miệng ma quỷ, yêu nữ chứ không dám trực tiếp phát ngôn. Những yếu tố này giúp tác giả trốn tránh cái nhìn hà khắc của xã hội Nho giáo để có thể đề cập đến vấn đề bản năng trong tình yêu nam nữ, khát khao dục tính trong mỗi con ngƣời cá nhân. Nguyễn Du nói tới vẻ đẹp thân thể của ngƣời con gái, khát vọng đƣợc sống và đƣợc yêu của ngƣời kĩ nữ, sự chủ động và mạnh bạo trong tình yêu của ngƣời con gái…ông cũng phải sử dụng cách mƣợn cốt truyện của nƣớc ngoài để chuyển tải những nội dung nhƣ vậy. Hai tác phẩm cung oán nổi tiếng của Nguyễn Gia Thiều và Đặng Trần Côn cũng xuất hiện những diễn ngôn tính dục về ngƣời phụ nữ. Chinh phụ ngâm là tiếng nói, là tâm sự của ngƣời vợ có chồng đi lính xa nhà với những tình cảm nhớ nhung, những rạo rực khát khao bản năng, thiếu vắng tình yêu thƣơng, sự gần gũi vợ chồng. Cung oán ngâm khúc là tiếng lòng của ngƣời cung nữ khi bị đấng quân vƣơng “bỏ quên” trong chốn cấm cung, tuổi thanh xuân bị chôn chặt sau cánh cửa, chỉ còn những rạo rực, khát khao cháy bỏng thầm kín của ngƣời phụ nữ giằng xé hằng đêm. Trong hai khúc ngâm này, những diễn ngôn tính dục của ngƣời phụ nữ xuất hiện khá mạnh bạo bằng những hình ảnh ƣớc lệ, ẩn dụ khéo léo, tuy nhiên để phát ngôn đƣợc hai nhà Nho phải sử dụng cách thức mƣợn giọng, dù đã mƣợn giọng tác giả vẫn phải sử dụng các biện pháp nghệ thuật Đỗ Thị HiênCao học K58 17
Vấn đề tính dục trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá ƣớc lệ, tƣợng trƣng, ẩn dụ để nói đến vấn đề tính dục. Ở phƣơng Tây thời cổ trung đại khi xã hội còn những cấm kỵ, sáng tác bác học cũng có hiện tƣợng thác lời, vay mƣợn cốt truyện, diễu nhại. (Chuyện mười ngày của Bôcatxiô, nhiều sáng tác Raxin, Corney, Sechxpia...). Nhƣng đến thời cận hiện đại hiện tƣợng này dƣờng nhƣ vắng bóng. Ở phƣơng Đông còn kéo dài, đến thời hiện đại hiện tƣợng này vẫn còn. Lỗ Tấn ở Trung Quốc từng ký thác tƣ tƣởng chống lễ giáo phong kiến, một thứ lễ giáo ăn thịt người trong Nhật ký người điên. Ở Việt Nam hai khúc ngâm trên cũng là những biểu hiện cho hiện tƣợng văn học thú vị này. Trong một truyền thống văn hoá có xu hƣớng áp chế con ngƣời bản năng, đè nén thân xác bản năng đến mức hình dung đó là phần tội lỗi thì muốn vƣợt qua những cấm kị đó, nhất thiết phải có những cách đối phó- gọi là đối phó với cấm kị. Điều này càng có ý nghĩa lớn khi đặt Hồ Xuân Hƣơng trong bối cảnh văn học, văn hoá trung đại phƣơng Đông. Chứng tỏ hiện tƣợng Hồ Xuân Hƣơng có ẩn chứa một quy luật nào đó trong tâm lý sáng tạo và thƣởng thức thông thƣờng, quy luật này nằm ngoài quỹ đạo chính thƣờng của văn học nhà Nho, của văn chƣơng chính thống. 1.2. Lịch sử nghiên cứu mảng thơ Nôm truyền tụng của Hồ Xuân Hƣơng Từ trƣớc đến nay, thái độ và cách lí giải đối với vấn đề tục, dâm trong thơ Hồ Xuân Hƣơng rất khác nhau, thậm chí trái ngƣợc nhau. Các nhà nghiên cứu có nhiều cách tiếp cận Hồ Xuân Hƣơng: tiểu sử học, xã hội học, phân tâm học, thi pháp học, hình thức học, văn hóa học… Nhà nghiên cứu đầu tiên về Xuân Hƣơng trên giấy trắng mực đen có lẽ là Đông Châu Nguyễn Hữu Tiến trên cuốn Giai nhân di mặc, tác giả hoàn toàn bênh vực Hồ Xuân Hƣơng và cho rằng tiếng thơ đó không phải là tiếng thơ đĩ thoã mà là tiếng thơ của một tài nữ.Ông nhận xét về Hồ Xuân Hƣơng nhƣ sau: “Thơ từ của Xuân Hương truyền lại cũng nhiều, xem ra nhời nhẽ tài tình, tưởng cũng là một giọng thơ xuất tính tự nhiên, mà Đỗ Thị HiênCao học K58 18
Vấn đề tính dục trong thơ Nôm của Hồ Xuân Hương dưới góc nhìn văn hoá đáng là một bậc tài nữ trong đám thi xã. Nhưng có khi chỉ nghe đọc câu thơ, mà không hiểu hết sự tích, thì thơ từ cũng nhảm nhí; có khi nghe nói sự tích, mà không thuộc hết bài thơ thì sự tích cũng mập mờ nên văn thơ lại càng lẫn lộn, lắm người lại cho là giọng thơ đĩ thoã, thế chẳng oan mất tiếng người tài nữ lắm ru!” – (Giai nhân di mặc). Tản Đà có cái nhìn khác về ngƣời tài nữ, đó là những vần thơ ma đƣa lối quỷ dẫn đƣờng và đầy yếu tố tục: “Thơ của Xuân Hương thật là tinh quái, những câu thơ hay đọc lên đến ghê người. Người ta từng có câu: Thi trung hữu hoạ. Nghĩa là trong thơ có vẽ. Như thơ Xuân Hương thì lại là: Thi trung hữu quỷ. Nghĩa là trong thơ có ma! Song mà nhận ra thời tục!”. Tiếp cận xã hội học có các nhà nghiên cứu: Nguyễn Lộc, Lê Đình Kỵ, Trần Thanh Mại…Trần Thanh Mại nhận thấy yếu tố tục trong thơ nữ sĩ và ông phê phán kịch kiệt những bài thơ gọi là dâm tục vì nó có hại cho ngƣời đọc: “Tóm lại trong bao loại thơ lâu nay cho là của Xuân Hương, trừ loại thơ trữ tình, hoặc thơ có tính chất đả kích châm biếm nhưng tao nhã, nghiêm túc, là có tính tư tưởng và nghệ thuật cao còn loại tục thì ít hoặc nhiều đã hạn chế tác dụng của thơ và loại dâm không những không tốt mà còn có thể gieo rắc độc hại”. Nguyễn Lộc thẩm định trong một số bài thơ nữ sĩ quả có yếu tố tục. Ý kiến của Nguyễn Lộc trái ngƣợc với Vũ Đức Phúc, Vũ Đức Phúc cho rằng cô gái họ Hồ học tập chỗ tồi nhất của văn học dân gian còn Nguyễn Lộc cho rằng nhà thơ cũng học văn học dân gian nhƣng dùng cái tục làm phƣơng tiện để đả kích giai cấp thống trị, thực ra Xuân Hƣơng không thích cái tục, “nhiều lúc bà dùng cái tục tĩu một cách trắng trợn làm mục đích dả kích kẻ thù. Đọc những bài thơ có yếu tố tục này sẽ thấy rõ dụng ý đả kích của bà”. Lê Trí Viễn thấy Hồ Xuân Hƣơng ngoài việc dùng cái tục nhằm mục đích đả kích phê phán, còndùng cái tục để gây cƣời và ông cho rằng thực chất đó không phải là cái tục, bởi vì: “Xuân Hương nhân danh sự sống theo lẽ phải của tự nhiên, Xuân Hương xuất phát từ sự sống gốc nguồn, sự sống là phối hợp âm dương, là Đỗ Thị HiênCao học K58 19

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

LV.15: Bộ Đồ Án Tốt Nghiệp Chuyên Ngành Cơ Khí

65 tài liệu

2431 lượt tải

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.