Những tác phẩm lẻ

Chia sẻ: Nguyen Dang Khoa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:380

Thêm vào BST

Báo xấu

166
lượt xem 50
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'những tác phẩm lẻ', tài liệu phổ thông, ngữ văn - tiếng việt phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Những tác phẩm lẻ

NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM LEÃ 293 NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM LEÃ
294 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU
NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM LEÃ 295 NHAÂ THÚ NADIM HÑTMEÁT (Trñch trong taác phêím “Thi haâo Nadim Hñtmeát” - NXB Vùn hoåc 1962) Ai àaä àoåc nhûäng baâi thú Nadim Hñtmeát möåt lêìn - duâ laâ qua baãn dõch - cuäng khöng thïí naâo quïn àûúåc nûäa. Möåt tiïëng noái lúán cêët lïn trïn thïë giúái: tiïëng thú cuãa Nadim Hñtmeát, àaä dõch ra saáu mûúi thûá tiïëng loaâi ngûúâi. Nhûäng thi sô cuãa thïë giúái, - töi muöën noái: thi sô cúä thïë giúái, chûá khöng nhûäng laâ thi sô maâ thïë giúái biïët tiïëng - coá leä khöng àïëm hïët ngoán trïn möåt baân tay; trong àoá, riïng töi, töi yïu Nadim Hñtmeát hún caã. Nhaâ thú Hñtmeát noái gò? Öng noái nhaâ thi sô laâ möåt ngûúâi àûa thû, maâ tuái àûång thû laâ traái tim cuãa thi sô. Öng noái traái tim cuãa öng möîi möåt buöíi saáng laåi bõ àem ra xûã bù’n cuâng vúái nhûäng chiïën sô Hy Laåp bõ phaát xñt giïët úã phaáp trûúâng. Öng noái: xa töí quöëc Thöí Nhô Kyâ, loâng öng chaáy nhû nöîi àau cuãa möåt caânh cêy bõ ngûúâi ta rûát quaã. Öng noái: möåt em beá baãy tuöíi chaåy bùng àöìng thaã diïìu, diïìu bay trïn àaám cêy; cö thiïëu nûä chaãi toác trûúác gûúng, cö tòm ai úã trong gûúng àoá; caác öng tû baãn, caác öng phaãi biïët thûúng treã em vaâ thiïëu nûä, nhûäng àaám mêy nguyïn tûã khöng àûúåc giïët nhûäng con ngûúâi! Öng coân noái: Anh yïu em nhû thïí
296 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU anh xiïët chùåt traái tim anh trong baân tay, khaác naâo maãnh kñnh vúä àêm chaãy maáu ngoán tay anh, khi anh boáp naát àiïn cuöìng... Öng coân noái... Nhûng töi truyïìn àaåt laâm sao àûúåc nhûäng baâi thú cuãa öng? Huöëng chi chuáng ta chó múái àûúåc àoåc dùm chuåc baâi, maâ Nadim Hñtmeát thò àaä laâm haâng nghòn baâi thú; riïng úã Liïn Xö, möåt tuyïín têåp thú Hñtmeát dõch ra tiïëng Nga àaä göìm trïn dûúái 150 baâi... (Àoá laâ chûa kïí Hñtmeát àaä viïët àïën 30 vúã kõch, phêìn nhiïìu laâ kõch cûúâi; coá vúã àaä diïîn úã Tiïåp Khù’c 300 lêìn maâ coân tiïëp diïîn, nhiïìu vúã diïîn úã Liïn Xö). Coá khi möåt cêu thú, möåt vaâi hònh aãnh cuäng àuã cho ta thêëy caái cúä cuãa möåt thi haâo. “Traái tim cuãa töi möîi lêìn laåi bõ àem ra xûã bù’n cuâng nhûäng chiïën sô Hy Laåp”... àûúåc nghe cêu thú àoá trong Khaáng chiïën, töi àaä thêìm phuåc nhaâ thú Thöí Nhô Kyâ. Nadim Hñtmeát laâ möåt chiïën sô caách maång, bõ giam trong nhaâ tuâ cuãa phaát xñt Thöí 13 nùm; thú cuãa öng thoaát ra nhaâ tuâ, ài voâng thïë giúái. Khù’p núi núi trïn traái àêët, nöíi dêåy möåt loâng cöng phêîn dûä döåi; ai nêëy àïìu lo lù’ng cho tñnh maång cuãa Nadim Hñtmeát, muön nghòn phaãn khaáng tûâ caác nûúác gûãi àïën nhûäng keã cêìm quyïìn úã Thöí Nhô Kyâ; sûác uãng höå cuãa thïë giúái àaä bêåt tung àûúåc cûãa nguåc tuâ, àûa thi sô Nadim Hñtmeát trúã laåi vúái tûå do. Tûác thò danh tiïëng Hñtmeát lan ài nhû möåt luöìng aánh mùåt trúâi; möîi baâi thú Hñtmeát múái laâm ra nhanh choáng truyïìn ài, nhûäng ngûúâi thiïån chñ trïn àõa cêìu àoán chúâ caái tiïëng thú rêët lúán lao, rêët àún giaãn àoá. Nadim Hñtmeát sinh nùm 1902 úã Thöí Nhô Kyâ. Nùm 1919, Hñtmeát àaä tham gia hoaåt àöång caách maång cuãa caác thuãy thuã trïn möåt chiïëc taâu chiïën. Öng laâ àaãng viïn cöång saãn tûâ nùm 1923, öng àaä noái: “àoá laâ àiïìu kiïu haänh
NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM LEÃ 297 duy nhêët cuãa töi”. Öng àaä theo hoåc úã trûúâng Àaåi hoåc Àöng phûúng taåi Maátscúva; úã thuã àö naây, nùm 1922, öng àaä quen biïët caác nhaâ thú Maiaköëpski, Ïsïnhin... Nùm 1924, öng àaä laâ möåt trong nhûäng ngûúâi àûáng gaác danh dûå bïn linh cûäu cuãa Lïnin. Nùm 1938, boån phaát xñt Thöí Nhô Kyâ àaä bù’t öng àang luác öng hoaåt àöång trong nûúác vaâ àaä kïët aán öng 28 nùm 4 thaáng tuâ. Öng àaä úã tuâ 13 nùm, sûác khoãe öng do àoá bõ töín thûúng rêët nùång, nhûng duäng khñ cuãa öng khöng hao huåt maãy may. Khi öng ra tuâ (nùm 1950), öng àaânh choån con àûúâng xuêët dûúng, rúâi töí quöëc maâ möåt loâng têån tuåy vúái nhên dên, töí quöëc. Hiïån nay, Nadim Hñtmeát úã taåi Liïn Xö; nhûäng kyâ Àaåi höåi liïn hoan thanh niïn quöëc tïë, sûå coá mùåt cuãa Nadim Hñtmeát caâng laâm bûâng chaáy haâng vaån loâng tuöíi treã caác nûúác; hoå vêy quanh nhaâ thi haâo, biïët rùçng thú laâ caái chêët treã muön àúâi. * * * Theo yá töi, ñt coá nhaâ thú naâo trïn thïë giúái laâm nhûäng baâi thú chñnh trõ laåi àêìy tònh caãm vaâ traánh àûúåc sûå trûâu tûúång nhû Nadim Hñtmeát, Hñtmeát choån nhûäng sûå viïåc rêët têìm thûúâng, lêëy nhûäng tònh yá haâng ngaây, cuå thïí cuãa àúâi söëng con ngûúâi, xoaáy vaâo loâng ngûúâi ta, khiïën ngûúâi ta caãm xuác rêët sêu sù’c vaâ thêëy cêìn phaãi chöëng àïë quöëc, chöëng chiïën tranh. Àöëi vúái öng, khöng coá àïì taâi chñnh trõ naâo laâ khö khan; vò öng àaä chûáa sùén trong traái tim nhûäng kho yïu mïën vaâ hiïíu biïët vïì con ngûúâi; caái saáng
298 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU taåo thiïn taâi cuãa öng laâ tòm nhûäng viïåc àún giaãn nhêët àïí noái nhûäng àiïìu cao caã nhêët. Àïí thuác àêíy phong traâo nhên dên thïë giúái àoâi cêëm vuä khñ nguyïn tûã, Hñtmeát viïët mêëy baâi thú liïìn. Öng laâm lúâi möåt em beá chïët vò bom nguyïn tûã úã Nhêåt: Chñnh em àêy goä cûãa, Cûãa moåi nhaâ, goä cûãa moåi nhaâ, Khöng thêëy em xin chúá ngaåi maâ, Ai thêëy àûúåc möåt em beá chïët, Mûúâi nùm trûúác em coân söëng àoá, Em chïët röìi Hirösima Bêy giúâ em vêîn baãy tuöíi thú Nhûäng em chïët khöng coân lúán nûäa... Möåt baâi nûäa noái ngûúâi àaánh caá treã Nhêåt Baãn bõ chïët vò àaám mêy nguyïn tûã bay qua; caái chïët vö lyá, kinh khuãng truyïìn tûâ ngûúâi naây sang ngûúâi khaác: ... Quïn anh ài, em úi, húäi em mù’t àeåp, Àûâng hön anh, öm êëp ngûúâi anh, Quïn ài em nheá, duyïn tònh Keão anh lêy chïët sang mònh cuãa em. Thuyïìn kia laâ aáo quan àen, Quïn ài em nheá haäy quïn duyïn tònh Keão maâ con cuãa ta sinh Ung nhû quaã trûáng thên mònh vûäa tan! Töë Hûäu dõch Baâi thûá ba chó mùåt goåi tïn boån truâm tû baãn: (...) Laâm cho chuáng ta thaânh ngûúâi laâ nhûäng baâ meå Meå ài trûúác ta nhû aánh cuãa bêìu trúâi Chùèng phaãi nhûäng baâ meå sinh caác öng ra àúâi?
NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM LEÃ 299 Caác ngaâi úi, haäy biïët thûúng nhûäng baâ meå! Nhûäng àaám mêy khöng àûúåc giïët nhûäng con ngûúâi. Laâm thú chöëng chiïën tranh, Nadim Hñtmeát cuäng gúåi nhûäng haånh phuác àún sú, phöí biïën nhêët trong àúâi söëng moåi con ngûúâi: MÖÅT CHIÏËC TAÂU ÀI ÀAÁNH TRÊÅN Àûáa con cuãa Bêët-cûá-ai lúán lïn trûúác mù’t nhòn cuãa cha noá Noá chêåp chûäng, chêåp chûäng, treâo lïn göëi cha, Noá nhòn mùåt cha thêëy lúán lù’m, lúán lù’m “Cha!”, noá goåi, vaâ thïë laâ vui nhû höåi heâ. Con cuãa töi thò chó lúán lïn trong aãnh thöi, êm thêìm khöng tiïëng noái, khöng cûã àöång. Ngûúâi cha cuãa Bêët-cûá-ai dù’t tay con vaâ àûa con ài chúi Vúái cêy cöëi, vúái sêu boå, vúái chuyïën xe lûãa vaâ chuyïën taâu àiïån Cha chó cho con nhòn con choá cuãa Nhaâ ai Ngûúâi cha cuãa Bêët-cûá-ai àem baánh mò vïì nhaâ, Àem möåt chiïëc diïìu vïì cho con nhoã. Nadim Hñtmeát úã tuâ 13 nùm, röìi phaãi rúâi xa töí quöëc, àïí vúå vaâ con úã laåi Stùngbun (thuã àö Thöí Nhô Kyâ); loâng öng àau àúán, nghô àïën nhûäng ngûúâi thên úã quï hûúng. ÚÃ Stùngbun, bao nhiïu ngûúâi cha coân bõ tuâ, bao nhiïu ngûúâi con coân bõ àe doåa treo cöí. Öng laâm tiïëp baâi thú trïn àêy vúái caãnh möåt chiïëc taâu do keã cêìm quyïìn Thöí gûãi ài àaánh höi úã Triïìu Tiïn:
300 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU Möåt chiïëc taâu rúâi Ximiïëc,(1) Chúã traái nho hay traái vaã? Möåt chiïëc taâu rúâi Ximiïëc, Chúã toaân thõt con ngûúâi Möåt chiïëc taâu rúâi Ximiïëc, - Thõt ngûúâi coá ùn àûúåc chùng? Möåt chiïëc taâu rúâi Ximiïëc, Ài àêu àêëy, húäi trûúãng taâu? Möåt chiïëc taâu rúâi Ximiïëc, Chúã lo phiïìn, chïët choác àïën Triïìu Tiïn... Àoaån cuöëi baâi thú kïu goåi nhûäng ngûúâi thiïån chñ haäy lïn tiïëng tûâ böën phûúng thïë giúái, haäy lïn tiïëng cao hún ngoån suáng, haäy lïn tiïëng to hún bom àaån! Möåt cêu chuyïån mú möång nïn thú, Nadim Hñtmeát liïn hïå noá vúái loâng cùm phêîn boån àïë quöëc, boån phaát xñt, maâ khöng chuát goâ eáp. Phaãi chùng vò Hñtmeát luön luön cùm thuâ boån chuáng? Bù’t àêìu noái chuyïån luác nhoã hùçng ao ûúác laâm “Ngûúâi àûa thû”, naâo àûa thû qua bùng tuyïët, dûúái aánh bònh minh Bù’c cûåc, naâo àûa thû qua thaão nguyïn, dûúái boáng mêy nùång nïì, naâo àûa thû trong thõ thaânh, naâo àûa thû qua sa maåc, hay giûäa giöng baäo; giêëc mú tuöíi nhoã àaä thaânh sûå thûåc khi öng nùm mûúi tuöíi àïën nûúác Hunggari: treã con úã Buàapeát nhúâ öng àûa thû vïì Maátscúva. Giûäa söë thû cuãa caác em, coá möåt phong bò àïì: “Múmeát, con cuãa Nadim Hñtmeát, úã Thöí Nhô Kyâ”. Vïì Maátscúva, öng seä àûa thû àïën tûâng àõa chó möåt, nhûng: Duy coá möåt bûác töi khöng àûa túái àûúåc Laâ thû cho Múmeát - Töi cuäng khöng thïí gûãi ài. (1) Smyrne: möåt cûãa bïí nöíi tiïëng cuãa Thöí Nhô Kyâ.
NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM LEÃ 301 Con cuãa Nadim Boån cûúáp cù’t àûúâng vïì Thû cuãa con, con seä khöng hïì nhêån àûúåc. Nhúá con, Nadim Hñtmeát nhù’c àïën nhiïìu lêìn: Húäi ngûúâi vúå mù’t xanh, Con thú ba thaáng anh àïí laåi cho mònh, Buöíi êëy con múái cûúâi nhoeãn miïång. Bêy giúâ con biïët noái, Em coá têåp cho noá goåi “cha”? Mêëy cêu thú trïn àêy nùçm trong baâi “Ghi taåi Hunggari”; Nadim Hñtmeát kïí chuyïån vúái vúå rùçng mònh àïën thùm vûúân thiïëu nhi úã Buàapeát; treã con rêët mïën öng, quêën lêëy öng, rñu rñt nhû luä chim seã trûúác kia àaä àïën vúái öng núi cûãa söí nhaâ tuâ. Baâi thú kïët thuác: Möåt em beá Hy Laåp baá cöí anh Em gaái beá giöëng möåt caânh ö liu tûúi maát Em beá noái: “Baác úi ÚÃ nûúác cuãa em, úã nûúác cuãa baác, Bao giúâ ta múái coá möåt núi nhû thïë naây? Bao giúâ chuáng ta múái àûúåc múâi caác baån nhoã Hunggari?” Mònh úi, luä con chuáng ta noáng loâng chúâ àúåi, Chuáng ta phaãi laâm gò mau mau. * * *
302 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU Nhaâ thú Phaáp Àöëpdanhski (Dobzynski) kïí laåi lêìn àêìu tiïn àûúåc gùåp Nadim Hñtmeát úã Vacxövi, muâa xuên 1954: - “Viïåc êëy àöëi vúái töi nhû möåt luöìng àiïån, àûúåc nhòn thêëy öng, àûúåc noái chuyïån vúái öng. Vò nhaâ thi sô àoá, àöëi vúái töi laâ möåt nhên vêåt trong truyïån aão huyïìn... Nadim Hñtmeát àaä chiïëm trong loâng töi ngay tûác khù’c, nhû öng chiïëm loâng têët caã nhûäng ngûúâi úã quanh öng, vò tñnh hoaân toaân giaãn dõ cuãa öng, vò buång töët cuãa öng àuáng hïåt nhû thú öng - vò tñnh öng hoaåt àöång, vaâ vò caái khña traâo phuáng mïën thûúng vaâ nhoån sù’c maâ chó riïng öng coá...”. Thaáng chñn 1955, töi cuäng àaä àûúåc caái may mù’n àoá trong àúâi, taåi Buàapeát. Múái lêìn àêìu bûúác vaâo phoâng ùn lúán cuãa Khaách saån “Hoa Cuác”, töi àûúåc nghe baão nhoã bïn tai: - “Nadim Hñtmeát úã àêìu kia”. Töi nhòn vïì phña àoá, vaâ böîng nhiïn bao nhiïu hònh aãnh, tònh tûá, nhaåc àiïåu cuãa thú Hñtmeát döìn túái trong àêìu. Tûâ ngaây nhoã àoåc Kiïìu, àoåc Tònh sûã, àoåc Taãn Àaâ, àoåc Têy Sûúng Kyá v.v... töi àaä hoåc àûúåc caái quan niïåm “liïn taâi”: yïu quyá caái taâi tònh. Gùåp möåt thi haâo coá phaãi àêu laâ chuyïån thûúâng ngaây xaãy ra. Töi biïët rùçng töi àang àûúåc möåt diïîm phuác. Vaâ mûúâi lùm phuát sau, töi àûúåc giúái thiïåu vúái Nadim Hñtmeát. Vaâ ngay nhêët kiïën, Nadim Hñtmeát múâi töi töëi höm àoá cuâng ùn bûäa töëi vúái öng. Cêu chuyïån bûäa àoá lêåp tûác ài vaâo thoaãi maái. Töi nhêån ngay úã Nadim Hñtmeát ngûúâi anh lúán rêët röång raäi, mïën thên. Nadim Hñtmeát cao to, toác húi hoa rêm, àöi mù’t yïu thûúng vaâ nhoån sù’c, thûúâng hay duâng löëi traâo phuáng, thñch noái ngûúåc laåi. Noái vïì cuöåc ài thùm cuãa töi úã nûúác baån Hunggari, töi phaát biïíu: - “Chuáng töi mong hoåc àûúåc
NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM LEÃ 303 nhiïìu àiïìu úã caác baån Hunggari”. Nadim Hñtmeát chùån ngay töi: - “Vaâ hoå cuäng phaãi hoåc nhiïìu àiïìu úã caác anh chûá!”. Töi baây toã loâng töi mïën phuåc nhaâ thú Nadim Hñtmeát, vaâ thaânh thûåc noái: - “Töi mong moãi àûúåc ài theo nhûäng bûúác cuãa àöìng chñ”. Tûác thò Nadim Hñtmeát phaãn àöëi: - “Khöng, khöng! Khöng coá thi sô naâo theo bûúác cuãa thi sô naâo”. Trûúác löëi noái chuyïån nhû laâ caäi nhau rêët àaáng mïën àoá, töi nhêån thêëy têm höìn vaâ caá tñnh àùåc biïåt cuãa Hñtmeát. Hñtmeát laåi noái: “Anh úã Viïåt Nam, úã phûúng Àöng. Töi cuäng úã phûúng Àöng. Töi rêët haänh diïån vïì phûúng Àöng cuãa chuáng ta...”. Röìi Hñtmeát noái chuyïån úã quï hûúng Thöí Nhô Kyâ, kïí chuyïån tuöíi nhoã cuãa öng, chuyïån böë, öng nöåi, öng ngoaåi cuãa mònh, möîi ngûúâi àïí laåi trong tñnh tònh öng nhûäng neát rêët tûúng phaãn nhau. “Töi tûúãng tòm thêëy úã töi têët caã nhûäng ngûúâi êëy...”. Ngûúâi anh 53 tuöíi êëy - àïën nay (1959) laâ 57 tuöíi - coá àöi mù’t rêët laâ Nadim Hñtmeát: hiïìn laânh, àöå lûúång, vaâ coá möåt caái gò àau àúán úã bïn trong. Möåt ngoån lûãa chaáy têån trong sêu thùèm cuãa têm höìn; thú Hñtmeát khöng phaãi laâ caái thûá thú nöng choeân nhû vuäng nûúác. Chõ phiïn dõch cho töi biïët: öng àïën Buàapeát àïí baân viïåc quay truyïån cuãa öng thaânh phim, vaâ àïí chûäa bïånh àau tim. Theo chõ noái, thò bïånh úã traái tim öng rêët nguy cho tñnh maång. Nghe chõ noái, töi nghô: cuöåc söëng quaã laâ möåt viïåc vô àaåi vaâ gay go. Nhaâ thú lúán kia mang ngay úã giûäa traái tim mònh caái söëng vaâ caái chïët. Àöi mù’t cûúâi giïîu vaâ àau àúán êëy, phaãi chùng vò caã möåt cuöåc àúâi tûâng traãi nhiïìu chiïën àêëu vaâ àau khöí? Hñtmeát àaä tûâng viïët:
304 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU Möåt con dao hai lûúäi cù’m giûäa tim töi Möåt lûúäi laâ con töi vù’ng xa, möåt lûúäi laâ Stùngbun xa vù’ng. Vaâ phaãi chùng cuäng búãi vò bïånh naâm ngay úã giûäa chöî àêåp cuãa cuöåc àúâi? Nhû laâ möåt sûå trúá trïu, möåt sûå àuâa nghõch ghï gúám? Biïët Hñtmeát rêët bêån, nhûng àaä úã cuâng möåt khaách saån, töi muöën cûá àûúåc noái chuyïån hoaâi. Töi tham. Töi muöën noái vúái Nadim Hñtmeát rùçng: - Àöìng chñ Nadim! Àöìng chñ cuäng nhû möåt caái cêy coá traái quyá hún vaâng. Àöìng chñ chúá laå rùçng coá nhûäng ngûúâi nhû töi, cûá muöën thú thêín maäi bïn cêy, mong haái àûúåc möåt vaâi quaã. Thêåt vêåy. Chuyïån àúâi xûa, coá öng tiïn chó àaá hoáa ra vaâng. Vaâ coá ngûúâi khöng muöën xin vaâng, maâ muöën xin caái ngoán tay chó àaä hoáa vaâng kia. Töi muöën xin Nadim Hñtmeát rêët nhiïìu baâi thú, nhûng nhêët laâ töi muöën gùåp Hñtmeát nhiïìu lêìn, nghe öng noái, noái vúái öng, tûúãng nhû àuång chaåm àûúåc têm höìn cuãa öng, vaâo trong kho cuãa têm höìn êëy. Nadim Hñtmeát lêëy nhûäng chuyïån àúâi thûúâng maâ sao laåi laâm thú rêët hay, töi muöën hiïíu caái bñ quyïët cuãa ngoán tay biïën têët caã thaânh ra thú êëy... Khi nghe töi noái sù’p trúã vïì Viïåt Nam (10-1955). Hñtmeát öm töi, hön, vaâ cùn dùån: - “Anh haäy hön giuâm cho töi miïëng àêët cuãa Töí quöëc anh!” Ngûúâi Hñtmeát cao to, hai caánh tay töi öm tûúãng nhû khöng hïët. Töi hiïíu rùçng Nadim Hñtmeát nhúá Töí quöëc Thöí Nhô Kyâ vö cuâng. Têåp thú cuãa öng: “Ài àaây thêåt laâ möåt caái nghïì gay lù’m” in úã Phaáp nùm 1957 àaä noái nöîi àau loâng àoâi àoaån cuãa öng nhúá nûúác, nhúá nhaâ.
NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM LEÃ 305 * * * Chõ phiïn dõch cuãa Nadim Hñtmeát àûa cho töi mêëy túâ giêëy Hñtmeát tùång. Töi múã ra. Thú àaánh maáy, thú viïët buát chò. Múái àïën Buàapeát chûa mêëy höm, Hñtmeát àaä laâm baâi Ghi taåi Hunggari, múã àêìu: Chuáng töi àaáp maáy bay úã Púâraha Chuáng töi haå caánh úã Buàapeát. Laâm con chim rêët thñch vaâ laâm àaám mêy laåi coân thñch hún. Nhûng töi, töi bùçng loâng àûúåc laâm con ngûúâi Vaâ caái chêët ûa nhêët cuãa töi, laâ àêët: Coá leä vò vêåy maâ Khi töi aáp traán vaâo cûãa söí maáy bay Hay khi töi tûåa vaâo bao lan taâu thuãy, cûá rúâi xa mùåt àêët, laâ möåt nöîi buöìn chiïëm lêëy töi... Mùåt àêët, con ngûúâi. Nadim Hñtmeát quan têm nhêët àiïìu àoá. Vaâo thùm bïånh viïån, öng thöng caãm, uãi an: Vaâng ài nhû möåt traái chanh, tan ài nhû möåt cêy nïën, Àöí xuöëng bêët thêìn nhû möåt thên cêy muåc, Nhûäng baån öëm àau, anh em cuãa töi úi, Chuáng ta chùèng phaãi laâ chanh, laâ nïën, laâ cêy, Nhúâ trúâi chuáng ta laâ nhûäng con ngûúâi. Töët thay, chuáng ta biïët uöëng thuöëc cuâng vúái hy voång, Vaâ nhêët quyïët baão rùçng: “Ta phaãi söëng”.
306 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU Vaâ Nadim Hñtmeát cuäng laâm nhûäng baâi thú tònh. Thú tònh cuãa öng laåi caâng haâm suác. ÚÃ Hñtmeát, àún giaãn vaâ ngù’n laâ kïët tinh cuãa möåt nghïå thuêåt bêåc thêìy. Öng noái ra, maâ nhû khöng muöën noái hïët. Àoá cuäng laâ truyïìn thöëng laâm thú cuãa phûúng Àöng chùng? Chêëm phaá möåt àöi neát, maâ sao múã ra nhûäng sêu thùèm bao la cuãa tònh caãm! Öng noái: Em laâ xûá súã cuãa anh. Em laâ loâng sêìu xûá cuãa anh... Luác túái àûúåc em laâ luác biïët rùçng em laâ núi khöng bao giúâ túái àûúåc... - Thú Hñtmeát thûúâng laâm nhû nhûäng baâi haát vúái nhiïìu cêu laáy laåi. Möîi cêu lùåp laåi laâ möåt ngên vang nhû khöng dûát bao giúâ. Baâi thú sau àêy nhû lúâi trong dên ca nûúác Thöí: MUÂA THU Ngaây àaä ngù’n dêìn röìi Tiïët mûa buöìn sù’p laåi Cûãa múã röång chúâ em, Sao, sao em chùèng túái? ÚÁt xanh, baánh, muöëi àïí trïn baân Nhûng rûúåu vò em anh àaä roát Anh uöëng hïët nûãa röìi, Anh àaä uöëng khöng em, Sao, sao em chùèng túái? Nhûng kòa traái cêy mêåp maåp Nghô suy vaâ chñn trïn caânh Traái seä tûå mònh rúi ruång Nïëu em coân chêåm thùm anh.
NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM LEÃ 307 Vaâ baâi thú ngù’n sau àêy cuäng nhû àöi mù’t cuãa Nadim Hñtmeát, yïu thûúng vaâ coá möåt nöîi àau àúán, àöi mù’t hiïíu hïët chuyïån àúâi: ÀÖI TA Àöi ta em húäi, biïët àêu Chûa tûâng tha thiïët yïu nhau thïë naây Nïëu tûâ em àoá ta àêy Höìn chûa thöng caãm tûå ngaây coân xa. Biïët àêu em húäi àöi ta Chûa tûâng gù’n boá thiïët tha mùån nöìng, Nïëu trùm nùm cuöåc tao phuâng Àúâi khöng chia caách giûäa loâng àöi ta! Huy Cêån dõch Baâi haát tiïëp theo àêy vui, nhûng cuäng khöng phaãi caái vui nöng caån, möåt chiïìu: Nïëu àùåt em nùçm giûäa loâng tay Vaâ nùm ngoán tay ta kheáp laåi, Vaâ boã tay vaâo tuái ta ài, Vaâ miïång haát baâi ca ïm aái, Ài daåo phöë giûäa muâa xuên múái! Nadim Hñtmeát àaä àûúåc tùång Giaãi thûúãng Hoâa bònh quöëc tïë. Thú cuãa öng laâ tiïëng haát chiïën àêëu cho Hoâa bònh. Caái àiïím tuyïåt diïåu cuãa thú Hñtmeát, theo yá töi, laâ tòm caách caâng gêìn guäi con ngûúâi caâng töët, khöng àûa thú lïn cao àaåo, maâ tòm caách noái thïë naâo cho nhiïìu ngûúâi hiïíu nhêët, nhiïìu ngûúâi ûa nhêët. Búãi vò cuöåc chiïën àêëu hiïån nay laâ cuöåc chiïën àêëu cuãa àaåi àa söë nhûäng con ngûúâi. Khöng phaãi vö cúá maâ thú Hñtmeát àûúåc dõch ra saáu mûúi thûá tiïëng. Thú tòm àïën vúái àa söë ngûúâi, thò àa söë
308 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU ngûúâi seä tòm àïën thú. Töi thêëy baâi hoåc sêu sù’c, lúán lao nhêët cuãa thú Hñtmeát laâ quan àiïím quêìn chuáng. * * * Nadim Hñtmeát laâ möåt nhaâ thú lúán, möåt àaãng viïn cöång saãn lêu nùm, möåt chiïën sô kiïn quyïët. Chuáng ta khöng nhûäng muöën hoåc lyá luêån trong caác taâi liïåu, maâ rêët muöën hoåc têåp caái lyá luêån àaä thûåc haânh, àaä nhaâo nùån trong möåt trñ tuïå nhû Nadim Hñtmeát, àaä àêm hoa kïët quaã trong nhûäng taác phêím ûu viïåt. Nhaâ thú Huy Cêån kïí laåi nhûäng lúâi Nadim Hñtmeát(1) àaä troâ chuyïån vúái mònh vïì vùn nghïå, vùn hoáa; xin cheáp ra àêy laâm nhûäng taâi liïåu tham khaão cho chuáng ta: - Hiïån thûåc xaä höåi chuã nghôa, lúâi Nadim Hñtmeát noái, khöng phaãi laâ möåt vêën àïì vïì hònh thûác hay buát phaáp. Töi cho rùçng hiïån thûåc xaä höåi chuã nghôa laâ sûå aáp duång nhûäng nguyïn lyá Maác - Lïnin vaâo thêím myä. Laâ möåt ngûúâi cöång saãn, töi biïët rùçng: cêìn phaãi caãi taåo thïë giúái, chûá khöng phaãi chó laâ nhòn ngù’m noá. Chuáng ta khöng nïn phaãn aánh thïë giúái theo löëi möåt caái gûúng. Nïëu ngûúâi ta goåi hiïån thûåc xaä höåi chuã nghôa laâ möåt phûúng phaáp, thò àoá phaãi laâ möåt phûúng phaáp tñch cûåc, noá bao haâm möåt khña caånh giaáo duåc. Laâ möåt ngûúâi maác-xñt lïnin-nñt, töi biïët rùçng moåi thûåc taåi laâ möåt quaá trònh göìm coá caái chïët ài, caái múái sinh, caái seä àïën. Thûåc taåi laâ möåt núi mêu thuêîn. Àoá laâ nguyïn lyá cêìn nhù’c laåi. Tuy nhiïn, khi (1) Huy Cêån àaä gùåp N. Hñtmeát úã Lïningúrat nùm 1957, vaâ úã Leápzñch thaáng 8-1959. Vïì nhûäng yá kiïën cuãa N. Hñtmeát, baån àoåc nïn xem laåi baâi phoãng vêën cuãa N. Hñtmeát traã lúâi cho Àöëpdanhsky úã baáo Vùn hoåc Phaáp, taåp chñ Vùn nghïå àaä trñch dõch (söë 16, thaáng 9-1958).
NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM LEÃ 309 phaãn aánh thûåc taåi, töi phaãi giuáp àûúåc Àaãng töi, vaâ töi giuáp quêìn chuáng tûå giaáo duåc mònh, do àoá giuáp vaâo viïåc caãi taåo thïë giúái. Thûåc taåi laâ möåt núi mêu thuêîn, nhûng töi cuäng phaãi àöìng thúâi thêëy caái thöëng nhêët cuãa noá. Caái àêìu cuãa chuáng ta laâ saáng taåo, noá khöng nhûäng phaãn aánh, maâ coân chïë biïën nûäa. Vñ duå, trong taåo vêåt, khöng coá ngûåa xanh, vaâ cuäng hiïëm coá möåt chên trúâi vaâng. Nhûng maâ hònh aãnh sau àêy: “Nhûäng con ngûåa xanh chaåy àïën möåt chên trúâi vaâng” àöëi vúái töi coá möåt caái nghôa. Ngûúâi ta coá thïí laâm hiïån thûåc xaä höåi chuã nghôa vúái möåt buát phaáp theo löëi chuåp aãnh, nhûng ngûúâi ta cuäng coá thïí laâm hiïån thûåc xaä höåi chuã nghôa vúái buát phaáp cuãa hoåa sô Henri Matisse(1). Búãi vò hiïån thûåc xaä höåi chuã nghôa khöng phaãi laâ möåt giaáo àiïìu; noá trao möåt khaã nùng saáng taåo to lúán nhêët cho möîi nghïå sô. Nûä àöìng chñ Kúruápscaia coá thuêåt laåi: - “Vúái Lïnin, vùn hoåc cöí àiïín Nga laâ möåt nguöìn hiïíu biïët lúán lao”. Töi muöën rùçng, àöëi vúái Àaãng, vùn hoåc coân giuáp cho hiïíu, giuáp cho biïët nhûäng gò xaãy ra trong têm höìn quêìn chuáng... Rêët nhiïìu lêìn trong àúâi, töi àaä laâm nhûäng baâi thú, vúã kõch theo commùng (àùåt haâng) cuãa Àaãng töi. Töi kiïu haänh vïì caái àoá. Nhûng àoá laâ nhûäng chó thõ khöng phaãi Àaãng àoåc ra miïång; àoá laâ töi tûå àùåt cho töi... Tuy nhiïn, nhûäng yïu cêìu àoá phaãi thûåc hiïån bùçng nhûäng taác phêím nghïå thuêåt chûá khöng phaãi bùçng nhûäng khêíu hiïåu. ...Nhûäng gò töi cêìn noái, töi muöën noái trûåc tiïëp ra. Nhaåc àiïåu, hònh aãnh, nhõp khuác giuáp vaâo rêët nhiïìu cho thú, nhû boáng trùng giuáp vaâo cho sù’c àeåp cuãa phuå nûä. Song le, möåt ngûúâi àaân baâ àeåp phaãi laâ vêîn coân àeåp dûúái aánh mùåt trúâi. (1) Möåt hoåa sô nöíi tiïëng Phaáp, coá nhûäng saáng taåo àöåc àaáo.
310 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU (Nhûng, nhû baån biïët, coá nhiïìu sù’c àeåp khöng àûúng nöíi aánh ban ngaây). Coá nhiïìu baâi thú cuäng thïë. ...Trûúác kia, töi hay viïët daâi. Trong tuâ, töi úã vúái nhûäng ngûúâi àöìng nguåc cöng, nöng. Chuáng töi bõ giam trong möåt nhaâ tuâ úã tónh. Töi àaä àoåc thú töi cho nhûäng ngûúâi êëy nghe. Möåt höm, möåt nöng dên giaâ baão töi: - “Anh viïët khaá àêëy. Nhûng anh viïët daâi quaá. Anh nïn noái nhûäng àiïìu muöën noái möåt caách trûåc tiïëp, caâng àún giaãn caâng hay; nhû vêåy, chuáng töi seä nhúá àûúåc”. Tûâ luác àoá, töi àaä hoåc viïët ngù’n vaâ viïët thùèng. ... Töi rêët yïu Nïruàa, Ïlua, Aragöng. ÚÃ Ïlua, coá nhûäng chöî khoá, nhûng caái ngù’n goån cuãa anh, töi rêët thñch. Vaã laåi, trong nghïå thuêåt, bao giúâ cuäng coá nhûäng caái khoá maâ ta nïn tòm hiïíu, nïëu quaã thêåt ta yïu nghïå thuêåt. Töi cuäng rêët yïu Nicöla Ghilen(1). Töi rêët yïu thú Tago (Tagore) vaâ nhaåc Baát (Bach)(2). Töi coác cêìn caái veã thêìn bñ cuãa hoå. Töi biïët hoå coá àiïím thêìn bñ, nhûng trong taác phêím hoå, xuyïn qua veã thêìn bñ, caái coá nhiïìu nhêët laâ loâng yïu sûå söëng, loâng tin cuöåc àúâi. Vò vêåy nïn Baát vêîn laâ rêët lúán trong caác nhaåc sô lúán nhêët, Tago vêîn laâ rêët lúán trong caác thi sô lúán nhêët... Thúâi töi coân treã, töi hay heåp hoâi. Bêy giúâ, töi khöng heåp hoâi nûäa. Bêy giúâ töi gù’ng tòm hiïíu têët caã nhûäng caái hay, caái àeåp àaä coá vaâ àang taåo ra trïn thïë giúái. - ÚÃ Trung Quöëc luác àêìu (nùm 1951), töi khöng thïí hiïíu àûúåc Kinh kõch vaâ nhaåc Trung Quöëc; töi beân tûå baão: - Saáu trùm triïåu ngûúâi yïu kõch êëy vaâ nhaåc êëy, thïë têët laâ coá möåt caái lyá sêu xa. Nïëu töi maâ khöng hiïíu kõch êëy vaâ nhaåc êëy, chù’c laâ töi múái laâ ngûúâi ngöëc. Thïë röìi töi ài xem liïìn mûúâi àïm Kinh kõch; àïën àïm thûá mûúâi möåt, töi àaä khaám phaá (1) Nicolas Guillen, nhaâ thú vô àaåi cuãa àaão Cuba (chêu Myä). (2) Jean Seábastien Bach (1685-1750), nhaåc sô trûá danh Àûác.
NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM LEÃ 311 ra caái hay cuãa noá. Hiïån giúâ, töi thûúâng múã raàiö àïí nghe Kinh kõch vaâ nhaåc Trung Quöëc... * * * Vïì têåp thú “Ài àaây thêåt laâ möåt caái nghïì gay lù’m”. Nadim Hñtmeát cuäng noái vúái Huy Cêån: - “Têåp thú êëy húi buöìn. Ngûúâi ta coá quyïìn buöìn, nhûng khöng coá quyïìn bi quan... Töi luön luön coá caái caãm tûúãng rùçng töi laâm viïåc caã cho haånh phuác cuãa nhên loaåi mai sau, vñ duå ba trùm nùm nûäa. Cuäng nhû möåt ngûúâi cha laâm luång cho àûáa con mònh. Àöëi vúái töi, àoá khöng phaãi laâ möåt caãm tûúãng trûâu tûúång. Vò vêåy maâ noá cho töi caái can àaãm söëng, phêën àêëu, laâm viïåc, saáng taåo”. Nhaâ thú Nadim Hñtmeát mang ngay úã traái tim mònh caái nguy cú coá thïí böîng chöëc qua àúâi. Àûáng trûúác caái chïët coá thïí àïën vúái mònh bêët cûá luác naâo, Hñtmeát trêìm tônh, ruát ra tûâ àoá möåt sûå cao khiïët, àöå lûúång. Cêìm bûác àiïån baáo tin möåt nûä taâi tûã Tiïåp Khù’c baån thên cuãa öng, thûúâng àoáng vai trong kõch cuãa öng, treã, àeåp, vûâa chïët bêët ngúâ, öng noái: - Caái chïët laâ möåt trong nhûäng quyïín saách thêëu lyá nhêët maâ töi àaä àoåc trong àúâi. Noá giuáp töi yïu sûå söëng hún, giuáp töi söëng trong hún vaâ saåch hún; khi töi nghô möîi caá nhên chuáng ta röìi cuäng seä qua àúâi, thò töi tûå hoãi: taåi sao ganh nhau? gheát nhau? sao laåi àöë kyå nhau? Caái con ngûúâi thi sô êëy, dûúâng nhû khi àaä chaåm àïën möåt caái gò, thò cuäng khöng àïí cho caái êëy têìm thûúâng, maâ daán möåt ñt cuãa traái tim mònh vaâo àoá. Trao têåp thú “Ài
312 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU àaây” cho nhaâ thú Viïåt Nam, Nadim Hñtmeát cuäng àïì: “Tùång àöìng chñ Huy Cêån, àïí chûáng toã rùçng trong hai cuöåc gùåp, ngûúâi ta àaä thaânh baån thiïët cöët cuäng nhû laâ àaä biïët nhau tûâ hai ngaân nùm”. - Vaâ taåi thaânh Leápzñch (Àûác), Huy Cêån àaä bònh àiïåu thú luåc baát vaâ dõch cho nhaâ thú lúán Thöí Nhô Kyâ nghe baâi thú trao tay TØÅNG NADIM HÑTMEÁT Gêìn Anh loâng êëm aáp sao! Cêy bïn àûúâng cuäng bûúác vaâo ngaây xuên. Thú Anh hay nù’ng trong ngêìn? Àêët nghe xao xuyïën vaån mêìm xuên lïn. Quen Anh töi tûúãng laâm quen Nghòn nùm nhên loaåi thaânh tïn möåt ngûúâi. Tin Anh êëy cuäng tin àúâi Nhû tin nù’ng doåi hoa cûúâi long lanh. Ngûúâi tin ngûúâi hún, qua Anh: Trúâi soi nûúác thùèm caâng xanh thù’m trúâi. 3-8-1959 Têåp thú “Ài àaây” noái àïën vúå Nadim, con Nadim úã Thöí Nhô Kyâ, àïën khöí cûåc cuãa dên nûúác öng, àïën bïånh àau tim cuãa öng, noái nhûäng cuöåc ài thùm Hunggari, Ba Lan, Tiïåp Khù’c, Bungari, noái cuöåc xêy dûång chuã nghôa xaä höåi úã caác nûúác dên chuã nhên dên, noái àïën caái “nghïì ài àaây gay lù’m”. Coá nhûäng baâi thú quùån àau, nhûng chñnh laåi toaát ra lúâi sêu sù’c töë caáo boån “àao phuã”. Cuäng nhû Hñtmeát lêëy caái hùçng ngaây, caái thúâi sûå, chñnh trõ gù’n liïìn vaâo bûúác ài lúán lao cuãa lõch sûã, Hñtmeát àaä gù’n liïìn caái