Sáng kiến kinh nghiệm: Hướng dẫn sinh viên ngành Giáo dục mầm non xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:55

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài "Hướng dẫn sinh viên ngành Giáo dục mầm non xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi" nhằm nghiên cứu lí luận và thực tiễn, SKKN đề xuất một số biện pháp hướng dẫn SV ngành Giáo dục mầm non xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non qua quá trình giảng dạy học phần “Giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm non” nhằm góp phần nâng cao hiệu quả đào tạo GVMN, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong giai đoạn hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm: Hướng dẫn sinh viên ngành Giáo dục mầm non xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO LẠNG SƠN TRƯỜNG CAO ĐẲNG SƯ PHẠM BẢN MÔ TẢ SÁNG KIẾN HƯỚNG DẪN SINH VIÊN NGÀNH GIÁO DỤC MẦM NON XÂY DỰNG BÀI TẬP TÌNH HUỐNG GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI Lĩnh vực sáng kiến: Khoa học xã hội Tác giả: Lô Mai Lan Trình độ chuyên môn: Ths Giáo dục mầm non Chức vụ: Tổ trưởng chuyên môn Nơi công tác: Khoa Đào tạo giáo viên Điện thoại liên hệ: 0913594128 Địa chỉ thư điện tử: mailanls79@gmail.com Lạng sơn, tháng 4 năm 2023
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập - Tự do - Hạnh phúc ---------------- ĐƠN YÊU CẦU CÔNG NHẬN SÁNG KIẾN Kính gửi: - Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Lạng Sơn - Trường Cao đẳng Sư phạm Lạng Sơn Tôi (chúng tôi) ghi tên dưới đây: Tỷ lệ đóng Ngày Trình độ SSố Chức góp vào Họ và tên tháng Nơi công tác chuyên TT danh việc tạo năm sinh môn ra sáng kiến Trường Cao Giảng Thạc sĩ 1 Lô Mai Lan 24/07/1979 đẳng Sư phạm 100% viên GDMN Lạng Sơn Là tác giả đề nghị xét công nhận sáng kiến: “Hướng dẫn sinh viên ngành Giáo dục mầm non xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi” - Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Khoa học Xã hội - Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: tháng 08 năm 2022 đến tháng 04 năm 2023 - Mô tả bản chất của sáng kiến: Sáng kiến đã làm sáng tỏ và hệ thống hóa một số vấn đề lý luận cơ bản về bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi. Chỉ ra một số vấn đề về thực trạng xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống của sinh viên cũng như nguyên nhân của thực trạng. Từ đó, sáng kiến tập trung đề xuất và thử nghiệm hướng dẫn sinh viên quy trình xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng yêu cầu giáo dục.
- Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến: Về cơ sở vật chất: Có đầy đủ các trang thiết bị dạy học, đồ dùng, đồ chơi đúng quy định để phục vụ cho hoạt động dạy học của giảng viên và hoạt động học tập, rèn luyện của sinh viên. Đối với giảng viên: Xây dựng được kế hoạch giảng dạy phong phú, đa dạng và phù hợp với nội dung môn học; sử dụng các phương pháp dạy học khác nhau, tạo điều kiện cho sinh viên phát triển tư duy sáng tạo, rèn luyện kỹ năng thực hành, bồi dưỡng năng lực tự học, tự nghiên cứu. Đối với sinh viên: Luôn có ý thức trong học tập, chủ động, linh hoạt, sáng tạo khi rèn luyện kĩ năng xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi. - Đánh giá lợi ích thu được do áp dụng sáng kiến Sáng kiến đã phát huy được khả năng, khơi gợi được sự hứng thú, niềm đam mê học tập của sinh viên. Hầu hết sinh viên đều nhận thức đầy đủ về ý nghĩa của việc xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi. Sinh viên rất hứng thú khi được tham gia vào giải quyết các nhiệm vụ, tích cực phát biểu xây dựng bài, nỗ lực thực hiện các công việc được giao. Sinh viên hào hứng, sôi nổi, tích cực trao đổi, thảo luận để đưa ra phương án xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi được tốt nhất qua các buổi thực hành, tập giảng. Qua một thời gian hướng dẫn sinh viên xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi chúng tôi nhận thấy, sinh viên đã biết vận dụng tri thức nghiệp vụ sư phạm xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ. sinh viên tích cực tham gia vào quá trình thực hành nghề nghiệp, sáng tạo, chủ động trong các hoạt động. Các kĩ năng xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi của sinh viên sau khi thực nghiệm đã có sự thay đổi rõ rêt, được thể hiện thông qua kết quả là: sinh viên đã biết xác định tên bài tập kĩ năng sống cần giáo dục trẻ trong các nhóm kĩ năng; xác định dữ kiện cần có và vấn đề cần giải quyết trong các bài tập tình huống; xác định nguyên nhân trong các bài tập tình huống; xác định các cách giải quyết và lựa chọn cách giải quyết hợp lý nhất trong tình huống; tổ
chức thử nghiệm giải quyết bài tập tình huống đã xây dựng; điều chỉnh và hoàn thiện bài tập tình huống. Điều đó cho thấy việc hướng dẫn sinh viên xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi của chúng tôi là phù hơp, khả thi, đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong công tác chăm sóc – giáo dục trẻ, từ đó nâng cao hiệu quả rèn kĩ năng nghề cho sinh viên. Trên đây là nội dung đơn yêu cầu công nhận sáng kiến “Hướng dẫn sinh viên ngành Giáo dục mầm non xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi” Tôi xin cam đoan mọi thông tin nêu trong đơn là trung thực, đúng sự thật và hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật. Lạng Sơn ngày 10 tháng 4 năm 2023 Người nộp đơn Lô Mai Lan
MỤC LỤC TÓM TẮT SÁNG KIẾN.................................................................................... 1 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT…………………………………………………. 2 DANH MỤC BẢNG BIỂU................................................................................ 3 I – MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 4 1. Lí do chọn sáng kiến ......................................................................................... 4 2. Mục tiêu của sáng kiến ...................................................................................... 5 3. Phạm vi của sáng kiến ....................................................................................... 5 II – CƠ SỞ LÝ LUẬN, CƠ SỞ THỰC TIỄN .................................................. 6 1. Cơ sở lý luận ..................................................................................................... 6 1.1. Vài nét về đặc điểm phát triển tâm sinh lý của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi. ……6 1.2. Giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo ....................................................... 7 1.3. Bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo ....................... 10 2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................ 14 2.1. Giới thiệu về chương trình đào tạo giáo viên mầm non và học phần Giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm non...................................................................... 14 2.2. Thực trạng về xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi. ......................................................................................................................15 III. NỘI DUNG SÁNG KIẾN .......................................................................... 17 1. Nội dung và những kết quả nghiên cứu của sáng kiến ................................... 17 2. Thảo luận và đánh giá kết quả thu được ......................................................... 30 2.1 Tính mới, tính sáng tạo ................................................................................. 30 2.2. Khả năng áp dụng và mang lại lợi ích thiết thực của sáng kiến ................ 31 IV. KẾT LUẬN .................................................................................................. 36 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 37 PHỤ LỤC
1 TÓM TẮT SÁNG KIẾN Bài tập tình huống có nghĩa rất lớn với trẻ mầm non. Bài tập tình huống phù hợp với độ tuổi và phù hợp với nội dung giáo dục kĩ năng sống sẽ giúp trẻ vận dụng các kĩ năng sống cần thiết, bộc lộ vốn kiến thức kinh nghiệm, hiểu biết đã có của bản thân trong việc giải quyết các vấn đề của cuộc sống. Để sinh viên có kĩ năng xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ, đáp ứng yêu cầu giáo dục, chúng tôi đưa ra sáng kiến “Hướng dẫn sinh viên ngành Giáo dục mầm non xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi”. Sáng kiến tìm hiểu một số nội dung như: Đặc điểm phát triển tâm sinh lý của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi, giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo, bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi; Thực trạng dạy và học nội dung xây dựng bài tập tình huống trong hoạt động dạy cho trẻ kĩ năng sống của giáo viên, sinh viên ngành Giáo dục mầm non của trường Cao đẳng Sư phạm Lạng Sơn. Trong đó sáng kiến tập trung làm rõ nội dung quy trình để xây dựng được bài tập tình huống trong hoạt động giáo dục kĩ năng sống cho trẻ. Hệ thống các bước trong quy trình xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống được xây dựng phù hợp với nội dung và đối tượng sinh viên, cùng với các hình thức tổ chức dạy học đa dạng, linh hoạt đã góp phần rèn kĩ năng xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng của sinh viên Cao đẳng ngành Giáo dục mầm non.
2 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Kí hiệu 1 Giảng viên GV 2 Sinh viên SV 3 Cao đẳng Sư phạm CĐSP 4 Sáng kiến kinh nghiệm SKKN
3 DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1: Kết quả đánh giá kĩ năng xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi của SV K17MN (trước khi tác động).............. 29. Bảng 2: Kết quả đánh giá kĩ năng xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi của SV K17MN) (sau khi tác động) )............... 30. Bảng 3: Kết quả đánh giá sản phẩm bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống của SV K17MN............................ ...................................................... 30.
4 I – MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn sáng kiến Kĩ năng sống là một trong những kĩ năng nền tảng giúp trẻ mầm non hình thành và phát triển toàn diện nhân cách, sẵn sàng bước vào học lớp Một trường tiểu học. Kỹ năng sống sẽ giúp trẻ thích nghi nhanh với cuộc sống, phòng tránh được những hiểm nguy, sống tự lập, có trách nhiệm với bản thân và xã hội. Chưa bao giờ giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm non được giáo viên mầm non và các bậc cha mẹ quan tâm nhiều như hiện nay, nhất là đối với trẻ 5 – 6 tuổi, để chuẩn bị cho trẻ vào lớp 1 - một nhiệm vụ quan trọng, cần thiết để hình thành và phát triển tâm lý của trẻ. Để giáo dục kĩ năng sống cho trẻ cần sử dụng nhiều phương pháp giáo dục khác nhau. Trong đó, phương pháp thực hành được giáo viên quan tâm sử dụng để trẻ được trải nghiệm nhận thức, thái độ, hành vi, cách ứng xử của mình trong cuộc sống. Sử dụng bài tập tình huống là một trong những phương pháp thực hành tạo cơ hội cho trẻ đối mặt và giải quyết hiệu quả tình huống nào đó trong cuộc sống dựa trên sự vận dụng các kĩ năng sống và kinh nghiệm của bản thân. Mỗi trẻ khi đứng trước một tình huống cần có sự nhạy bén, linh hoạt, sáng tạo, khéo léo và bình tĩnh để giải quyết tình huống đó. Các tình huống phù hợp với độ tuổi, phù hợp với nội dung giáo dục kĩ năng sống sẽ tạo điều kiện và cơ hội để trẻ được vận dụng các kĩ năng sống cần thiết, bộc lộ kiến thức kinh nghiệm, hiểu biết đã có để giải quyết các vấn đề của cuộc sống. Từ đó, trẻ biết chọn lọc, kế thừa những hiểu biết, kinh nghiệm vào việc thay đổi hành vi tiêu cực hình thành hành vi tích cực. Việc sử dụng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ là cần thiết và phù hợp với đặc điểm của trẻ nhằm giáo dục và phát triển nhân cách toàn diện, qua đó hình thành nề nếp, thói quen, kĩ năng sống tích cực, an toàn, tạo tâm thế cho trẻ sẵn sàng vào lớp 1. Có thể nói đây là một trong những phương pháp giúp trẻ mẫu giáo hình thành kĩ năng sống một cách hiệu quả, bền vững. Vì vậy, việc xây dựng bài tập tình huống giáo dục cho trẻ mẫu giáo tại trường mầm non là một việc làm vô cùng quan trọng.
5 Thực tế giảng dạy cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm Mầm non và qua các đợt thực tế, thực tập tại các cơ sở giáo dục mầm non trên địa bàn thành phố Lạng Sơn cho thấy: Trong quá trình học tập, nhiều SV còn gặp không ít khó khăn, lúng túng khi xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ. Bài tập tình huống được các em xây dựng còn ít, nội dung nghèo nàn, đơn giản, chưa phù hợp với nội dung và yêu cầu giáo dục, thường lặp đi lặp lại, chưa thực sự sáng tạo, hấp dẫn và tạo được sự hứng thú đối với trẻ. Xác định ý nghĩa và tầm quan trọng của việc xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ, xuất phát từ thực tiễn giảng dạy chúng tôi đã lựa chọn nghiên cứu sáng kiến: “Hướng dẫn sinh viên ngành Giáo dục mầm non xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi” nhằm phát huy tính năng động, sáng tạo, rèn cho SV những kĩ năng xây dựng bài tập tình huống và những phẩm chất cần thiết của người giáo viên mầm non tương lai. 2. Mục tiêu của sáng kiến Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn, SKKN đề xuất một số biện pháp hướng dẫn SV ngành Giáo dục mầm non xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non qua quá trình giảng dạy học phần “Giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm non” nhằm góp phần nâng cao hiệu quả đào tạo GVMN, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong giai đoạn hiện nay. 3. Phạm vi của sáng kiến Sáng kiến nghiên cứu nội dung hướng dẫn SV xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi ở trường mầm non cho sinh viên lớp K17MN (gồm 28 SV) ngành giáo dục mầm non Trường CĐSP Lạng Sơn năm học 2022 - 2023. Thời gian áp dụng: Từ tháng 9 năm 2022 đến tháng 4 năm 2023
6 II – CƠ SỞ LÝ LUẬN, CƠ SỞ THỰC TIỄN 1. Cơ sở lý luận 1.1. Vài nét về đặc điểm phát triển tâm sinh lý của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi Ở lứa tuổi mẫu giáo 5 – 6 tuổi, sự phát triển thể chất diễn ra nhanh nhưng không đều, chưa ổn định. Các cơ quan chức năng trong cơ thể dần được hoàn thiện, trẻ khỏe mạnh, cứng cáp, sức đề kháng tăng hơn so với lứa tuổi trước. Khả năng vận động ngày càng hoàn thiện. Trẻ có thể trườn, bò, leo trèo một cách linh hoạt ở mọi địa hình với sự phối hợp chính xác giữa tay và chân. Tuy nhiên khả năng làm việc của hệ thần kinh, hệ xương còn yếu… Do vậy cần quan tâm đến tính vừa sức trong khi tổ chức các hoạt động cho trẻ. Cùng với sự phát triển thể chất và khả năng vận động, đời sống tâm lý phát triển mạnh mẽ, về hoạt động nhận cảm, do các cơ quan phân tích phát triển và trở nên nhạy bén làm cho các chuẩn cảm giác ngày càng trở nên chính xác, giúp trẻ định hướng không gian, thời gian được tốt hơn, vốn biểu tượng về thế giới xung quanh ngày càng phong phú. Sự phát triển tư duy và tưởng tượng ở trẻ được thay đổi từ tư duy trực quan chiếm ưu thế ở lứa tuổi mẫu giáo bé sang tư duy trực quan hành động chiếm ưu thế ở lứa tuổi mẫu giáo nhỡ và tư duy logic phát triển, trí tưởng tượng ngày càng phong phú ở lứa tuổi mẫu giáo lớn. Đời sống tình cảm của trẻ có những bước phát triển mạnh mẽ, sâu sắc và phong phú hơn lứa tuổi trước đó. Trẻ thèm sự trìu mến yêu thương và cũng rất sợ thái độ thờ ơ, lạnh nhạt của những người xung quanh đối với mình. Đồng thời trẻ bộc lộ tình cảm của mình đối với những người xung quanh cũng rất mạnh mẽ: Yêu quý, nhường nhịn, quan tâm, gắn bó, thân thiện với bạn bè, người thân… Ngôn ngữ của trẻ có sự phát triển mạnh về vốn từ, khả năng nắm ngữ pháp và ngôn ngữ mạch lạc. Vốn từ của trẻ ngày càng nhiều, phong phú về thể loại, khá thành thạo ngữ pháp… Với những đặc điểm trên, nhà giáo dục cần nắm được đặc điểm tăng trưởng và phát triển về thể chất, vận động và tâm lý của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi
7 để xây dựng nội dung, lựa chọn các phương pháp, hình thức tổ chức các hoạt động cho phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả chăm sóc, giáo dục trẻ em. 1.2. Giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo 1.2.1. Khái niệm giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo - Kĩ năng sống của trẻ mẫu giáo: Kĩ năng sống được định nghĩa theo nhìều cách khác nhau, tùy theo cách tiếp cận, lí thuyết ứng dụng, đối tượng được giáo dục kĩ năng sống. Kĩ năng sống thuộc nhóm năng lục tâm lí - xã hội. Một người có kĩ năng sống là người có khả năng làm chủ bản thân, ứng xử phù hợp với những người khác và với xã hội, làm việc hiệu quả và ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống để nâng cao sức khỏe về thể chất, tinh thần và xã hội. Trong giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo, có thể coi kĩ năng sống là hành động tích cực, có liên quan đến kiến thức và thái độ, trực tiếp hướng vào hoạt động của cá nhân, hoặc tác động vào người khác, hoặc hướng vào những hoạt động làm thay đổi môi trường xung quanh, giúp mọi cá nhân ứng phó có hiệu quả với các yêu cầu, thách thức của cuộc sống hàng ngày. - Giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo: Giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo là quá trình tác động sư phạm có mục đích, có kế hoạch nhằm hình thành cho trẻ năng lực hành động tích cực, có liên quan với kiến thúc và thái độ, giúp cá nhân trẻ ý thức về bản thân, quan hệ xã hội, giao tiếp, thực hiện công việc, ứng phó có hiệu quả với các yêu cầu, thách thức của cuộc sống hàng ngày, thông qua những mối quan hệ liên nhân cách trong điều kiện sống cụ thể. - Quá trình giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo: Quá trình giáo dục kĩ năng sống cho trẻ đuợc xác định bởi các thành tố: đối tượng tham gia, mục đích, nội dung, phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chúc, đánh giá. Quá trình giáo dục kĩ năng sống và các quá trình giáo dục khác đều là quá trình tác động sư phạm có mục đích, có kế hoạch; đuợc xác định bởi các thành tố: đối tượng tham gia, mục đích, nội dung, phuơng pháp, phương tiện, hình
8 thúc tổ chức, đánh giá. Nhưng nội dung mỗi thành tố của từng quá trình thì có những đặc trưng riêng. Quá trình giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo có đặc trưng về mục tiêu là hình thành năng lực hành động tích cực theo các giá trị sống, nội dung hướng vào những kĩ năng về ý thức bản thân, quan hệ xã hội, giao tiếp, thực hiện công việc, ứng phó có hiệu quả với các yêu cầu, thách thức của cuộc sống hàng ngày; hình thức tổ chức bao gồm những hoạt động của trẻ, hoạt động giáo dục trong trường mẫu giáo và những mối quan hệ liên nhân cách trong điều kiện sống cụ thể. 1.2.2. Nội dung giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo Để giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo cần dạy trẻ theo các nhóm nội dung kĩ năng như sau: - Kĩ năng tự nhận thức: Là khả năng của mỗi cá nhân tự tìm hiểu chính mình từ đặc điểm hình dáng bên ngoài cho đến các đặc điểm tâm lý bên trong và mối quan hệ với những người xung quanh một cách chính xác và khách quan. Nội dung kĩ năng tự nhận thức cho trẻ mầm non bao gồm: Tự nhận thức về đặc điểm thể chất của bản thân; tự nhận thức về diện mạo, hình dáng bên ngoài; tự nhận thức các bộ phận cơ thể của bản thân; tự nhận thức đặc điểm tâm lý của bản thân; tự nhận thức sở thích của bản thân; tự nhận thức tính cách của bản thân; tự nhận thức khả năng của bản thân; tự nhận thức đặc điểm xã hội của bản thân và mối quan hệ của trẻ với những người xung quanh; tự nhận thức mối quan hệ của trẻ trong gia đình, nhà trường, bạn bè. - Kĩ năng tự phục vụ: Là năng lực của mỗi cá nhân, được sử dụng nhằm thỏa mãn nhu cầu sinh hoạt cá nhân hàng ngày nhằm chăm sóc cho bản thân như tắm rửa, ăn uống… Nội dung kĩ năng tự phục vụ của trẻ là: Tự phục vụ trong vệ sinh cá nhân, tự phục vụ trong hoạt động ăn uống, tự phục vụ trong vui chơi. - Kĩ năng tự bảo vệ bản thân: Là khả năng vận dụng những kiến thức, kinh nghiệm đã có của mỗi cá nhân trẻ để phòng ngừa, ngăn chặn, ứng phó với những nguy hiểm nhằm đảm bảo an toàn cho bản thân và những người xung
9 quanh. Nội dung kĩ năng tự bảo vệ bản thân cho trẻ mầm non bao gồm: Biết nhận diện nguy cơ không an toàn; biết ứng phó nguy cơ gây nguy hiểm; biết tìm kiếm sự giúp đỡ. - Kĩ năng kiểm soát cảm xúc: Là khả năng nhận thức rõ cảm xúc của mình trong một tình huống nào đó, hiểu được ảnh hưởng của cảm xúc đó đối với bản thân và đối với người khác, đồng thời biết điều chỉnh và thể hiện cảm xúc một cách phù hợp. Nội dung kĩ năng kiểm soát cảm xúc của trẻ bao gồm: Nhận diện cảm xúc của bản thân, biết đống cảm, sẻ chia với những người thân thiết: Bạn bè, bố mẹ, thầy cô giáo…; biết nhường nhịn đồ chơi cho bạn; biết làm chủ tình huống khi đối đầu với tình huống bất ngờ, căng thẳng; thể hiện cảm xúc tích cực theo hoàn cảnh sống. - Kĩ năng giao tiếp: Là khả năng có thể bày tỏ ý kiến của bản thân theo hình thức nói, viết hoặc sử dụng ngôn ngữ cơ thể phù hợp với hoàn cảnh và văn hóa, đồng thời biết lắng nghe, tôn trọng ý kiến của người khác ngay cả khi bất đồng quan điểm. Nội dung kĩ năng giao tiếp của trẻ bao gồm: Biết lắng nghe, biết bày tỏ ý kiến, biết giao tiếp thân thiện. - Kĩ năng ra quyết định và giải quyết vấn đề: Là khả năng của cá nhân trẻ biết lựa chọn phương án tối ưu và hành động theo phương án đã chọn để giải quyết vấn đề hoặc tình huống gặp phải trong cuộc sống dựa trên sự vận dụng những kiến thức, kĩ năng và kinh nghiệm của bản thân. Nội dung kĩ năng ra quyết định và giải quyết vấn đề của trẻ bao gồm: Biết nhận diện vấn đề, biết tìm kiếm phương án giải quyết vấn đề, biết thực hiện giải quyết vấn đề. - Kĩ năng hợp tác: Là khả năng cá nhân biết chia sẻ trách nhiệm, biết cam kết và cùng làm việc có hiệu quả với những thành viên khác trong nhóm. Nôi dung kĩ năng hợp tác của trẻ bao gồm: Biết tiếp nhận nhiệm vụ của nhóm: Tôn trọng mục đích, mục tiêu hoạt động chung của nhóm, biết giao tiếp hiệu quả, tôn trong, đoàn kết, bày tỏ ý kiến, tham gia xây dựng kế hoạch hoạt động của nhóm…; thực hiện nhiệm vụ được giao: Nỗ lực phát huy sở trường của bản thân, biết giúp đỡ, hỗ trợ các thành viên trong nhóm; kết thúc nhiệm vụ chung
10 của nhóm: Có trách nhiệm với những thành công hay thất bại của nhóm, về những sản phẩm do nhóm tạo ra. 1.2.3. Vai trò của giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo Giáo dục kĩ năng sống có tác dụng phát triển toàn diện nhân cách trẻ mẫu giáo về thể chất, tình cám - xã hội, giao tiếp, ngôn ngữ, nhận thức và sẵn sàng vào lớp Một. Về thể chất: Giáo dục kĩ năng sống giúp cho trẻ đuợc an toàn, khỏe mạnh, nhanh nhẹn, khéo léo, bền bỉ, tháo vát, thích ứng được với những điều kiện sống thay đổi. Cụ thể: Về tình cảm - xã hội: Giáo dục kĩ năng sống giúp cho trẻ biết kiểm soát cảm xúc, giàu tình thương yêu và lòng biết ơn. Về giao tiếp: Giáo dục kĩ năng sống giúp cho trẻ mạnh dạn, tự tin, tự trọng và tôn trọng người khác, giao tiếp có hiệu quả. Về ngôn ngữ: Giáo dục kĩ năng sống giúp cho trẻ biết nói năng lịch sự, lắng nghe, hòa nhã và cởi mở. Về nhận thức: Giáo dục kĩ năng sống giúp cho trẻ ham hiểu biết, sáng tạo. Về chuẩn bị sẵn sàng tâm lý cho trẻ vào học lớp Một: Giáo dục kĩ năng sống giúp cho trẻ có những kĩ năng thích ứng với hoạt động học tập ở lớp Một như: sẵn sàng hoà nhập, đương đầu với khó khăn, có trách nhiệm với bản thân, với công việc với các mối quan hệ xã hội. 1.3. Bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo 1.3.1. Bài tập tình huống cho trẻ mẫu giáo là gì? - Khái niệm bài tập Khi đề cập đến thuật ngữ “bài tập”, có nhiều định nghĩa khác nhau. Theo từ điển Tiếng Việt, “bài tập” có nghĩa là bài ra cho học sinh làm để tập vận dụng những điều đã học [5, tr 27]. Trong từ điển giáo dục học, “bài tập” là dạng bài mô phỏng lại kiến thức và thao tác thực hành đã được giới thiệu nhằm mục đích rèn luyện khả năng vận dụng, củng cố để nắm vững lý thuyết và hình thành kỹ năng cần thiết theo chương trình môn học.
11 - Tình huống có vấn đề “Tình huống có vấn đề” là tập hợp những điều kiện và hoàn cảnh cùng nhau tạo nên một tình thế cần phải được xem xét, cân nhắc và đề ra giải pháp hợp lý. Trong dạy học, “tình huống có vấn đề” được coi là thủ pháp của giáo viên nêu ra một loạt các điều kiện và hoàn cảnh đang có, những điều gay cấn cần giải quyết, lôi cuốn sự chú ý của học sinh, đặt các em vào tình thế đó và động viên các em tự tìm ra cách giải quyết vấn đề và rút ra kết luận bổ ích. Đây là cách phát huy tính tích cực trong việc lĩnh hội kiến thức của học sinh, do đó kiến thức sẽ thấm sâu hơn và ghi nhớ bền vững hơn. Như vậy, nhân tố trực tiếp tạo ra tình huống có vấn đề trong dạy học chính là tình huống dạy học. Thông qua tình huống dạy học, giáo viên có thể chuyển tính có vấn đề của dạy học thành tính có vần đề ở người học. Do đó cho thấy “tình huống có vấn đề” và “bài tập” có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Từ “tình huống có vấn đề” giáo viên có thể đặt ra yêu cầu dưới dạng câu hỏi, buộc người học phải tìm cách giải quyết nhằm làm sáng tỏ vấn đề. - Bài tập tình huống Bài tập tình huống là những tình huống do bài tập tạo nên, có tác dụng cung cấp, củng cố, khắc sâu, hệ thống hóa tri thức cho người học. Khi sử dụng loại bài tập này cũng đồng thời là khai thác vốn sống và kinh nghiệm của người học để minh hoạ và giải quyết những vấn đề lý luận. - Bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo Bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo là những tình huống chứa đựng một vấn đề gần gũi trong cuộc sống của trẻ, đặt ra yêu cầu dưới dạng câu hỏi buộc trẻ phải vận dụng vốn sống, kinh nghiệm, khả năng của mình để tìm cách giải quyết làm sáng tỏ vấn đề. Sử dụng bài tập tình huống để giáo dục kĩ năng sống cho trẻ Là phương pháp tổ chức cho trẻ thực hành (làm thử) một số cách ứng xử nào đó trong một tình huống giả định, giúp trẻ suy nghĩ sâu sắc về 1 vấn đề bằng việc tập trung vào một sự kiện cụ thể mà trẻ quan sát được.
12 1.3.2. Vai trò của bài tập tình huống trong giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi Sử dụng bài tập tình huống trong giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo là thực sự cần thiết, có ý nghĩa quan trọng và được thể hiện như sau: - Sử dụng bài tập tình huống là một trong những phương pháp tạo cơ hôi cho trẻ đối mặt và giải quyết hiệu quả tình huống nào đó trong cuộc sống dựa trên sự vận dụng các kĩ năng sống và kinh nghiệm của bản thân. - Phương pháp sử dụng bài tập tình huống trong giáo dục kĩ năng sống cho trẻ được sử dụng nhiều để đạt mục tiêu thay đổi người học đối với một vấn đề hay đối tượng nào đó. - Đây là phương pháp cho trẻ thực hành, trải nghiệm bày tỏ thái độ trong tình huống giả định trên cơ sở óc tưởng tượng và ý nghĩa sáng tạo của trẻ. Tạo điều kiện phát triển óc sáng tạo của trẻ. Rèn luyện cho trẻ em thực hành những kĩ năng ứng xử, giao tiếp và bày tỏ thái độ trong môi trường an toàn trước khi thực hành trong thực tiễn. - Thông qua những tình huống chứa đựng những nội dung có kết quả đúng, sai để tác động khích lệ sự thay đổi thái độ, hành vi của trẻ theo hướng tích cực qua lời nói hoặc việc làm. Góp phần thúc đẩy động cơ và hiệu quả học tập cao, rèn luyện kĩ năng xử lý tình huống tốt. - Sử dụng bài tập tình huống để giáo dục trẻ tạo được hứng thú và chú ý cho trẻ, giúp trẻ nhập vai, diễn tả thái độ, ý kiến của người mà mình nhập vai, rèn thái độ giao tiếp, khả năng giao tiếp linh hoạt, khả năng giải quyết vấn đề, chủ động trong mọi tình huống nhằm tìm ra phương thức xử lý mới. Qua đó, giúp người xem, người học dễ dàng nắm bắt cách xử lý tình huống qua thái độ, hành vi của người khác. - Giúp trẻ được tập duyệt qua những tình huống, luyện tập được cách nắm bắt vấn đề, dữ kiện, phát huy tính chủ động sáng tạo, tập nhận xét, đánh giá lợi ích của từng giải pháp, so sánh, lựa chọn để có được những kĩ năng cần thiết đáp ứng nhu cầu xã hội hiện nay.
13 - Bài tập tình huống rèn cho trẻ các kĩ năng: Giao tiếp, ra quyết định và giải quyết vấn đề, hợp tác, xác định mục tiêu, kiểm soát cảm xúc, tự nhận thức, kiểm soát cảm xúc, tự bảo vệ bản thân. - Qua việc giải các bài tập giúp trẻ củng cố, khắc sâu, hệ thống hóa những tri thức, kĩ năng sống và nâng cao chất lượng giáo dục kĩ năng sống cho trẻ. 1.3.3. Yêu cầu đối với việc xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi Thứ nhất, Bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi chứa đựng một vấn đề hay một đối tượng nào đó, những dữ kiện nêu ra trong bài tập có thể chưa đầy đủ hoặc có dữ kiện chưa được xác định rõ ràng. Do đó khi xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ cần có đủ dữ kiện hoặc xác định rõ ràng thêm những giả định. Dựa trên mục tiêu, nội dung và tính chất đặc thù của môn Giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm non, SV xây dựng bài tập tình huống phù hợp. Thứ hai, Nội dung bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ phải phù hợp với lứa tuổi trẻ, trình độ trẻ và điều kiện, hoàn cảnh của lớp học. Bài tập tình huống không vượt ra ngoài hiểu biết của trẻ. Thứ ba, Bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống phải xác định được nguyên nhân xảy ra tình huống. Trên cơ sở xác định các nguyên nhân dẫn đến tình huống xảy ra, để tìm các phương án giải quyết. Thứ tư, Bài tập tình huống nên để mở. Vì vậy bài tập tình huống phải chứa đựng câu hỏi và gợi ý phương án giải quyết vấn đề cho trẻ để hướng dẫn trẻ thảo luận và chọn phương án hợp lý nhất, phù hợp với điều kiện hoàn cảnh và khả năng của trẻ khi giải quyết tình huống. Thứ năm, Khi thiết kế các bài tập tình huống, cần phải tạo ra cơ hội để trẻ bộc lộ vốn kiến thức kinh nghiệm, hiểu biết đã có của bản thân xung quanh việc giải quyết các vấn đề của cuộc sống. Từ đó, trẻ biết chọn lọc, kế thừa những hiểu biết, kinh nghiệm đúng vào việc thay đổi hành vi tiêu cực hình thành hành vi tích cực.
14 Thứ sáu, Nên sử dụng tranh ảnh, mô hình, video, đồ dùng, đồ chơi, có hóa trang và đạo cụ đơn giản để tăng tính hấp dẫn của bài tập tình huống. 2. Cơ sở thực tiễn 2.1. Giới thiệu về chương trình đào tạo giáo viên mầm non và học phần Giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm non Thực hiện theo quy chế hiện hành của Bộ Giáo dục và Đào tạo về đào tạo đại học và cao đẳng hệ chính quy theo hệ thống tín chỉ, Trường CĐSP Lạng Sơn xây dựng chương trình đào tạo cử nhân trình độ cao đẳng ngành Giáo dục mầm non với mục đích: Đào tạo cử nhân trình độ cao đẳng ngành Giáo dục mầm non có chất lượng tốt, có khả năng tổ chức tốt các hoạt động chăm sóc - giáo dục trẻ tại các cơ sở giáo dục mầm non; có khả năng làm công tác chuyên môn ở các phòng giáo dục; có khả năng tự học, có khả năng học tập liên thông ở các chương trình đào tạo đại học. Chương trình đào tạo được xây dựng với khối lượng kiến thức phù hợp với thời gian đào tạo, phù hợp với điều kiện cụ thể của nhà trường, đáp ứng nhu cầu của người học và của toàn xã hội. Tuy nhiên với định hướng của Bộ Giáo dục và Đào tạo về sự đổi mới, phát triển chương trình giáo dục mầm non, những gì SV được trang bị ở trường sư phạm là chưa đủ, yêu cầu SV cần chủ động, linh hoạt, sáng tạo, tự học nhiều hơn nữa để có đủ năng lực thực hiện công việc nghề giáo viên mầm non. Để làm được điều đó, SV cần có sự giúp đỡ, định hướng của giảng viên để việc tự học, tự bồi dưỡng năng lực nghề nghiệp đạt hiệu quả. Trong chương trình đào tạo chuyên ngành giáo dục mầm non, học phần Giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm non cung cấp cho SV kiến thức và kĩ năng giáo dục kĩ năng sống cho trẻ, với 02 tín chỉ tương đương 30 tiết (Trong đó: Lý thuyết: 21 tiết; Bài tập, thực hành, thảo luận: 8 tiết; Kiểm tra: 01 tiết; Tự học: 60 tiết). Sau khi học xong học phần này SV sẽ đạt được về: - Kiến thức: Nêu được những vấn đề khái quát chung về giáo dục kĩ năng sống và mô tả được quá trình hình thành kĩ năng sống cho trẻ mầm non. Nhận diện và phân tích được mục tiêu, nội dung giáo dục kĩ năng sống cho trẻ theo độ
15 tuổi; phương pháp, hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục kĩ năng sống cho trẻ ở trường mầm non. Biết lập kế hoạch và đánh giá các hoạt động giáo dục kĩ năng sống cho trẻ ở trường mầm non. Vận dụng được các kiến thức đã học để tổ chức các hoạt động giáo dục kĩ năng sống cho các đối tượng trẻ khác nhau trong thực tiễn hoạt động nghề nghiệp. - Kĩ năng: Phân tích và tổng hợp các nội dung liên quan đến giáo dục kĩ năng sông cho trẻ theo độ tuổi như: Mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức, phương tiện tổ chức, kiểm tra đánh giá...; Kĩ năng sư phạm: Xây dựng kế hoạch, thực hành được nội dung giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm non; Kỹ năng giao tiếp, hợp tác: Nhận xét, phản hồi và lắng nghe tích cực. - Thái độ: Có thái độ học tập nghiêm túc; chủ động, tích cực trong nghiên cứu bộ môn; Có ý thức rèn luyện bản thân nhằm đạt được những yêu cầu về phẩm chất và năng lực của người giáo viên mầm non. 2.2. Thực trạng xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi của SV trong hoạt động giảng dạy môn học Giáo dục kĩ sống cho trẻ mầm non 2.2.1. Về chương trình dạy và học trên lớp Nội dung xây dựng bài tập tình huống nằm ở “Bài 3. Phương pháp, hình thức, phương tiện giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm non”. SV được học tập và nghiên cứu nội dung chương này trong 07 tiết (05 tiết lý thuyết và 02 tiết bài tập). Qua thực tiễn giảng dạy học phần “Giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm non” cho thấy thời lượng giảng dạy và thực hành nội dung hướng dẫn SV xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mầm non còn quá ít, SV chưa được thực hành nhiều. Bởi vậy, việc xây dựng bài tập tình huống giáo dục kĩ năng sống cho trẻ chưa thực sự đạt được kết quả như mong muốn, còn tồn tại nhiều hạn chế. 2.2.2. Về phía giảng viên Nhìn chung, GV giàu lòng nhiệt tình, say mê công việc và làm việc với thần trách nhiệm cao. Đồng thời GV đã nhận thức được vai trò, tầm quan trọng