Sáng kiến kinh nghiệm: Kinh nghiệm hướng dẫn học sinh lớp 9 giải bài tập vật lý phần thấu kính

Kinh nghiệm hướng dẫn học sinh lớp 9 giải bài tập Vật lý phần thấu kính.<br /> <br /> PHÒNG GD & ĐT KRÔNG ANA<br /> TRƢỜNG THCS BUÔN TRẤP<br /> <br /> SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM<br /> ĐỀ TÀI:<br /> <br /> Họ và tên: PHƢƠNG NGỌC TUẤN<br /> Đơn vị công tác: Trƣờng THCS Buôn Trấp<br /> Trình độ đào tạo: Đại học<br /> Môn đào tạo: Vật lý<br /> <br /> Tháng 03/2015<br /> <br /> Tác giả: Phương Ngọc Tuấn – Trường THCS Buôn Trấp<br /> <br /> Trang 1<br /> <br /> Kinh nghiệm hướng dẫn học sinh lớp 9 giải bài tập Vật lý phần thấu kính.<br /> <br /> I. PHẦN MỞ ĐẦU<br /> 1) Lí do chọn đề tài:<br /> Trong việc nâng cao chất lượng giáo dục nói chung và chất lượng bộ môn nói<br /> riêng, việc cải tiến phương pháp dạy học là một yếu tố quan trọng cùng với việc bồi<br /> dưỡng kiến thức bộ môn. Bởi vì, xét cho cùng công việc dạy học phải<br /> được tiến hành trên cơ sở tự nhận thức, tự hành động, việc khơi dậy phát triển ý thức<br /> năng lực tư duy, bồi dưỡng phương pháp tự học là con đường phát triển tối ưu của<br /> giáo dục. Cũng như trong học tập các bộ môn khác, học Vật lý lại càng cần phát triển<br /> năng lực tích cực, năng lực tư duy của học sinh để không phải chỉ biết mà còn phải<br /> hiểu để giải thích hiện tượng Vật lý cũng như áp dụng kiến thức và kỹ năng vào các<br /> hoạt động trong cuộc sống gia đình và cộng đồng.<br /> Trong quá trình dạy học môn Vật lý, các bài tập có tầm quan trọng đặc biệt.<br /> Hiện nay, việc hướng dẫn học sinh biết phân loại, nắm vững phương pháp và làm tốt<br /> các bài tập trong chương trình sách giáo khoa đã góp phần không nhỏ trong việc thực<br /> hiện thành công công tác dạy học theo phương pháp đổi mới.<br /> Chương trình Vật lý 9 thuộc giai đoạn hai của chương trình Vật lý THCS nên<br /> tạo điều kiện phát triển các năng lực của học sinh ở mức cao hơn. Trên cơ sở những<br /> kiến thức, kĩ năng, ý thức và thái độ học tập học sinh đã đạt được qua các lớp 6, 7 và<br /> 8, chương trình Vật lý 9 đã làm tăng khả năng phân tích, tổng hợp các thông tin và dữ<br /> liệu thu nhập được để vận dụng vào việc giải bài tập. Trong SGK Vật lý 9 yêu cầu về<br /> mặt định lượng được nâng cao hơn trong việc trình bày kiến thức cũng như trong việc<br /> vận dụng kiến thức để giải các bài tập định lượng. Ngoài SGK học sinh còn có thêm<br /> quyển sách bài tập giúp cho học sinh có điều kiện hệ thống lại các kiến thức đã học,<br /> rèn luyện kĩ năng trả lời câu hỏi và khả năng giải toán Vật lý một cách có hệ thống.<br /> Trong chương trình Vật lý 9, phần quang học (thấu kính) có bài tập rất đa dạng<br /> và khó đối với học sinh. Hơn nữa, trong phân phối chương trình lại ít có tiết bài tập để<br /> luyện tập. Do đó, học sinh rất lúng túng khi giải các bài tập.<br /> Qua nhiều năm công tác với những hiểu biết và chút kinh nghiệm của bản thân,<br /> tôi mạnh dạng nêu lên một số suy nghĩ của mình và viết nên đề tài “Kinh nghiệm<br /> hướng dẫn học sinh lớp 9 giải bài tập Vật lý phần thấu kính.” với mong muốn giúp<br /> học sinh sẽ vận dụng và làm tốt hơn các dạng bài tập của phần này.<br /> 2) Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài:<br /> * Mục tiêu của đề tài :<br /> Bài viết này phân ra từng dạng bài tập cụ thể và với mỗi dạng bài tập thì có<br /> phương pháp giải đặc trưng. Do vậy, đề tài này giúp cho học sinh gặp bài tập nào cũng<br /> có thể giải được, với yêu cầu là học sinh biết được bài tập đó thuộc dạng nào thì sẽ dễ<br /> dàng giải được ngay. Vậy nên, tôi mong chuyên đề này có thể cung cấp một nguồn<br /> tham khảo nâng cao thêm cho cả giáo viên và học sinh.<br /> * Nhiệm vụ của đề tài :<br /> - Phát hiện ra những hạn chế của học sinh khi giải bài tập về thấu kính.<br /> - Nghiên cứu chương trình Vật lý (thấu kính) để cung cấp đủ kiến thức cơ bản và<br /> mở rộng, bổ sung các đơn vị kiến thức nâng cao.<br /> - Nghiên cứu phương pháp dạy học và kinh nghiệm giảng dạy giúp học sinh khắc phục<br /> hạn chế khi giải bài tập về thấu kính.<br /> Tác giả: Phương Ngọc Tuấn – Trường THCS Buôn Trấp<br /> <br /> Trang 2<br /> <br /> Kinh nghiệm hướng dẫn học sinh lớp 9 giải bài tập Vật lý phần thấu kính.<br /> <br /> - Phân loại bài tập và hướng dẫn học sinh thực hành tốt các bước giải bài tập Vật lý<br /> vào giải bài tập thấu kính.<br /> - Mở rộng, nâng cao năng lực giải bài tập thấu kính cho học sinh.<br /> 3) Đối tƣợng nghiên cứu:<br /> - Học sinh học môn Vật lý 9.<br /> - Giáo viên dạy môn Vật lý 9.<br /> 4) Giới hạn phạm vi nghiên cứu:<br /> - Chương trình cơ bản và nâng cao dành cho học sinh môn Vật lý 9<br /> - Phân loại và hướng dẫn học sinh giải bài tập vật lý lớp 9 chương III: Quang học (về<br /> các dạng bài tập thấu kính).<br /> - Những điểm cần lưu ý khi giải bài tập thấu kính.<br /> 5) Phƣơng pháp nghiên cứu:<br /> - Phương pháp quan sát sư phạm<br /> - Phương pháp thống kê, tổng hợp, so sánh<br /> - Phương pháp trải nghiệm thực tế<br /> - Thu thập ý kiến từ phía giáo viên trong nhóm, tổ, trường đặc biệt là giáo viên dạy<br /> môn Vật lý 9.<br /> II. PHẦN NỘI DUNG<br /> 1) Cơ sở lí luận:<br /> Đối với môn Vật lý ở trường phổ thông, bài tập đóng một vai trò hết sức quan<br /> trọng, việc hướng dẫn học sinh làm bài tập là một hoạt động dạy học, là một công việc<br /> khó khăn, ở đó bộc lộ rõ nhất trình độ của người giáo viên Vật lý trong việc hướng dẫn<br /> hoạt động trí tuệ của học sinh. Vì thế, đòi hỏi người giáo viên và cả học sinh phải học<br /> tập và lao động không ngừng. Bài tập Vật lý sẽ giúp học sinh hiểu sâu hơn những qui<br /> luật, những hiện tượng Vật lý. Thông qua các bài tập ở các dạng khác nhau tạo điều<br /> kiện cho học sinh vận dụng linh hoạt những kiến thức để tự lực giải quyết thành công<br /> những tình huống cụ thể khác nhau thì những kiến thức đó mới trở nên sâu sắc hoàn<br /> thiện và trở thành vốn riêng của học sinh.<br /> 2) Thực trạng:<br /> a/ Thuận lợi – khó khăn:<br /> * Thuận lợi:<br /> - Ứng dụng công nghệ thông tin, thầy cô giáo và các em học sinh có rất nhiều thuận lợi<br /> trong việc thu thập tài liệu học tập và tham khảo nói chung, môn Vật lý nói riêng.<br /> - Ngày càng có nhiều em học sinh quan tâm, lựa chọn môn Vật lý là môn học ưa thích<br /> và cần thiết cho mình vì đây sẽ là cơ sở để các em trước mắt vượt qua các kì thi, góp<br /> phần định hướng nghề nghiệp cho các em.<br /> - Đời sống của nhân dân ngày càng nâng cao nên đa số các gia đình đã có điều kiện để<br /> đầu tư cho con em mình học tập cũng như quan tâm đến việc học tập của con em mình<br /> tốt hơn.<br /> * Khó khăn:<br /> <br /> Tác giả: Phương Ngọc Tuấn – Trường THCS Buôn Trấp<br /> <br /> Trang 3<br /> <br /> Kinh nghiệm hướng dẫn học sinh lớp 9 giải bài tập Vật lý phần thấu kính.<br /> <br /> - Thiết bị dạy và học, đặc biệt là thiết bị thí nghiệm ở một số trường còn thiếu, bị hư<br /> hỏng nhiều, các nguồn tham khảo cho học sinh trong nhà trường như sách, tài liệu<br /> tham khảo còn ít, chất lượng chưa đáp ứng yêu cầu.<br /> - Nhiều trường chưa có phòng chức năng môn Vật lí.<br /> - Khi dạy và kiểm tra, bài tập thường là ra chung cho tất cả các đối tượng học sinh.<br /> Chính vì vậy mà dẫn đến tình trạng học sinh giỏi không hứng thú trong việc giải bài<br /> tập, còn học sinh yếu thường e ngại khi gặp các bài tập vượt quá khả năng của mình.<br /> - Bài tập phần này rất nhiều nhưng chương trình không có nhiều tiết bài tập để giáo<br /> viên hướng dẫn cho học sinh thực hiện.<br /> - Đa số các em chưa có định hướng chung về phương pháp học lý thuyết, chưa vận<br /> dụng được kiến thức toán học, hay phương pháp giải một bài toán vật lý, ý thức tự<br /> học, tự rèn luyện của phần lớn học sinh chưa tốt.<br /> b/ Thành công – Hạn chế:<br /> - Khơi dậy niềm say mê khám phá – phát huy tính độc lập – sáng tạo ở học sinh.<br /> - Học sinh học tập hứng thú, tích cực và đã tự tin hơn trong làm bài vì học sinh đã nắm<br /> chắc các dạng bài tập và phương pháp giải bài tập nên cứ tự tin phân tích và làm bài<br /> theo các phương pháp đã học.<br /> - Từ việc hướng dẫn học sinh phương pháp giải một bài tập vật lý nêu trên, trong<br /> những năm học gần đây tôi thấy đa số học sinh đã vận dụng một cách linh hoạt vào<br /> việc giải bài tập, học sinh có khả năng tư duy tốt hơn, có kỹ năng vận dụng kiến thức<br /> vào giải bài tập tốt hơn, linh hoạt hơn, học sinh yêu thích môn học hơn và đặt biệt kết<br /> quả học giỏi các cấp khả quan hơn.<br /> - Việc giúp học sinh nắm vững kiến thức thấu kính cũng như biết cách vận dụng lý<br /> thuyết để giải bài toán thấu kính tạo điều kiện thuận lợi cho các em trong việc học<br /> phần quang học thấu kính ở cấp cao hơn.<br /> - Học sinh chưa thật sự yêu thích học môn Vật lý nên khi gặp khó khăn các em không<br /> cố gắng vươn lên, ý thức tự học, tự tìm tòi nghiên cứu để nâng cao năng lực giải bài<br /> tập cho phần này hạn chế.<br /> c/ Mặt mạnh - mặt yếu.<br /> - Cung cấp kiến thức lý thuyết liên quan cung cấp cho học sinh vận dụng vào giải các<br /> dạng bài tập ở phần này khá ngắn gọn, đơn giản để học sinh làm bài tập nâng cao đa<br /> dạng và phong phú. Mỗi dạng bài tập lại đòi hỏi một nhận thức, một phương pháp giải<br /> khác nhau, khi học sinh nắm rõ điều này các em sẽ thấy làm bài tập Vật lý là hết sức<br /> thú vị.<br /> - Phát triển tư duy của học sinh: Khi học theo đề tài này học sinh đã có một hướng đi<br /> mới trong việc tham khảo tài liệu, có thể tự mình phân dạng các bài tập để tạo logic<br /> cho việc tham khảo bài tập nâng cao không chỉ cho môn Vật Lý mà các môn khoa học<br /> tự nhiên khác học sinh cũng có thể làm được.<br /> - Trong giảng dạy, giáo viên khắc sâu kiến thức cơ bản mà học sinh thường sử dụng<br /> trong giải bài tập. Khi ôn tập, giáo viên hệ thống, tổng kết kĩ kiến thức cơ bản có liên<br /> quan đến bài tập để học sinh dễ dàng vận dụng khi giải bài tập.<br /> - Giáo viên nên dạy đủ các dạng bài, sắp xếp các bài tập từ dễ đến khó, giúp học sinh<br /> phân tích được hướng giải quyết cho mỗi dạng bài tạo thuận lợi cho việc tư duy nhận<br /> Tác giả: Phương Ngọc Tuấn – Trường THCS Buôn Trấp<br /> <br /> Trang 4<br /> <br /> Kinh nghiệm hướng dẫn học sinh lớp 9 giải bài tập Vật lý phần thấu kính.<br /> <br /> thức của các em. Trước một bài toán thấu kính, học sinh sẽ có cơ sở, tự tin và tất yếu<br /> làm cho kết quả bài giải đạt kết quả cao.<br /> d/ Các nguyên nhân và các yếu tố tác động.<br /> - Đề tài này chỉ đề cập đến bài tập trong phạm vi nhỏ (phần thấu kính) với những kiến<br /> thức và bài tập cơ bản, phân dạng bài tập và cách giải. Tuy đề tài này ngắn gọn, đơn<br /> giản nhưng nếu áp dụng được trong tình hình thực tế, nó sẽ giúp cho học sinh rất nhiều<br /> kiến thức bổ ích khi các em làm bài tập thấu kính, góp phần nâng cao chất lượng học<br /> tập và yêu thích môn học của học sinh.<br /> - Trong quá trình giảng dạy bộ môn Vật lý ở trường THCS việc hình thành cho học<br /> sinh phương pháp, kỹ năng giải bài tập Vật lý là hết sức cần thiết, để từ đó giúp các em<br /> đào sâu, mở rộng những kiến thức cơ bản của bài giảng, vận dụng tốt kiến thức vào<br /> thực tế, phát triển năng lực tư duy cho các em, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục,<br /> cụ thể là :<br /> + Giúp học sinh có thói quen phân tích đầu bài, hình dung được các hiện tượng<br /> Vật lý xảy ra trong bài toán sau khi tìm hướng giải.<br /> + Khắc sâu cho học sinh nắm chắc các kiến thức bổ trợ khác. Có như vậy việc<br /> giải bài tập thấu kính của học sinh mới thuận lợi và hiệu quả.<br /> - Giáo viên cần hướng dẫn học sinh nghiên cứu kỹ các kiến thức cần nhớ để ôn tập,<br /> nhớ lại kiến thức cơ bản, kiến thức mở rộng, lần lượt nghiên cứu kỹ các phương pháp<br /> giải bài tập sau đó giải các bài tập theo hệ thống từ dễ đến khó, so sánh các dạng bài<br /> tập để khắc sâu nội dung kiến thức và cách giải. Trên cơ sở đó học sinh tự hình thành<br /> cho mình kỹ năng giải bài tập.<br /> - Do trong quá trình giảng dạy theo khung phân phối chương trình, giáo viên chưa đủ<br /> thời gian nên đến phần vận dụng thì hướng dẫn, rèn luyện học sinh giải bài tập và khắc<br /> sâu được kiến thức cho học sinh còn hạn chế. Giáo viên chưa bổ sung kiến thức nâng<br /> cao mở rộng cho học sinh và nhấn mạnh những điểm cần lưu ý cho học sinh khi giải<br /> bài tập khó.<br /> e/ Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra.<br /> Trong quá trình giảng dạy bộ môn Vật lý ở trường THCS việc hình thành cho<br /> học sinh phương pháp, kỹ năng giải bài tập Vật lý nói chung và bài tập thấu kính nói<br /> riêng là hết sức cần thiết, để từ đó giúp các em đào sâu, mở rộng kiến thức, vận dụng<br /> tốt kiến thức vào thực tế, phát triển năng lực tư duy, năng lực nhận thức cho các em,<br /> góp phần nâng cao chất lượng bộ môn nói riêng đồng thời góp phần nâng cao chất<br /> lượng giáo dục. Tuy nhiên, bài tập phần thấu kính thường gây khó khăn cho học sinh.<br /> Qua việc phân tích các đối tượng học sinh, tôi nhận thấy các đối tượng học sinh khác<br /> nhau thường mắc các lỗi cơ bản như sau:<br /> * Đối với học sinh yếu, trung bình:<br /> - Chưa nắm vững kiến thức cơ bản, chưa vận dụng được lý thuyết để giải bài tập.<br /> - Đọc đề hấp tấp, qua loa, không tóm tắt đề.<br /> - Chưa vẽ hình hoặc vẽ hình thiếu chính xác do đó không thể giải được bài toán.<br /> - Chưa định hướng được cách giải.<br /> - Chưa biết phân tích, so sánh tổng hợp những thông tin của đề bài để phân tích<br /> mối quan hệ giữa các yếu tố trong bài, từ đó vạch ra kế hoạch giải tìm yếu tố cần tính.<br /> Tác giả: Phương Ngọc Tuấn – Trường THCS Buôn Trấp<br /> <br /> Trang 5<br /> <br />