Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Nâng cao hiệu quả và chất lượng trong các tiết trả bài viết Tập làm văn

Chia sẻ: Khánh Thành | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:24

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của sáng kiến kinh nghiệm là nâng cao chất lượng dạy học trong tiết trả bài Tập làm văn ngày một tăng lên, để các em học sinh nắm được phương pháp làm văn, có kĩ năng hành văn tốt và đạt kết quả cao trong các bài viết Tập làm văn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Nâng cao hiệu quả và chất lượng trong các tiết trả bài viết Tập làm văn

1. PHẦN MỞ ĐẦU 1.1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: Môn Ngữ văn là môn học vô cùng quan trọng trong việc đào tạo con người, bồi dưỡng trí tuệ, tâm hồn và nhân cách cho học sinh. Nhà văn Nga lỗi lạc M.Gorơki đã từng viết : “Văn học là nhân học”. Giáo sư Hà Minh Đức cũng từng khẳng định “Văn học không chỉ là một nguồn tri thức mà còn là nguồn năng lượng tinh thần lớn lao, có ý nghĩa cổ vũ, tiếp sức cho con người trong cuộc sống”. Trong bộ môn Ngữ văn, có thể khẳng định, phân môn Tập làm văn đóng một vai trò quan trọng, có tác dụng trong việc rèn luyện kỹ năng nói, viết cho học sinh, có ảnh hưởng sâu sắc đến việc phát triển tư duy trong quá trình học tập khi còn ngồi trên ghế nhà trường cũng như trong cuộc sống thực tiễn sau này khi các em cần chuẩn bị và trình bày ( nói hoặc viết ) bất cứ một vấn đề gì theo yêu cầu của đời sống xã hội đặt ra. Nói một cách khác, phân môn Tập làm văn có tính thực hành, tính công cụ và tính thực tiễn rất cao, rất cần thiết cho người học. Chính vì vậy, tiết trả bài trong phân môn Tập làm văn có vai trò cực kì quan trọng, nó không đơn thuần là trả bài lấy điểm mà nó phải đạt tới yêu cầu rèn luyện kỹ năng làm văn cho học sinh. Thông qua việc phân tích những ưu, nhược điểm trong bài làm của học sinh, giáo viên hướng dẫn học sinh sửa chữa các lỗi mà học sinh mắc phải, qua đó củng cố và nâng cao kiến thức về thể loại, về từ ngữ, câu ... tạo điều kiện cho học sinh rèn luyện kỹ năng viết văn ngày càng đúng và hay. Bồi dưỡng cho học sinh lòng yêu thích và cao hơn là sự say mê học văn và văn học. Bài viết là thành quả lao động sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập, là kết quả của quá trình vận dụng lý thuyết vào thực hành, là sản phẩm ngôn bản do chính học sinh tạo lập. Vì vậy tiết trả bài Tập làm văn thực sự rất có ý nghĩa đối với các em. Học sinh mong đến giờ trả bài để được biết giáo viên đã đánh giá chất lượng bài làm “sản phẩm” của mình đạt ở mức độ nào? Bản thân đã làm được những gì? Còn hạn chế ở những mặt nào? Nguyên nhân của những hạn chế đó là do đâu? Khắc phục những hạn chế đó bằng cách nào để bài viết sau đạt kết quả tốt hơn?... Điều đó có nghĩa là những điểm số trên bài làm hay những lời nhận xét, động viên, khen ngợi của giáo viên trong giờ trả bài sẽ làm thay đổi tích cực tinh thần và thái độ học tập của học sinh. Học sinh mong chờ đến tiết trả bài ngoài việc muốn biết điểm số còn là để được rút ra 1
những kinh nghiệm trong nhận thức và hành động nhằm đạt đến sự tiến bộ trong học tập bộ môn Ngữ Văn. Tiết trả bài Tập làm văn sẽ góp phần giúp học sinh nhận ra được những ưu điểm, nhược điểm của bản thân về kiến thức và kỹ năng làm bài. Từ bài làm văn này, học sinh sẽ rút ra cho mình những bài học bổ ích về ý thức trình bày bài, những lỗi cần sửa, những điều mình còn thiếu để từ đó chuẩn bị tốt hơn cho bài làm văn tiếp theo. Và để đáp ứng được yêu cầu đó, khi soạn giảng một tiết trả bài Tập làm văn, đòi hỏi mỗi giáo viên phải dành nhiều thời gian, tâm huyết, sự chỉn chu, cẩn thận từ khâu chấm điểm, nhận xét, thống kê chất lượng đến khâu thiết kế giáo án và cuối cùng là khâu thực hiện việc giảng dạy (trả bài) trên lớp. Việc chấm bài, trả bài nghiêm túc, có đầu tư sẽ đem lại nhiều hiệu quả tích cực cho công việc dạy học môn Ngữ văn. Tuy nhiên không phải lúc nào công việc chấm bài và trả bài cũng được giáo viên quan tâm đúng mức và quy trình thực hiện một tiết trả bài Tập làm văn ở mỗi giáo viên cũng thường không thống nhất. Kể cả trong các tài liệu chuyên môn cũng có nói đến vấn đề này nhưng mỗi tài liệu lại có những ý kiến khác nhau, ở các mức độ khác nhau. Có thể nói, tiết trả bài Tập làm văn là thuộc một trong số những cụm bài khó và để việc soạn giảng thành công một tiết trả bài Tập làm văn phần lớn phụ thuộc vào ý thức, tinh thần trách nhiệm cũng như năng lực, sự sáng tạo và phương pháp sư phạm của mỗi giáo viên. Là một giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Ngữ văn, bản thân tôi luôn trăn trở, tìm tòi làm thế nào để chất lượng dạy học trong tiết trả bài Tập làm văn ngày một tăng lên, để các em học sinh nắm được phương pháp làm văn, có kĩ năng hành văn tốt và đạt kết quả cao trong các bài viết Tập làm văn. Đây chính lí do khiến tôi chọn đề tài“Nâng cao hiệu quả và chất lượng trong các tiết trả bài viết Tập làm văn” làm đề tài nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn. 1.2. ĐIỂM MỚI CỦA ĐỀ TÀI: Để thực hiện giờ dạy trả bài Tập làm văn như thế nào đạt hiệu quả cao nhất đó là mối quan tâm của rất nhiều giáo viên giảng dạy bộ môn Ngữ văn trong trường THCS và giờ trả bài trở nên có một vị trí rất quan trọng. Đề tài sáng kiến này đã phân tích, trình bày kĩ càng các bước lên lớp của một tiết trả 2
bài Tập làm văn; đưa ra được các yêu cầu mà giáo viên, học sinh cần có. Từ đó rèn cho học sinh kỹ năng kiểm tra, đánh giá, tự điều chỉnh bài viết của mình. Đây là kỹ năng quan trọng trong hoạt động giao tiếp. Học sinh biết tự sửa lỗi cho mình và cho bạn, tự học tập để luôn luôn tiến bộ. Mỗi tiết Trả bài bây giờ không còn nhàm chán mà thực sự thu hút, lôi cuốn, kích thích hứng thú học tập của học sinh, nâng cao chất lượng giờ dạy môn Ngữ Văn. Kết quả đạt được trong quá trình học tập của các em HS về kiến thức cũng như thái độ đều hứng thú, yêu thích môn học. Điều đó cho thấy đề tài đã góp phần nâng cao hiệu quả và chất lượng trong các tiết “ Trả bài Tập làm văn”. Đây chính là điểm mới của đề tài. 1.3. PHẠM VI ÁP DỤNG CỦA ĐỀ TÀI: Đề tài được xây dựng từ việc tích lũy những kinh nghiệm của bản thân trong khi giảng dạy các tiết trả bài Tập làm văn ở các lớp khối 7. Đề tài này có thể áp dụng lâu dài và rộng rãi cho giáo viên và học sinh trong tiết “ Trả bài Tập làm văn” thuộc phân môn Tập làm văn của bộ môn Ngữ văn cấp THCS. 3
2. PHẦN NỘI DUNG 2.1. THỰC TRẠNG TRƯỚC KHI THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP CỦA ĐỀ TÀI: 2.1.1. Số liệu thống kê: Năm học 20192020, tôi được Nhà trường phân công giảng dạy môn Ngữ văn lớp 7. Tôi đã khảo sát thực tế qua việc kiểm tra bài viết Tập làm văn. Kết quả khảo sát thu được như sau: Giỏi Khá Trung bình Yếu Lớp/số % lượng SL % SL % SL % SL 71/34 02 6.5 05 16.1 19 61.3 05 16.1 72/37 02 5.4 06 16.2 22 59.5 07 18.9 73/38 03 7.9 06 15.8 23 60.5 06 15.8 Qua bảng thống kê trên, chúng ta nhận thấy kết quả bài viết của học sinh chưa cao. Bài viết đạt điểm khá, giỏi còn ít, trong khi đó những bài điểm yếu chiếm số lượng nhiều. Do đó việc tìm hiểu thực trạng vấn đề và đưa ra các giải pháp để nâng cao hiệu quả và chất lượng trong tiết trả bài Tập làm văn là rất cần thiết. 2.1.2. Tình hình trước khi thực hiện các giải pháp của đề tài: 4
Qua thực tế giảng dạy, chúng tôi nhận thấy có nhiều giờ trả bài chưa đạt hiệu quả giáo dục, chưa đáp ứng yêu cầu của tiết học. Điều đó xuất phát từ cả hai phía: phía người dạy (giáo viên) và phía người học(học sinh). a. Về phía giáo viên: Một số giáo viên chưa có nhận thức sâu sắc về vị trí, vai trò của giờ trả bài Tập làm văn với ý nghĩa và tầm quan trọng của nó. Vì vậy giáo viên chưa coi trọng giờ trả bài, chưa dành nhiều thời gian cho việc chuẩn bị, chưa đầu tư đúng mức từ khâu chấm bài đến khâu thiết kế giáo án và cuối cùng là khâu thực hiện việc giảng dạy (trả bài) trên lớp. Việc chấm bài chưa chu đáo, chưa kĩ lưỡng. Nhiều giáo viên chấm bài chỉ ghi điểm số bài làm mà không có những nhận xét, sửa chữa cần thiết hoặc chấm “qua loa”, bỏ qua nhiều lỗi của học sinh trong bài làm, nếu có nhận xét cũng chỉ là những lời phê chung chung. Như thế học sinh sẽ không thể nhận ra được những ưu điểm, nhược điểm cụ thể từ bài làm của mình để rút kinh nghiệm. Việc soạn giáo án chưa được đầu tư đúng mức. Các tiết dạy Trả bài tập làm văn không có tài liệu soạn mẫu hay mô hình bài soạn để tham khảo, thậm chí trong các đợt tập huấn soạn giáo án mấy năm trước đây cũng không thấy đề cập đến cách soạn. Do giữa các giáo viên bộ môn Ngữ văn trong các khối lớp chưa có sự thống nhất cách soạn giảng và chưa coi trọng thỏa đáng đến mục tiêu hiệu quả của các tiết dạy Trả bài tập làm văn. Cách thức tổ chức thực hiện việc trả bài trên lớp chưa hợp lí, chưa khoa học hoặc sử dụng phương pháp chưa phù hợp. Thực tế qua nhiều năm giảng dạy, tôi nhận thấy Tổ chuyên môn chưa dành nhiều thời gian để trao đổi thảo luận bàn về phương pháp thực hiện chuyên đề này. Vì vậy có một số tiết trả bài, giáo viên ít quan tâm, thực hiện còn nhiều lúng túng và thường không đạt được hiệu quả của tiết dạy. Giáo viên thường né tránh hoặc rất ngại khi chọn tiết Trả bài Tập làm văn để dự giờ, thao giảng nên việc soạn giáo án của các tiết trả bài Tập làm còn hình thức đối phó, ít tìm tòi, sáng tạo, hoặc còn xem nhẹ, không đầu tư, không quan tâm đúng mức đến tác dụng, ý nghĩa và tầm quan trọng của việc soạn bài, không nghiên cứu kĩ và soạn qua loa tiết Trả bài tập làm văn . 5
b. Về phía học sinh Một số học sinh còn cho rằng việc học môn Ngữ văn là khó, vì dung lượng kiến thức nhiều, sức sáng tạo của bản thân lại có hạn cho nên có sự thiên lệch trong nhận thức về tầm quan trọng của môn học. Tâm lý nhiều học sinh thường coi trọng các môn tự nhiên như Toán, Lý, Hóa… mà vô tình xem nhẹ môn Ngữ văn. Học sinh chưa có phương pháp học môn Ngữ văn nói chung và kĩ năng làm một bài văn nói riêng. Do đó các em thường không có hứng thú học Văn, không chủ động học tập và tìm kiếm kiến thức, nâng cao hiểu biết của mình. Đa số học sinh có thói quen học vẹt bài văn mẫu mà không nắm vững các kĩ năng viết văn. Mặc dù trong chương trình học các em đã được tìm hiểu lý thuyết cách tạo lập từng kiểu văn bản, khi viết bài các em nhớ các thao tác, các bước tạo lập văn bản nhưng lại mơ hồ trong thực hiện từng bước đó. Kết quả khảo sát trên một số bài làm cho thấy chất lượng bài viết của học sinh chưa đạt kết quả như mong muốn. Số lượng bài đạt điểm khá giỏi rất ít. Nhiều bài diễn đạt còn lủng củng, lập luận thiếu tính chặt chẽ, không lôgic hoặc văn viết rối không thoát ý, còn sai sót nhiều về lỗi chính tả, dùng từ, viết câu, thậm chí có những lỗi chính tả thông thường nhưng qua nhiều bài liên tiếp vẫn mắc lại những lỗi đó. Có những bài làm là văn biểu cảm nhưng chọc sinh chưa thể hiện được cái hồn, cái tâm, cảm xúc của người viết. Còn đối với những bài làm là Nghị luận văn học, học sinh lại không thuộc dẫn chứng (thơ, văn) hoặc viết sai kiến thức (về tác giả hoặc về tác phẩm) đã có sẵn trong sách giáo khoa; văn nghị luận xã hội học sinh viết sơ sài, khô khan thiếu dẫn chứng thực tế từ cuộc sống, bài làm không có chiều sâu. 2.1.3. Nguyên nhân dẫn đến tình hình trên: Qua quá trình nghiên cứu, tìm hiểu cho thấy việc thực hiện một tiết trả bài Tập làm văn ở các lớp còn có nhiều bất cập do các nguyên nhân sau: a. Về phía giáo viên: Khác với các tiết học khác, tiết trả bài Tập làm văn thường không có mô hình bài soạn mẫu để tham khảo; các tài liệu hướng dẫn cũng không thống nhất; hoạt động của tổ, nhóm chuyên môn chưa dành nhiều thời gian cho việc trao đổi thảo luận về chuyên đề này. Vì không có một quy định chuẩn mực 6
chung nên cách thiết kế giáo án cho tiết trả bài Tập làm văn giữa các giáo viên đôi chỗ chưa thống nhất. Ví dụ ở phần nội dung lên lớp chỉ gồm các phần việc sau: Ghi lại đề bài; nội dung đáp án; nhận xét chung; phát bài, vào điểm. Với cách thiết kế như thế, tiết trả bài thường không thành công vì học sinh không nhận ra được những ưu điểm, nhược điểm cụ thể để rút kinh nghiệm cho những bài viết sau (nghĩa là học sinh không nhận thấy được những lỗi sai cụ thể mình đã mắc phải, không nhận thức được nguyên nhân sai và không có kỹ năng khắc phục sữa chữa những lỗi sai đó. Điều đáng nói hơn là ở phần “Dặn dò” sau bài học, giáo viên thường nhắc học sinh cần phải rút kinh nghiệm để làm tốt bài viết tiếp theo nhưng các em cũng không biết mình cần phải làm gì? Làm như thế nào?). Đồng thời giáo viên cũng không thể đánh giá đúng tình hình chất lượng học tập của lớp và sự tiến bộ của từng học sinh sau mỗi bài viết. Nói chung cách thiết kế giáo án như vậy là chưa đảm bảo về mặt nội dung kiến thức. Quan niệm ở một số thầy cô giáo cho rằng: “giáo án chỉ là một hình thức đối phó” mà không thấy hết được ý nghĩa, tầm quan trọng của việc thiết kế giáo án (cơ sở để giáo viên thực hiện), có vai trò rất lớn trong trong việc quyết định sự thành công của giờ trả bài trên lớp. Cho nên có nhiều thầy cô giáo xem nhẹ việc thiết kế giáo án, thiếu sự đầu tư, ít tìm tòi sáng tạo. Chỉ soạn cho có để đối phó. Như đã nói ở trên, các cơ sở dữ liệu cần thiết để phục vụ cho việc thiết kế giáo án là từ khâu chấm bài. Thế nhưng vì khâu chấm bài không đầu tư thỏa đáng dẫn tới việc thiết kế giáo án thiếu cơ sở và không có chiều sâu. b. Về phía học sinh: Do các em thiếu sự đầu tư chuẩn bị, ít đọc sách, không nắm chắc kiến thức và yêu cầu của đề bài, lười suy nghĩ, vốn sống “nghèo”, kiến thức “hạn hẹp” hoặc không có hứng thú học tập đối với bộ môn Văn. Một phần do khâu chuẩn bị và quy trình tổ chức tiết dạy của giáo viên (như đã phân tích ở trên), một phần do phương pháp lên lớp của giáo viên không phù hợp, chưa điều khiển được học sinh hoặc còn áp đặt khiến học sinh thụ 7
động tiếp thu, cũng có thể do giáo viên chưa động viên hoặc chưa tạo điều kiện cho học sinh phát huy khả năng và vai trò của mình. 2.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP Muốn thực hiện một tiết trả bài trên lớp được thành công, mỗi thầy cô giáo cần phải thể hiện được năng lực chuyên môn, lòng nhiệt tình, tinh thần trách nhiệm và tâm huyết đối với nghề nghiệp cũng như đối với học sinh. Để góp phần nâng cao hiệu quả và chất lượng trong các tiết trả bài viết Tập làm văn, tôi xin đưa ra một số giải pháp sau: 2.2.1. Giải pháp 1: Giáo viên làm tốt khâu chuẩn bị, hoàn thành cẩn thận, khách quan và kĩ lưỡng việc chấm bài Giờ trả bài tập làm văn có tầm quan trọng đặc biệt. Việc quyết định cụ thể, chặt chẽ về giờ trả bài theo phân phối chương trình của bộ môn Ngữ văn đã thể hiện được điều đó. Người giáo viên Ngữ văn không được phép quan niệm trả bài là hoàn lại bài viết và công bố điểm số cho học sinh. Trả bài là hoạt động có tính chất rút kinh nghiệm, phân tích cái hay, cái dở, chỗ mạnh, chỗ yếu trong từng bài làm của học sinh. Giúp các em chữa những lỗi đã mắc phải về nội dung kiến thức cũng như kĩ năng viết bài. Qua tiết trả bài các em có dịp nhìn lại quá trình học tập của mình. Trên cơ sở đó có kế hoạch củng cố, nâng cao kiến thức, kĩ năng viết văn của bản thân để vươn lên ở những bài sau đạt số điểm cao hơn. Để tiến hành tiết Trả bài tập làm văn đạt hiệu quả, ngoài việc nhận thức đúng đắn giá trị của tiết trả bài. Mỗi một người giáo viên dạy Văn phải có một sự chuẩn bị cho giờ trả bài một cách công phu, kỹ lưỡng bằng cả lương tâm và trách nhiệm của một người thầy đứng trên bục giảng. Giáo viên không được trả bài một cách tùy tiện mà phải tiến hành tiết trả bài trong một tiết học theo 6 bước với một giáo án trả bài nghiêm túc. Trước khi trả bài người giáo viên cần phải: Nghiên cứu đáp án, biểu điểm và phiếu tổng kết, phiếu chấm bài. Sau khi đã tiến hành chấm bài làm văn để có những thông tin tương đối chính xác về bài làm cũng như kết quả bài đã chấm của học sinh, giáo viên thống kê được các lỗi đã mắc của học sinh, dự định được các lỗi cần chữa, những đoạn, bài văn hay. 8
Thiết kế giáo án trả bài phù hợp với đối tượng học sinh theo quan điểm tích hợp và đổi mới phương pháp dạy học. Giáo án trả bài không đơn thuần là sắp xếp thứ tự các tri thức cần truyền đạt. Nó phải là một kết cấu chặt chẽ, linh hoạt các đơn vị kiến thức cần đạt của tiết trả bài. Hệ thống kiến thức đó phải được học sinh chủ động chiếm lĩnh dưới sự dẫn dắt của giáo viên. Muốn vậy, ngay khi thiết kế giáo án trả bài, giáo viên phải dự kiến sử dụng phương pháp, các thao tác dạy học cụ thể để cho mỗi bước trong quá trình dạy học tiết trả bài đạt kết quả tốt. Học sinh thấy say mê và hứng thú hơn không còn cảm giác đơn điệu, nặng nề khi nhận kết quả học tập không được tốt. Ví dụ: Phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp học vui, phương pháp nêu vấn đề với bước tìm hiểu đề, lập dàn ý, chữa lỗi, phương pháp diễn giảng trong bước nhận xét, đánh giá bài làm của học sinh. Bên cạnh đó, giáo viên cần phải chuẩn bị hệ thống câu hỏi có tính gợi mở để học sinh suy nghĩ, trả lời trong quá trình tiến hành các bước trả bài. Giáo viên yêu cầu học sinh nhận thức lại kiến thức lý thuyết về kiểu bài, yêu cầu của đề bài và tự xây dựng dàn bài cho đề đã viết. Nếu học sinh thực hiện tốt yêu cầu này của giáo viên việc trả bài trên lớp sẽ tiết kiệm được thời gian, các em cũng sẽ chủ động, tích cực hơn trong việc phát biểu ý kiến xây dựng bài học. Ngoài ra, các em còn có điều kiện đối chiếu dàn bài của mình với dàn bài chung đã được lớp xây dựng, thống nhất dưới sự hướng dẫn của thầy cô. Bên cạnh đó, giáo viên cần chuẩn bị phiếu chấm bài cho cả lớp, cũng có thể dùng phiếu chấm bài cho từng cá nhân học sinh, mỗi bài viết là một trang phiếu. Dựa trên phiếu này có thể theo dõi được sự tiến bộ của học sinh qua từng bài chấm tiếp theo. Để đánh giá được sự tiến bộ của học sinh trong suốt năm học mỗi giáo viên có phiếu chấm bài ghim lại thành cuốn sổ theo dõi, ghi chép tóm tắt kết quả, những ưu điểm cũng như những tồn tại của mỗi em ở từng bài làm ( Kĩ năng, bố cục, diễn đạt, dùng từ, đặt câu, chính tả, chữ viết…) Ví dụ: Kết quả học sinh Trần Văn Nam – Lớp 71 Bài TLV Điểm Ưu điểm Tồn tại 1 6 Bố cục rõ ràng Chính tả còn 5 lỗi 9
Diễn đạt tương đối mạch Dùng từ : 3 lỗi lạ c Đặt câu : 2 lỗi Chữ viết cẩn thận. Bố cục rõ ràng Bài viết khá cảm xúc, diễn Chính t ả: 1 2 7 đạt trôi chảy, có hình ảnh Dùng từ : 2 Chữ viết cẩn thận. Đặt câu : 1 Có tiến bộ Nhìn vào kết quả bài viết của học sinh giáo viên sẽ thấy và thấy rất rõ sự tiến bộ nhanh hay chậm ở từng em. Từ đó giáo viên sẽ có những biện pháp thích hợp để giúp học sinh hạn chế những lỗi mà các em hay mắc. Công việc này đòi hỏi sự tỉ mỉ, mất thời gian hơn song chắc chắn sau năm học học sinh sẽ có tiến bộ hơn. 2.2.2. Giải pháp 2: Tổ chức linh hoạt việc trả bài trên lớp theo từng bước cụ thể. Giáo viên nên tiến hành khâu trả bài theo các bước sau: * Bước 1: Khởi động. Giáo viên cần phải tạo tâm thế cho học sinh tham gia tiết trả bài. Bước này cần được tiến hành ngắn gọn. Giáo viên nên chủ động dùng lời dẫn dắt thật sinh động, thuyết phục, gây ấn tượng để thu hút học sinh và tạo không khí thoải mái cho giờ trả bài. Lời dẫn dắt của giáo viên cần thể hiện rõ mục tiêu, ý nghĩa của giờ trả bài để học sinh chủ động, tập trung vào bài học tạo sự say mê hứng thú cho học sinh. * Bước 2: Giáo viên cần hướng dẫn học sinh phân tích đề và nhận xét chung bài làm của học sinh. Tổ chức cho học sinh tái hiện và tìm hiểu đề bài. Giáo viên có thể chia lớp ra thành các nhóm và nêu yêu cầu thực hiện, ghi lại đề bài của bài viết, nêu rõ đề bài yêu cầu người viết phải giải quyết vấn đề gì? Đề bài thuộc kiểu loại văn bản gì? Cần vận dụng kỹ năng viết kiểu bài nào để giải quyết yêu cầu của đề? Phạm vi tư liệu cần sử dụng để làm bài? (Tư liệu lấy từ thực tế đời sống xã hội hay tác phẩm văn học nào?) Sau khi các 10
nhóm trình bày và nhận xét phần việc đã làm của nhóm khác, giáo viên chiếu lên màn hình đề bài và yêu cầu của đề về 4 mặt: + Thể loại + Nội dung kiến thức + Kỹ năng làm bài. + Giới hạn phạm vi tư liệu được sử dụng Tổ chức cho học sinh xây dựng dàn ý của bài văn. Việc xây dựng dàn ý là giúp học sinh tìm ra các ý lớn, ý nhỏ các phần phù hợp với đề bài của bài viết. Sau đó sắp xếp chúng thành một dàn ý có bố cục chặt chẽ, đảm bảo tính lôgic. Việc lập dàn ý trong giờ trả bài là một dịp tốt để các em đối chiếu, nhìn lại những ý lớn, ý nhỏ đã nêu trong bài viết, tự đánh giá mức độ đạt, chưa đạt trong bài làm. Với những học sinh yếu đây là cơ hội để củng cố, rèn luyện bồi đắp thêm kĩ năng lập ý. Ngoài ra, rất nhiều kiến thức về đời sống xã hội và văn học sẽ được củng cố, khắc sâu trong học sinh nhờ bước thứ ba này của khâu trả bài làm văn. Việc lập dàn ý cần được tiến hành tuần tự từ mở bài đến thân bài và kết bài, giáo viên cũng có thể chia lớp thành các nhóm để làm việc. Sau khi các nhóm báo cáo kết quả làm việc, giáo viên tổ chức cho học sinh thảo luận, nhận xét, bổ sung để đi đến một dàn bài thống nhất. Để học sinh thực hiện việc dàn ý cho các phần giáo viên đưa ra các câu hỏi gợi mở, hướng dẫn. Ví dụ về văn nghị luận, với mở bài cần nêu được vấn đề phải nghị luận. Trong bài viết, dự kiến nêu vấn đề đó theo cách trực tiếp hay gián tiếp. Với thân bài cần trả lời được các câu hỏi: + Thân bài có mấy ý lớn, là những ý gì? + Mỗi ý lớn đó cần được cụ thể hóa thành các ý như nào? + Ở mỗi ý nhỏ dùng lý lẽ, dẫn chứng nào để phân tích, chứng minh làm rõ + Thứ tự sắp xếp các ý như thế nào? + Ở phần kết bài, cần tổng kết một cách ngắn gọn, khái quát về vấn đề đã nghị luận, thể hiện suy nghĩ liên hệ của người viết về đời sống từ vấn đề nghị luận. Chọn cách nào để kết bài? (khái quát, tóm lược hay vận dụng, mở rộng phát triển hay liên tưởng). 11
Trong quá trình hướng dẫn học sinh lập ý, giáo viên cần tôn trọng và khuyến khích những ý tưởng độc đáo, sáng tạo của học sinh đề xuất. Điểm nào giáo viên thấy chưa hợp lý, thiếu cơ sở cũng cần cho học sinh tranh luận, đối thoại, sau đó giáo viên tổng kết các ý kiến và đưa ra kết luận có tính thuyết phục, tránh áp đặt. Giáo viên nhận xét đánh giá chung về bài làm của học sinh. Bước này giúp học sinh nhận ra và nắm được tình hình bài làm của mình, của các bạn trong lớp. Đây là bước chuẩn bị tiếp theo cho việc phân tích, chữa lỗi trên các bài làm của học sinh. Những nhận xét đánh giá của giáo viên về bài làm của học sinh chỉ thực sự có cơ sở và sức thuyết phục khi giáo viên làm tốt. * Bước 3: Chữa lỗi cho bài viết của học sinh Đây là bước không thể thiếu trong tiết trả bài tập làm văn. Công việc này giúp học sinh nhận ra các lỗi đã mắc trong bài viết của mình. Quan trọng hơn, các em sẽ biết cách sửa chữa để không tái phạm trong những bài viết sau. Việc phân tích và chữa lỗi về nội dung của bài viết sẽ củng cố những kiến thức về văn học và đời sống còn việc phân tích chữa lỗi về hình thức của các bài viết sẽ củng cố những kiến thức của phân môn Tiếng Việt, giúp nâng cao khả năng sử dụng ngôn ngữ trong giao tiếp của học sinh. Trong tiến trình thực hiện giờ Trả bài trên lớp đây là bước cần dành nhiều thời gian nhất. Tuy nhiên với 45 phút cho một tiết trả bài chúng ta cần phải có cách phân tích, chữa lỗi sao cho phù hợp và hiệu quả. Giáo viên nên hướng dẫn để học sinh tập trung phân tích, chữa các lỗi điển hình, phổ biến chung của cả lớp, tránh tình trạng chữa lỗi tràn lan nhiều mà không chắc, không rộng mà không sâu khiến học sinh có thể thắc mắc lại các lỗi đó trong những bài viết sau. Trong bước này giáo viên phải phát huy hết tính chủ động, tính tích cực của học sinh. Chính học sinh là người nhận ra lỗi đã mắc của mình và đề xuất các phương án sửa chữa theo hướng dẫn của giáo viên. Chúng ta không thể làm thay việc này cho các em. Giáo viên tổng hợp các lỗi học sinh đã mắc chia ra các loại lỗi điển hình. Sau đó cho học sinh chữa lỗi điển hình trên lớp: Việc chữa lỗi nên tập trung vào các mặt sau đây: a. Lỗi về nội dung và phương pháp làm bài. 12
+ Lỗi lạc đề: chưa hiểu đề nên sai lạc về nội dung và phương pháp. + Lỗi lệch đề: Chưa xác định đúng trọng tâm yêu cầu bài làm. + Lỗi lậu đề: Bỏ sót một số yêu cầu cần thực hiện trong đề bài. b. Lỗi về hình thức bài làm. + Nhóm lỗi về dùng từ, lỗi chính tả. + Nhóm lỗi về viết câu văn, diễn đạt ý. + Nhóm lỗi về đoạn văn, bố cục + Nhóm lỗi về trình bày bài làm... Giáo viên chữa chung trên bảng lớp: Học sinh có lỗi lên chữa, lớp nhận xét, bổ sung. Mỗi tiết trả bài giáo viên nên chữa bốn lỗi: 2 lỗi nội dung và 2 lỗi hình thức. Giáo viên có thể tiến hành như sau: Ghi tổng hợp các lỗi học sinh đã mắc trên bảng phụ hoặc màn hình, chia nhóm để học sinh hoạt động với hệ thống câu hỏi gợi mở, nêu vấn đề của giáo viên. Để thực hiện chúng ta cho các em quan sát các lỗi trên bảng thống kê đã chuẩn bị. Tiếp theo cho học sinh phát hiện các lỗi (lỗi dùng từ, đặt câu, sử dụng phép liên kết, lỗi sắp xếp ý...) và đề xuất các cách sửa chữa. Nên tạo cơ hội cho các em mắc lỗi tự nhận thức về loại lỗi, nguyên nhân mắc lỗi và cách sửa. Sau khi các nhóm phát biểu, thảo luận, giáo viên thống nhất cách sửa. Tất nhiên trong quá trình này, giáo viên luôn phải luôn phải ở bên cạnh các em bằng những gợi ý. Ví dụ sửa lỗi về câu, giáo viên nên định hướng nhìn vào cấu trúc đặt câu này trong mối liên hệ với câu trước để xác định lỗi học sinh đã mắc. Với lỗi đó có những phương án sửa chữa nào? Phương án nào ưu việt hơn? Để giờ dạy sinh động hào hứng, giáo viên có thể chuyển thành hình thức học vui. Tổ chức trò chơi “Thi tuyển biên tập viên của lớp”. + Viết các lỗi ra giấy làm đề thi. + Lần lượt cho các đội thi sửa lỗi và tính điểm hoặc giáo viên tổ chức cho học sinh trò chơi “Hái hoa dân chủ.” . Giáo viên tổ chức cho học sinh và bình bài văn hay nhất, đoạn văn học sinh viết tốt. * Bước 4: Đọc bài mẫu của học sinh 13
Việc đọc và bình một bài văn hay, một đoạn văn tốt giúp học sinh được tham khảo những cách dùng từ độc đáo, sáng tạo, những cách mở bài ấn tượng hấp dẫn, những kết bài hay .... Việc làm bài này cũng khiến học sinh đối chiếu, so sánh ngầm giữa bài viết của mình và của bạn, nhận ra cái hay của bạn, cái dở của mình. Từ đó được học tập, vận dụng vào việc viết bài của mình sau này. Để thực hiện được bước này trong khâu trả bài, giáo viên phải sàng lọc, lựa chọn để tìm ra được những bài văn hay, đoạn văn thực sự chuẩn mực. Đồng thời phải chọn được một em đọc tốt, nếu cần thiết, chính giáo viên phải đọc các bài, các đoạn văn đó. Sau khi đọc, giáo viên tổ chức cho học sinh phát biểu cảm nhận, bình giá về đoạn văn bài văn đó (bình giá về hệ thống ý của bài, cách dùng từ, đặt câu, dùng phép liên kết, chuyển ý, thể hiện cảm xúc...) Giáo viên cũng cần chuẩn bị lời bình đích đáng cho các bài các đoạn văn như thế để học sinh nhận thấy ưu điểm của mình. * Bước 5: Trả bài. Ghi điểm vào sổ. Giáo viên công bố điểm số (điểm số chung, tính tỉ lệ %), điểm cao nhất và điểm thấp nhất, những em tiến bộ và những em chưa tiến bộ.Phần này dựa vào bảng điểm tổng kết. Giáo viên trả bài cho học sinh đọc và xem lại những nhận xét của giáo viên, giải quyết thắc mắc của học sinh và lấy điểm vào sổ điểm của lớp. Việc trả bài không nên thực hiện vào đầu giờ bởi học sinh sẽ mải xem bài của mình, được đọc những lời nhận xét của giáo viên với nhiều trạng thái cảm xúc khác nhau. Lúc này, các em cũng sẽ được nhìn lại một cách toàn diện bài viết của mình trong sự đối chiếu với những gì cả lớp đã thực hiện trong suốt tiết học dưới sự hướng dẫn của thầy. Những thắc mắc của các em về bài làm của mình, về sự đánh giá của giáo viên cũng nảy sinh từ bước này. Vì thế trước khi phát bài, giáo viên cần làm tốt công tác tư tưởng với học sinh để tránh những phản ứng tiêu cực khi trực tiếp đối diện với con điểm xấu như bôi xóa điểm xấu, xé bài, tỏ thái độ bất bình... Đồng thời cần tạo không khí thoải mái để học sinh mạnh dạn trao đổi những điều còn thắc mắc và chuẩn bị tâm thế để trả lời những thắc mắc đó. Giáo viên cần trực tiếp phát bài cho học sinh để thể hiện sự quan tâm với các 14
em và có điều kiện quan sát thái độ, phản ứng của học sinh. Trên cơ sở đó có những cách ứng xử thích hợp. Giáo viên yêu cầu học sinh lưu bài viết, giữ gìn bài làm cẩn thận để đọc lại, tự đối chiếu và sửa chữa những lỗi đã mắc. * Bước 6: Học sinh tiếp tục sửa lỗi trong bài làm của mình dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Bước này nhất thiết phải có trong tiết trả bài bởi vì các em sẽ vận dụng cách chữa lỗi chung vào việc sửa lỗi riêng trong bài làm của mình. Trong bài làm giáo viên đã ghi rõ lỗi bên lề theo quy ước, các em cứ theo đó mà sửa lỗi ra ngoài lề. Trong khi các em tự sửa, giáo viên đi từng bàn để giúp các em sửa. Đây là bước học sinh tự làm việc, tự động não suy nghĩ để tìm cách sửa lỗi. Vì vậy, giáo viên phải hết sức quan tâm tới bước này. Trong tiết trả bài, nếu học sinh chưa sửa hết lỗi trên lớp, yêu cầu các em về nhà sửa tiếp cho hoàn chỉnh bài. Giáo viên sẽ kiểm tra việc tự sửa lỗi, tự bổ sung để hoàn thiện bài viết của học sinh, việc kiểm tra này có thể thực hiện ngay trên lớp hoặc giờ học sau. Việc kiểm tra này không nhất thiết phải tiến hành với 100% học sinh của lớp nhưng rất cần thực hiện để rèn luyện tinh thần tự giác cho các em. Trước khi kết thúc giờ học, bước củng cố, dặn dò giáo viên cần lưu ý những nội dung sau: + Củng cố cho học sinh về phương pháp thực hiện kiểu bài. + Nhấn mạnh những yêu cầu quan trong trong việc tạo lập văn bản. + Tổng kết các lỗi sai phổ biến, cơ bản để rút kinh nghiệm. Tóm lại: Trong tiết trả bài cần đạt hai yêu cầu chính: Học sinh phải nhận ra được ưu, khuyết điểm của mình trong bài làm và hướng khắc phục tiến lên. Học sinh phải tự sửa chữa những lỗi trong bài làm của mình. 2.2.3. Giải pháp 3: Thiết kế giáo án trả bài viết Tập làm văn hoàn chỉnh, trọn vẹn Sau khi hoàn tất những công việc trên, giáo viên mới có đủ cơ sở để thiết kế giáo án. Bài soạn phải có đủ các bước lên lớp và thể hiện rõ: mục đích, yêu cầu; đảm bảo tính hệ thống, đủ nội dung, xác định đúng trọng tâm; phương pháp dạy học; cụ thể hóa các nội dung hoạt động và sự tích hợp giữa các phân 15
môn. Để làm rõ phần này, tôi xin minh họa chi tiết một bài soạn giáo án của tiết Trả bài Tập làm văn số 3 ở khối lớp 7 của trường THCS . Giáo án minh họa: Tiết Trả bài Tập làm văn số 3 Lớp 7 Ngày soạn: Ngày giảng: TiÕt 59 : TRẢ BÀI TẬP LÀM VĂN SỐ 3 VĂN BIỂU CẢM I. Mục tiêu cần đạt Giúp HS : Củng cố lại những kiến thức và kĩ năng đã học về bài văn phát biểu cảm nghĩ về con người. Đánh giá được chất lượng bài làm của mình so với yêu cầu của đề bài. Nhờ đó có được những kinh nghiệm quyết tâm cần thiết để làm tốt hơn những bài sau. II. Trọng tâm kiến thức, kĩ năng 1. Kiến thức Kiểm tra kiến thức của học sinh về thể loại văn biểu cảm. Nhận thấy ưu điểm, nhược điểm của bài viết cụ thể về kiến thức, về cách diễn đạt. 2. Kĩ năng Rèn kĩ năng dùng từ, viết câu, dựng đoạn, liên kết câu, viết bài văn mạch lạc. Viết đúng theo thể loại. 3. Thái độ: Nghiêm túc, tích cực chú ý theo dõi phần nhận xét của giáo viên và những thiếu sót cần khắc phục trong bài làm. III. Chuẩn bị: GV: Chấm bài, tổng hợp chất lượng bài viết; soạn giảng HS: Ôn lại các kiến thức tạo lập văn bản. Xem lại phương pháp làm văn biểu cảm IV. Tiến trình lên lớp: 16
A. Hoạt động khởi động (5 phút) Hoạt động của GV HS Nội dung cần đạt Tổ chức trò chơi: GV cho HS thi HS hát đua hát những bài hát chủ đề về gia đình GV dẫn vào bài: Các em đã trình bày những bài hát rất hay về tình cảm gia đình. Và các em cũng biết rằng gia đình là tổ ấm thiêng liêng của mỗi người. Ở bài viết Tập làm văn số 3, các em đã phát biểu cảm nghĩ, nói lên tình cảm của mình đối với những người thân yêu. Tiết học hôm nay, cô sẽ trả bài và sửa bài để các em có được cách nhìn nhận rõ nét hơn về thể loại văn biểu cảm. Đồng thời qua bài học này cũng giúp các em rút ra những kinh nghiệm bổ ích về các ưu điểm, nhược điểm trong bài viết của mình. B. Hoạt động hình thành kiến thức (25 phút) Hoạt động của GV HS Nội dung cần đạt Hoạt động 1 : Hướng dẫn HS phân I. Phân tích đề: tích đề Đề bài: Cảm nghĩ về người thân Gv: yêu cầu học sinh nhắc lại đề bài  gv chiếu đề bài. Gv (củng cố kiến thức để lấy điểm bài cũ): Theo em, mục đích của việc trả bài để làm gì ? Hs: trả lời Gv: Vậy em hãy nhắc lại các bước cần có để xây dựng một bài văn? Hs: có 5 bước (Tìm hiểu đề; Lập ý; Lập dàn ý, Viết văn bản hoàn chỉnh, Kiểm tra và sửa lỗi) Gv: Việc tìm hiểu đề nhằm mục 17
đích gì? Yêu cầu về thể loại và nội dung của đề bài này là gì? Tìm hiểu đề: Hs: + Thể loại: biểu cảm + Yêu cầu thể loại: biểu cảm + Nội dung: về người thân + Yêu cầu về nội dung: về người thân trong gia đình (ông, bà, bố, mẹ, anh, chị, em…) Gv: Nói qua về phần lập ý. Sau Lập dàn ý: đó, cho lớp thảo luận nhóm phần 1. Mở bài : lập dàn ý cho đề bài này ? Dẫn dắt về đối tượng biểu cảm Gv: Chia lớp thành 4 nhóm, có sử một cách hợp lí. dụng bảng phụ. Giới thiệu người đó là ai? Người đó Hs: làm việc tự giác, tích cực in đậm trong tâm hồn em bởi cảm xúc theo nhóm. như thế nào? 2. Thân bài : Hình ảnh gợi cảm về hình dáng của người đó. Tình cảm nổi bật của người đó đối với mọi người xung quanh và đối với bản thân của em. Tính cách, nhân cách, phẩm chất của người đó ntn qua các việc làm, hành động, lời nói, cử chỉ đó. Những kỷ niệm để lại ấn tượng sâu sắc trong em. 3. Kết bài : Khẳng định lại tình cảm của em đối với người thân và mong muốn điều gì cho người thân của mình hoặc có thể hứa làm gì có ích cho người thân. Hoạt động 2 : Nh ận xét chung II. Nhận xét GV nhận xét chung về kiến thức * Ưu điểm : + Thể lọai; Bài viết đúng bố cục 3 phần. 18
+ Lời văn; Bài làm đúng với thể loại biểu cảm GV nhận xét cụ thể từng phần. Đã biết cách biểu cảm về người GV nêu cụ thể thân của mình, một số bài viết hay, có cảm xúc, diễn đạt mạch Hs: chú ý theo dõi phần nhận xét lạc. Ví dụ: + Lớp 71: Lê Thị Trà My, Nguyễn Thị Kim Yến + Lớp 72: Đặng Ngọc Thương, Phạm Thị Nhung + Lớp 73: Võ Ngọc Minh, Trần Thị Hoài Nhiều em có ý thức làm bài, trình bày rõ ràng, sạch sẽ. * Nhược điểm : Một số bạn còn nghiêng về văn miêu tả, tự sự. Phần mở bài, phần kết bài một số bài còn sơ sài, chưa thực hiện đúng yêu cầu của đề ra. Dùng từ: Một số em dùng từ chưa chính xác. Lời văn: Một số em diễn đạt còn lủng củng, ý rời rạc. Chữ viết: Sai lỗi chính tả nhiều, viết số, viết tắt. Hoạt động 3: Hướng dẫn HS sửa III. Sửa lỗi lỗ i Sửa lỗi cho học sinh Gv: Ghi 5 lỗi chính tả lên bảng a) Lỗi chính tả:  gọi hs lên sửa. + xinh sắn > xinh xắn Hs: Lên sửa bài + vỉn cửu > vĩnh cửu + lành bạnh > lành bệnh + chia sẽ > chia sẻ 19
+ giúp đở > giúp đỡ Gv: chọn 3 đoạn nhỏ của phần b) Lỗi diễn đạt: mở bài, thân bài, kết bài. Cho hs xem phần diễn đạt và sửa lại. Gv cho thảo luận nhóm. + Đoạn 1 (Mở bài): Sau đây em xin + Đoạn 1 (Mở bài): kể cho mọi người biết người em Người em yêu quý nhất trong cuộc yêu quý nhất là mẹ em. đời chính là mẹ.  Sửa lỗi: không nhất thiết có lời giới thiệu mà đi thẳng cào vấn đề: Người em yêu quý nhất trong cuộc đời chính là mẹ. + Đoạn 2 (Thân bài): Đôi mắt của + Đoạn 2 (Thân bài): bà như hai hòn bi ve nhìn em âu Đôi mắt của bà hiền từ nhìn em âu yếm. yếm  Sửa lỗi: Đôi mắt của bà hiền từ nhìn em âu yếm + Đoạn 3 (kết bài): Em rất yêu mẹ + Đoạn 3 (kết bài): nhiều lắm. Em yêu mẹ nhiều lắm.  Sửa lỗi: Em yêu mẹ nhiều lắm. Hoạt động 4 : Đ ọc bài khá giỏi IV. Đọc bài khá gi ỏi : Gv: gọi 2 học sinh đạt điểm khá + Lớp 71: Lê Thị Trà My, Nguyễn giỏi đọc bài để các bạn tham Thị Kim Yến khảo. + Lớp 72: Đặng Ngọc Thương, Phạm Thị Nhung + Lớp 73: Võ Ngọc Minh, Trần Thị Hoài Hoạt động 5 : ả bài . G Tr hi đi ểm V. Trả bài . Ghi điểm GV phát bài cho HS. Cho hs đọc 1. Trả bài bài 2 phút, sau đó gọi 3 hs tự nhận xét về phần bài làm của mình. Hs: đọc bài và nhận xét Gv: đọc biểu điểm và bảng 20