Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn Sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh

Chia sẻ: Tabicani09 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:32

Thêm vào BST

Báo xấu

17
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài nhằm giúp học sinh phát huy tính tự học, sáng tạo, tính tự giác, tự quản, sự tự tin, hứng thú trong học tập. Với phương pháp dạy học mới, giúp các em phát huy tốt các kĩ năng: Kĩ năng giao tiếp, Kĩ năng hợp tác, Kĩ năng tự đánh giá lẫn nhau trong giờ học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn Sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh

“Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh” UBND HUYỆN GIA LÂM TRƯỜNG THCS LỆ CHI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHÓM NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG SINH HỌC 7 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT HUY NĂNG LỰC HỌC SINH Môn: Sinh học Tác giả: Đinh Tiến Phan Cấp học: THCS Đơn vị công tác: Trường THCS Lệ Chi Chức vụ: Giáo viên NĂM HỌC 2019-2020 -1/15-
“Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh” PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ Năm 2020, ngành giáo dục và đào tạo nước ta dành nhiều thời gian cho chương trình giáo dục phổ thông mới như bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ đã khẳng định “Năm 2020 là năm cuối cùng thực hiện Chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam giai đoạn 2011-2020, đây cũng là năm mà toàn ngành Giáo dục tập trung triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới bắt đầu với lớp 1”. Nên trong năm học này và các năm học tới, đất nước ta đang ngày một chuyển mình trước làn sóng đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo và đổi mới sách giáo khoa, chương trình giáo dục phổ thông phát triển mạnh mẽ và nhanh chóng. Để góp phần hoà nhập cùng sự đổi mới đó. Tôi thiết nghĩ mình phải tự đổi mới từ những tiết dạy trên lớp hàng ngày, hàng giờ để cho quan điểm giáo dục, đào tạo và thay sách giáo khoa mới dần đi vào hiện thực. Qua rất nhiều thời gian nghiên cứu tài liệu tập huấn và đã ứng dụng trên 4 lớp sinh học 7 trong suốt năm học qua theo hướng “Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh”. Tôi nhận thấy đây là một đề tài hay và bổ ích muốn phổ biến tới các bạn đồng nghiệp và rất mong có sự góp ý chân thành để sáng kiến của tôi ngày có giá trị và có sức lan tỏa rộng rãi hơn. Tôi xin cảm ơn! -2/15-
“Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh” PHẦN II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ I. CƠ SỞ LÝ LUẬN LIÊN QUAN TRỰC TIẾP ĐẾN SKKN 1. PHÂN TÍCH KẾT QUẢ LĨNH HỘI SAU HAI ĐỢT TẬP HUẤN ĐỔI MỚI CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG. Thực hiện Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông, Bộ GD&ĐT đã ban hành chương trình giáo dục phổ thông mới theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, bảo đảm yêu cầu giảm tải, giảm hàn lâm, gắn với thực tiễn; thực hiện tốt phương pháp giáo dục tích cực, tăng cường hoạt động ngoại khoá, trải nghiệm cho học sinh; kiểm tra, đánh giá, thi cử nhẹ nhàng, không nặng về kiểm tra kiến thức mà tập trung đánh giá sự phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Trước tính hình đó BGD&ĐT đã tổ chức hai đợt tập huấn về vấn đề này: Đợt 1: tập huấn theo Tài liệu bồi dưỡng chuyên đề chương trình giáo dục phô thông mới( 2018) và định hướng phát triển.” thì các nhóm phương pháp dạy học tích cực ra đời và hình thức tổ chức hoạt động nhóm cũng đa dạng và nâng nên một tầm mới. Sau đây là một số hướng dẫn, mô hình nghiên cứu các tiếp cận, hình thức tổ chức dạy học và hiệu quả từng nhóm phương pháp để đảm bảo phát triển năng lực của học sinh tôi tiếp thu được trong buổi tập huấn. Đây là một nội dung rất quan trọng và thiết thực để đón đầu xu hướng đổi mới SGK tích hợp 3 môn Lý, Hóa, Sinh làm một môn “KHOA HỌC TỰ NHIÊN THCS” với hàm lượng các nội dung thảo luận nhóm, hoạt động nhóm rất nhiều theo đúng định hướng đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy các nhóm năng lực, thái độ tích cực của học sinh và các quan điểm giáo dục theo hướng đổi mới hiện nay. Đợt 2: tập huấn theo tài liệu bồi dưỡng giáo viên về thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới môn khoa học tự nhiên trung học cơ sở. Mã chuyên đề: 2.26 Thời lượng: 10 tiết (05 tiết lý thuyết, 04 tiết thực hành, 01 tiết kiểm tra) Đối tượng bồi dưỡng: Giáo viên dạy các môn Khoa học tự nhiên cấp THCS trên địa bàn thành phố Hà Nội. 2. PHÂN TÍCH NỘI DUNG CHƯƠNG TRÌNH SINH HỌC 7 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC 2.1. Vị trí của chương trình sinh học 7 trong chương trình sinh học THCS. - Là phần tiếp theo của sinh học 6 - Cung cấp những kiến thức cơ bản phổ thông tương đối hoàn chỉnh về thế giới động vật. -3/15-
“Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh” - Được biên soạn theo quan điểm sinh thái và tiến hoá giúp học sinh hiểu được sự gắn bó mật thiết giữa thế giới động vật và điều kiện sống của chúng. Tạo thành kiến thức cơ sở cho những môn học tiếp theo. 2.2. Mục tiêu của môn động vật trong chương trình sinh học 7 - Kiến thức: Về hình thái, cấu tạo, chức năng sống, kiến thức phân loại, kiến thức tiến hoá và tầm quan trọng thực tiễn - Kĩ năng: Phát triển tư duy “hình tượng cụ thể-quy nạp” trên cơ sở đó hình thành những kĩ năng quan sát, thu thập, xử lí thông tin, giải phẫu, vận dụng kiến thức đã học vào giải thích hiện tương ngoài thực tế. 2.3. Mục tiêu hình thành thái độ, hành vi trong chương trình sinh học 7: Hình thành niềm tin khoa học, có ý thức, thói quen bảo vệ động vật và môi trường sống của chúng. 2.4. Phân tích định hướng 10 phương pháp dạy học tích cực có hoạt động nhóm phù hợp với sinh học 7 – (Nội dung chi tiết phần phụ lục). - PP dạy học tích cực số 1: Kỹ thuật “Các mảnh ghép” (Jigsaw) - Phương pháp dạy học số 2: Kỹ thuật khăn phủ bàn (Khăn trải bàn) - PP dạy học số 3: Kỹ thuật “Động não” hay “Công não” (Brainstorming) - Phương pháp dạy học tích cực số 4: Kĩ thuật “Bể cá” - Hình thức dạy học tích cực số 5: Kĩ thuật “Tia chớp” - Phương pháp dạy học số 6: Kỹ thuật “XYZ” ( Kỹ thuật 365) - Phương pháp giảng dạy tích cực số 7: Kỹ thuật “Lược đồ tư duy” hay “ Sơ đồ tư duy” - PP dạy học tích cực số 8: Kỹ thuật “Chia sẻ nhóm đôi” (Think, Pair, Share) - Phương pháp dạy học số 9: Kỹ thuật Kipling ( 5W1H) - Phương pháp dạy học tích cực số 10: Kỹ thuật KWL (KWLH) Xuất phát từ sự định hướng đổi mới phương pháp giảng dạy sinh học 7, vị trí, mục tiêu, sự hình thành kiến thức, phẩm chất, năng lực cho học sinh trong chương trình sinh học 7. Qua thời gian giảng dạy mười lăm năm, Tôi nhận thấy “Dạy học theo phương pháp hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo hướng phát huy năng lực học sinh” là hết sức phù hợp và cần thiết với đối tượng học sinh lớp 7 và đem lại hiệu quả cao. II. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ THƯỜNG GẶP CỦA GIÁO VIÊN ĐỨNG LỚP Vậy nguyên tắc chung để tổ chức hoạt động nhóm thành công là gì? Trình tự tổ chức như thế nào? Những đơn vị kiến thức nào có thể tổ chức hoạt động nhóm? Mỗi nhóm hoạt động trong thời gian bao lâu thì phù hợp? Với đối tượng học sinh như thế nào thì tổ chức hoạt động nhóm được? Đây là những thắc mắc thường gặp của bất kỳ giáo viên nào đứng trên bục giảng để đem lại hiệu quả -4/15-
“Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh” cao nhất trong giờ dạy trên lớp. Trong nội dung SKKN này, tôi mạnh dạn đề xuất những giải pháp mà tôi đã áp dụng trong suốt thời gian giảng dạy của mình và thấy có kết quả tốt. Hôm nay, tôi muốn chia sẻ với các bạn đồng nghiệp và mong các bạn đóng góp ý kiến để SKKN này của tôi có giá trị áp dụng thực tiễn cao nhất. Sau đây tôi xin trình bày nội dung cụ thể ứng với bộ môn sinh học 7 mà tôi đang giảng dạy. III. CÁCH THỨC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHÓM VÀ MỨC ĐỘ TÍCH CỰC 1. Xác định rõ mục tiêu kiến thức, ý thức, thái độ, kỹ năng cần đạt được và năng lực cá nhân của mỗi nhóm tham gia? a) Mục tiêu kiến thức: Cần bán sát vào yêu cầu nội dung kiến thức cần đạt được của bài học trong hoạt động nhóm. Để thiết kế câu hỏi thảo luận dựa trên nền tảng kiến thức học sinh đã có hoặc dựa trên các tài liệu tranh ảnh, mô hình, bảng biểu,... mà học sinh chuẩn bị nghiên cứu học tập. Một trong những việc rất quan trọng là phải “PHÂN LOẠI KIẾN THỨC TRONG CHƯƠNG TRÌNH SGK SINH 7”  Đặc điểm đời sống, tập tính của động vật  Đặc điểm cấu tạo thích nghi với đời sống  Đặc điểm cấu tạo trong, kĩ năng thực hành, quan sát, giải phẫu  Sự tiến hoá về tổ chức cơ thể, sinh sản, sự phát triển của giới động vật  Kiến thức về đa dạng sinh học, vai trò của động vật đối với đời sống => Giúp chúng ta thiết kế tổ chức dạy và học phù hợp Thông qua hoạt động nhóm sẽ đạt được nhiều kết quả giáo dục hữu ích phát huy được năng lực chuyên môn cá nhân cho học sinh như: - Giảm được khoảng cách kiến thức giữa các học sinh trong lớp. - Giải quyết được nhiều nội dung, vấn đề khó để học sinh chiếm lĩnh kiến thức. b) Yêu cầu cần đạt về phẩm chất thái độ đối với học sinh: - Bao gồm những phẩm chất: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm. + Giáo dục học sinh phẩm chất: tự tin, trung thực, khách quan, tình yêu thiên nhiên, tôn trọng và biết vận dụng các quy luật của tự nhiên, để từ đó biết ứng xử với thế giới tự nhiên phù hợp với yêu cầu phát triển bền vững. + Giúp cho học sinh biết trân trọng, giữ gìn và bảo vệ tự nhiên; có thái độ và hành vi tôn trọng các quy định chung về bảo vệ tự nhiên; hứng thú khi tìm hiểu thế giới tự nhiên và vận dụng kiến thức vào bảo vệ thế giới tự nhiên của quê hương, đất nước. + Giáo dục cho học sinh biết yêu lao động, có ý chí vượt khó; có ý thức bảo vệ, giữ gìn sức khoẻ của bản thân, của người thân trong gia đình và cộng đồng. Gây hứng thú cho học sinh hoàn thành hoạt động học cũng như mục tiêu của giáo dục -5/15-
“Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh” - Phát huy vai trò chủ động lĩnh hội kiến thức của học sinh - Phát huy tinh thần hợp tác, thảo luận nhóm - Phát huy tinh thần đoàn kết giúp đỡ nhau trong học tập - Xây dựng được thói quen làm việc tốt - Gắn sát với mục tiêu dạy và học “hoạt động học xuất phát từ nhu cầu người học, thầy có hứng thú với hoạt động tổ chức dạy” c) Xác định nhóm năng lực, kỹ năng cần đạt được là gì trong các nhóm năng lực sau: - Năng lực tự chủ và tự học: Thông qua phương pháp giáo dục rèn luyện cho học sinh phương pháp tự học, tự khám phá để chiếm lĩnh kiến thức khoa học. Năng lực tự chủ và tự học được hình thành và phát triển thông qua các hoạt động thực hành, làm dự án, thiết kế các hoạt động thực nghiệm trong phòng thí nghiệm, ngoài thực địa, đặc biệt trong tổ chức tìm tòi khám phá thế giới tự nhiên. - Năng lực giao tiếp và hợp tác: Năng lực giao tiếp và hợp tác được hình thành và phát triển thông qua các hoạt động như quan sát, xây dựng giả thuyết khoa học, lập và thực hiện kế hoạch kiểm chứng giả thuyết, thu thập và xử lí dữ kiện, tổng hợp kết quả và trình bày báo cáo kết quả nghiên cứu. Đó là những kĩ năng thường xuyên được rèn luyện trong dạy học các chủ đề của môn học. Môn Khoa học tự nhiên góp phần hình thành và phát triển năng lực hợp tác khi người học thường xuyên thực hiện các dự án học tập, các bài thực hành, thực tập theo nhóm, các hoạt động trải nghiệm. Khi thực hiện các hoạt động đó học sinh cần làm việc theo nhóm, trong đó mỗi thành viên thực hiện các phần khác nhau của cùng một nhiệm vụ, người học được trao đổi, trình bày, chia sẻ ý tưởng, nội dung học tập. - Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo: Giải quyết vấn đề và sáng tạo là hoạt động đặc thù trong quá trình tìm hiểu và khám phá thế giới tự nhiên. Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo được thể hiện trong việc tổ chức cho học sinh đề xuất vấn đề, nêu giả thuyết, lập kế hoạch, -6/15-
“Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh” thực hiện kế hoạch tìm tòi, khám phá các hiện tượng đa dạng của thế giới tự nhiên, gần gũi với cuộc sống hàng ngày. Trong chương trình giáo dục khoa học tự nhiên, thành tố tìm tòi khám phá được nhấn mạnh xuyên suốt từ cấp tiểu học đến cấp trung học phổ thông và được hiện thực hóa thông qua các mạch nội dung dạy học, các bài thực hành và hoạt động trải nghiệm từ đơn giản đến phức tạp. Những biểu hiện của nhóm các kỹ năng: Kĩ năng Biểu hiện 1. Đề xuất vấn đề; – Đề xuất vấn đề từ tri thức và kinh nghiệm đã có và Đặt câu hỏi cho vấn dùng ngôn ngữ của mình để mô tả vấn đề đã đề xuất. đề – Phân tích đơn giản vấn đề đã đề xuất, bước đầu phán đoán có thích hợp nghiên cứu không. – Nhận ra được nghiên cứu khoa học bắt đầu từ vấn đề. – Đặt ra các câu hỏi liên quan đến vấn đề. 2. Đưa ra phán đoán – Nêu được vai trò quan trọng của phán đoán và đề và xây dựng xuất giả thuyết trong nghiên cứu khoa học. giả thuyết – Đưa ra phán đoán và giả thuyết cho vấn đề nghiên cứu. 3. Lập kế hoạch thực – Bám sát mục tiêu và điều kiện nghiên cứu, thiết kế ý hiện tưởng nghiên cứu, lựa chọn phương pháp thích hợp (quan sát, thực nghiệm, điều tra, phỏng vấn...) và lập kế hoạch thực hiện. 4. Thực hiện kế hoạch – Nêu được nghiên cứu khoa học cần có sự kiện và – Thu thập sự kiện và chứng cứ. chứng cứ: quan sát, – Lựa chọn được thông tin có liên quan đến vấn đề ghi chép, thu thập dữ trong nhiều nguồn thông tin. liệu, làm thí nghiệm. – Tiến hành các quan sát, so sánh, đo đếm, thí nghiệm. – Phân tích dữ liệu – Phân tích và xử lí sự kiện, số liệu đã thu được, có thể nhằm chứng minh nhận ra các sai sót và chênh lệch. hay bác bỏ giả thuyết. – Nhận thức được giải thích khoa học cần dựa trên cơ – Rút ra kết luận về sở sự kiện kinh nghiệm, vận dụng tri thức khoa học và vấn đề thực tiễn và suy đoán khoa học. đánh giá. – Thiết lập mối liên hệ giữa sự kiện và tri thức khoa học, có thể biết được hiện tượng không thống nhất với kết quả dự đoán; thử đưa ra giải thích hợp lí. – Đánh giá độ tin cậy của số liệu, biết được sai lệch -7/15-
“Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh” Kĩ năng Biểu hiện trong thực nghiệm là không tránh được, biết giảm thiểu sai sót trong thực nghiệm. – Thu thập thông tin tư liệu từ nhiều kênh, so sánh với nghiên cứu của mình, đề ra khuyến nghị cụ thể để cải tiến phương pháp nghiên cứu. 5. Viết, trình bày báo – Sử dụng ngôn ngữ, văn tự, hình vẽ, biểu bảng để cáo và thảo luận biểu đạt quá trình và kết quả nghiên cứu, biết viết báo cáo nghiên cứu giản đơn. – Khéo hợp tác với đối tác, biết lắng nghe và tôn trọng quan điểm, ý kiến đánh giá do người khác đưa ra và biết trao đổi ý kiến. 6. Ra quyết định và Quyết định xử lí cho vấn đề. Đề xuất phương pháp, đề xuất ý kiến biện pháp, kế hoạch mới cho vấn đề thực tiễn. 2. Phân tích cơ sở vật chất hạ tầng, chuẩn bị của giao viên, học sinh: Sự chuẩn bị chu đáo của học sinh, của giáo viên luôn là yếu tố quan trọng quyết định đến sự thành công của hoạt động nhóm. Bao gồm sự chuẩn bị về cơ sở vật chất, hạ tầng, kiến thức, mẫu vật,... ngay cả sự chuẩn bị về thái độ, hành vi của thầy, trò cũng rất rất quan trọng trong hoạt động nhóm. Chính vì vậy công tác: đôn đốc, nhắc nhở, kiểm tra, giám sát, tư vấn, hỗ trợ của giáo viên, học sinh là thường xuyên, liên tục là quan trọng nhất. 3. Phân tích vị trí, trọng số đơn vị kiến thức, thời gian cho hoạt động nhóm: Thời điểm nào là thời điểm tổ chức thảo luận nhóm trong tiến trình giờ lên lớp, đơn vị kiến thức nào đưa trước, đưa sau và luôn có thời gian cứng giám sát thời gian thảo luận nhóm để đảm bảo kịch tính và tinh thần phối hợp đồng đội giữa các nhóm cao. Trong khâu này người điều hành thảo luận nhóm phải phổ biến luật rõ ràng quy chế khen, thưởng, đánh giá công bằng, minh bạch, chặt chẽ, khách quan tránh gây mất đoàn kết, không phục giữa các nhóm. 4. Lựa chọn phương pháp dạy học tích cực nào: Với 10 phương pháp dạy học tích cực nêu trên cùng với ưu nhược điểm riêng của từng phương pháp, căn cứu theo mức độ yêu cầu về kiến thức, thái độ, kỹ năng cần đạt để lựa chọn một hoặc một nhóm phương pháp nhất định để tổ chức dạy học phù hợp nhất. Lưu ý: Các phương pháp giảng dạy luôn uyển chuyển linh hoạt và phù hợp với nội dung kiến thức và năng lực lĩnh hội của từng đối tượng học sinh, không cực đoan hóa bất kỳ phương pháp giảng dạy nào. Luôn xác định rõ -8/15-
“Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh” phương pháp nào đi chăng nữa thì yếu tố phù hợp với đối tượng học sinh vẫn là tiêu trí số một. 5. Chia làm mấy nhóm, mỗi nhóm gồm những thành viên nào? Nhóm học tập rất cần thiết trong dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học. Khi học theo nhóm các em được chia sẻ ý kiến cho nhau, được hỗ trợ giúp đỡ nhau để cùng tiến bộ nhằm phát triển năng lực và phẩm chất, hoàn thiện bản thân trong quá trình học tập. Tuỳ theo mục tiêu kiến thức, tư liệu giảng dạy của từng bài, từng nội dung có thể lựa chọn cách thức tổ chức hoạt động từng loại nhóm cho phù hợp. a, Nhóm nhỏ: từ 2-3 học sinh/nhóm thường 2 học sinh cùng bàn - Nhóm này phù hợp với nội dung kiến thức: + Kiến thức về đời sống, tập tính của các loài động vật (học sinh đọc thông tin SGK tìm đặc điểm về môi trường sống, thức ăn, thời gian kiếm ăn, những tập tính điển hình, đặc điểm sinh sản,..) + Kiến thức về đa dạng sinh học, vai trò của động vật đối với đời sống b, Nhóm trung bình: từ 3-4 học sinh/nhóm thường là 2 bàn liền kề - Nhóm này phù hợp với nội dung kiến thức: + Đặc điểm cấu tạo thích nghi với đời sống + Sự tiến hoá về tổ chức cơ thể, sinh sản, sự phát triển của giới động vật c, Nhóm lớn: từ 5-8 học sinh/nhóm thường mỗi nhóm là một tổ - Phù hợp với nội dung kiến thức: Kĩ năng thực hành giải phẫu, quan sát,... (dạng bài thực hành, bài tập lớn khó cần nhiều người giải quyết). Chú ý: Đối với nhóm trung bình và nhóm lớn cần phải có định hướng phân chia nhân lực cho đồng đều để đảo bảo tính tương xứng và cạnh tranh cao giữa các nhóm. Mỗi nhóm nhất thiết phải bầu ra được bạn trưởng nhóm(HS học khỏ-giỏi, có uy tín), bạn thư ký (HS viết chữ rõ ràng nhanh nhẹn) biết khoản xuyến công việc và có năng lực điều hành hoạt động nhóm. Trong thời gian đầu, GV hướng dẫn cụ thể cho các nhóm hoạt động (tập huấn cho nhóm trưởng và thư ký). Có nhận xét, điều chỉnh bổ sung cách làm của từng nhóm và rút kinh nghiệm chung. Chú ý động viên khích lệ kịp thời. * Khi chia nhóm, giáo viên cần tránh: - Số lượng nhóm quá lớn làm cản trở sự trao đổi và điều khiển của nhóm trưởng cũng như các thành viên trong nhóm, dẫn đến một số em bị bỏ rơi khi thảo luận hoặc không có cơ hội trình bày ý kiến của mình khi thảo luận. - Hình thức hóa nhóm tức là lựa chọn học nhóm không phù hợp với phương pháp, kỹ thuật mà giáo viên đưa ra, chẳng hạn như thuyết trình, trình chiếu, vấn đáp, không có thảo luận trong nhóm học sinh. -9/15-
“Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh” *Giáo viên nên: - Chia nhóm một cách tố ưu (nếu được 4 em một nhóm là tốt nhất) sao cho các em có thể trao đổi thảo luận và quán xuyến công việc của nhau trong quá trình học tập. Như vậy việc kê bàn ghế theo nhóm phải linh hoạt tránh gượng ép. Có thể mỗi bàn học 4 em là 1 nhóm, hoặc trên một bộ bàn ngồi 8 em sẽ được chia thành 2 nhóm, mỗi nhóm 4 em… - Vị trí đặt bàn ghế các nhóm phải thuận lợi cho việc đi lại của giáo viên và học sinh, nên để không gian trong lớp mà giáo viên có thể đi lại được xung quanh lớp học. - Điều chỉnh những đồ đạc không cần thiết được cất đi khi tổ chức hoạt động, không nên bầy nhiều thứ làm giảm không gian của nhóm gây khó khăn khi học tập… - Luân phiên chỉ định nhóm trưởng và chỉ định thành viên báo cáo kết quả hoạt động nhóm một cách linh hoạt phù hợp với hoạt động học nhóm trong từng bài học. 6. Giao nhiệm vụ cho nhóm, gợi ý, hỗ trợ các nhóm hoàn thành phiếu học tập: Hoạt động khởi động rất cần thiết trong dạy học nhằm phát triển năng lực cho học sinh, phát triển năng lực tư duy nêu để giải quyết vấn đề. Hoạt động này cần tạo ra những tình huống, những vấn đề ở đó người học cần được huy động tất cả các kiến thức hiện có, những kinh nghiệm, vốn sống của mình để cố gắng nhìn nhận và giải quyết theo cách riêng của mình và cảm thấy thiếu hụt kiến thức, thông tin để giải quyết. Như vậy, hoạt động “khởi động” nêu vấn đề là một hoạt động học tập, giao nhiệm vụ của giáo viên phải rõ ràng, học sinh phải được bày tỏ ý kiến riêng của mình cũng như ý kiến của nhóm về vấn đề đó cũng như việc trình bày báo cáo kết quả. Vậy để đạt được hiệu quả cao, giáo viên cần nghiên cứu tìm hiểu kỹ bài học, các câu lệnh chuyển giao đến học sinh phải rõ ràng, có mục đích, hợp lý phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh, tránh việc giao nhiệm vụ không rõ ràng, mập mờ gây ra nhiều ý hiểu khác nhau hoặc những nhiệm vụ mà học sinh không thể làm được (không khả thi). Thường cấu trúc giao việc cho một hoạt động nhóm theo quy trình như sau: Bước 1: Làm việc chung cả lớp (bằng kịch bản có vấn đề - Càng thu hút càng tốt): - Nêu vấn đề, xác định nhiệm vụ cho các nhóm. - Hướng dẫn cách làm việc theo nhóm. -10/15-
“Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh” Bước 2: Làm việc theo nhóm - Phân công trong nhóm, từng cá nhân làm việc độc lập (chú ý: yêu cầu các em suy nghĩ độc lập, ghi vở: ghi nhiệm vụ thảo luận, ghi ý kiến cá nhân) - Trao đổi ý kiến, thảo luận trong nhóm (Chú ý ghi vở: Ghi ý kiến đã thống nhất, ý kiến còn tranh luận, quan điểm cá nhân) - Cử đại diện (hoặc phân công trước) chịu trách nhiệm trình bày kết quả làm việc của nhóm. Bước 3: Thảo luận tổng kết trước toàn lớp và hệ thống hóa kiến thức - Lựa chọn các nhóm điển hình để chấm chữa (GV bao quát cho các nhóm trình bày theo thứ tự từ sai đến đúng) báo cáo kết quả. - Thảo luận chung, GV chốt ý kiến các nhóm. - Giáo viên phân tích đánh giá kết quả tranh luận các nhóm và tổng kết và hệ thống hóa kiến thức (có thể làm phiếu học tập, sơ đồ tư duy). Theo quan điểm hiện nay, trong bài học người giáo viên bắt buộc phải hệ thống hóa kiến thức. Bài học bây giờ có thể một chủ đề dạy học gồm các tiết học với các nội dung đòi hỏi người giáo viên phải chọn thời điểm thích hợp để hệ thống hóa kiến thức đảm bảo sao cho đạt được mục tiêu của bài học, đó là bài học phải đạt được mục tiêu của chuẩn kiến thức, kỹ năng trong chương trình giáo dục phổ thông theo quy định. * Những vấn đề GV cần lưu ý: + Khi tiến hành hoạt động nhóm, GV phải điều chỉnh tư thế ngồi cho các em để đảm bảo sự phát triển về thể chất khắc phục cách ngồi quay quẹo người về sau mà chân vẫn giữ như cũ. + Phải thường xuyên chú ý HS yếu kém và biện pháp giúp đỡ để các em cùng tham gia giải quyết nhiệm vụ của nhóm. + Chọn những vấn đề, bài tập thích hợp (không quá khó, cũng không quá dễ). 7. Các phương pháp chấm chữa phiếu học tập, đánh giá, tổng hợp kết quả hoạt động nhóm: Phương pháp chấm chữa, đánh giá, cho điểm linh hoạt, động viên và tuyên dương kịp thời cá nhân, tập thể. Giáo viên luôn luôn là trọng tài phân xử và chốt kiến thức đúng cho học sinh. Chú ý: HS yếu, sử dụng bút hoặc phấn màu đỏ để chấm chữa, thang điểm chấm chữa rõ ràng, minh bạch, dễ chấm, dễ hiểu, dễ đánh giá. 8. Rút kinh nghiệm Với chương trình giáo dục đào tạo theo định hướng phát triển năng lực của học sinh thì hoạt động nhóm là liên tục và thường xuyên trong mỗi giờ lên -11/15-
“Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh” lớp nên việc rút kinh nghiệm là rất cần thiết để tạo nếp học chủ động tích cực, tăng tính hiệu quả của mỗi tiết học. Nội dung góp ý rút kinh nghiệm nên tập trung ở một số “kỹ năng làm việc nhóm” là một trong những kỹ năng quan trọng trong quá trình học tập và rèn luyện, cách làm này sẽ giúp các cá nhân bổ sung cho nhau và hoàn thiện mình. Tuy nhiên, làm việc nhóm sẽ không tránh khỏi nhiều ý kiến và mẫu thuẫn. Vậy làm sao để làm việc nhóm một cách tốt nhất? Dưới đây là 4 điểm bạn cần lưu ý khi làm việc nhóm và cần rút kinh nghiệm sau mỗi lần hoạt động nhóm. a) Biết lắng nghe người khác Lắng nghe người khác là cách tốt nhất nếu bạn làm việc trong 1 tập thể. Chắc chắn trong lúc làm việc nhóm, sẽ có nhiều người với nhiều ý kiến khác nhau. Vậy thì lúc này phải làm thế nào? Chắc chắn, lắng nghe sẽ vô cùng có ích. Bạn không thể bắt người khác làm theo ý kiến của mình. Không thể áp đặt người khác phải làm thế này, thế kia. Ngoài ra, lắng nghe cũng giúp bạn giải quyết được những xung đột khi xảy ra trong quá trình làm việc. Không ai hoàn hảo cả, vì thế hãy biết lắng nghe để hoàn thiện bản thân mình nhé. Những lời góp ý sẽ có ích cho bạn đó! b) Biết tổ chức, sắp xếp công việc Nếu bạn nghĩ kỹ năng tổ chức sắp xếp chỉ dành cho trưởng nhóm thì nhầm to nhé. Bất kì một ai cũng cần có kỹ năng này đó. Nếu chỉ cần 1 thành viên không biết cách sắp xếp, hoàn thành công việc sẽ làm cho mọi việc rối tung lên. Khi được giao cho bất kì 1 việc gì thì mỗi thành viên phải tự động lên kế hoạch, sắp xếp sao cho khoa học nhất. Đối với trưởng nhóm, thì đây là kỹ năng bắt buộc. Người trưởng nhóm phải có khả năng bao quát, sắp xếp và giao việc cho mỗi người. Ngoài ra, trưởng nhóm cũng cần phải cân nhắc sao cho đảm bảo sự đồng đều về khối lượng công việc giữa các thành viên. Có thể nói rằng, một nhóm muốn hoạt động tốt thì cần kỹ năng này từ trưởng nhóm đến các thành viên. c) Tôn trọng và trợ giúp lẫn nhau Tôn trọng và trợ giúp lẫn nhau trong công việc là điều vô cùng cần thiết. Nếu đồng đội của mình đang gặp khó khăn thì hãy sẵn sàng chia sẻ với họ. Chính điều này sẽ tạo nên sự gắn kết giữa các thành viên trong nhóm với nhau. Không chỉ vậy, sự giúp đỡ còn là động lực giúp mọi người cùng làm việc để hướng tới mục tiêu chung. Bên cạnh đó, tôn trọng cũng sẽ giúp bạn được người khác đánh giá cao. Một người giỏi giang nhưng luôn biết tôn trọng và giúp đỡ người khác cùng tiến -12/15-
“Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh” bộ. Bạn nghĩ thế nào? Tuyệt vời đúng không nào. Nếu giỏi mà không biết giúp đỡ, tôn trọng những người khác thì sẽ chẳng được mọi người phục đâu! d) Hoàn thành trách nhiệm được giao Làm việc nhóm chính là thử thách để bạn rèn luyện cho mình tính trách nhiệm, kỷ luật với bản thân. Khi làm 1 mình thì nếu bạn làm tệ, 1 mình bạn sẽ chịu. Thế nhưng khi làm việc nhóm lại khác. Nếu bạn làm tệ thì sẽ ảnh hưởng đến kết quả của cả nhóm. Nhiều người khi làm việc nhóm hay có tính ý lại. Nếu mình không làm thì chắc chắn sẽ có người làm thay. Hay, kệ đi, việc nhóm nhiều người mà, người khác không làm mình cũng không làm. Đó là suy nghĩ của nhiều người khi làm việc nhóm. Tuy nhiên, hãy bỏ ngay những suy nghĩ đó đi nhé. Một team muốn làm việc hiệu quả thì cần có sự kết hợp của nhiều cá nhân. Nếu từng cá nhân làm việc càng tốt thì kết quả đạt được càng cao. IV. HIỆU QUẢ CỦA SKKN Sau 15 năm dạy Sinh học lớp 7, tôi đã chú ý tăng cường sử dụng phương pháp hoạt động nhóm và áp dụng cho các lớp 7 Trường THCS Lệ Chi và đạt được kết quả như sau: - Huy động được hầu hết học sinh tham gia vào hoạt động nhóm. - Học sinh phát huy được năng lực của mình, bộc lộ khả năng suy luận, phán đoán, tư duy logic, trình bày, giải thích, lập luận một vấn đề. - Kỹ năng sử dụng đồ dùng dạy học ngày càng được củng cố. - Không khí của tiết học trở nên sôi nổi hơn nhưng không quá gây mất trật tự mà học sinh vẫn nắm được bài. - Thông qua hoạt động nhóm mà các em thân thiết, hiểu, đoàn kết và giúp đỡ nhau nhiều hơn. - Đặc biệt khi tổ chức hoạt động nhóm sử dụng thí nghiệm, thực hành để giải quyết bài tập thực nghiệm các em thấy giảm bớt khó khăn khi lĩnh hội kiến thức. - Thông qua hoạt động nhóm các em thấy nhớ kiến thức nhiều và hiểu sâu hơn. - Học sinh có ý thức học tập cũng như chuẩn bị bài ở nhà chu đáo hơn, nhiệt tình giúp giáo viên chuẩn bị đồ dùng trước khi lên lớp. Đó cũng là động lực giúp giáo viên hăng say hơn với công việc của mình. - Khi khảo sát về nguyện vọng của các em thì hầu hết các em đều thích được nghiên cứu và hoạt động nhóm vì như vậy chúng em dễ nhớ hiện tượng và từ đó ghi nhớ kiến thức nhanh, nhiều hơn. Kết quả khảo sát 2 năm dạy môn Sinh học 7 ở trường THCS Lệ Chi - Huyện Gia Lâm - Hà Nội. -13/15-
“Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh” Điểm Điểm Điểm Điểm Điểm Điểm Điểm Điểm Năm Lớp SL 0-1,9 2-3,4 3.5-4.9 5-6.4 6.5-7.9 8-10 0-4,9 5-10 học SL % SL % SL % SL % SL % SL % SL % SL % 2017- 7A 40 1 2,5 1 2,5 12 30 7 17,5 11 27,5 8 20 14 35 26 65 2018 2018- 7A 41 0 0 0 0 8 19,5 3 7,3 17 41,5 13 31,7 8 19,5 33 80,5 2019 2017- 7B 43 1 2,3 5 11,6 3 7 15 34,9 8 18,6 11 25,6 9 20,9 24 79,1 2018 2018- 7B 41 0 0 1 2,4 5 12,2 8 19,5 12 29,2 17 41,5 6 14,6 35 85,4 2019 2017- 7C 40 0 0 0 0 7 17,5 8 20 13 32,5 12 30 7 17,5 33 82,5 2018 2018- 7C 41 0 0 0 0 4 9,8 7 17,1 10 24,4 20 48,8 4 9,8 37 90,2 2019 2017- 7D 36 4 11,1 7 19,4 4 11,1 17 47,2 0 0 4 11,1 15 41,7 21 58,3 2018 2018- 7D 38 0 0 1 2,6 2 5,3 7 18,4 17 44,7 11 29 3 7,9 35 92,1 2019 Bảng tổng hợp kết quả đạt được Năm học Năm học STT Nội dung 2017- Kết quả đạt được 2018-2019 2018 1 Điểm 0-1,9 6 0 Giảm: 100% 2 Điểm 2-3,4 13 2 Giảm: 84,6% 3 Điểm 3,5-4,9 26 19 Giảm: 26,9% 4 Điểm 5-6,4 47 25 Giảm: 46,8% 5 Điểm 6,5-7,9 32 56 Tăng: 42,9% 6 Điểm 8-10 35 61 Tăng: 42,6% 7 Điểm dưới trung bình 45 21 Giảm:53,3% 8 Điểm trên trung bình 114 142 Tăng: 19,7% -14/15-
“Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh” PHẦN III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ 1. Kết luận : - Học nhóm giúp học sinh phát huy tính tự học, sáng tạo, tính tự giác, tự quản, sự tự tin, hứng thú trong học tập. Với phương pháp dạy học mới, giúp các em phát huy tốt các kĩ năng: Kĩ năng giao tiếp, Kĩ năng hợp tác, Kĩ năng tự đánh giá lẫn nhau trong giờ học. - Tạo điều kiện đẩy mạnh đổi mới Phương pháp dạy học và các hình thức dạy học trên cơ sở tổ chức các hoạt động phát huy tính tích cực, chủ động, khả năng tự học của học sinh. Tăng khả năng thực hành, vận dụng, tích hợp được hoạt động phát triển ngôn ngữ của học sinh thông qua các hoạt động học tập - Chú trọng khai thác và sử dụng những kinh nghiệm của học sinh trong đời sống hàng ngày. Gắn kết giữa nội dung dạy học với đời sống thực tiễn của học sinh, của cộng đồng thông qua hoạt động ứng dụng của mỗi bài., rèn cho các em kĩ năng giải quyết các vấn đề, các khó khăn của nhóm và chính bản thân các em trong mỗi tiết học. - Để có được kĩ năng tổ chức hoạt động nhóm, đòi hỏi người giáo viên phải không ngừng nghiên cứu, tìm tòi, học hỏi và rèn luyện - Phải nắm vững yêu cầu về quan điểm dạy học, chương trình, nội dung dạy học. - Thấy được tầm quan trọng và ích lợi của hoạt động nhóm trong quá trình dạy học. - Nắm vững các cách chia nhóm và tổ chức nhóm. - Rèn luyện cách chia nhóm thông qua các tiết học một cách thường xuyên. - Chuẩn bị tốt cho mình bộ đồ dùng phục vụ cho việc học nhóm của HS. - Hoạt động nhóm có thể áp dụng được cho tất cả các tiết học ở tất cả các khối lớp ở cấp trung học cơ sở. 2. Kiến nghị: Để hoạt động hướng dẫn và dạy học theo nhóm trở thành hoạt động dạy học thường xuyên, có chất lượng, mang lại hiệu quả cao cho công tác dạy học và nâng cao chất lượng giáo dục. Cụm chuyên môn và các trường thường xuyên tổ chức các chuyên đề theo từng môn và các hoạt động giáo dục cho giáo viên học hỏi, trao đổi kinh nghiệm lẫn nhau. Trên đây là một số kinh nghiệm tôi đã triển khai trong trong quá trong dạy học, quá trình triển khai không tránh khỏi thiếu sót mong được sự góp ý trao đổi của các bạn đồng nghiệp. Xin chân thành cảm ơn! -15/15-
“Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh” PHẦN IV. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Lý luận dạy học sinh học. NXB GD. 2. Lý luận cơ bản về dạy và học tích cực. 3. Phát triển các phương pháp học tập tích cực trong bộ môn sinh học.NXB GD. 4. Một số vấn đề về đổi mới phương pháp dạy học ở trường THCS. NXB GD. 5. Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên cho Giáo Viên THCS chu kỳ III. NXB GD. 6. Sách giáo viên sinh học 7. NXB GD. 8. Sách thiết kế bài giảng Sinh học 7. NXB Hà Nội. 9. Hướng dẫn sử dụng bộ thí nghiệm thực hành Sinh học 7 ở trường THCS. 10. Tài liệu BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN VỀ THỰC HIỆN CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN THCS Mã chuyên đề: 2.26 Thời lượng: 10 tiết (05 tiết lý thuyết, 04 tiết thực hành, 01 tiết kiểm tra) Đối tượng bồi dưỡng: Giáo viên dạy các môn Khoa học tự nhiên cấp THCS trên địa bàn thành phố Hà Nội. 11. Tài liệu Định hướng đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo Ngày 4/11, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã ký ban hành nghị quyết Hội nghị lần thứ 8, Ban chấp hành Trung ương khóa XI (nghị quyết số 29-NQ/TW) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. -16/15-
“Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh” PHỤ LỤC -17/15-
“Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh” -18/15-
“Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh” -19/15-
“Tổ chức hoạt động nhóm, nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn sinh học 7 theo định hướng phát huy năng lực học sinh” -20/15-