Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Kinh nghiệm tổ chức hoạt động mở đầu theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh trong các bài dạy môn Tin học ở trường THPT

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:69

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài "Kinh nghiệm tổ chức hoạt động mở đầu theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh trong các bài dạy môn Tin học ở trường THPT" nhằm mục đích cung cấp một số cơ sở lí luận về đổi mới PP dạy học, kĩ thuật dạy học cho việc tổ chức HĐ mở đầu trong các bài dạy. Đồng thời cung cấp một số kinh nghiệm của chúng tôi tích lũy được trong việc thiết kế HĐ mở đầu cho các bài dạy môn Tin học trong trường THPT.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Kinh nghiệm tổ chức hoạt động mở đầu theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh trong các bài dạy môn Tin học ở trường THPT

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM KINH NGHIỆM TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG MỞ ĐẦU THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG CÁC BÀI DẠY MÔN TIN HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Môn: Tin học
SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT TÂY HIẾU, THANH CHƯƠNG 3 ---  --- SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM KINH NGHIỆM TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG MỞ ĐẦU THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG CÁC BÀI DẠY MÔN TIN HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Tác giả: Lê Thị Anh Đức, Trần Thị Huệ Môn: Tin học Tổ: Toán - Tin Điện thoại: 0975128884, 0972945939 NĂM HỌC: 2021-2022
MỤC LỤC PHẦN I: MỞ ĐẦU ................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1 2. Mục đích của đề tài ............................................................................................ 1 3. Tính mới và kết quả đạt được của đề tài ............................................................ 1 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...................................................................... 2 5. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................... 2 PHẦN II: NỘI DUNG............................................................................................... 3 1. Cơ sở lí luận ....................................................................................................... 3 1.1. Một số vấn đề về đổi mới phương pháp dạy học......................................... 3 1.2. Vai trò, ý nghĩa của hoạt động mở đầu trong trong tiến trình dạy học........ 3 1.3. Một số kĩ thuật và phương pháp sử dụng cho hoạt động mở đầu................ 5 1.4. Một số lưu ý khi thực hiện hoạt động mở đầu ............................................. 6 2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................... 7 3. Một số kinh nghiệm thiết kế hoạt động mở đầu trong các bài dạy môn Tin học ở trường THPT. .................................................................................................... 11 3.1. Kinh nghiệm thiết kế hoạt động mở đầu bằng trò chơi. .......................... 11 3.2. Kinh nghiệm thiết kế hoạt động mở đầu bằng tình huống có vấn đề. ... 19 3.3. Kinh nghiệm thiết kế hoạt động mở đầu bằng bài toán thực tiễn. ............. 24 3.4. Kĩ thuật mở đầu bằng phân tích phim video .............................................. 27 3.5. Kĩ thuật mở đầu bằng sơ đồ tư duy ............................................................ 34 3.6. Mở đầu bằng kĩ thuật công đoạn................................................................ 39 PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................. 45 1. Kết luận ............................................................................................................ 45 2. Kiến nghị .......................................................................................................... 46 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 48 PHỤ LỤC ................................................................................................................ 49
DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT Từ viết tắt Viết đầy đủ GV giáo viên HĐ hoạt động HS học sinh Sử dụng và quản lí các phương tiện công nghệ thông tin và truyền NLa thông; NLb Ứng xử phù hợp trong môi trường số; Giải quyết vấn đề với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin và truyền NLc thông; NLd Ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong học và tự học; NLe Hợp tác trong môi trường số. NXB Nhà xuất bản PP phương pháp SGK sách giáo khoa THPT Trung học phổ thông tr. trang TS Tiến sỹ
PHẦN I: MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 khẳng định “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ PP dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực…”. Một trong những HĐ chính của tiến trình dạy học là HĐ mở đầu. Mở đầu là bước đầu tiên trong các bước triển khai thực hiện một bài dạy. Từ xa xưa, ông cha ta đã đúc rút ra rằng “đầu xuôi đuôi lọt” ngụ ý rằng một công việc bước đầu đã giải quyết tốt thì các bước sau sẽ dễ dàng, thuận lợi. Với một bài học cũng thế, việc mở đầu bài tốt sẽ tạo cho người học tâm thế tốt, có sự tích cực trong suốt bài dạy. Từ đó HS sẽ lĩnh hội tri thức một cách tự nhiên, chủ động và sáng tạo. Vì vậy, PP mở đầu bài học rất quan trọng, GV cần có kinh nghiệm và thật sự đầu tư để lựa chọn cách phù hợp với đối tượng HS và nội dung bài học. Có nhiều kĩ thuật dạy học tích cực để mở đầu một bài học. Giờ học có thể được bắt đầu bằng một đoạn video, một vật thể, một câu hỏi, một chuyển động, thậm chí là bắt đầu bằng một lỗi lầm,… Cũng có thế bắt đầu bằng một từ khóa, một con số, một bức tranh, một bản nhạc, một nhân vật, một câu chuyện, hay bạn này đặt câu hỏi bạn kia trả lời, có khi cũng có thể chọn bắt đầu từ vốn hiểu biết hay trải nghiệm đã qua của HS, các em chia sẻ nó rồi GV dẫn vào bài mới…Tuy nhiên, dù có vô vàn cách mở đầu thì hãy luôn luôn nhớ phải làm thế nào để không đi lệch đường ray bằng hai câu hỏi lớn: HĐ đó dẫn HS đi về đâu? Và hướng đến mục tiêu và nội dung bài học thế nào? Với ý nghĩa đó, trong những năm qua chúng tôi luôn quan tâm, tìm tòi đổi mới để tìm ra cách mở đầu bài học hấp dẫn, đúng yêu cầu và đem lại hiệu quả cho từng tiết dạy. Chính vì vậy chúng tôi cùng nhau trao đổi và tổng hợp kinh nghiệm với đề tài “Kinh nghiệm tổ chức HĐ mở đầu theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trong các bài dạy môn Tin học ở trường THPT”. Hy vọng qua đề tài này chúng tôi nhận được nhiều ý kiến đóng góp của các đồng nghiệp để được sử dụng rộng rãi. 2. Mục đích của đề tài Đề tài nhằm mục đích cung cấp một số cơ sở lí luận về đổi mới PP dạy học, kĩ thuật dạy học cho việc tổ chức HĐ mở đầu trong các bài dạy. Đồng thời cung cấp một số kinh nghiệm của chúng tôi tích lũy được trong việc thiết kế HĐ mở đầu cho các bài dạy môn Tin học trong trường THPT. 3. Tính mới và kết quả đạt được của đề tài Theo hướng dẫn của công văn 5512 của Bộ trưởng Bộ giáo dục về việc thực hiện kế hoạch giảng dạy trong trường học, trong kế hoạch bài dạy phần mở đầu được 1
yêu cầu thành một phần bắt buộc. Trước đây, phần này các GV thường ít chú trọng và được thay bằng HĐ hỏi bài cũ và dẫn dắt vào bài mới. Những kĩ thuật, PP dạy học mà chúng tôi thiết kế ở đây đều sử dụng công nghệ số trong dạy học: tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin (phần mềm Powerpoint, mạng xã hội, phần mềm Quizizz, NetOp Schooll,…), thiết bị công nghệ (máy tính, tivi, điện thoại, mạng Internet,..) và học liệu số (bài giảng điện tử, video, bộ câu hỏi trắc nghiệm online,…). Do đó, chúng có thể được áp dụng linh hoạt khi dạy học trực tiếp, trực tuyến hay trực tiếp kết hợp trực tuyến đáp ứng tình hình dạy học hiện nay. Nội dung mà chúng tôi trình bày ở đây được đúc kết từ kinh nghiệm sau một thời gian giảng dạy và được thiết kế, tổ chức thành một HĐ bắt buộc trong tiến trình xây dựng kế hoạch bài dạy theo quy định mới. Bản thân chúng tôi đã kiểm định qua thực tế giảng dạy từng tiết học và hiệu quả mang lại mà chúng tôi nhận được rất tích cực, mức độ hứng thú học tập của HS tăng lên nhiều. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu  Nghiên cứu ở bộ môn Tin học tại trường THPT.  HĐ mở đầu trong một tiến trình dạy học.  Thực nghiệm tại trường THPT Tây Hiếu, thị xã Thái Hòa và trường THPT Thanh Chương 3, huyện Thanh Chương, Nghệ An.  Thời gian thực hiện: năm học 2021 – 2022 5. PP nghiên cứu 5.1. PP nghiên cứu lý luận Chúng tôi thu thập các thông tin lý luận từ nhiều nguồn tài liệu độc lập để xây dựng cơ sở lí luận của đề tài. 5.2. PP nghiên cứu thực tiễn Dựa vào việc điều tra hứng thú học tập của HS, việc tổng kết kinh nghiệm giảng dạy, các sản phẩm HĐ, chúng tôi thu thập các thông tin thực tiễn để xây dựng cơ sở thực tiễn của đề tài. 5.3. PP thống kê toán học Chúng tôi sử dụng thống kê toán học, phần báo cáo (report) của phần mềm Quizizz để đưa ra các tỷ lệ trong đánh giá kết quả đạt được ở mỗi PP mở đầu bài học. 2
PHẦN II: NỘI DUNG 1. Cơ sở lí luận 1.1. Một số vấn đề về đổi mới PP dạy học Tiếp tục thực hiện chủ trương đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo mà Nghị Quyết hội nghị Trung Ương 9 khóa XI (Nghị quyết 29-NQ/TW) đề ra, Đại hội Đảng lần thứ XII đề ra phương hướng: “… Giáo dục là quốc sách hàng đầu. Phát triển giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục chủ yếu từ trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực, phẩm chất người học, phát triển giáo dục gắn với tiến bộ khoa học, công nghệ,…”. Qua đó, ngành giáo dục đặt ra mục tiêu “… nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đổi mới quản lí, PP giáo dục theo tinh thần đổi mới căn bản và toàn diện”, theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS. Theo hướng dẫn tại phụ lục IV, Công văn số 5512/BGDĐT-GDTrH ngày 18 tháng 12 năm 2020 của Bộ GDĐT), tiến trình dạy học trong khung kế hoạch bài dạy của GV gồm 4 HĐ: HĐ 1: Mở đầu; HĐ 2: Hình thành kiến thức mới; HĐ 3: Luyện tập; HĐ 4: Vận dụng. HĐ mở đầu được trình bày cụ thể như sau: HĐ 1: Xác định vấn đề/nhiệm vụ học tập/Mở đầu (Ghi rõ tên thể hiện kết quả HĐ) a) Mục tiêu: Nêu mục tiêu giúp HS xác định được vấn đề/nhiệm vụ cụ thể cần giải quyết trong bài học hoặc xác định rõ cách thức giải quyết vấn đề/thực hiện nhiệm vụ trong các HĐ tiếp theo của bài học. b) Nội dung: Nêu rõ nội dung yêu cầu/nhiệm vụ cụ thể mà HS phải thực hiện (xử lí tình huống, câu hỏi, bài tập, thí nghiệm, thực hành…) để xác định vấn đề cần giải quyết/nhiệm vụ học tập cần thực hiện và đề xuất giải pháp giải quyết vấn đề/cách thức thực hiện nhiệm vụ. c) Sản phẩm: Trình bày cụ thể yêu cầu về nội dung và hình thức của sản phẩm HĐ theo nội dung yêu cầu/nhiệm vụ mà HS phải hoàn thành: kết quả xử lí tình huống; đáp án của câu hỏi, bài tập; kết quả thí nghiệm, thực hành; trình bày, mô tả được vấn đề cần giải quyết hoặc nhiệm vụ học tập phải thực hiện tiếp theo và đề xuất giải pháp thực hiện. d) Tổ chức thực hiện: Trình bày cụ thể các bước tổ chức HĐ học cho HS từ chuyển giao nhiệm vụ, theo dõi, hướng dẫn, kiểm tra, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện nhiệm vụ thông qua sản phẩm học tập. 1.2. Vai trò, ý nghĩa của HĐ mở đầu trong trong tiến trình dạy học Theo TS Đặng Thị Thu Hương, Học viện quản lý giáo dục, một trong những nội dung của PP giảng dạy mà GV cần chú trọng tới đó là tổ chức các HĐ mở đầu trong giờ học. HĐ này có vai trò làm “tan băng” (ice-breaking), xóa đi sự ngại ngùng, e dè của người học và thu hẹp khoảng cách giữa người dạy - người học, 3
người học - người học. Thay vào đó, nó giúp làm “ấm lên” bầu không khí trong lớp học. HĐ này thường được sử dụng trước khi bắt đầu buổi học, trước một nội dung học nhưng cũng có lúc được dùng đan xen trong giờ nếu GV nhận thấy người học đang chán nản hoặc mệt mỏi. Có rất nhiều HĐ mở đầu được tổ chức trong giờ học. Chẳng hạn, HĐ “Giới thiệu bản thân” của GV, GV ghi lên bảng một số từ khóa về bản thân. GV cho HS làm việc theo cặp để đoán thông tin trên bảng, sau đó mời một số HS đặt câu. HĐ mở đầu rất cần thiết trong dạy học nhằm phát triển năng lực cho HS, phát triển năng lực tư duy nêu để giải quyết vấn đề. HĐ này cần tạo ra những tình huống, những vấn đề ở đó người học cần được huy động tất cả các kiến thức hiện có, những kinh nghiệm, vốn sống của mình để cố gắng nhìn nhận và giải quyết theo cách riêng của mình và cảm thấy thiếu hụt kiến thức, thông tin để giải quyết. Như vậy, HĐ “mở đầu” nêu vấn đề là một HĐ học tập, nhiệm vụ chuyển giao của GV phải rõ ràng, HS phải được bày tỏ ý kiến riêng của mình cũng như ý kiến của nhóm về vấn đề đó cũng như việc trình bày báo cáo kết quả. HĐ mở đầu bài học thường chỉ chiếm một vài phút đầu giờ nhưng có ý nghĩa rất quan trọng trong việc kích hoạt sự tích cực của người học. HĐ mở đầu có vai trò tạo hứng thú học tập cho HS. Một mở đầu bài học hiệu quả trước hết phải tạo được hứng thú cho HS. “Hứng thú là một thái độ đặc biệt của cá nhân đối với một hiện tượng nào đó vừa có ý nghĩa đối với cuộc sống, vừa mang lại cảm xúc cho cá nhân trong quá trình học tập”. Hứng thú có một vai trò quan trọng trong quá trình HĐ của con người. Nó là động cơ thúc đẩy con người tham gia tích cực vào HĐ, là động lực thúc đẩy chủ thể tạo ra những sản phẩm góp phần vào sự phát triển của xã hội. Trong HĐ học tập, hứng thú có vai trò hết sức quan trọng, thực tế cho thấy hứng thú đối với các bộ môn của HS tỉ lệ thuận với kết quả học tập của các em. Không phải bất cứ HS nào đều có sẵn niềm say mê, yêu thích đối với môn học. Vì vậy, nhiệm vụ của HĐ mở đầu là khơi gợi hứng thú đối với bài học và hơn thế nữa còn khơi dậy niềm đam mê, gây dựng, bồi đắp tình yêu lâu bền đối với môn học. Dạy học trò không có hứng thú cũng chỉ như “đập búa trên sắt nguội” mà thôi. Bởi vậy, người thầy trước hết phải là người “thắp lửa đam mê”. Bên cạnh đó, HĐ mở đầu còn huy động vốn tri thức, kĩ năng nền tảng của HS. Bởi dạy học là một quá trình kiến tạo. Nếu ví tri thức, kĩ năng HS tiếp nhận được ví như ngôi nhà, thì nền móng sẽ xuất phát từ những tri thức, kĩ năng vốn có, nền tảng của người học. Quan điểm dạy học kiến tạo đặc biệt chú ý đến việc huy động kiến thức, kĩ năng, hệ giá trị nền tảng của cá nhân người học tạo tiền đề cho việc tiếp nhận kiến thức mới. Vì vậy, một mở đầu bài học hiệu quả nên tạo ra cơ hội cho các em tự làm sống lại những kiến thức nền đã có, cần thiết cho việc học bài mới. Đó là một tiền đề để thầy cô thiết kế HĐ mở đầu. Có thể nói rằng học tập là một quá trình khám phá, quá trình ấy bắt đầu bằng sự tò mò, nhu cầu cần được hiểu biết và giải quyết mâu thuẫn giữa điều đã biết và điều muốn biết. 4
Một mở đầu bài học thành công cần khơi gợi trong học trò mong muốn được tìm hiểu, khám phá bằng những HĐ tiếp theo trong giờ học, thậm chí là sau giờ học. Muốn như vậy, HĐ mở đầu cần tạo ra mâu thuẫn trong nhận thức cho học trò. Đây là tiền đề để thực hiện một loạt các HĐ tìm tòi, giải quyết vấn đề. Cho nên, GV phải là người có ý tưởng, biết gieo vấn đề để kích thích trí tò mò của người học. 1.3. Một số kĩ thuật và PP sử dụng cho HĐ mở đầu Việc vận dụng các PP và kĩ thuật dạy học tích cực, thiết kế tiến trình dạy học các bài học hoặc chủ đề dạy học đảm bảo các yêu cầu về PP dạy học, cách xây dựng, tổ chức thực hiện, kiểm tra đánh giá chuỗi các HĐ học theo sự định hướng phát triển năng lực người học là rất cần thiết đối với GV trong giai đoạn hiện nay. Mở đầu là HĐ đầu tiên, HĐ này nhằm giúp HS huy động những kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm của bản thân về các vấn đề có nội dung liên quan đến bài học mới. Mặt khác HĐ mở đầu sẽ kích thích tính tò mò, sự hứng thú, tâm thế của HS ngay từ đầu tiết học. Chính vì vậy trong quá trình thiết kế GV phải tìm tòi các hình thức và PP phù hợp, phải linh hoạt, sáng tạo, trong việc tổ chức HĐ mở đầu bài học. Tránh tình trạng HĐ đơn điệu, nhàm chán, hoặc không tổ chức HĐ mở đầu mà để nó diễn ra một cách tuần tự, cứng nhắc. Sau đây là một số hình thức và PP mà chúng tôi đã sử dụng khi thiết kế HĐ mở đầu trong các tiết dạy: Thứ nhất mở đầu tiết học bằng trò chơi. Một số trò chơi nhanh như: Đuổi hình bắt chữ, Giải ô chữ, Trò chơi nhanh như chớp, Trò chơi phá băng, Trò chơi mảnh ghép, Trắc nghiệm Quizizz, Team Building Quan sát nhanh..…, được sử dụng nhiều trong HĐ mở đầu và HĐ luyện tập. Việc sử dụng trò chơi giúp cho HĐ dạy học trở nên sôi nổi, cuốn hút, giúp HS rèn luyện sự mạnh dạn, tự tin, khả năng phản xạ nhanh, sự sáng tạo, nâng cao tinh thần đoàn kết và sự tương tác giữa HS với HS, HS với GV. Trò chơi thường được GV tổ chức liên quan đến kiến thức của các tiết học trước như HS sẽ được tái hiện kiến thức hay kiểm tra nhận thức của HS về những vấn đề liên quan đến bài học mới, làm tiền đề để GV dẫn vào bài một cách hấp dẫn. Thứ hai là sử dụng tình huống có vấn đề để mở đầu tiết học. Tình huống có vấn đề là tình huống mà vấn đề HS tiếp nhận vì HS thấy cần giải quyết, có kỹ năng để giải quyết được không đơn giản bằng các kiến thức tái tạo mà phải sáng tạo trên những kiến thức đã có hoặc cần tìm hiểu kiến thức mới để giải quyết. Việc phát hiện ra tình huống có vấn đề sẽ tạo hứng thú cho HS vào tiết học mới để khám phá vấn đề còn đang bỏ ngỏ. Thứ ba là sử dụng bài toán thực tiễn để mở đầu tiết học. Bài toán thực tiễn có thể là một ví dụ thường được nhắc đến trong cuộc sống hằng ngày hay một bài toán cần giải quyết dạng thực tiễn như tính tiền cho một cửa hàng nhân dịp khuyến mãi, tính lãi ngân hàng khi gửi hoặc khi vay .... Với cách tiếp 5
cận này HS sẽ cảm thấy việc tiếp thu kiến thức mới trở nên gần gũi, dễ hiểu hơn. Mở đầu bài học bằng các ví dụ hay bài toán thực tiễn sẽ giúp HS tiếp nhận kiến thức mới nhẹ nhàng và hiệu quả hơn. Thứ tư là mở đầu bằng phân tích phim video Một trong những phương tiện truyền tải thông tin tác động mạnh đến nhận thức cũng như tình cảm của HS chính là video - hình thức nắm bắt thông tin qua nghe và nhìn. Sử dụng video trong dạy học hiện nay càng có nhiều thuận lợi vì ở đa số các trường, lớp học đều có máy tính, tivi thông minh còn HS, GV có điện thoại thông minh, nguồn học liệu số chất lượng, phong phú. Qua video - clip HS được trải nghiệm, được phát huy những tri thức vốn có của mình về vấn đề của tiết học một cách trực quan, sinh động. Nhờ vậy, giờ học hứng thú, hiệu quả. Thứ năm là sử dụng sơ đồ tư duy để mở đầu bài học “Sơ đồ tư duy là một PP ghi nhớ, sắp xếp và lưu trữ thông tin. Thông tin được chia thành các chủ đề chính, chủ đề nhánh có mối quan hệ, liên kết với nhau. Sơ đồ tư duy dùng các từ khóa, hình ảnh để gợi nhớ và các đường nối để biểu diễn thông tin. Như vậy, sơ đồ tư duy là PP trình bày thông tin một cách trực quan bằng cách sử dụng văn bản, hình ảnh và các đường nối” [7, tr.42]. Mở đầu bài học bằng sơ đồ tư duy giúp HS thấy được mối quan hệ của các nội dung trong chủ đề trở nên rõ ràng, tư duy logic theo các hướng mở,… Do đó, kĩ thuật dạy học sơ đồ tư duy phù hợp với các bài học ôn tập, tóm tắt nội dung một chủ đề, các bài học có mạch kiến thức dạng cây. Thứ sáu là mở đầu bài học với kĩ thuật công đoạn Mỗi công đoạn như là một phần của công việc, một chủ đề nhỏ của chủ đề lớn hay một đơn vị kiến thức trong kiến thức cần đạt. Tất cả HS đều có khả năng hoàn thành yêu cầu, nhiệm vụ của mỗi công đoạn. Kĩ thuật dạy học công đoạn là chia mỗi nhóm đảm nhận nhiệm vụ một công đoạn. Để hoàn thành nhiệm vụ, trước hết nhóm nào cũng phải tự thảo luận trong nhóm để đưa ra cách giải quyết. Sau đó nhờ các nhóm còn lại lần lượt góp ý. Cuối cùng, mỗi nhóm phân tích, tổng hợp các góp ý để hoàn thiện nhiệm vụ của mình. Như vậy, trong khoảng thời gian nhất định, mỗi nhóm HS đều đã giải quyết được nhiều nhiệm vụ dựa vào sự hỗ trợ của nhiều người cùng nhóm và khác nhóm. Với kĩ thuật dạy học này, HS sẽ tích cực HĐ, rèn luyện kĩ năng hợp tác nhóm, khả năng phân tích, tổng hợp vấn đề. 1.4. Một số lưu ý khi thực hiện HĐ mở đầu  GV cần xác định rõ mục tiêu trong HĐ mở đầu trước mỗi bài học. Từ đó xây dựng cụ thể nội dung, yêu cầu mà HS phải thực hiện. Đồng thời GV cũng cần có những dự đoán, ước lượng trước về sản phẩm của HS. Khi tổ chức thực hiện, cần đảm bảo đầy đủ trình tự giao nhiệm vụ; quan sát HS thực hiện nhiệm vụ; tổ chức báo cáo, đánh giá sản phẩm của HS; đưa ra kết luận.  Có những kĩ thuật dạy học, PP dạy học có thể áp dụng cho nhiều bài học, 6
nhiều lớp học. Tuy nhiên cũng có những kĩ thuật dạy học, PP dạy học đặc thù. Vì vậy, GV cần có sự lựa chọn cách tổ chức HĐ mở đầu phù hợp với đặc điểm, trình độ của mỗi lớp, để tránh tác dụng ngược như HS chán nản, mất thời gian.  HĐ mở đầu thường diễn ra trong thời gian ngắn 5 – 10 phút. GV cần có sự chuẩn bị chu đáo, tổ chức khéo léo, phù hợp.  Kế hoạch HĐ cần có sự điều chỉnh với mỗi lớp học và sau mỗi tiết thực hiện.  Với mỗi lớp học cũng cần áp dụng đa dạng các kĩ thuật, PP dạy học, không nên chỉ sử dụng một kĩ thuật hay PP dạy học cố định.  Với những HĐ HS được phép mang thiết bị số như điện thoại, máy tính đến lớp: GV cần có sự quản lí chặt chẽ trước, trong và sau tiết học bằng cách đưa ra qui định riêng, đồng thời có sự phối hợp với phụ huynh, GV chủ nhiệm và nhà trường. 2. Cơ sở thực tiễn Để tìm hiểu về thực trạng dạy học tổ chức HĐ mở đầu theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trong các bài dạy môn Tin học nói riêng và các môn học nói chung ở trường THPT hiện nay, chúng tôi đã tiến hành quan sát sư phạm, tham khảo ý kiến, tìm hiểu qua phiếu khảo sát với các GV Tin học, số GV tham gia khảo sát là 27 và HS thuộc hai trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An (trường THPT Tây Hiếu, trường THPT Thanh Chương 3), tổng số HS tham gia khảo sát là 241. Chúng tôi tiến hành khảo sát trước khi thực nghiệm đề tài tại 6 lớp với 241 HS qua phần mềm Quizizz và trực tiếp: TT Lớp Số HS Trường 1 10A1 41 THPT Thanh Chương 3 2 10A2 43 THPT Thanh Chương 3 3 10D2 32 THPT Thanh Chương 3 4 11A 38 THPT Tây Hiếu 5 11B 39 THPT Tây Hiếu 6 12A1 39 THPT Thanh Chương 3 Tổng 6 lớp 241 2 trường 7
Bảng 1. Kết quả điều tra thực trạng tổ chức HĐ mở đầu theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trong các bài dạy môn Tin học nói riêng và các môn học nói chung ở trường THPT từ HS: Tỉ lệ % Tỉ lệ % Tiêu chí Các mức chung 10A1 10A2 10D2 11A 11B 12A1 Bình thường 7 30 16 32 32 26 23,8 Thái độ Yêu thích 68 40 44 42 38 44 46 với môn Tin học Rất yêu thích 20 21 28 18 15 18 20 Không có ý kiến 5 9 13 8 15 14 10,7 Mức độ Nhàm chán 0 0 0 0 0 0 0 hứng thú Bình thường 27 21 6 20 25 28 21,2 với các tiết Tin Ít hứng thú 0 0 0 2 5 3 1,7 học Hứng thú và bổ ích 68 70 78 67 65 56 67,3 Cách GV Hỏi bài cũ 51 35 50 45 56 31 44,7 các môn Dùng lời nói dẫn dắt 27 37 19 25 20 41 28,2 học thường Ghi tên bài học và dạy ngay 5 9 0 10 13 8 7,5 dùng để Tổ chức một số HĐ như: trò mở đầu chơi, xem ảnh, video, vẽ sơ 12 9 16 11 14 5 11,2 bài học đồ tư duy,.. Hỏi bài cũ 0 0 3 6 4 0 2,2 Mong muốn Dùng lời nói dẫn dắt 7 21 6 19 17 19 14,8 của HS Ghi tên bài học và dạy ngay 5 9 3 0 8 0 4,2 về HĐ mở đầu Tổ chức một số HĐ như: bài học trò chơi, xem ảnh, video, vẽ 83 70 75 85 83 77 78,8 sơ đồ tư duy,… 8
Biểu đồ từ bảng số liệu: Tỉ lệ % chung 78,8 80 67,3 70 60 46 44,7 50 40 23,8 28,2 20 21,2 30 14,8 20 10,7 1,7 7,5 11,2 2,2 4,2 10 0 Ghi tên bài học và… Ghi tên bài học và… Tổ chức một số hđ… Tổ chức một số hđ… 0 Bình thường Bình thường Nhàm chán Rất yêu thích Yêu thích Ít hứng thú Hỏi bài cũ Hỏi bài cũ Không có ý kiến Hứng thú và bổ ích Dùng lời nói dẫn dắt Dùng lời nói dẫn dắt Thái độ với môn Mức độ hứng thú Cách GV các Mong muốn của Tin học với các tiết Tin môn học thường HS về HĐ mở học dùng để mở đầu đầu bài học bài học H1: Biểu đồ thực trạng tổ chức HĐ mở đầu một tiến trình dạy học Qua biểu đồ ta thấy: Với môn tin học: HS khá thích học nhưng chưa nhiều hứng thú (67,3%). Thực tế tổ chức mở đầu bài học của GV: đa số GV hỏi bài cũ hoặc dẫn dắt vào bài mới ngay hoặc ghi bài mới rồi dạy ngay (tổng là 80,4%); chỉ có 11,2% GV tổ chức HĐ mở đầu hướng đến sự chủ động, sáng tạo của người học. Nhu cầu, mong muốn của HS khi bắt đầu một tiết học: được tham gia vào các HĐ tích cực, chủ động như trò chơi, xem video hoặc tranh ảnh, vẽ sơ đồ tư duy, từ bài toán thực tiễn, … (78,8%). Chỉ có 21,2% HS chấp nhận cách mở đầu bài học mà thầy cô thường thực hiện. Kết quả khảo sát cho thấy, việc tiếp cận HĐ mở đầu bằng nhiều kĩ thuật khác nhau còn xa lạ đối với nhiều HS ở các trường THPT, đặc biệt là những kĩ thuật dạy học có ứng dụng công nghệ thông tin, thiết bị công nghệ, học liệu số. Khi gửi khảo sát đến HS, nhiều HS còn ngạc nhiên với phương pháp này, có những HS không biết đến kĩ thuật công đoạn khi bắt đầu bài mới là gì và không biết rằng có phương pháp này trong dạy học do chưa bao giờ được tham gia HĐ mở đầu nào như thế trong học tập nói chung và học tập Tin học nói riêng. 9
Bảng 2.1. Kết quả điều tra thực trạng tổ chức HĐ mở đầu theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trong các bài dạy môn Tin học ở trường THPT từ GV: Nội dung Trả lời Số GV Tỉ lệ% Không cần thiết 0 0 1. Việc tổ chức HĐ mở đầu bài học Cần thiết 2 7,4 là: Rất cần thiết 25 92,6 Không nắm vững 1 3,7 2. Lý luận về cách tổ chức HĐ mở đầu theo hướng phát triển phẩm Có xem qua 19 70,3 chất và năng lực HS? Nắm vững 7 26 3. Tần suất sử dụng phương pháp Thường xuyên 2 7,4 tổ chức HĐ mở đầu theo hướng Thỉnh thoảng 10 37 phát triển phẩm chất và năng lực HS? Chưa bao giờ 15 55,6 Thấp 2 7,4 4. Mức độ thu hút và hiệu quả của Trung bình 4 14,8 HĐ mở đầu? Cao 21 77.8 Bảng 2.2. Kết quả điều tra thực trạng sử dụng PP tổ chức HĐ mở đầu theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trong các bài dạy môn Tin học ở trường THPTtừ GV: Mức độ sử dụng Không Không sử Thường xuyên TT PP thường xuyên dụng Số Tỉ lệ Số Tỉ lệ Số Tỉ lệ lượng (%) lượng (%) lượng (%) 1 Trò chơi 12 44,4 14 51,9 1 3,7 2 Tình huống có vấn đề 17 63 7 26 3 11 3 Bài toán thực tiễn 8 29,6 13 48,2 6 22,2 4 Phân tích phim video 5 18,5 10 37 12 44,5 5 Sơ đồ tư duy 7 26 7 26 13 48 10
6 Kĩ thuật công đoạn 1 3,7 1 3,7 25 92,6 7 PP khác 12 44,5 11 40,7 4 14,8 Kết quả khảo sát trên cho thấy phần lớn GV THPT đã ý thức được tác dụng to lớn của vận dụng tiếp cận các kĩ thuật mở đầu một tiết học trong dạy học Tin học. Tuy nhiên, đa số GV đều chưa hiểu rõ bản chất cũng như cách sử dụng sao cho hiệu quả các phương pháp này vì một số phương pháp này còn khá xa lạ với HS ở trường THPT. Vì vậy, chúng tôi lần nữa khẳng định rằng việc tiếp cận cách mở đầu một bài học bằng nhiều kĩ thuật dạy học khác nhau là vấn đề rất quan trọng và cần thiết. 3. Một số kinh nghiệm thiết kế HĐ mở đầu trong các bài dạy môn Tin học ở trường THPT. 3.1. Kinh nghiệm thiết kế HĐ mở đầu bằng trò chơi. 3.1.1. Khái niệm Trò chơi là một HĐ thường dùng để giải trí và đôi khi cũng được sử dụng như một công cụ giáo dục. Chơi mà học, học mà chơi. Trong quá trình dạy học, một đổi mới hiệu quả trong PP dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động của HS là sử dụng trò chơi học tập. Thông qua trò chơi học tập để HS hình thành kiến thức, kỹ năng mới hoặc củng cố kiến thức, kỹ năng đã học. Để tổ chức một trò chơi học tập, GV cần thực hiện các bước như sau: Bước 1: GV giới thiệu tên, mục đích của trò chơi. Bước 2: Hướng dẫn chơi. Bước này bao gồm những việc làm sau:  Tổ chức người tham gia trò chơi: Số người tham gia, số đội tham gia, người điều khiển cuộc chơi.  Các phương tiện dùng để chơi như máy tính, ô chữ, điện thoại,…  Cách chơi: Từng việc làm cụ thể của người chơi hoặc đội chơi, thời gian chơi, những điều người chơi không được làm, cách tham gia trò chơi,…  Cách xác nhận kết quả và cách tính điểm chơi, cách trao giải của cuộc chơi (nếu có) Bước 3: Thực hiện trò chơi Bước 4: Nhận xét sau cuộc chơi  GV hoặc người điều khiển nhận xét về thái độ tham gia trò chơi của từng nhóm/cá nhân, những việc làm chưa tốt của các đội để rút kinh nghiệm.  Một số HS nêu kiến thức, kỹ năng trong bài học mà trò chơi đã thể hiện. 11
 Người điều khiển hoặc GV công bố kết quả chơi của từng đội, cá nhân. GV cùng HS phân tích, tổng hợp kết quả để củng cố kiến thức, kĩ năng đã có, đồng thời đưa ra những vấn đề phát sinh cần giải quyết. 3.1.2. Ưu điểm và nhược điểm Ưu điểm  Trò chơi học tập là một hình thức học tập bằng HĐ, hấp dẫn HS. Ngay từ đầu tiết học đã thu hút sự chú ý, tập trung của các em với bài học.  HS nào cũng vậy, cứ nói đến trò chơi là hào hứng, chờ đợi, cho nên làm giảm tính chất căng thẳng của giờ học, nhất là các giờ học kiến thức lý thuyết mới.  Trò chơi có nhiều HS tham gia sẽ tạo cơ hội rèn luyện kỹ năng học tập hợp tác, sự tự tin cho HS.  Qua trò chơi GV cũng sẽ phát hiện được một số kĩ năng cá nhân của HS như khả năng sử dụng, khai thác thiết bị công nghệ và học liệu số, khả năng tổ chức, nhanh nhạy trong xử lí tình huống,…  “Trò chơi hóa” nội dung học tập đặc biệt qua các phần mềm còn giúp cả GV lẫn HS nâng cao kĩ năng ứng dụng công nghệ thông tin và thiết bị số vào dạy học. Nhược điểm:  Một số trò chơi HS cần chuẩn bị dụng cụ học tập như điện thoại, máy tính,… mà không phải 100% gia đình HS đều có.  Sau khi kết thúc trò chơi, một số HS có thể quá phấn khích hoặc còn mải sa đà vào việc chơi với thiết bị, tranh cãi hơn thua mà chưa quay trở lại nội dung học tập ngay.  Nếu trò chơi trực tuyến thì lớp học bắt buộc phải có mạng Internet và HS phải có thiết bị là máy tính hoặc điện thoại có kết nối Internet.  Nếu không được quản lí chặt chẽ, một số HS có thể sẽ lạm dụng thiết bị trong cả buổi học. 3.1.3. Ví dụ Dạy học qua trò chơi là một xu thế của thời đại giúp cho quá trình học tập trở nên hứng thú và hiệu quả hơn. Có nhiều cách tổ chức trò chơi, trong đề tài này, chúng tôi chọn và thiết kế 2 trò chơi với Quizizz và Team Building Quan sát nhanh. Ví dụ 1: Sử dụng Quizizz tạo game giải đố dạng trắc nghiệm để cả lớp chơi trực tuyến cùng nhau trong HĐ mở đầu cho bài học: Mạng máy tính (Tin học 10). Với cách này chúng tôi có thể tổ chức dạy học trực tuyến, trực tiếp hay trực tiếp kết hợp trực tuyến đều được với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin, thiết bị công nghệ, học liệu số. Ý tưởng thiết kế HĐ mở đầu: GV soạn trước trên thư viện của phần mềm 12
Quizizz 7 câu hỏi trắc nghiệm theo định hướng: nhóm 1 gồm 3 câu hỏi dạng lựa chọn củng cố kiến thức đã học về hệ soạn thảo văn bản; nhóm 2 gồm 4 câu hỏi dạng thăm dò ý kiến liên quan đến trải nghiệm đã có từ thực tế của HS như: sử dụng Facebook, YouTube thì phải có Internet, hai thiết bị muốn gửi tin cho nhau thì chúng phải có kết nối mạng, đã nghe nhiều về “Internet”, “mạng máy tính” nhưng chưa hiểu về nó. HS trả lời câu hỏi qua Quizizz với điện thoại hoặc máy tính như tham gia trò chơi trực tuyến. Từ ý kiến thăm dò được của 4 câu hỏi nhóm 2 GV định hướng để HS thấy được vấn đề mình cần phải tìm hiểu rõ hơn qua bài học mới. Bài 20: Mạng máy tính – Tin học 10 HĐ 1: Mở đầu (8 phút) * Mục tiêu:  Củng cố, khắc sâu kiến thức đã học về hệ soạn thảo văn bản.  Gợi động cơ, hứng thú học tập bài mới: nhu cầu hiểu biết về mạng máy tính.  Rèn luyện cho HS năng lực sử dụng các phương tiện, công cụ của công nghệ số: điện thoại thông minh, phần mềm Quizizz, kết nối máy tính với tivi.  Hình thành và phát triển cho HS năng lực tin học NLb; NLc. * Nội dung: HS chơi game giải đố 7 câu hỏi trắc nghiệm trực tuyến qua ứng dụng Quizizz. Nội dung 7 câu hỏi như sau: Câu 1. Có 2 loại phần mềm là: A. Phần mềm hệ thống và phần mềm tiện ích B. Phần mềm ứng dụng và phần mềm tiện ích C. Phần mềm hệ thống và phần mềm công cụ D. Phần mềm hệ thống và phần mềm ứng dụng Câu 2. Microsoft Word thuộc loại phần mềm nào? A. Phần mềm ứng dụng B. Phần mềm hệ thống Câu 3. Hệ soạn thảo văn bản Microsoft Word không cho phép thực hiện chức năng nào dưới đây? A. Nhập và lưu trữ văn bản B. Sửa đổi văn bản C. Trình bày văn bản D. Tìm kiếm thông tin trên Internet Câu 4: Theo những gì em học được từ thực tế, hai hoặc nhiều máy tính ở gần/xa nhau nhưng chưa kết nối mạng và cũng không dùng thêm thiết bị khác như usb, đĩa CD, … thì chúng có trao đổi được dữ liệu cho nhau không? A. Chúng trao đổi được dữ liệu cho nhau 13
B. Chúng không thể trao đổi được dữ liệu cho nhau C. Em không biết D. Em chưa từng nghĩ đến tình huống này Câu 5. Theo kinh nghiệm thực tế của em, muốn sử dụng Facebook, Zalo, Google, YouTube, …. trên máy tính/điện thoại thì thiết bị của em: A. Phải có kết nối mạng Internet/mạng dữ liệu di động B. Không cần kết nối mạng Internet/mạng dữ liệu di động Câu 6. Em đã từng nghe cụm từ “Mạng máy tính” hay “Internet” chưa? A. Thường xuyên B. Chưa từng nghe đến C. Thỉnh thoảng D. Không quan tâm đến chúng Câu 7. Em biết về khái niệm, thành phần của “Mạng máy tính” hay “Internet” chưa? A. Em không biết B. Em đã dùng “Internet” nhưng chưa hiểu về nó C. Em chưa nghĩ về khái niệm, thành phần của “Mạng máy tính”, “Internet” D. Em chưa dùng Internet * Sản phẩm:  Câu trả lời của HS thông qua ứng dụng Quizizz: Đáp án đúng ở nhóm câu hỏi 1: 1D, 2A, 3D; Lựa chọn theo hiểu biết của HS ở 4 câu hỏi nhóm 2.  Thứ hạng của HS  HS sử dụng tốt phần mềm Quizizz. * Tổ chức thực hiện a. GV giao nhiệm vụ HS chơi game trắc nghiệm trực tuyến với phần mềm Quizizz:  GV đã chuẩn bị sẵn bài quiz gồm 7 câu hỏi trong thư viện của Quizizz.  GV phân nhóm 2 họăc 3 HS dùng chung 1 điện thoại/máy tính (nếu một số HS không có thiết bị).  GV và HS mở ứng dụng Quizizz.com.vn trên thiết bị của mình. GV điều khiển trò chơi bằng cách bấm vào nút lệnh Bắt đầu, HS sẽ chơi game trắc nghiệm trực tuyến trong vòng 4 phút. b. HS thực hiện nhiệm vụ  HS đọc câu hỏi và chọn đáp án qua ứng dụng Quizizz trên thiết bị của mình. 14
 GV quan sát, hỗ trợ HS trong việc sử dụng phần mềm, vướng mắc với nội dung câu hỏi. c. GV tổ chức báo cáo và thảo luận Qua ứng dụng Quizizz, GV cho HS thấy:  3 HS làm nhanh nhất, điểm cao nhất để tuyên dương, cho điểm.  Kết quả tổng quát của cả lớp.  HS nêu ý kiến về kết quả trả lời 3 câu hỏi nhóm 1  Kết quả thăm dò ý kiến ở 4 câu hỏi nhóm 2: GV chiếu từng câu hỏi ở nhóm 2 lên tivi và yêu cầu HS cho biết có bao nhiêu bạn cùng ý kiến với mình. (Phần này GV đã có dự đoán trước về lựa chọn đa số của HS, ví dụ câu 4, đa số HS sẽ chọn A hoặc B, Câu 5: A, Câu 6: A , câu 7: B). d. Kết luận  GV khẳng định về câu trả lời của lớp ở 3 câu hỏi nhóm 1  Với câu hỏi nhóm 2, GV gợi ý để HS phân tích, tổng hợp thông qua kết quả từng câu hỏi trên Quizizz.  GV dẫn vào bài mới: qua trò chơi chúng ta thấy: Đa số các em đã nghe thường xuyên cụm từ “Mạng máy tính” và cũng nhiều em đã dùng “mạng máy tính” để học tập, giải trí như chơi Facebook, YouTube,… Nhưng các em lại thừa nhận rằng chưa hiểu về nó. Vậy mạng máy tính là gì? Nó gồm những thành phần nào? Mạng máy tính có ý nghĩa gì và có mấy loại? Bài học hôm nay, bài 20: Mạng máy tính sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về mạng máy tính. Ví dụ 2: Tổ chức trò chơi Team Building Quan sát nhanh trong HĐ mở đầu cho bài học: Giới thiệu về máy tính (Tin học 10). * Chuẩn bị: - GV chuẩn bị slide, máy tính, tivi, thiết bị kết nối máy tính với ti vi, mạng Internet (nếu cần), các câu hỏi. - HS: SGK Tin học 10, bảng phụ và các dụng cụ học tập khác. * Địa điểm tổ chức bài học: lớp học Bài 3: Giới thiệu về máy tính (Tin học 10). HĐ1: Mở đầu (6 phút) * Mục tiêu: HS làm quen với các thành phần cấu tạo nên máy tính, các thiết bị ngoại vi của máy tính. * Nội dung: HS nhận dạng được một số thiết bị của máy tính biết thông qua trò chơi. 15
* Sản phẩm: Slide đáp án tên từng thiết bị có trong trò chơi. * Tổ chức thực hiện a. GV giao nhiệm vụ: GV chuẩn bị sẵn slide trò chơi có hình ảnh các thiết bị.  GV chia lớp thành 4 đội chơi  GV giới thiệu phổ biến trò chơi, luật chơi. + Trên màn hình là hình ảnh các thiết bị của máy tính và các thiết bị ngoại vi kết nối với máy tính. + Nhiệm vụ của các đội chơi là ghi thật nhanh tên các thiết bị đã quan sát được ra bảng phụ. + Đội chiến thắng là đội ghi được nhiều thiết bị nhất trong thời gian 3 phút.  GV quản lí, theo dõi, hướng dẫn HS thực hiện trò chơi. b. HS thực hiện nhiệm vụ: HS viết kết quả vào bảng phụ. c. GV tổ chức báo cáo và thảo luận: GV đánh giá kết quả.  GV chiếu hình ảnh từng thiết bị và đáp án.  Đại diện mỗi nhóm tự đánh giá kết quả của nhóm mình bằng cách đánh số thứ tự vào đáp án đúng.  Kết quả cuối cùng của mỗi nhóm là tổng số đáp án đúng.  GV khen thưởng các nhóm, và trao phần thưởng cho nhóm tốt nhất. 16