Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số hình thức tổ chức hoạt động mở đầu bài học có hiệu quả nhằm nâng cao phẩm chất, năng lực cho học sinh phần giáo dục kinh tế - môn Giáo dục kinh tế và pháp luật 10

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:41

Thêm vào BST

Báo xấu

26
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm khai thác có hiệu quả hoạt động mở đầu trong tiến trình dạy học góp phần làm phong phú thêm lý luận và phương pháp tổ chức các hoạt động dạy học Giáo dục kinh tế và pháp luật 10. Góp phần phát huy và phát triển các năng lực cho học sinh khối 10 nói riêng và học sinh THPT nói chung, đem đến cho các em niềm yêu thích học tập môn Giáo dục kinh tế và pháp luật 10.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số hình thức tổ chức hoạt động mở đầu bài học có hiệu quả nhằm nâng cao phẩm chất, năng lực cho học sinh phần giáo dục kinh tế - môn Giáo dục kinh tế và pháp luật 10

PHẦN I: MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Thực hiện chương trình giáo dục phổ thông 2018 nhằm cụ thể hóa mục tiêu giáo dục phổ thông, giúp học sinh phát triển hài hòa về thể chất và tinh thần; trở thành người học tích cực, tự tin, có ý thức lựa chọn nghề nghiệp và học tập suốt đời; có những phẩm chất tốt đẹp và năng lực cần thiết để trở thành người công dân có trách nhiệm, người lao động có văn hóa, cần cù, sáng tạo, đáp ứng nhu cầu phát triển của cá nhân và yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ đất nước trong thời đại toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp mới. Trong đó, chương trình giáo dục trung học phổ thông giúp học sinh tiếp tục phát triển những phẩm chất, năng lực của người lao động, ý thức và nhân cách công dân; khả năng tự học và ý thức học tập suốt đời; khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động; khả năng thích ứng với những đổi thay trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp mới. Trong các môn học ở trường THPT, Giáo dục kinh tế và pháp luật là một môn khoa học có kiến thức rộng, bao gồm phần Giáo dục kinh tế và Giáo dục pháp luật. Trong chương trình Giáo dục kinh tế và pháp luật lớp 10, nội dung kiến thức mới, đặc biệt nhiều phần có nội dung khó, khô khan, khiến cho học sinh cảm thấy khó hiểu, khó học và ít có hứng thú đối với môn học. Trong khi đó, việc giảng dạy Giáo dục kinh tế và pháp luật ở nhiều trường THPT hiện nay còn mang tính lí thuyết, giáo viên chủ yếu hướng dẫn học sinh ghi nhớ kiến thức máy móc, thụ động, chỉ một bộ phận nhỏ giáo viên chú ý đến việc tổ chức các hoạt động đổi mới phương pháp dạy học nên chất lượng bộ môn còn hạn chế, sức hấp dẫn của bộ môn đối với học sinh chưa cao. Do vậy, yêu cầu đặt ra là để có giờ dạy Giáo dục kinh tế và pháp luật đạt hiệu quả cao, người giáo viên phải không ngừng tìm tòi, đổi mới phương pháp dạy và học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Trong 4 hoạt động của một tiết học, hoạt động mở đầu bài học được xem là rất quan trọng vì hoạt động này có thể cùng lúc đáp ứng được nhiều mục đích khác nhau: Thứ nhất là tạo hứng thú học tập cho học sinh, khơi gợi hứng thú đối với bài học, khơi dậy niềm đam mê, gây dựng, bồi đắp tình yêu lâu bền với môn học. Thứ hai là huy động vốn tri thức, kĩ năng, nền tảng của học sinh, tạo cơ hội cho các em tự làm sống lại những kiến thức nền đã có, cần thiết cho việc học bài mới. Thứ 3 là tạo ra mâu thuẫn về nhận thức, lôi kéo sự chú ý của người học. Để học tập thực sự là một quá trình khám phá thì đòi hỏi giáo viên phải là người có ý tưởng, biết gieo vấn đề để kích thích trí tò mò của người học. Qua quá trình tìm hiểu, nghiên cứu, nắm bắt được những tồn tại và hạn chế của việc dạy và học Giáo dục kinh tế và pháp luật , đồng thời nhận thấy tầm quan trọng 1
của hoạt động mở đầu có ảnh hưởng lớn đến toàn bộ tiến trình tiết dạy, ảnh hưởng lớn đến việc chủ động sẵn sàng tiếp nhận và thực hiện nhiệm vụ của học sinh THPT nên chúng tôi đã mạnh dạn thực hiện đề tài “Một số hình thức tổ chức hoạt động mở đầu bài học có hiệu quả nhằm nâng cao phẩm chất, năng lực cho học sinh phần giáo dục kinh tế - môn giáo dục kinh tế và pháp luật 10”,” để chia sẻ với đồng nghiệp góp phần nâng cao hiệu quả đổi mới trong dạy học Giáo dục kinh tế và pháp luật theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh. 2. Mục đích nghiên cứu. Sử dụng cách mở đầu bài học để tạo hứng thú và tạo tình huống có vấn đề cho học sinh nhằm nâng cao chất lượng dạy học Giáo dục kinh tế và pháp luật 10. Qua các hình thức mở đầu, học sinh sẽ tiếp cận bài học bằng sự hứng thú và chủ động ngay từ đầu. Mặt khác còn kích thích trí tò mò và định hướng hoạt động cho học sinh vào bài học mới. Gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn, góp phần quan trọng làm cho tiết học đạt hiệu quả cao. Khai thác có hiệu quả hoạt động mở đầu trong tiến trình dạy học góp phần làm phong phú thêm lý luận và phương pháp tổ chức các hoạt động dạy học Giáo dục kinh tế và pháp luật 10. Góp phần phát huy và phát triển các năng lực cho học sinh khối 10 nói riêng và học sinh THPT nói chung, đem đến cho các em niềm yêu thích học tập môn Giáo dục kinh tế và pháp luật 10. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu về một số hình thức mở đầu bài học môn Giáo dục kinh tế và pháp luật 10 – phần Giáo dục kinh tế. - Nghiên cứu về thực trạng công tác giảng dạy để từ đó đưa ra những hình thức phù hợp giúp học sinh vào bài đầy hứng thú và hiệu quả. - Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tổ chức hoạt động mở đầu trong dạy học Giáo dục kinh tế và pháp luật 10 – Phần Giáo dục kinh tế. - Phân tích cấu trúc nội dung kiến thức Giáo dục kinh tế và pháp luật 10 để làm cơ sở cho việc tổ chức hoạt động mở đầu. - Tổ chức thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm tra giả thiết của đề tài và rút ra kết luận. 4. Đối tượng, phạm vi, thời gian nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Các hình thức mở đầu phù hợp với từng nội dung bài học trong chương trình môn Giáo dục kinh tế và pháp luật 10 – phần Giáo dục kinh tế. 4.2. Phạm vi nghiên cứu 2
Các hình thức mở đầu phù hợp với từng nội dung bài học trong chương trình môn Giáo dục kinh tế và pháp luật 10 - phần Giáo dục kinh tế. Hoạt động mở đầu bài học của từng tiết học cho môn Giáo dục kinh tế và pháp luật 10- Phần Giáo dục kinh tế. 4.3. Thời gian nghiên cứu STT Thời gian Nội dung công việc Sản phẩm 1 Từ 15/07 -Đọc tài liệu về đổi mới -Tuyển tập các dạng tài liệu. đến 10/08/2022 phương pháp dạy học trong -Giải pháp mở đầu bài học môn Giáo dục công dân. cho các bài phần kinh tế trong -Đọc sách giáo khoa Giáo môn Giáo dục kinh tế và pháp dục kinh tế và pháp luật 10. luật 10. - Khảo sát thực tiễn tại các trường THPT trên địa bàn huyện. 2 Từ -Trao đổi với đồng nghiệp -Nắm bắt được ý kiến đồng 01/8/2022 đến về đề tài nghiên cứu. nghiệp. 30/8/2022 -Tìm hiểu tài liệu. -Hình thành được kết cấu chung của SKKN. -Viết đề cương tóm tắt 3 -Đợt 1: -Thực nghiệm tại các lớp -Thực hiện các hình thức mở Từ ngày 10c3, 10c5, 10c6, 10c8 đầu bài học ở từng bài cụ thể. 05/09/2022 đến và một số trường THPT trên -Hoàn thành phần mở đầu và ngày địa bàn huyện Diễn Châu. cơ sở lí luận 10/12/2022 - Viết phần trọng tâm của -Viết phần trọng tâm của đề -Đợt 2: Từ ngày đề tài. tài. 10/09/2022 đến 20/02/2023. 4 Từ 25/8/2022 -Khảo sát thực tiễn -Xử lí số liệu thu thập được từ đến 01/03/2023 kết quả thực nghiệm -Viết phần kết luận và hoàn thiện đề tài 5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp đọc tài liệu: Đọc và tìm hiểu các tài liệu liên quan đến các hình thức mở đầu bài học. Tài liệu về lý luận như: phương pháp dạy học Giáo dục công dân, những vấn đề chung về đổi mới giáo dục trung học phổ thông, chương trình 3
sách giáo khoa Giáo dục kinh tế và pháp luật 10, sách giáo viên, tài liệu chuẩn kiến thức kỹ năng và các tài liệu có liên quan. - Phương pháp điều tra: Tiến hành thực nghiệm kiểm tra và so sánh kết quả đánh giá học sinh qua từng giai đoạn để kiểm chứng các hình thức mở đầu có phù hợp hay không, mang lại kết quả tốt không. - Phương pháp đàm thoại: Thường xuyên trao đổi các kinh nghiệm hay từ các đồng nghiệp trong nhóm, trong cụm để tìm các hình thức mở đầu phù hợp cho các tiết dạy. -Trao đổi với các đồng nghiệp trong các buổi họp nhóm, sinh hoạt chuyên môn cụm để được đóng góp ý kiến, đăng ký dạy chuyên đề, dạy thao giảng, dự giờ thường xuyên để rút kinh nghiệm từ các hình thức mở đầu bài học đã dùng. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm:Trải nghiệm việc biên soạn và tiến hành tổ chức hoạt động mở đầu bài học một số bài trong chương trình Giáo dục kinh tế và pháp luật 10 – phần Giáo dục kinh tế. 6. Lịch sử đề tài Đây là năm đầu tiên thực hiện chương trình Giáo dục phổ thông 2018 nên hiện nay chưa có tác giả nào viết đề tài này. 7. Dự kiến đóng góp của đề tài - Khai thác có hiệu quả phần mở đầu trong tiến trình dạy học, góp phần làm phong phú thêm lý luận và phương pháp tổ chức các hoạt động dạy học Giáo dục kinh tế và pháp luật 10. - Góp phần phát huy năng lực tư duy sáng tạo, trí tưởng tượng cho học sinh, đem đến cho các em niềm yêu thích môn Giáo dục kinh tế và pháp luật. 4
PHẦN II. NỘI DUNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC TỔ CHỨC CÁC HÌNH THỨC MỞ ĐẦU TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC KINH TẾ VÀ PHÁP LUẬT 10 NHẰM NÂNG CAO PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC CHO HỌC SINH PHẦN GIÁO DỤC KINH TẾ - MÔN GIÁO DỤC KINH TẾ VÀ PHÁP LUẬT 10 1.1 Cơ sở lí luận Định hướng, đổi mới chương trình giáo dục phổ thông là chuyển từ chương trình định hướng nội dung dạy học sang chương trình định hướng năng lực. Theo định hướng đổi mới giáo dục phát triển năng lực học sinh, thì giáo dục không chỉ đạt được mục tiêu về kiến thức, mà còn phát huy được các năng lực cho học sinh. Một trong những năng lực cần phải hình thành và phát triển cho học sinh đó là năng lực giải quyết vấn đề. Đổi mới phương pháp dạy học nói chung, phương pháp lên lớp nói riêng là việc làm quan trọng, nhằm đáp ứng nhu cầu của đổi mới chương trình và sách giáo khoa hiện hành, đồng thời từng bước nâng cao chất lượng dạy và học. Để làm được điều đó mỗi người giáo viên cần phải tìm tòi, sáng tạo trong từng hoạt động dạy học. Trong đó, hoạt động mở đầu bài học mặc dù chỉ chiếm từ 5 đến 7 phút, nhưng là hoạt động rất quan trọng trong sự thành công của một tiết dạy. Các hoạt động mở đầu bài học cần phù hợp với từng đối tượng, trình độ nhận thức của học sinh, giúp các em có hứng thú học tập, có đam mê với môn học. Lý luận dạy học hiện đại xem hứng thú là yếu tố có ý nghĩa to lớn, không chỉ trong quá trình dạy học mà cả đối với sự phát triển toàn diện, sự hình thành nhân cách của trẻ. Hứng thú là yếu tố dẫn tới tự giác, hứng thú và tự giác là hai yếu tố tâm lý đảm bảo tính tích cực độc lập, sáng tạo trong học tập. Ngược lại phong cách học tập tích cực độc lập, sáng tạo có ảnh hưởng đến sự phát triển hứng thú và tự giác. F.bruno cho rằng “hứng thú được hình thành qua việc tổ chức học tập như những hành động khám phá”. Theo E.P.Brounovt, “Một niềm hứng thú thực sự biểu hiện ở sự bền bỉ, kiên trì và sáng tạo trong việc hoàn thành các công tác độc lập dài hơn”. Nếu học sinh được độc lập quan sát, so sánh, phân tích, khái quát hóa các sự kiện, hiện tượng thì các em sẽ hiểu sâu sắc và hứng thú bộc lộ rõ mối quan hệ giữa tích cực học tập, hứng thú nhận thức (Một số vấn đề đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học cơ sở - Bộ Giáo dục và Đào tạo). Mở đầu bài học là một hoạt động học tập, nhằm tạo ra tình huống vấn đề học tập để huy động kiến thức kinh nghiệm hiện có của học sinh và nhu cầu tìm hiểu kiến thức mới, liên quan đến tình huống vấn đề học tập. Hoạt động này nhằm phát triển năng lực cho học sinh, phát triển năng lực tư duy nêu và giải quyết vấn đề. Khi thiết kế, người dạy cần tạo ra những tình huống, những vấn đề mà ở đó người học cần được huy động tất cả các kiến thức hiện có, những kinh nghiệm, vốn sống của 5
mình để cố gắng ghi nhận và giải quyết theo cách riêng của mình, cảm thấy thiếu hụt kiến thức thông tin để giải quyết. Trước kia, người ta thuần túy quan niệm phần mở đầu (mở bài) chỉ để vào bài mới. Ngày nay, ngoài chức năng đó, hoạt động này có tác dụng chính là nêu được vấn đề chính của bài học. Khai thác triệt để hoạt động này sẽ tạo điều kiện để giáo viên thực hiện tốt việc cải tiến phương pháp soạn giảng, học sinh có điều kiện chủ động tích cực tham gia vào quá trình học và tự học một cách tốt nhất thông qua cái đã biết - chưa biết, giữa lý thuyết - thực tiễn đời sống hàng ngày. 1.2 Cơ sở thực tiễn 1.2.1. Về học sinh Trong thực tế lớp học bao gồm đủ các học sinh từ khá, giỏi đến yếu, kém. Số học sinh khá, giỏi rất năng động, sáng tạo, tích cực học tập, tiếp thu bài tốt, tham gia nhiệt tình vào các hình thức khởi động bài học. Ngược lại học sinh yếu, kém lại rất lười học, tiếp thu bài học một cách thụ động, chưa có khả năng tham gia vào các hoạt động mở đầu bài học. Mức độ tiếp thu bài học của các em không đồng đều gây khó khăn cho việc chọn lựa các hoạt động phù hợp với trình độ của mỗi lớp. Có những hình thức mở đầu bài học tạo được nhiều hứng thú cho học sinh khá, giỏi, nhưng số học sinh yếu, kém lại không đủ khả năng tham gia tích cực, ngược lại có nhiều hình thức được sự hưởng ứng nhiệt tình của những học sinh yếu, kém, nhưng lại gây nhàm chán cho số học sinh khá, giỏi. 1.2.2. Về giáo viên Chương trình giáo dục phổ thông ở nước ta đã và đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học. Từ quan tâm việc học sinh học được cái gì đến quan tâm học sinh vận dụng được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó nhất thiết giáo viên phải thường xuyên đổi mới phương pháp dạy học. Trên thực tế tiến hành bằng biện pháp điều tra, khảo sát ở các trường: Trường THPT Diễn Châu 1, Trường THPT Diễn Châu 2, Trường THPT Diễn Châu 3, Trường THPT Diễn Châu 4, THPT Diễn Châu 5 cho thấy nhiều giáo viên đã xác định rõ việc cần thiết và mong muốn thực hiện đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học cũng như trong kiểm tra, dánh giá. Một số giáo viên đã vận dụng được các phương pháp – kỹ thuật dạy học tích cực nhưng nhìn chung hoạt động đổi mới phương pháp dạy học ở các môn trong nhà trường phổ thông nói chung và môn Giáo dục kinh tế và pháp luật nói riêng chưa thực sự mang lại hiệu quả cao. Về mặt phương pháp trong dạy học nói chung và dạy học Giáo dục kinh tế và pháp luật nói riêng, việc sử dụng phương pháp thuyết trình truyền thống là cần thiết nhưng sẽ hấp dẫn hơn nếu giáo viên kết hợp với đồ dùng trực quan, tài liệu tham khảo của các môn khoa học khác. Việc vận dụng kiến thức liên môn vào dạy Giáo dục kinh tế và pháp luật nhằm phát triển năng lực cho học sinh ở trường trung học phổ thông bằng cách sử dụng nội dung và phương pháp các bộ môn khác như Văn học, Lịch sử, âm nhạc... 6
Số giáo viên thường xuyên chủ động sáng tạo trong việc vận dụng kiến thức liên môn: Giáo dục kinh tế và pháp luật với Văn học, Lịch sử, âm nhạc... nhằm phát huy được năng lực tự học, năng lực giải quyết các tình huống thực tiễn cho học sinh khả năng vận dụng tri thức nhiều môn học chưa thực sự được quan tâm, chưa phổ biến. Vì vậy trong các tiết dạy – học Giáo dục kinh tế và pháp luật thường không thu hút và gây hứng thú đối với học sinh, nặng về cung cấp kiến thức, liệt kê đặc điểm và các nội dung kinh tế và pháp luật. Thực tế nhiều năm dự giờ đồng nghiệp tôi thấy được thực trạng như sau: - Giáo viên chỉ vào bài trực tiếp: Giới thiệu tên bài mới. - Tổ chức hoạt động trò chơi không ăn nhập với bài học. - Lựa chọn các tình huống không chọn lọc, nội dung qua đơn giản dẫn đến các em có thể trả lời được một cách dễ dàng với các câu hỏi đặt vấn đề đơn giản (vấn đề với câu hỏi: cái gì?). - Thời gian cho hoạt động này quá ít, vì chưa coi đó là một hoạt động học tập, chưa cho các em suy nghĩ, bày tỏ ý kiến của mình. - Cố gắng giảng giải chốt kiến thức ngay ở hoạt động này. 1.2.3. Cơ sở vật chất Trường lớp khang trang sạch đẹp, các phòng học đã được trang bị tivi, kết nối mạng lan thuận tiện cho quá trình dạy học. 1.3. Nguyên nhân của thực trạng 1.3.1. Nguyên nhân về phía giáo viên * Nguyên nhân khách quan - Đây là năm đầu tiên thực hiện chương trình môn Giáo dục kinh tế và pháp luật 10 trung học phổ thông mới, nội dung dài, nặng về lí thuyết cho nên giáo viên còn gặp khó khăn trong việc xây dựng kế hoạch dạy học, phân phối thời gian cho các hoạt động trong tiết dạy. - Do yêu cầu của kiểm tra thi cử còn nặng về lí thuyết nên giáo viên phải chạy đua trong tiết học để hoàn thành nội dung cho kịp thời gian. * Nguyên nhân chủ quan - Một số giáo viên bộ môn chưa chủ động trong việc học hỏi, tiếp thu phương pháp và kĩ năng dạy học tích cực để vận dụng vào quá trình giảng dạy. - Tâm lí giáo viên còn nặng về truyền thụ kiến thức ở hoạt động hình thành kiến thức mới, hoạt động mở đầu còn qua loa, chưa được chú trọng do sợ thiếu thời gián, “cháy” giáo án. 7
- Việc ứng dụng công nghệ thông tin của một số giáo viên còn hạn chế nên khó khăn trong đổi mới phương pháp thiết kế và dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh trong hoạt động mở đầu. - Mức độ nhận thức của học sinh không giống nhau trong một lớp học nên mức độ tiếp thu bài của các em không đồng đều, gây khó khăn cho việc chọn lựa các hoạt động phù hợp. Hoạt động dễ, sẽ gây nhàm chán cho số học sinh khá giỏi, còn các hoạt động khó, nâng cao lại làm cho học sinh yếu, kém không tiếp thu kịp. - Giáo viên chưa chú trọng hoặc chưa khai thác hiệu quả các hình thức mở đầu trong quá trình dạy học. Vì vậy không tạo được hứng thú cho học sinh, không nêu được vấn đề cho học sinh tư duy độc đáo và sáng tạo. Nội dung tiết dạy bị mờ nhạt ngay từ đầu, học sinh kém tập trung, hiệu quả tiết dạy không cao. 1.3.2. Nguyên nhân về phía học sinh - Nhiều học sinh có tâm lí học lệch, thiên về các môn khối nên các môn Giáo dục kinh tế và pháp luật chưa có sự đầu tư, chưa chuẩn bị bài chu đáo, dẫn đến tiết học thụ động. - Áp lực học tập từ nhiều bộ môn khác nhau trong cùng 1 buổi học nên khả năng tập trung, tư duy bị phân tán. II. MỘT SỐ GIẢI PHÁP TIẾN HÀNH HOẠT ĐỘNG MỞ ĐẦU TRONG PHẦN GIÁO DỤC KINH TẾ - MÔN GIÁO DỤC KINH TẾ VÀ PHÁP LUẬT 10. 2.1. Những yêu cầu chung Tự lĩnh hội kiến thức trên lớp là một trong những bước quan trọng nhất trong quá trình học tập của học sinh vì dưới sự hướng dẫn có phương pháp và kiểm tra chặt chẽ của giáo viên, học sinh có thể tiếp thu được những tri thức Giáo dục kinh tế và pháp luật cơ bản quan trọng nhất. Ngoài ra, với những nội dung phong phú và vận dụng linh hoạt các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực của giáo viên trên lớp thì khả năng tư duy, năng lực diễn đạt, kỹ năng thực hành… của học sinh mới được bộc lộ và có điều kiện để phát triển. Tiếp thu kiến thức kết hợp phát biểu ý kiến để nhận thức bài học Giáo dục kinh tế và pháp luật 10. Đây là một trong những hoạt động quan trọng để tiến hành hoạt động mở đầu bài học Giáo dục kinh tế và pháp luật 10 nhằm phát triển tư duy và phát huy tính tích cực của học sinh. Để đạt được những yêu cầu – mục tiêu của bài giảng, giáo viên cần tổ chức các hình thức mở đầu bài học và sử dụng sáng tạo hệ thống các câu hỏi trong sách giáo khoa, ngoài sách giáo khoa sao cho đúng nguyên tắc, phù hợp với yêu cầu từng bài, từng chương, phù hợp với đối tượng học sinh… Song song với việc đó, giáo viên cần xây dựng tình huống có vấn đề để học sinh luôn tự suy nghĩ, tự rút ra những kết luận trước các vấn đề giáo viên đưa ra. 8
Học sinh chú ý đi sâu tìm hiểu những điểm quan trọng, cơ bản theo sự hướng dẫn của giáo viên kết hợp với trả lời các câu hỏi liên quan đến bài học đó mà giáo viên và sách giáo khoa đã đặt ra. 2.2. Những điểm cần lưu ý khi tổ chức hoạt động mở đầu bài học. * Nhiệm vụ học tập trong hoạt động mở đầu cần đảm bảo rằng, học sinh không thể giải quyết trọn vẹn với kiến thức, kĩ năng cũ. * Tình huống, câu hỏi mở đầu chỉ có thể giải quyết một phần, hoặc phỏng đoán kết quả nhưng chưa lý giải được đầy đủ bằng kiến thức, kỹ năng cũ mà cần học thêm kiến thức, kỹ năng mới trong các hoạt động hình thành kiến thức và luyện tập để hoàn thiện, đặt ra được tình huống có vấn đề trong câu hỏi đưa ra. Vì vậy nên: - Không cần học sinh trả lời hết và đúng các câu hỏi trong hoạt động mở đầu. - Giáo viên không chốt kiến thức. - Học sinh không phải ghi kết quả trả lời các câu hỏi của hoạt động mở đầu. * Giáo viên cần - Coi hoạt động này là một hoạt động học tập, có mục đích, thời gian hoạt động và sản phẩm hoạt động. - Chuyển giao nhiệm vụ rõ ràng, cụ thể phù hợp với đối tượng học sinh, lựa chọn các tình huống những câu hỏi đắt giá, để giúp học sinh động não (vấn đề với câu hỏi lệnh: Tại sao?) - Bố trí thời gian thích hợp cho các em học tập, bày tỏ quan điểm, cũng như sản phẩm của hoạt động. 2.3. Một số giải pháp tổ chức các hình thức mở đầu trong dạy học Giáo dục kinh tế và pháp luật 10 phần Giáo dục kinh tế Mở đầu bài dạy là một trong những hoạt động quan trọng góp phần quyết định sự thất bại hay thành công của một tiết dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Qua quá trình trải nghiệm trực tiếp giảng dạy trên các lớp, chúng tôi đưa ra một số giải pháp tổ chức các hình thức mở đầu trong dạy học Giáo dục kinh tế và pháp luật 10 phần Giáo dục kinh tế nhằm phát triển năng lực cho học sinh như sau: 2.3.1. Giải pháp mở đầu bài học từ việc sử dụng hình ảnh Hình ảnh góp phần quan trọng tạo biểu tượng cho học sinh, cụ thể hoá các hiện tượng, là phương tiện trực quan có hiệu lực để hình thành các khái niệm, nội dung Giáo dục kinh tế quan trọng nhất, giúp cho học sinh dễ dàng nhận biết được nội dung bài học. Đặc biệt, nhiều hình ảnh còn có ý nghĩa trong việc giúp học sinh nhớ kỹ, hiểu sâu những kiến thức Giáo dục kinh tế mang tính trừu tượng. 9
Sử dụng hình ảnh phù hợp còn phát triển khả năng quan sát, trí tưởng tượng, tư duy và ngôn ngữ của học sinh. Sử dụng hình ảnh trong mở đầu bài học Giáo dục kinh tế và pháp luật phần Giáo dục kinh tế không những làm cho quá trình học tập thêm sinh động mà còn góp phần rèn luyện tư duy phân tích, kích thích tính ham hiểu biết của các em. Ngoài video, đóng vai thì hình ảnh cũng chính là phương tiện trực quan được sử dụng như là nguồn chủ yếu dẫn đến kiến thức mới trong môn Giáo dục kinh tế và pháp luật 10 phần Giáo dục kinh tế. Để kênh hình phát huy được hiệu quả, giáo viên nên sử dụng những hình ảnh rõ, trung thực, dễ quan sát, hình ảnh hài hòa, nhẹ nhàng, tạo cảm giác tâm lý an toàn, hứng khởi, tuyệt đối không dùng hình ảnh tạo cảm giác tâm lý xấu như: sợ sệt, ám ảnh, bạo lực. Ví dụ 1. Khi dạy Bài 1: Các hoạt động kinh tế cơ bản trong đời sống xã hội, tùy vào đặc điểm và đối tượng học sinh ở các lớp khác nhau do đó chúng tôi tiến hành mở đầu bài học bằng hình thức: sử dụng hình ảnh Giáo viên cho học sinh quan sát một số hình ảnh qua tivi như : hoạt động sản xuất nông nghiệp, hoạt động buôn bán hàng hóa ở chợ… những hình ảnh trên liên quan đến hoạt động kinh tế cơ bản nào? Giáo viên nhận xét và dẫn dắt học sinh vào bài mới. Ví dụ 2. Khi dạy bài 8: Tín dụng và vai trò của tín dụng trong đời sống, tùy vào đặc điểm và đối tượng học sinh ở các lớp khác nhau do đó chúng tôi tiến hành mở đầu bài học bằng hình thức: sử dụng hình ảnh Giáo viên cho học sinh quan sát một số hình ảnh qua tivi như: Người dân đang tham gia giao dịch ở ngân hàng, hoặc hình ảnh thẻ tín dụng ngân hàng…những hình ảnh trên liên quan đến nội dung nào ? Giáo viên nhận xét và dẫn dắt học sinh vào bài mới. 2.3.2. Giải pháp mở đầu bài học từ việc khai thác bài tập tình huống Dạy học tình huống là một phương pháp dạy học được tổ chức theo những tình huống có thực của cuộc sống, trong đó người học kiến tạo tri thức qua việc giải quyết các vấn đề có tính xã hội của việc học tập. Mở đầu bài học bằng tình huống sẽ giúp người học có cách nhìn sâu hơn và thực tiễn hơn về những vấn đề lí thuyết đã được học. Thông qua việc giải quyết tình huống, người học sẽ có điều kiện để vận dụng linh hoạt các kiến thức lí thuyết, hiểu rõ sâu hơn các khái niệm, mở rộng sự hiểu biết một cách sinh động, hấp dẫn mà không làm nặng nề khối lượng kiến thức của học sinh. Thông qua hình thức dạy học này sẽ góp phần nâng cao tính chủ động, sáng tạo của người học, không những vậy 10
nó còn góp phần gây hứng thú học tập qua quá trình tư duy, tranh luận tích cực với các bạn trong lớp. Đối với đặc thù của môn Giáo dục kinh tế và pháp luật 10, thì mở đầu bài học bằng khai thác tình huống là cần thiết và phù hợp, vì nó không chỉ giúp học sinh gắn nội dung bài học với thực tiễn mà còn bắt học sinh phải tư duy, vận dụng kiến thức của các môn học khác, của thực tiễn để giải quyết tình huống mà giáo viên đưa ra. Để khai thác tình huống một cách hiệu quả đòi hỏi người giáo viên phải đầu tư thời gian, trí tuệ để tiếp cận các nguồn thông tin khác nhau và xây dựng tình huống sát với nội dung bài học. Tình huống đưa ra phải phù hợp với đối tượng học sinh theo nhóm lớp. Đối với học sinh, để giải quyết tốt tình huống giáo viên đưa ra học sinh cần tích cực, chủ động, sáng tạo vận dụng kiến thức đã học và kiến thức thực tiễn để giải quyết tình huống một cách hiệu quả nhất. Ví dụ. Khi dạy bài 8: Tín dụng và vai trò của tín dụng trong đời sống, tùy vào đặc điểm và đối tượng học sinh ở các lớp khác nhau do đó chúng tôi tiến hành mở đầu bài học bằng hình thức: khai thác tình huống Giáo viên chiếu tình huống lên ti vi: Tình huống: D, T, M trao đổi về sự cần thiết phải có hoạt động tín dụng trong đời sống. D: Trong xã hội có người thừa vốn, có người thiếu vốn để sản xuất kinh doanh. Tín dụng sẽ giúp cho vốn đó được di chuyển từ người thừa vốn sang người thiếu vốn. Từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, đáp ứng nhu cầu về vốn cho sản xuất, kinh doanh. Ngoài ra, người dân cũng có thể vay mượn vốn để phát triển sản xuất, tạo thu nhập hoặc để mua sắm những hàng hóa tiêu dùng thiết yếu trong lúc chưa đủ tiền. T: Tín dụng quan trọng vì thông qua huy động vốn, nó có thể tập hợp nhiều nguồn vốn nhỏ lẻ lại thành một nguồn vốn lớn đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế. M: Tín dụng là hình thức những người có vốn sử dụng vốn để cho vay nhằm mục đích làm giàu cho bản thân. Giáo viên nêu câu hỏi 1/ tình huống trên đề cập đến nội dung nào? 2/ Em đồng tình với ý kiến của bạn nào trong tình huống trên? Vì sao? Học sinh trả lời câu hỏi theo ý kiến cá nhân Học sinh cả lớp nhận xét, bổ sung. Giáo viên kết luận và giới thiệu bài mới. 11
2.3.3. Giải pháp mở đầu bài học bằng phương pháp đóng vai Đóng vai là phương pháp tổ chức cho học sinh thực hành ( làm thử) một số cách ứng xử nào đó trong một tình huống giả định. Là phương pháp giảng dạy nhằm giúp học sinh suy nghĩ sâu sắc về một vấn đề bằng cách tập trung vào một sự kiện cụ thể mà các em quan sát được. Sử dụng phương pháp này trong dạy học sẽ giúp học sinh thực hành những kỹ năng ứng xử và bày tỏ thái độ trong môi trường trước khi thực hành trong thực tiễn. Thông qua phương pháp này sẽ phát huy được tính sáng tạo, khích lệ sự thay đổi hành vi của học sinh theo hướng tích cực, tạo ra hứng thú học tập cho học sinh… Trong môn Giáo dục kinh tế và pháp luật, việc sử dụng phương pháp đóng vai là cần thiết, phù hợp, bởi thông qua đó, học sinh sẽ được tái hiện những tình huống thực tiễn và giải quyết nó một cách đúng đắn, phù hợp với năng lực bản thân. Để sử dụng có hiệu quả phương pháp này trong dạy học, giáo viên cần cho học sinh tự lựa chọn tình huống và phân vai theo năng lực của học sinh. Có như vậy, mới phát huy được tính chủ động, sáng tạo của học trò. Ví dụ 1: Khi dạy bài 3: Thị trường, tùy vào đặc điểm và đối tượng học sinh ở các lớp khác nhau do đó chúng tôi tiến hành mở đầu bài học bằng hình thức: đóng vai. - Giáo viên cho học sinh đóng vai để mô phỏng hoạt động trao đổi, mua bán ở một cửa hàng hoặc tại một phiên chợ. - Học sinh thực hiện đóng vai. - Học sinh cả lớp theo dõi và trả lời các câu hỏi mà các bạn đưa ra từ tình huống đóng vai. - Giáo viên nhận xét, kết luận và hướng dẫn học sinh vào bài mới. Ví dụ 2: Khi dạy bài 7: Sản xuất kinh doanh và các mô hình sản xuất kinh doanh, tùy vào đặc điểm và đối tượng học sinh ở các lớp khác nhau do đó chúng tôi tiến hành mở đầu bài học bằng hình thức: đóng vai. - Giáo viên cho học sinh đóng vai để mô phỏng câu chuyện ở sách giáo khoa Giáo dục kinh tế và pháp luật 10 - trang 39 (Sách kết nối tri thức) - Học sinh thực hiện đóng vai. - Học sinh cả lớp theo dõi và trả lời các câu hỏi mà các bạn đưa ra từ tình huống đóng vai. - Giáo viên nhận xét, kết luận và hướng dẫn học sinh vào bài mới. 12
2.3.4. Giải pháp mở đầu bài học bằng câu hỏi nêu vấn đề Dạy học nêu vấn đề là một trong những phương pháp dạy học mà ở đó giáo viên là người tạo ra tình huống có vấn đề, tổ chức học sinh phát hiện vấn đề, học sinh tích cực, chủ động, tự giác giải quyết vấn đề thông qua đó mà lĩnh hội tri thức, kĩ năng, kĩ xảo nhằm đạt được mục tiêu dạy học. Phương pháp này sẽ giúp góp phần tích cực vào việc rèn luyện tư duy phê phán, tư duy sáng tạo cho học sinh. Trên cơ sở vốn kiến thức và kinh nghiệm đã có học sinh sẽ xem xét, đánh giá dưới nhiều góc độ khác nhau. Thông qua phương pháp học này sẽ giúp học sinh phát triển được khả năng tìm tòi dưới nhiều góc độ khác nhau. Trong môn học Giáo dục kinh tế và pháp luật, việc sử dụng phương pháp dạy học nêu vấn đề là cần thiết, bởi thông qua đó học sinh không chỉ rèn luyện được tư duy sáng tạo, tư duy phê phán, mà còn giúp học sinh phát hiện được vấn đề từ đó chủ động, tích cực lĩnh hội những kiến thức từ vấn đề mà giáo viên đưa ra. Để sử dụng phương pháp này hiệu quả, đòi hỏi giáo viên phải đầu tư nhiều thời gian và công sức, có năng lực sư phạm tốt để tạo ra nhiều tình huống gợi vấn đề, hướng dẫn học sinh tìm tòi để phát hiện và giải quyết vấn đề. Ví dụ. Khi dạy bài 9: Dịch vụ tín dụng, tùy vào đặc điểm và đối tượng học sinh ở các lớp khác nhau do đó chúng tôi tiến hành mở đầu bài học bằng hình thức: nêu vấn đề. - Giáo viên cho học sinh xem phóng sự từ ti vi “ Cạm bẫy ngọt ngào của tín dụng đen” . - Học sinh theo dõi phóng sự và trả lời câu hỏi giáo viên đưa ra từ vấn đề “ Cạm bẫy ngọt ngào của tín dụng đen” - Học sinh cả lớp tranh luận, nhận xét, bổ sung. - Giáo viên nhận xét, kết luận và hướng dẫn học sinh vào bài mới. 2.3.5. Giải pháp mở đầu bài học bằng phương pháp trò chơi Trò chơi trong học tập là hoạt động được các học sinh thích thú tham gia. Vì vậy, nó có khả năng lôi kéo sự chú ý và khơi dậy được hứng thú học tập của học sinh. Ngoài mục đích đó, trò chơi còn có thể ôn tập kiến thức cũ đồng thời dẫn dắt các em vào các hoạt động tìm kiếm tri thức mới một cách tự nhiên, nhẹ nhàng. Hoặc có trò chơi giúp các em vận động được tay chân khiến cho cơ thể tỉnh táo, giảm bớt những áp lực tâm lý do những tiết học trước gây ra. Ngoài tác dụng truyền thụ kiến thức cho học sinh, nó còn giúp các em hình thành nhân cách khiến cho các em vui vẻ, nhanh nhẹn, cởi mở, tiếp thu bài học một cách tư nhiên, tự giác, tích cực. Trò chơi học tập còn tạo không khí vui tươi, hồn nhiên, nhẹ nhàng, sinh động trong giờ học. Giúp cho đặc thì bộ môn Giáo dục kinh tế và pháp luật bớt đi sự khô khan, căng thẳng, giúp các em ghi nhớ kiến thức lí thuyết, thấu hiểu bài học một 13
cách nhanh nhất, giúp các em tiếp thu tri thức một cách tích cực và tự giác. Từ đó bồi dưỡng các em lòng say mê, yêu thích môn Giáo dục kinh tế và pháp luật. Sử dụng trò chơi trong học tập ở các môn học nói chung, và trong môn Giáo dục kinh tế và pháp luật nói riêng là một trong những phương pháp nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Việc sử dụng trò chơi trong học tập mang lại hiệu quả cao trong hoạt động giáo dục. Yêu cầu khi tổ chức trò chơi: Lớp học vui vẻ, sôi động nhưng tránh gây ồn ào thái quá, ảnh hưởng đến những lớp học xung quanh. Ví dụ 1. Khi dạy bài 6: Thuế, tùy vào đặc điểm và đối tượng học sinh ở các lớp khác nhau do đó chúng tôi tiến hành mở đầu bài học bằng hình thức: Trò chơi. - Giáo viên nêu tên trò chơi và phổ biến luật chơi. - Học sinh lắng nghe và tham gia chơi. - Học sinh cả lớp theo dõi và nhận xét phần chơi của các bạn trong lớp. - Giáo viên nhận xét, kết luận và hướng dẫn học sinh vào bài mới. Ví dụ 2. Khi dạy bài 5: Ngân sách nhà nước, tùy vào đặc điểm và đối tượng học sinh ở các lớp khác nhau do đó chúng tôi tiến hành mở đầu bài học bằng hình thức: Trò chơi. - Giáo viên nêu tên trò chơi và phổ biến luật chơi. - Học sinh lắng nghe và tham gia chơi. - Học sinh cả lớp theo dõi và nhận xét phần chơi của các bạn trong lớp. - Giáo viên nhận xét, kết luận và hướng dẫn học sinh vào bài mới. 2.3.6. Giải pháp mở đầu bài học bằng video Sử dụng video trong dạy học Giáo dục kinh tế và pháp luật nói chung và sử dụng video trong hoạt động mở đầu bài học nói riêng, giúp học sinh dễ dàng lĩnh hội được tri thức qua những hình ảnh, âm thanh sống động. Từ hoạt động mở đầu, học sinh bước vào bài mới với trí tò mò, sự hào hứng và tinh thần phấn chấn. Việc học tập trở nên nhẹ nhàng, hấp dẫn, hình thành động cơ, thái độ học tập tích cực cho học sinh. Đây chính là phương tiện thuận lợi cung cấp kiến thức, thông tin một cách sinh động và trực quan, góp phần bổ sung và cụ thể hoá kiến thức, giáo dục tư tưởng, tình cảm, đạo đức, phát triển toàn diện học sinh. Ví dụ 1. Khi giảng dạy bài 4: Cơ chế thị trường , tùy vào đặc điểm và đối tượng học sinh ở các lớp khác nhau do đó chúng tôi tiến hành mở đầu bài học bằng hình thức: video. 14
- Giáo viên cung cấp một đoạn video có nội dung liên quan đến bài học. - Yêu cầu học sinh rút ra nội dung, vấn đề, từ video . - Giáo viên nhận xét, kết luận và dẫn dắt vào bài học. Ví dụ 2. Khi giảng dạy bài 7: Sản xuất kinh doanh và các mô hình sản xuất kinh doanh, tùy vào đặc điểm và đối tượng học sinh ở các lớp khác nhau do đó chúng tôi tiến hành mở đầu bài học bằng hình thức: video. - Giáo viên cung cấp một đoạn video có nội dung liên quan đến bài học. - Yêu cầu học sinh rút ra nội dung, vấn đề, từ video . - Giáo viên nhận xét, kết luận và dẫn dắt vào bài học. 2.3.7. Giải pháp mở đầu bài học từ việc vận dụng kiến thức liên môn Trong phần Giáo dục kinh tế , nội dung bài học thường gây khó khăn cho các em học sinh do kiến thức mang tính lí luận cao . Vì vậy việc sử dụng kiến thức âm nhạc là các bài hát có nội dung liên quan đến phần kinh tế trong thực tế sẽ giúp cho học sinh dễ dàng hình dung được kiến thức bài học, từ đó tạo hứng thú cho học sinh, giúp học sinh hăng say học tập và nghiên cứu khoa học. Mặt khác, sử dụng tài liệu âm nhạc trong dạy học Giáo dục kinh tế và pháp luật 10 góp phần phát triển cho học sinh thói quen và kỹ năng tự làm việc với tài liệu phục vụ cho bài học, phát huy năng lực tự học cho học sinh. Ví dụ 1. Khi giảng dạy bài 2: Các chủ thể của nền kinh tế, tùy vào đặc điểm và đối tượng học sinh ở các lớp khác nhau do đó chúng tôi tiến hành mở đầu bài học bằng hình thức: vận dụng kiến thức liên môn. - Giáo viên cho học sinh nghe bài hát có nội dung liên quan đến bài học. - Giáo viên nêu câu hỏi, học sinh nghe và trả lời câu hỏi của giáo viên. - Giáo viên nhận xét, kết luận và dẫn dắt vào bài học. Ví dụ 2. Khi giảng dạy bài 6: Thuế, tùy vào đặc điểm và đối tượng học sinh ở các lớp khác nhau do đó chúng tôi tiến hành mở đầu bài học bằng hình thức: vận dụng kiến thức liên môn. - Giáo viên cho học sinh nghe bài hát có nội dung liên quan đến bài học. - Giáo viên nêu câu hỏi, học sinh nghe và trả lời câu hỏi của giáo viên. - Giáo viên nhận xét, kết luận và dẫn dắt vào bài học. 15
2.4. Các bước tiến hành. Bước 1: Giáo viên nêu câu hỏi, chiếu hình ảnh, cho nghe nhạc, nêu vấn đề, xem vi deo, nêu bài tập tình huống, cho học sinh xem kịch hoặc tổ chức trò chơi rồi mới nêu yêu cầu để học sinh suy nghĩ. Bước 2: Học sinh có thể hoạt động độc lập, hoặc thảo luận cặp đôi trong 2 phút. Bước 3: Học sinh trả lời ý kiến của mình, học sinh khác bổ sung, bày tỏ quan điểm của mình (2-3 phút). Bước 4: Giáo viên không chốt kiến thức mà dẫn vào bài mới Ví dụ: Để hiểu và trả lời đầy đủ chính xác câu hỏi trên chúng ta đi vào bài mới. Bước 5: Trong phần hình thành kiến thức hoặc phần luyện tập học sinh sẽ trả lời đầy đủ được câu hỏi, giải quyết được vấn đề nêu trên. III. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM VỀ TỔ CHỨC CÁC HÌNH THỨC MỞ ĐẦU TRONG DẠY HỌC PHẦN GIÁO DỤC KINH TẾ - MÔN GIÁO DỤC KINH TẾ VÀ PHÁP LUẬT 10. 3.1. Mục đích thực nghiệm. Tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm mục đích xác định tính khả thi của việc tổ chức hình thức mở đầu bài học trong dạy học phần kinh tế trong môn Giáo dục kinh tế và pháp luật 10, nhằm phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông. Tìm ra thuận lợi, khó khăn khi thực hiện tổ chức các hình thức mở đầu trong dạy học phần Giáo dục kinh tế nhằm phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông và rút ra các bài học kinh nghiệm. Kết quả thực nghiệm thu được là bằng chứng đáng tin cậy để chúng tôi khẳng định việc tổ chức các hình thức mở đầu trong dạy học phần Giáo dục kinh tế nói riêng và trong môn Giáo dục kinh tế và pháp luật 10 nói chung nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy và học hiện nay ở trường trung học phổ thông là cần thiết. Bồi dưỡng học sinh phương pháp tự học, hình thành khả năng học tập suốt đời, tập duyệt cho học sinh biết phát hiện, đặt ra và giải quyết những vấn đề gặp phải trong học tập, trong cuộc sống cá nhân, gia đình và cộng đồng. 3.2. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm * Tại trường trung học phổ thông A nơi tôi công tác Đề tài này chúng tôi tiến hành thực nghiệm tại Trường trung học phổ thông A. Tổ chức hoạt động mở đầu bài học với các kĩ thuật, phương pháp dạy học tích cực ở nhiều khối, lớp; chú ý tới phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh. Trong năm học 2022 – 2023, chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm tổ chức hoạt động mở đầu bài học nhằm phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh, trải 16
nghiệm ở tất cả các lớp trực tiếp giảng dạy như :10c3, 10c5, 10c6, 10c8 và các lớp đối chứng như 10c2, 104, 10c7. *Tại các Trường trung học phổ thông khác Thông qua Ban Giám hiệu nhà trường, buổi sinh hoạt chuyên môn chúng tôi đã trao đổi phương pháp và kĩ thuật dạy học, tổ chức các hình thức khởi động nhằm phát triển năng lực, phẩm chất cho học sinh. Đồng nghiệp đã tiến hành thực nghiệm tại một số lớp ở một số trường bạn. 3.3. Nội dung thực nghiệm 3.3.1. Yêu cầu chung Đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất môn Giáo dục kinh tế và pháp luật 10 - phần Giáo dục kinh tế trong nhà trường trung học phổ thông nhằm hình thành, phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác; năng lực tự học, sáng tạo, phát hiện và giải quyết vấn đề; năng lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông… và phẩm chất cho học sinh trong quá trình tổ chức hoạt động mở đầu bài học như: Phẩm chất nhân ái và khoan dung, chăm học, chăm làm, trung thực và trách nhiệm của mỗi học sinh. Tiến hành thực hiện trải nghiệm phương pháp này cũng góp phần tìm ra biện pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả giảng dạy và giáo dục học sinh ở nhà trường nói chung, trường trung học phổ thông nói riêng. 3.3.2. Thời gian Căn cứ vào kế hoạch dạy học của bộ môn, đặc điểm của từng bài mà giáo viên có thể linh động vận dụng để thực hiện. Đề tài này chúng tôi tiến hành tổ chức hoạt động mở đầu bài học cho học sinh ở mỗi tiết dạy từ 5 đến 7 phút. 3.4. Phương pháp Ở các lớp thực nghiệm mở đầu bài học, tùy thuộc vào đối tượng và năng lực của học sinh ở các lớp, chúng tôi vận dụng ở các mức độ nhận thức khác nhau để hình thành năng lực và phẩm chất cho các em. - Mức độ nhận biết: Dùng phương pháp thuyết trình kết hợp với khai thác hình ảnh, thông tin khác, sử dụng công nghệ thông tin… - Mức độ thông hiểu: Dùng phương pháp thuyết trình kết hợp với nêu vấn đề, trao đổi, đàm thoại… - Mức độ vận dụng: Sử dụng phương pháp phân tích, so sánh, trao đổi đàm thoại, liên hệ thực tiễn, rút ra được nội dung của bài học, gắn nội dung bài học với thực tiễn. Ở các lớp đối chứng, chủ yếu tiền hành hoạt động mở đầu bài học theo phương pháp truyền thống, ít đổi mới. 17
3.5. Thiết kế và tổ chức hoạt động mở đầu bài học có hiệu quả nhằm nâng cao phẩm chất và năng lực cho học sinh 3.5.1. Một số giáo án thực nghiệm Thực nghiệm tổ chức hoạt động mở đầu bài học cho học sinh như sau: 3.5.1.1. Sử dụng hình ảnh để mở đầu bài học Bài 1: Các hoạt động kinh tế cơ bản trong đời sống xã hội a. Mục tiêu: Khai thác vốn sống, trải nghiệm của bản thân học sinh về các hoạt động kinh tế trong đời sống xã hội, tạo hứng thú và những hiểu biết ban đầu của học sinh về bài học mới. b. Tổ chức thực hiện Chuyển giao nhiệm vụ học tập - Giáo viên chiếu cho học sinh quan sát một số hình ảnh hình ảnh Giáo viên nêu câu hỏi Các em chỉ rõ mối quan hệ giữa các hoạt động trong 3 hình ảnh trên? Thực hiện nhiệm vụ học tập - Học sinh cùng nhau quan sát hình ảnh, làm việc cá nhân: Suy nghĩ và trả lời câu hỏi giáo viên đặt ra. - Trong quá trình học sinh làm việc, giáo viên theo dõi, phát hiện các học sinh chưa tìm được câu trả lời để kịp thời hỗ trợ học sinh tìm được các hoạt động của nền kinh tế. Báo cáo, thảo luận - Học sinh xung phong trình bày ý kiến của mình. - Học sinh nhận xét và bổ sung. 18
Kết luận, nhận định - Giáo viên nhận xét phần trả lời của một số học sinh. - Giáo viên kết luận và hướng dẫn học sinh vào bài học – Bài 1: Các hoạt động kinh tế cơ bản trong đời sống xã hội. c. Kết quả * Về phía học sinh: - Học sinh bước vào giờ học với tâm thế hứng khởi, khám phá bài mới thông qua các hình ảnh tạo nên bức tranh phong phú về các hoạt động kinh tế. - Bước đầu có sự tư duy liên kết các hình ảnh để làm quen với các khái niệm mới: sản phẩm (hữu hình, vô hình); hoạt động sản xuất, hoạt động phân phối, trao đổi. - Hình thành năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế. - Hình thành phẩm chất yêu sản phẩm của lao động, qúy trọng sức lao động của xã hội nói chung, của bố mẹ mình nói riêng, từ đó biết yêu lao động, yêu nước. * Về phía giáo viên Giáo viên thông qua báo cáo, thảo luận và ý kiến của học sinh dẫn dắt học sinh vào bài học trong tâm thế chủ động, hứng khởi để khám phá kiến thức của bài học. 3.5.1.2. Sử dụng bài tập tình huống để mở đầu bài học Bài 8: Tín dụng và vai trò của tín dụng trong đời sống a. Mục tiêu: Khai thác vốn sống, trải nghiệm của bản thân học sinh về chủ đề tín dụng và vai trò của tín dụng trong đời sống, tạo hứng thú và những hiểu biết ban đầu của học sinh về chủ đề bài học mới. b. Tổ chức thực hiện Chuyển giao nhiệm vụ Giáo viên chiếu tình huống lên ti vi Tình huống: D, T, M trao đổi về sự cần thiết phải có hoạt động tín dụng trong đời sống. D: Trong xã hội có người thừa vốn, có người thiếu vốn để sản xuất kinh doanh. Tín dụng sẽ giúp cho vốn đó được di chuyển từ người thừa vốn sang người thiếu vốn. Từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, đáp ứng nhu cầu về vốn cho sản xuất, kinh doanh. Ngoài ra, người dân cũng có thể vay mượn vốn để phát triển sản xuất, tạo thu nhập hoặc để mua sắm những hàng hóa tiêu dùng thiết yếu trong lúc chưa đủ tiền. T: Tín dụng quan trọng vì thông qua huy động vốn, nó có thể tập hợp nhiều nguồn vốn nhỏ lẻ lại thành một nguồn vốn lớn đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế. 19
M: Tín dụng là hình thức những người có vốn sử dụng vốn để cho vay nhằm mục đích làm giàu cho bản thân. Giáo viên nêu câu hỏi 1. tình huống trên đề cập đến nội dung nào? 2. Em đồng tình với ý kiến của bạn nào trong tình huống trên? Vì sao? Thực hiện nhiệm vụ - Học sinh làm việc cá nhân để trả lời câu hỏi mà giáo viên đưa ra. Báo cáo thảo luận - Học sinh trả lời theo ý kiến cá nhân. - Các học sinh khác chủ động tìm hiểu, góp ý, bổ sung hoàn thiện Kết luận nhận định - Giáo viên nhận xét, đánh giá về quá trình thực hiện nhiệm vụ của học sinh. - Giáo viên kết luận, hướng dẫn học sinh vào bài. c. Kết quả *Về phía học sinh - Từ tình huống cho trước của giáo viên, học sinh vào bài bằng cách đặt tình huống và tiếp nhận các quan điểm khác nhau của các nhân vật trong cuộc tranh luận. Học sinh buộc phải nỗ lực chú ý đến câu chữ thể hiện suy nghĩ quan điểm của mỗi nhân vật, huy động vốn hiểu biết của mình về chủ đề thảo luận để đưa ra ý kiến riêng trong 1 quỹ thời gian ngắn…. Điều này thu hút sự chăm chú của học sinh, kích thích năng lực tư duy độc lập và năng lực giải quyết vấn đề từ đó hình thành phẩm chất chăm chỉ, kỹ năng đưa ra quyết định khi giáo viên cần có câu trả lời. - Nếu đưa ra câu trả lời đúng, các em tự tin, phấn chấn, đam mê, yêu thích tìm hiểu kiến thức mới; nếu câu trả lời sai – học sinh sẽ phải tự ý thức mình cần phải nâng cao vốn kiến thức từ bài học… từ phản ứng tâm lý tích cực này mà các khái niệm về “tín dụng, vai trò của tín dụng” được hình thanhg trong nhận thức của các em. *Về phía giáo viên Sẵn sàng đối diện với câu trả lời của học sinh từ nhiều cách suy nghĩ và nhận thức khác nhau: khen, chê, động viên, khích lệ học sinh đúng mực tạo được không khí phấn khởi, thích thú tìm hiểu kiến thức mới mở ra cho các em sự tin yêu vào chủ trương, đường lối phát triển kinh tế của Đảng, pháp luật về tín dụng của nhà nước, tin vào bản chất ưu việt của tín dụng đối với người dân và đối với nền kinh tế đất nước. Từ tâm thế tích cực đó, giáo viên cùng học sinh khám phá kiến thức mới qua các hoạt động tiếp theo của bài học. 20