Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Phát triển các năng lực Toán học cho học sinh lớp 10 - THPT thông qua tổ chức các câu lạc bộ Toán học

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:79

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Phát triển các năng lực Toán học cho học sinh lớp 10 - THPT thông qua tổ chức các câu lạc bộ Toán học" nhằm nghiên cứu cách tổ chức, hình thức, quy mô, nội dung, chủ đề sinh hoạt của câu lạc bộ liên quan đến kiến thức môn Toán trong chương trình THPT 2018, giúp HS nắm được kiến thức toán trong chương trình cũng như ý nghĩa toán học trong đời sống, qua đó phát triển các năng lực: năng lực tư duy và lập luận toán học, năng lực mô hình học toán học, năng lực giải quyết vấn đề toán học, năng lực giao tiếp toán học, năng lực sử dụng các công cụ và phương tiện học toán.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Phát triển các năng lực Toán học cho học sinh lớp 10 - THPT thông qua tổ chức các câu lạc bộ Toán học

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: PHÁT TRIỂN CÁC NĂNG LỰC TOÁN HỌC CHO HỌC SINH LỚP 10 - THPT THÔNG QUA TỔ CHỨC CÁC CÂU LẠC BỘ TOÁN HỌC LĨNH VỰC: TOÁN HỌC Nghệ An, tháng 5 năm 2024 1
SỞ GD&ĐT NGHỆ AN TRƯỜNG THPT QUỲNH LƯU 3 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: PHÁT TRIỂN CÁC NĂNG LỰC TOÁN HỌC CHO HỌC SINH LỚP 10 - THPT THÔNG QUA TỔ CHỨC CÁC CÂU LẠC BỘ TOÁN HỌC LĨNH VỰC: TOÁN HỌC Người thực hiện: Hồ Thị Lý Tổ bộ môn: Toán-Tin Số điện thoại: 0962257884 Nghệ An, tháng 5 năm 2024
MỤC LỤC Nội dung Trang Phần I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1 1. Lý do chọn đề tài SKKN 1 2. Mục đích nghiên cứu 2 3. Đối tượng nghiên cứu 3 4. Giả thuyết khoa học 3 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 3 6. Phương pháp nghiên cứu 3 7. Đóng góp và tính mới của Đề tài 3 Phần II. Nội dung nghiên cứu 4 Chương I. Cơ sở lý luận và thực tiễn 4 I. Cơ sở lý luận 4 1.1. Năng lực toán học 4 1.2. Vai trò của hoạt động tổ chức câu lạc bộ 5 1.3. Một số hình thức tổ chức câu lạc bộ Toán 7 1.4. Một số phương pháp tổ chức Câu lạc bộ Toán 8 II. Cơ sở thực tiễn 9 2.1. Thực trạng trải nghiệm câu lạc bộ của học sinh 9 2.2. Thực trạng tổ chức câu lạc bộ của giáo viên 10 2.3. Nguyên nhân của thực trạng 12 Chương II. Các giải pháp tổ chức hoạt động câu lạc bộ Toán học 13 nhằm phát triển các năng lực Toán học 2.1. Một số định hướng tổ chức câu lạc bộ Toán học trong trường phổ 13 thông 2.2. Các giải pháp tổ chức câu lạc bộ Toán học theo chủ đề. 14 2.2.1. Giải pháp 1: Tổ chức câu lạc bộ Toán học chủ đề “ Tổ hợp và 14 xác suất” 2.2.2. Giải pháp 2: Tổ chức câu lạc bộ Toán học chủ đề “Hàm số, đồ thị và ứng dụng” 21 2.2.3. Giải pháp 3: Tổ chức câu lạc bộ Toán học chủ đề “Thiết kế sơ đồ tư duy các sản phẩm Toán học” 27
2.2.4. Giải pháp 4: Tổ chức câu lạc bộ Toán học “ Sử dụng phần mềm GeoGebra thiết kế các sản phẩm Toán học ” 31 2.2.5. Giải pháp 5: Tổ chức câu lạc bộ Toán học chủ đề “Phương pháp 36 tọa độ trong mặt phẳng” Chương III. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất 42 3.1. Mục đích khảo sát 42 3.2. Nội dung và phương pháp khảo sát 42 3.3. Đối tượng khảo sát 43 3.4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp 43 đã đề xuất Chương IV. Thực nghiệm sư phạm 46 4.1. Mục đích thực nghiệm 46 4.2. Nhiệm vụ thực nghiệm 46 4.3. Đối tượng thực nghiệm 46 4.4. Quy trình thực nghiệm 4.5. Nội dung thực nghiệm sư phạm 47 4.6. Kết quả thực nghiệm sư phạm 48 Phần III. Kết luận 51 I. Ý nghĩa của Đề tài II. Các kiến nghị, đề xuất Tài liệu tham khảo 52 Phụ lục
NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG ĐỀ TÀI SKKN Viết tắt Viết đầy đủ GD Giáo dục GD & ĐT Giáo dục và đào tạo PT Phổ thông THPT Trung học phổ thông DH Dạy học PPDH Phương pháp dạy học GV Giáo viên HS Học sinh CLB Câu lạc bộ TN Thực nghiệm ĐC Đối chứng TNSP Thực nghiệm sư phạm SGK Sách giáo khoa CNTT Công nghệ thông tin
Phần I. ÐẶT VẤN ÐỀ 1. Lý do chọn đề tài SKKN Nghị quyết số 29-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế nêu rõ mục tiêu tổng quát của giáo dục và đào tạo là giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; yêu gia đình, yêu Tổ quốc, yêu đồng bào; sống tốt và làm việc hiệu quả. Chương trình giáo dục phổ thông mới được ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26 tháng 12 năm 2018 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo được xây dựng theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, tạo môi trường học tập và rèn luyện giúp người học tích lũy được kiến thức phổ thông vững chắc, biết vận dụng hiệu quả kiến thức vào đời sống. Theo đó, trong tổ chức dạy học cần hình thành và phát triển cho học sinh 10 năng lực cốt lõi, đó là năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực ngôn ngữ, năng lực tính toán, năng lực tìm hiểu tự nhiên và xã hội, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực thẩm mỹ, năng lực thể chất. Nhằm đáp ứng yêu cầu của việc thực hiện Chương trình GDPT 2018, thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện học sinh, nhà trường cần phải tăng cường giáo dục các em ngoài giờ lên lớp. Trong khi đó, do khuôn khổ giờ học trên lớp, các em không bộc lộ, phát triển được hết năng khiếu của mình. Chính vì vậy, việc tổ chức các câu lạc bộ (CLB) trong nhà trường nói chung và CLB Toán học nói riêng nhằm tạo sân chơi cho các em, đạt được mục tiêu giáo dục các em phát triển toàn diện. Câu lạc bộ Toán học là môi trường thuận lợi để các em rèn luyện bản thân, bồi dưỡng năng lực tổng hợp, năng lực thực tiễn, khả năng sáng tạo và phẩm chất cá tính, thể hiện mình và phục vụ cho xã hội. Tổ chức và phát triển CLB Toán học trong trường học chính là việc rèn luyện và phát triển phẩm chất năng lực cũng như các kĩ năng sống, tạo điều kiện để học sinh tận dụng và phát huy những khả năng tiềm ẩn của mình. Xuất phát từ những lý do trên, tôi xin được chọn đề tài sáng kiến kinh nghiệm là: “Phát triển các năng lực Toán học cho học sinh lớp 10 - THPT thông qua tổ chức các câu lạc bộ Toán học” 2. Mục đích nghiên cứu: - Nghiên cứu cách tổ chức, hình thức, quy mô, nội dung, chủ đề sinh hoạt của câu lạc bộ liên quan đến kiến thức môn Toán trong chương trình THPT 2018, giúp HS nắm được kiến thức toán trong chương trình cũng như ý nghĩa toán học trong đời sống, qua đó phát triển các năng lực: năng lực tư duy và lập luận toán học, năng 1
lực mô hình học toán học, năng lực giải quyết vấn đề toán học, năng lực giao tiếp toán học, năng lực sử dụng các công cụ và phương tiện học toán. 3. Đối tượng nghiên cứu - Học sinh lớp 10 THPT; Giáo viên giảng dạy môn toán bậc THPT. 4. Giả thuyết khoa học Nếu đề xuất và thực hiện đồng bộ các giải pháp có cơ sở khoa học, có tính khả thi này trong hoạt động CLB Toán học thì có thể góp phần đáng kể trong việc phát triển các năng lực toán học cho học sinh. 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu lý luận về các năng lực Toán học của HS. - Khảo sát, đánh giá thực trạng tổ chức các CLB Toán học theo chủ đề Toán lớp 10 theo hướng phát triển năng lực cho HS. - Đề xuất các giải pháp phát triển năng lực Toán học cho học sinh lớp 10 thông qua tổ chức CLB Toán học. 5.2. Phạm vi nghiên cứu - Đề tài nghiên cứu chương trình lớp 10 mới hiện hành bậc THPT. - Khảo sát thực trạng và thực nghiệm ở Trường THPT Quỳnh Lưu 3, THPT Quỳnh Lưu 2, THPT Quỳnh Lưu 1. - Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 6 năm 2023 đến tháng 5 năm 2024. 6. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lý luận - Phương pháp điều tra - Phương pháp thực nghiệm sư phạm - Phương pháp thống kê toán học 7. Đóng góp và tính mới của Đề tài - Hệ thống hóa được một số vấn đề lý luận về các năng lực Toán học theo chương trình GDPT 2018. - Khảo sát, phân tích đánh giá, khái quát thực trạng nhận thức của giáo viên Toán và học sinh về việc phát triển các năng lực toán học cho học sinh THPT và thực trạng tổ chức CLB Toán học trong trường phổ thông. 2
- Hệ thống lại các hình thức tổ chức CLB Toán học trong nhà trường đã triển khai. - Đề xuất được một số giải pháp trong công tác quản lý về tổ chức CLB nhằm phát triển các năng lực toán học cho học sinh THPT. - Thiết kế được một số mô hình CLB Toán học theo các chủ đề liên quan đến kiến thức Toán học lớp 10 và kiến thức liên quan. 3
Phần II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Chương I. Cơ sở lý luận và thực tiễn I. Cơ sở lý luận 1.1. Năng lực toán học Theo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, “ năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí… thực hiện thành công một hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong điều kiện cụ thể”. Phát triển năng lực là phát triển những khả năng hoàn thành nhiệm vụ đặt ra, phát triển nhân cách, trong đó tính tích cực của hoạt động và giao lưu của cá nhân đóng vai trò quyết định. Phát triển sự kiên trì học tập, rèn luyện và tích lũy kinh nghiệm của bản thân trong hoạt động thực tiễn. Phát triển khả năng thực hiện thành công hoạt động trong bối cảnh nhất định nhờ sự huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng để phát triển năng lực chung cũng như năng lực đặc thù của học sinh. Ngoài nhóm năng lực chung như: Năng lực tự học, tự giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo, năng lực quản lý, năng lực giao tiếp, năng lực hợp tác, năng lực sử dụng ngôn ngữ, năng lực tính toán thì thông qua chương trình môn Toán, học sinh cần hình thành và phát triển được năng lực toán học. Năng lực toán học bao gồm các thành tố cốt lõi sau: * Năng lực tư duy và lập luận toán học: - Thực hiện được các thao tác tư duy như: so sánh, phân tích, tổng hợp, đặc biệt hóa, khái quát hóa, tương tự, quy nạp, diễn dịch. - Chỉ ra được những chứng cứ, lý lẽ và biết lập luận hợp lý trước khi kết luận. - Giải thích hoặc điều chỉnh được cách thức giải quyết vấn đề về phương diện toán học. * Năng lực mô hình hóa toán học: - Xác định được mô hình toán học (Gồm công thức, phương trình, bảng biểu, đồ thị …) cho tình huống xuất hiện trong bài toán thực tiễn. - Giải quyết được những vấn đề toán học trong mô hình được thiết lập. - Thể hiện và đánh giá được lời giải trong ngữ cảnh thực tế và cải tiến được mô hình nếu cách giải quyết không phù hợp. * Năng lực giải quyết vấn đề toán học: - Nhận biết, phát hiện được vấn đề cần giải quyết trong môn toán. - Lựa chọn, đề xuất được cách thức, phương pháp giải quyết vấn đề. 4
- Sử dụng được các kiến thức, kỹ năng toán học tương thích ( bao gồm các công cụ và thuật toán) để giải quyết các vấn đề đặt ra. - Đánh giá được giải pháp đề ra và khái quát hóa được cho vấn đề tương tự. *Năng lực giao tiếp toán học: - Nghe hiểu, đọc hiểu và ghi chép được các thông tin toán học cần thiết được trình bày dưới dạng văn bản toán học hay do người khác nói hoặc viết ra. - Trình bày, diễn đạt (nói hoặc viết) được các \\\\\nội dung, ý tưởng, giải pháp toán học trong sự tương tác với người khác. - Sử dụng hiệu quả ngôn ngữ toán học (chữ số, chữ cái, biểu đồ, đồ thị, liên kết logic…) kết hợp với ngôn ngữ thông thường hoặc động tác hình thể khi trình bày, giải thích, đánh giá các ý tưởng toán học trong sự tương tác (thảo luận, tranh luận) với người khác. - Thể hiện được khi trình bày, diễn đạt, nêu câu hỏi, thảo luận, tranh luận các nội dung, ý tưởng liên quan toán học. * Năng lực sử dụng công cụ, phương tiện toán học: - Nhận biết được tên gọi, tác dụng, quy cách sử dụng, cách thức bảo quản các đồ dùng, phương tiện trực quan thông thường, phương tiện khoa học công nghệ (đặc biệt là phương tiện sử dụng công nghệ thông tin) phục vụ cho việc học Toán. - Sử dụng được các công cụ, phương tiện toán học, đặc biệt là phương tiện khoa học công nghệ để tìm tòi, khám phá và giải quyết vấn đề toán học (phù hợp với đặc điểm nhận thức lứa tuổi. 1.2. Vai trò của hoạt động tổ chức câu lạc bộ Toán 1.2.1. Khái niệm Hoạt động câu lạc bộ là hình thức sinh hoạt ngoại khóa của những nhóm HS cùng sở thích, nhu cầu, năng khiếu,... dưới định hướng của những nhà giáo dục, nhằm tạo môi trường giao lưu thân thiện, tích cực giữa các HS với nhau và giữa HS với GV, với những người lớn khác. Hoạt động này tạo cơ hội cho HS được chia sẻ những kiến thức, hiểu biết của mình về các lĩnh vực mà các em quan tâm, qua đó phát triển các kĩ năng của HS. Hoạt động câu lạc bộ Toán là chuỗi các hoạt động ngoài giờ lên lớp tiếp cận kiến thức toán học một cách tự nhiên nhất. Các khái niệm, công thức toán được giải thích, minh hoạ, ứng dụng trực quan, gần gũi dưới nhiều hình thức khác nhau: hoạt động nhóm nhiều cấp độ, sân khấu hóa, cuộc thi, …qua đó giúp các em HS có được cái nhìn mới hơn về Toán, khơi gợi sự hứng thú, tò mò để các em sẽ tự tin và yêu thích học toán hơn, biết cách học toán, vận dụng Toán 5
học vào giải thích và giải quyết được những vấn đề trong cuộc sống đồng thời phát triển nhóm HS mũi nhọn có đam mê và học tốt Toán. 1.2.2. Vai trò câu lạc bộ Toán - Hoạt động câu lạc bộ là mô hình học tập tiên tiến nhằm giúp học sinh hoàn thiện bản thân mình. Tạo ra sự tự tin cho HS trong học tập, hình thành năng lực học tập cho HS: lập kế hoạch, tổ chức làm việc nhóm, thu thập và xử lí thông tin, lập báo cáo, thuyết trình, đánh giá và tự đánh giá. Qua các giờ học đó, HS sẽ cảm thấy yêu thích môn học và hiểu kiến thức một cách sâu sắc hơn. Ngoài ra, học tập trải nghiệm là điều kiện học hỏi lẫn nhau, giúp HS phát huy tính tích cực tự học, sáng tạo, tính tự giác, giúp các em phát huy tốt các kỹ năng như: kỹ năng giao tiếp, kỹ năng hợp tác. - Hoạt động câu lạc bộ phát huy được tính tích cực, tư duy độc lập sáng tạo cho học sinh, cơ hội giao lưu, trao đổi thông tin học tập. CLB là sân chơi trí tuệ để các em có dịp thi đua bộc lộ tài năng đồng thời khai thác tiềm năng của học sinh bằng sự nỗ lực của chính bản thân mình. Chuỗi hoạt động của câu lạc bộ chú trọng vào việc giúp HS khai thác những tiềm năng sẵn có, định hình những thói quen, tính cách tốt ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường để tạo nền móng vững chắc cho sự phát triển tiếp theo. Khuyến khích tối đa sự sáng tạo của học sinh. - Hoạt động câu lạc bộ làm tăng tính hấp dẫn và bổ trợ trong học tập. Câu lạc bộ là hình thức giáo dục HS bằng chuỗi hoạt động đa dạng ngoài giờ học có vai trò rất quan trọng, là cầu nối giữa hoạt động giảng dạy và học tập trên lớp với giáo dục HS ngoài lớp. - Câu lạc bộ là môi trường kết nối các kiến thức khoa học liên ngành và ứng dụng giải quyết những vấn đề trong thực tế. Nội dung hoạt động của câu lạc bộ với chuỗi hoạt động học tập trải nghiệm rất phong phú và đa dạng mang tính tổng hợp kiến thức kĩ năng của Toán và nhiều môn học, nhiều lĩnh vực học tập giáo dục như: giáo dục trí tuệ, giáo dục kĩ năng sống, giáo dục đạo đức, giáo dục thẩm mĩ và thể chất,…Chính nhờ đặc trưng này mà học tập thông qua CLB trở nên gần gũi, thiết thực với cuộc sống, giúp các em vận dụng vào trong cuộc sống một cách dễ dàng và thuận lợi hơn. - Hoạt động câu lạc bộ gắn kết giữa người dạy và người học. Dạy học bằng chuỗi hoạt động trải nghiệm trong CLB đòi hỏi người dạy phải tuân theo phong cách người hỗ trợ, hướng dẫn để giúp người học thu được kiến thức từ những kinh nghiệm thực tế, đồng thời phải phù hợp với phong cách của người học nhằm phát huy tốt nhất khả năng và sự sáng tạo ở người học. - Hoạt động câu lạc bộ - giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục toàn diện trong nhà trường. Thông qua thiết kế, thực hiện chuỗi hoạt động của CLB cả GV và HS sẽ phát triển nhiều năng lực bản thân, thỏa mãn niềm đam mê, nhiệt huyết với môn Toán đồng thời khích lệ tinh thần đổi mới phương pháp dạy học 6
của GV và HS để đáp ứng yêu cầu của xã hội và chương trình giáo dục phổ thông 2018. 1.3. Một số hình thức tổ chức câu lạc bộ Toán Tùy thuộc vào điều kiện thực tế và mục đích sư phạm có thể tổ chức CLB với nhiều hình thức khác nhau: Hội thi/cuộc thi là một trong những hình thức tổ chức hoạt động hấp dẫn, lôi cuốn HS và đạt hiệu quả cao trong việc tập hợp, giáo dục, rèn luyện và định hướng giá trị cho tuổi trẻ. Việc tổ chức hội thi/ cuộc thi cho HS là một yêu cầu quan trọng, cần thiết của nhà trường, của GV trong quá trình tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Mục đích tổ chức hội thi/cuộc thi nhằm lôi cuốn HS tham gia một cách chủ động, tích cực vào các hoạt động giáo dục của nhà trường; thu hút tài năng và sự sáng tạo của HS, phát triển khả năng hoạt động tích cực và tương tác của HS, góp phần bồi dưỡng cho các em động cơ học tập tích cực, kích thích hứng thú trong quá trình nhận thức. Trò chơi là phương pháp tổ chức cho HS tìm hiểu một vấn đề, thực hiện một nhiệm vụ học tập hay thử nghiệm những hành động, những thái độ, những việc làm thông qua một trò chơi học tập nào đó. Trò chơi học tập là hoạt động được diễn ra theo trình tự hoạt động của một trò chơi. Nội dung trò chơi gắn liền với kiến thức môn Toán, diễn ra trong một thời gian, không gian nhất định. Mọi HS đều thu nhận được những nội dung học tập phù hợp với trình độ và lứa tuổi. Khác với trò chơi rèn luyện sức khỏe và giải trí, trò chơi học tập nhằm hướng tới sự thông hiểu kiến thức gắn với các nội dung học tập cụ thể của môn học, bài học, lớp học. Diễn đàn là một hình thức tổ chức hoạt động được sử dụng để thúc đẩy sự tham gia của HS thông qua việc các em trực tiếp, chủ động bày tỏ ý kiến của mình với đông đảo bạn bè, nhà trường, thầy cô giáo, cha mẹ và những người lớn khác, giúp các em nâng cao khả năng tự tin và xây dựng các kĩ năng cần thiết như kĩ năng trình bày vấn đề, kĩ năng giao tiếp, kĩ năng lắng nghe, kĩ năng thể hiện sự tự tin, kĩ năng phát hiện vấn đề... Hoạt động giao lưu là hình thức tổ chức giáo dục nhằm tạo ra các điều kiện cần thiết để cho học sinh được tiếp xúc và trao đổi thông tin với những nhân vật điển hình trong các lĩnh vực hoạt động nào đó. Qua đó, giúp các em có được những nhận thức, tình cảm, thái độ phù hợp, có được những lời khuyên đúng đắn để vươn lên trong học tập, rèn luyện và hoàn thiện nhân cách. Sinh hoạt tập thể là hình thức truyền tải những bài học về đạo đức, luân lí, giá trị... đến với học sinh một cách nhẹ nhàng, hấp dẫn và giúp các em được vui chơi, thư giãn. Sinh hoạt tập thể được tổ chức dưới những hình thức hoạt động như: ca hát, nhảy múa, vui chơi, dân vũ, diễn kịch, múa hát sân trường, khiêu vũ... 7
Sân khấu tương tác (hay sân khấu diễn đàn) là một hình thức nghệ thuật tương tác dựa trên hoạt động diễn kịch, trong đó vở kịch chỉ có phần mở đầu đưa ra tình huống, phần còn lại được sáng tạo bởi những người tham gia. Phần trình diễn chính là một cuộc chia sẻ, thảo luận giữa những người thực hiện và khán giả, trong đó đề cao tính tương tác hay sự tham gia của khán giả. Mục đích của hoạt động này nhằm tăng cường nhận thức, thúc đẩy để HS đưa ra quan điểm, suy nghĩ và cách xử lí tình huống thực tế gặp phải trong bất kì nội dung nào của cuộc sống, tạo cơ hội cho HS rèn luyện nhiều kĩ năng trong cuộc sống. 1.4. Một số phương pháp tổ chức Câu lạc bộ Toán a) Phương pháp làm việc nhóm Dạy học theo nhóm còn được gọi là dạy học hợp tác, thảo luận nhóm...Trong phương pháp dạy học này, GV là người tổ chức cho HS các hoạt động học tập theo nhóm nhỏ, HS cùng thực hiện một nhiệm vụ nhất định trong một thời gian nhất định. Trong nhóm, dưới sự hướng dẫn của GV và chỉ đạo của nhóm trưởng, HS kết hợp giữa làm việc cá nhân với hợp tác làm việc với các thành viên khác để hoàn thành nhiệm vụ được giao. Đối với mục tiêu phát triển năng lực Toán học cho HS thì phương pháp dạy học theo nhóm là phương pháp dạy học chủ đạo, bởi phương pháp này tạo ra các bối cảnh rất thuận, giúp cho mọi học sinh tham gia một cách chủ động và sáng tạo vào quá trình học tập, tạo cơ hội cho các em có thể chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm, tôn trọng lẫn nhau trong giải quyết các nhiệm vụ học tập một cách tích cực và hiệu quả. Khi tiến hành làm việc theo nhóm trong hoạt động tổ chức câu lạc bộ cần tiến hành theo các bước sau: Bước 1: Chuẩn bị cho hoạt động - Giáo viên hướng dẫn HS trao đổi, đề xuất vấn đề, xác định mục tiêu, nhiệm vụ, cách thực hiện và lập kế hoạch; tự lựa chọn nhóm theo từng nội dung; phân công nhóm trưởng và các vai trò khác cho từng thành viên; Bước 2: Thực hiện - Giáo viên quan sát, nắm bắt thông tin từ HS xem các nhóm có hiểu rõ nhiệm vụ không, có thể hiện kĩ năng làm việc theo nhóm đúng không. - Giúp đỡ những nhóm vận hành đúng hướng và duy trì mối quan hệ phụ thuộc lẫn nhau một cách tích cực; - Điều chỉnh hoạt động của nhóm khi thấy cần thiết... Bước 3: Đánh giá hoạt động - Lôi cuốn HS nhận xét, đánh giá về kết quả hoạt động của nhóm, mức độ tham gia của từng thành viên; - Đưa ra kết luận gồm kết quả hoạt động và mức độ thể hiện các kĩ năng. 8
- Sau buổi báo cáo kết quả, các nhóm khác cùng tham gia đánh giá. b) Phương pháp giải quyết vấn đề Giải quyết vấn đề là một phương pháp giáo dục nhằm phát triển năng lực tư duy, sáng tạo, giải quyết vấn đề của HS. Các em được đặt trong tình huống có vấn đề, thông qua việc giải quyết vấn đề giúp HS lĩnh hội tri thức, kĩ năng và phương pháp. Phương pháp trên được tiến hành theo các bước cụ thể như sau: Bước 1: Nhận biết vấn đề Bước 2: Tìm phương án giải quyết Bước 3: Quyết định phương án giải quyết c) Phương pháp tích hợp liên môn Hình thức dạy học tích cực, mang lại nhiều kết quả, phát huy tính chủ động sáng tạo hiệu quả đối với người học, phù hợp lứa tuổi và có tính thực tiễn nên sinh động, hấp dẫn, có ưu thế trong việc tạo ra động cơ, hứng thú học tập cho học sinh. Học các chủ đề tích hợp, liên môn, học sinh được tăng cường vận dụng kiến thức tổng hợp vào giải quyết các tình huống thực tiễn, ít phải ghi nhớ kiến thức một cách máy móc. d) Phương pháp dạy học dự án Dạy học theo dự án là một hình thức dạy học, trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lí thuyết và thực hành, có tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế họach, đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. Làm việc nhóm là hình thức cơ bản của dạy học dự án. e) Phương pháp dạy học theo định hướng giáo dục STEM STEM là một cách tổ chức chương trình giảng dạy thực tế trong đó có tích hợp: Science - khoa học, Technology – công nghệ, Engineering – kĩ thuật và Math – toán học. Đối với học sinh phổ thông, việc theo học các môn học STEM còn có ảnh hưởng tích cực tới khả năng lựa chọn nghề nghiệp tương lai. Khi được học nhiều dạng kiến thức trong một thể tích hợp, học sinh sẽ chủ động thích thú với việc học tập thay vì thái độ e ngại hoặc tránh né một lĩnh vực nào đó, từ đó sẽ khuyến khích người học có định hướng tốt hơn khi chọn chuyên ngành cho các bậc học cao hơn và sự chắc chắn cho cả sự nghiệp về sau. II. Cơ sở thực tiễn 2.1. Thực trạng trải nghiệm câu lạc bộ của học sinh Để có tìm hiểu vần đề này, chúng tôi đã tiến hành khảo sát tìm hiểu về phía học sinh. Chúng tôi đã phát phiếu khảo sát cho 250 HS lớp 10 của trường để các em phát biểu những ý kiến, nguyện vọng của mình khi học môn Toán. Nội dung khảo sát như sau: 9
Phiếu khảo sát Họ và tên học sinh..................................................................................... Lớp.................................................................................................................. Hãy trả lời câu hỏi dưới đây bằng cách đánh dấu x vào ô trống trong bảng có câu trả lời phù hợp với em Không/ Nội dung Có chưa (1) Em có yêu thích học môn Toán không? (2) Em có thấy rằng môn Toán có nhiều ứng dụng thiết thực trong cuộc sống không? (3) Em có mong muốn tìm hiểu những ứng dụng của môn Toán trong cuộc sống xung quanh chúng ta không? (4) Em có hứng thú với hoạt động CLB của môn Toán không? (5) Em đã bao giờ áp dụng kiến thức Toán học để tạo ra một sản phẩm nào chưa? (6) Em có muốn tiếp tục tham gia vào hoạt động CLB của môn Toán không? Kết quả thu được như sau: (1) (2) (3) (4) (5) (6) Có Không Có Không Có Không Có Không Rồi Chưa Có Không 170 80 180 70 210 40 95 155 60 190 225 25 250 250 250 250 250 250 250 250 250 250 250 250 68% 32% 72% 28% 84% 16% 38% 62% 24% 76% 90% 10% 2.2. Thực trạng tổ chức câu lạc bộ của giáo viên Trước khi thực hiện đề tài, chúng tôi đã tiến hành lập google form, tạo mã QR để khảo sát GV dạy môn Toán thuộc các trường THPT Quỳnh Lưu 1, Quỳnh Lưu 2, Quỳnh Lưu 3 về việc tổ chức CLB Toán học cho học sinh lớp 10- THPT. https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSf7Db65DUM0r- ar2oaaztG37j0hVTDe4lcEiYJXMBE4jaoR2Q/viewform?usp=sf_link 10
Kết quả khảo sát 11
Kết quả khảo sát cho thấy phần lớn GV nhận thấy được sự cần thiết của việc tổ chức triển khai các CLB Toán học cho đối tượng HS Toán lớp 10- THPT theo các chủ đề khác nhau. Đặc biệt, các GV Toán được khảo sát đều nhận thức sâu sắc ý nghĩa, vai trò quan trọng của việc tổ chức CLB Toán học trong việc phát triển các năng lực Toán học của HS. Bên cạnh đó, phần lớn GV có tham gia CLB Toán học theo quy mô cấp trường theo kế hoạch của tổ chuyên môn, còn việc chủ động tổ chức với quy mô cấp chi đoàn và liên chi đoàn còn hạn chế. Khi tổ chức các GV đều nhận thấy hiệu quả đạt được chưa cao. Qua thăm dò ý kiến được biết các em HS lớp 10 rất thích thú khi được tham gia hoạt động CLB Toán học, được thể hiện và phát triển các năng lực Toán học trên sân chơi bổ ích và lý thú này. 2.3. Nguyên nhân của thực trạng Thực tế những năm qua cho thấy đã có nhiều sự thay đổi đáng kể trong việc áp dụng các phương pháp và hình thức tổ chức câu lạc bộ Toán tại trường nhưng để phát triển năng lực Toán học cho HS bằng việc tổ chức CLB còn nhiều hạn chế do nhiều nguyên nhân như: + Do chưa có tài liệu chính thức về cách thức tổ chức CLB, cách thiết kế các hoạt động trải nghiệm sáng tạo, các hoạt động nằm phát triển năng lực toán học cho HS THPT. + Do phải xây dựng kế hoạch phức tạp, mất nhiều thời gian, công sức và kiều kiện cơ sở vật chất của nhà trường chưa đáp ứng được. + Đa số GV chưa có kinh nghiệm, kĩ năng tổ chức các hoạt động CLB Toán học. + Một bộ phận GV ngại thay đổi, ngại sáng tạo do năng lực sử dụng CNTT và khả năng tổ chức hoạt động còn hạn chế. + Học sinh lớp 10 chưa có kĩ năng tham gia các hoạt động ngoại khóa. 12
Chương II. Các giải pháp tổ chức hoạt động câu lạc bộ Toán học nhằm phát triển các năng lực Toán học 2.1. Một số định hướng tổ chức câu lạc bộ Toán học trong trường phổ thông 2.1.1. Lựa chọn nhân sự CLB a. Ban chủ nhiệm là giáo viên Hoạt động CLB thành công hay không thì nhân sự đóng vai trò quyết đinh. Đội ngũ ban chủ nhiệm _ đội cố vấn là các thầy cô giáo trong tổ Toán _Tin. Theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, vài trò người giáo viên không chỉ là truyền thụ kiến thức đơn thuần mà phải “cố vấn” tổ chức, điều hành các hoạt động dạy học và giáo dục. Quy trình cố vấn của giáo viên dựa trên 5 bước: Bước 1: Xác định thành viên, tìm người đội trưởng Bước 2: Lên ý tưởng, mục tiêu, khung chương trình Bước 3: Học sinh thực hiện Bước 4: Kiểm tra tiến độ Bước 5: Duyệt, hiêu chỉnh, hoàn thành Mỗi giáo viên nghiên cứu nhiệm vụ được phân công trong năm học và từng chương trình cụ thể của câu lạc bộ để thực hiện thiết kế những hoạt động giáo dục cho phù hợp. b. Ban chủ nhiệm là học sinh Trải qua quá trình học tập, rèn luyện Ban chủ nhiệm CLB chọn ra được những mũi nhọn là học sinh có năng lực học Toán tốt, đam mê Toán và khả năng lãnh đạo tập hợp lại thành “ Nhóm cốt cán” được phân quyền, cấp quyền, tự chủ để cùng với thầy cô điểu hành hoạt động câu lạc bộ. 2.1.2. Hệ thống kế hoạch tổ chức CLB Xây dựng kế hoạch hoạt động tổ chức CLB là việc quan trọng quyết định tới sự thành công của CLB. Để biện pháp tổ chức CLB thực sự đưa lại hiệu quả, bám sát mục tiêu giáo dục, liên hệ tốt với thực tế, rèn luyện được cho học sinh những kĩ năng cần thiết, làm cho học sinh thực sự thích thú và có tính khả thi đòi hỏi phải có một kế hoạch đầy đủ, chi tiết, quy mô. Hệ thống tổ chức CLB là một bộ máy khép kín gồm nhiểu cấp độ: - Câu lạc bộ cấp trường: - Câu lạc bộ cấp liên chi đoàn: + Mỗi kì 1 số + Thời gian: Theo chỉ đạo của Trường và tổ chuyên môn 13
+ Thành phần: - Giáo viên: Tư vấn, kiểm duyệt - Nhóm cốt cán: Tư vấn, kiểm duyệt - Ban tổ chức: là lớp trưởng, lớp phó học tập, những thành viên học tốt và có niềm đam mê môn Toán khối K10 để thực hiện những nhiệm vụ, hoạt động phù hợp với năng lực cũng như yêu cầu đặt ra. + Địa điểm: Sân trường + Hình thức : Hội thi rung chuông vàng - Câu lạc bộ cấp chi đoàn: + Mỗi kì 2 số + Thời gian: Theo phân phối của tổ chuyên môn và sắp xếp của GV bộ môn + Địa điểm: Từng lớp học + Thành phần: - Giáo viên: Tư vấn, kiểm duyệt - Nhóm cốt cán: Lên kế hoạch, thực hiện. - BTC là lớp trưởng, lớp phó học tập, các bạn học tốt toán trong lớp để điều hành những hoạt động và hình thành được những đội nhóm học tập. + Hình thức: Trò chơi, Cuộc thi giữa các đội, nhóm + Nội dung: GV thiết kế theo các chủ đề học tập môn Toán lớp 10 nhưng không quá nặng nề về mặt kiến thức Toán học thuần túy, lồng ghép âm nhạc, diễn kịch và các bài toán gắn liền thực tiễn, câu đố về lịch sử Toán học … 2.2. Các giải pháp tổ chức câu lạc bộ Toán học theo chủ đề. 2.2.1. Giải pháp 1: Tổ chức câu lạc bộ Toán học chủ đề “ Tổ hợp và xác suất” a. Mục tiêu: Đây là hoạt động ngoại khóa thiết thực nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, tạo sân chơi trí tuệ, lành mạnh, bổ ích cho HS; làm phong phú thêm các hoạt động dạy và học trong nhà trường. Tạo diễn đàn giao lưu học hỏi, trau dồi kinh nghiệm kiến thức, để HS được thử sức, bộc lộ khả năng tư duy, trí tuệ của mình về các lĩnh vực như đạo đức, lối sống, kĩ năng sống, kĩ năng thực hành, đồng thời hướng cho các em tự tìm tòi và chiếm lĩnh kiến thức, xây dựng cho học sinh thói quen tự học và sáng tạo trong quá trình học tập, rèn luyện, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện và đấy mạnh hiệu quả thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”. 14
Đặc biệt, Tham gia CLB các em có cơ hội giao lưu học hỏi những kiến thức bổ ích và lý thú xoay quanh chủ đề “Tổ hợp- xác suất”. Đây là cơ hội để các em phát triển và bồi dưỡng thêm các năng lực Toán học : Năng lực tư duy và lập luận toán học, năng lực mô hình hóa toán học, năng lực giải quyết vấn đề toán học, năng lực giao tiếp toán học, năng lực sử dụng công cụ, phương tiện toán học. b. Cách thức thực hiện: Bước 1: Xây dựng kế hoạch tổ chức CLB Toán học. - Địa điểm: Phòng đa chức năng - Thời gian: Theo kế hoạch hoạt động ngoại khóa của nhóm chuyên môn. - Đối tượng tham gia: Tất cả học sinh lớp 10 Có 3 đội chơi chính và khán giả - Ban tổ chức, dẫn chương trình và Ban cố vấn: GV nhóm Toán. - Khách mời: Ban Giám hiệu, các tổ trưởng nhóm chuyên môn… - Nội dung kiến thức, câu hỏi: Xoay quanh chủ đề “Tổ hợp- xác suất” đặc biệt các bài toán có tính thực tiễn lồng ghép một số câu hỏi về lịch sử toán học. - GV dạy toán chuẩn bị thiết kế các phần chơi hấp dẫn: Khởi động, vượt chướng ngại vật và về đích . - Xây dựng kịch bản chương trình: cụ thể và khoa học. - Phần thưởng cho các đội chính và đội khán giả. Bước 2: Triển khai CLB theo kế hoạch Bước 3: Tổ chức giám sát, đánh giá và điều chỉnh hoạt động theo chương trình, nội dung đã định. Bước 4: Nhận xét, đánh giá hiệu quả đạt được sau khi thực hiện đặc biệt chú trọng về mục tiêu phát triển các năng lực Toán học. c. Áp dụng: Trò chơi đường lên đỉnh Olympia: mô phỏng từ cuộc thi đường lên đỉnh Olympia nhưng nội dung câu hỏi liên quan đến Tổ hợp- xác suất”. 1. Phần khởi động: gồm 10 câu hỏi cho ba đội. Các đội lần lượt trả lời các câu hỏi đồng thời bằng cách giơ bảng. Mỗi câu hỏi có 5s suy nghĩ. Mỗi câu trả lời đúng được 10 điểm, câu sai không tính điểm. Trong quá trình trả lời, mỗi đội có thể bỏ qua nếu không trả lời được câu hỏi. Câu 1. Mỗi cách chọn 4 viên bi bất kì trong 8 viên bi là một …chập 4 của 8 phần tử. Đáp án: tổ hợp Câu 2. Biến cố nào có xác suất bằng 0? Đáp án: Biến cố không thể 15