MỤC LỤC
A. ĐẶT VẤN ĐỀ ....................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 2
4. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... 2
5. Đóng góp mới của đề tài ......................................................................................... 3
6. Cấu trúc của sáng kiến ............................................................................................ 3
B. NỘI DUNG ............................................................................................................ 4
1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ....................................................................... 4
1.1. Cơ sở lý luận ......................................................................................................... 4
1.1.1. Lý luận chung về dạy học phát triển năng lực .................................................. 4
1.1.1.1. Khái niệm năng lực ........................................................................................ 4
1.1.1.2. Yêu cầu cần đạt về năng lực trong chương trình giáo dục phổ thông mới
...................................................................................................................................... 4
1.1.2. Chương trình giáo dục định hướng năng lực .................................................... 5
1.1.3. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực ................................................... 7
1.1.4. Lý luận chung về phương pháp dạy học phát triển năng lực trong môn Ngữ văn
...................................................................................................................................... 7
1.1.5. Định hướng phát triển năng lực GT&HT cho học sinh trong môn Ngữ văn .... 9
1.1.5.1. Yêu cầu cần đạt về năng lực GT&HT đối với học sinh THPT ...................... 9
1.1.5.2. Định hướng phát triển năng lực GT&HT cho học sinh trong môn Ngữ văn
.................................................................................................................................... 11
1.2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................... 12
1.2.1. Đặc điểm dạy học Ngữ văn ở trường THPT Nguyễn Sỹ Sách ....................... 12
1.2.2. Thực trạng dạy học phát triển năng lực GT&HT cho học sinh thông qua các
phương pháp dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn 10 tại trường THPT Nguyễn Sỹ
Sách hiện nay ............................................................................................................. 13
1.2.2.1. Khó khăn ...................................................................................................... 13
1.2.2.2. Thuận lợi ...................................................................................................... 16
2. KINH NGHIỆM SỬ DỤNG MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC
TRONG DẠY HỌC ĐỌC HIỂU NGỮ VĂN 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
GT&HT CHO HS TẠI TRƯỜNG THPT NGUYỄN SỸ SÁCH ................................ 20
2.1. Sử dụng phương pháp dạy học theo dự án để phát triển năng lực GT&HT trong
dạy học đọc hiểu Ngữ văn 10 .................................................................................... 21
2.2. Sử dụng phương pháp đóng vai để phát triển năng lực năng lực GT&HT trong
dạy học đọc hiểu Ngữ văn 10 .................................................................................... 28
2.3. Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm để phát triển năng lực GT&HT trong dạy
học đọc hiểu Ngữ văn 10 ........................................................................................... 33
2.4. Sử dụng phương pháp trò chơi để phát triển năng lực GT&HT trong dạy học đọc
hiểu Ngữ văn 10 ........................................................................................................ 39
3. KHẢO SÁT VỀ SỰ CẤP THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA ĐỀ TÀI .............. 43
3.1. Mục đích khảo sát .............................................................................................. 43
3.2. Nội dung và phương pháp khảo sát .................................................................... 43
3.2.1. Nội dung khảo sát ............................................................................................ 43
3.2.2. Phương pháp khảo sát và thang đánh giá ........................................................ 43
3.3. Đối tượng khảo sát ............................................................................................. 44
3.4. Kết quả khảo sát về tính cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đã được đề
xuất ............................................................................................................................ 44
3.4.1. Sự cấp thiết của các giải pháp đã được đề xuất ............................................... 44
3.4.2. Tính khả thi của các giải pháp đề xuất ............................................................ 46
4. KHẢ NĂNG PHÁT TRIỂN CỦA ĐỀ TÀI .......................................................... 49
C. KẾT LUẬN ......................................................................................................... 50
1. Hiệu quả của đề tài ................................................................................................ 50
2. Một số kiến nghị .................................................................................................... 50
2.1. Với các cấp quản lí giáo dục .............................................................................. 50
2.2. Với tổ chuyên môn ............................................................................................. 51
2.3. Đối với Giáo viên ............................................................................................... 51
2.4. Đối với học sinh ................................................................................................. 51
D. TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 52
E. PHỤ LỤC ............................................................................................................... i
DANH MỤC VIẾT TẮT
Trung học phổ thông
THPT
Dạy học dự án
DHDA
Giáo viên
GV
Học sinh
HS
Giáo dục phổ thông
GDPT
Giao tiếp và hợp tác
GT&HT
1
A. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài
Năng lực giao tiếp và hợp tác (GT&HT) là một trong những năng lực quan
trọng của con người trong xã hội hiện đại, được xem là một trong những giải pháp
chủ yếu để con người chung sống, phát triển. Hình thành và phát triển nhóm năng
lực này về bản chất là phát triển khả năng làm việc nhóm, khả năng tổ chức, quản lí,
tương tác và làm chủ các mối quan hệ. Có khả năng GT&HT không chỉ là cầu nối
gắn kết mối quan hệ giữa mọi người mà năng lực GT&HT còn là chìa khoá dẫn lối
thành công trong mọi lĩnh vực. Tương tác với người khác sẽ tạo cơ hội trao đổi và
phản ánh về ý tưởng. Hành động xây dựng ý tưởng để chia sẻ thông tin hoặc lập luận
để thuyết phục người khác là một phần quan trọng trong học tập và làm việc. Giao
tiếp và hợp tác tốt sẽ giúp chúng ta chia sẻ trách nhiệm, hỗ trợ lẫn nhau để phát huy
tốt tiềm năng của từng người. Sự liên kết ăn ý với nhau sẽ tạo ra được nhiều giá trị
hơn so với tận dụng sức mạnh của từng người riêng lẻ.
Hiện nay, việc phát triển năng lực GT&HT từ trong trường học đã trở thành
một xu thế giáo dục trên thế giới. Trong Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể
2018, năng lực GT&HT là một trong ba nhóm năng lực chung cần phải hình thành
và phát triển cho học sinh (HS), giúp HS có khả năng thích ứng, hội nhập và qua đó
phát triển năng lực bản thân. Năng lực GT&HT được hình thành, phát triển qua các
cấp học và các môn học trong chương trình giáo dục phổ thông 2018.
Ngữ văn là môn học mang tính công cụ và tính thẩm mĩ nhân văn; giúp HS có
phương tiện giao tiếp, làm cơ sở để học tập tất cả các môn học và hoạt động giáo
dục khác trong nhà trường; đồng thời cũng là công cụ quan trọng để giáo dục HS
những giá trị cao đẹp về văn hoá, văn học và ngôn ngữ dân tộc; phát triển ở HS
những năng lực cần thiết cho con người thời đại mới trong đó có năng lực GT&HT.
Thực tế việc dạy học đọc hiểu văn bản Ngữ văn trong nhà trường phổ thông đã
và đang từng bước đổi mới theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực người
học. Một trong những điểm mới trong môn Ngữ văn chương trình 2018 là nhận thức
rõ vai trò, ý nghĩa của giờ đọc hiểu văn bản. Đọc hiểu văn bản không chỉ dừng lại ở
việc giúp HS cảm thụ cái hay, cái đẹp của văn chương mà qua giờ đọc hiểu văn bản,
giáo viên giúp HS tự mình trải nghiệm những tri thức đã học, khám phá những vấn
đề bản thân có nhu cầu tìm hiểu từ đó thôi thúc đi tìm lời giải đáp. Đây là cơ hội để
HS hình thành và phát triển các năng lực của bản thân như năng lực sáng tạo, năng
lực giải quyết vấn đề, năng lực ngôn ngữ, đặc biệt là năng lực GT&HT… nhằm đáp
ứng yêu cầu đối với việc đào tạo nguồn nhân lực mới cho đất nước. Thông qua các
giờ đọc hiểu văn bản, giáo viên (GV) giúp HS hình thành năng lực GT&HT thông
qua việc xác định được mục đích, nội dung, phương tiện và thái độ giao tiếp; cách
thiết lập và phát triển các mối quan hệ xã hội; điều chỉnh và hóa giải các mâu thuẫn;
xác định mục đích và phương thức hợp tác; xác định trách nhiệm và hoạt động của
bản thân …
2
Tuy nhiên, trong suốt quá trình dạy học tại đơn vị tôi nhận thấy sự sáng tạo và
đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển các phẩm chất, năng lực cho
HS chưa nhiều. Hầu hết GV chưa chú trọng đến việc phát triển các năng lực cần thiết
cho người học, trong đó có năng lực GT&HT. Về phía học sinh, cũng chưa thật sự
hứng thú với môn học, chưa có ý thức cao trong việc tìm hiểu các kiến thức của môn
học, chưa nhận thức được vai trò quan trọng của việc hình thành và phát triển năng
lực GT&HT trong đời sống hiện đại.
Nắm được những điểm yếu của học sinh tại trường mình công tác nói chung,
cũng như những tồn tại và hạn chế trong phương pháp dạy học đọc hiểu Ngữ văn
của bản thân nói riêng, với mục đích hình thành cho học sinh thói quen tìm hiểu kiến
thức môn học và với mong muốn đạt được hiệu quả tốt nhất đáp ứng mục tiêu phát
triển năng lực GT&HT cho HS, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục môn Ngữ văn
2018; phù hợp với điều kiện lịch sử, văn hoá, xã hội địa phương và xu thế giáo dục
hiện đại. Xuất phát từ những lí do trên, bản thân đã mạnh dạn nghiên cứu và thử
nghiệm đề tài: “Phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh trường
THPT Nguyễn Sỹ Sách qua dạy học đọc hiểu chương trình Ngữ văn 10”.
2. Mục đích nghiên cứu
Góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả trong dạy học môn
Ngữ văn.
Góp phần tạo hứng thú đối với môn học, khắc sâu kiến thức, phát huy tính tự
giác, độc lập và sáng tạo của học sinh.
Hình thành và phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh trong học
tập cũng như trong cuộc sống.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Thực tế dạy học môn Ngữ văn THPT nói chung và dạy học đọc hiểu trong
chương trình lớp 10 nói riêng ở trường THPT Nguyễn Sỹ Sách.
Nghiên cứu các phương pháp dạy học tích cực nhằm hình thành và phát triển
năng lực GT&HT cho HS ở trường THPT Nguyễn Sỹ Sách.
4. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài tôi đã thực hiện các nhóm phương pháp sau:
- Nhóm phương pháp lí thuyết: nghiên cứu các văn bản, tài liệu giáo dục định
hướng năng lực, về dạy học phát triển năng lực học sinh … có liên quan đến đề tài
trên báo chí, tập san, mạng Internet.
- Nhóm phương pháp điều tra, khảo sát thực tế: tìm hiểu thực trạng, nhận thức
của GV, HS về dạy học phát triển năng lực trong môn Ngữ văn; tính cấp thiết và
tính khả thi của đề tài.
- Nhóm phương pháp thống kê, xử lí số liệu: xác định số liệu, phân tích số liệu
liên quan đến khảo sát.