Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Phát triển năng lực học sinh thông qua tổ chức dạy học bằng mô hình Lớp học đảo ngược kết hợp trò chơi khi tìm hiểu chủ đề Quần thể sinh vật - Sinh học 12

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:66

Thêm vào BST

Báo xấu

17
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm đề xuất một số kinh nghiệm tổ chức dạy học chủ đề “Quần thể sinh vật” Sinh học 12 bằng mô hình "Lớp học đảo ngược" kết hợp trò chơi nhằm phát triển phẩm chất, năng lực học sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Phát triển năng lực học sinh thông qua tổ chức dạy học bằng mô hình Lớp học đảo ngược kết hợp trò chơi khi tìm hiểu chủ đề Quần thể sinh vật - Sinh học 12

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT ANH SƠN 1 ---o0o--- SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM TÊN ĐỀ TÀI: PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH THÔNG QUA TỔ CHỨC DẠY HỌC BẰNG MÔ HÌNH "LỚP HỌC ĐẢO NGƯỢC" KẾT HỢP TRÒ CHƠI KHI TÌM HIỂU CHỦ ĐỀ “QUẦN THỂ SINH VẬT” SINH HỌC 12 THPT Lĩnh vực: SINH HỌC NHÓM TÁC GIẢ: 1. Phan Thị Phát – SĐT: 0948105767 2. Lương Thị Vy – SĐT: 0832509530 3. Nguyễn Thị Thu Hà – SĐT: 0916037070 Đơn vị: Trường THPT Anh Sơn 1 Năm thực hiện: 2022-2023
MỤC LỤC MỤC LỤC ............................................................................................................. 2 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................................ 3 PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ........................................................................................ 4 PHẦN II: NỘI DUNG .......................................................................................... 7 I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN. ............................................................ 7 1. Cơ sở lí luận ....................................................................................................... 7 2. Cơ sở thực tiễn. ................................................................................................ 11 II. GIẢI PHÁP TỔ CHỨC DẠY HỌC BẰNG MÔ HÌNH LỚP HỌC ĐẢO NGƯỢC KẾT HỢP TRÒ CHƠI KHI TÌM HIỂU CHỦ ĐỀ “QUẦN THỂ SINH VẬT”- SINH HỌC 12. ............................................................................. 19 1. Thiết kế quy trình dạy học chủ đề bằng mô hình “Lớp học đảo ngược” kết hợp trò chơi trong môn Sinh học. ................................................................................ 19 2. Phân tích nội dung và xác định mục tiêu chủ đề “ Quần thể sinh vật” .............. 20 3. Thiết kế các hoạt động dạy học chủ đề “ Quần thể sinh vật” vận dụng mô hình “Lớp học đảo ngược” kết hợp trò chơi theo quy trình đã xây dựng....................... 21 4. Thiết kế các tiêu chí và bộ công cụ kiểm tra, đánh giá hoạt động học tập và kết quả học tập của học sinh. ...................................................................................... 30 III. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .................................................................................. 32 IV. KHẢO SÁT SỰ CẤP THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA CÁC GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT ................................................................................................ 37 V. ÁP DỤNG SKKN TẠI CÁC CƠ SỞ GIÁO DỤC ............................................... 39 VI. HIỆU QUẢ, Ý NGHĨA CỦA ĐỀ TÀI. ................................................................. 40 PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................... 41 1. Kết luận ............................................................................................................ 41 2. Kiến nghị.......................................................................................................... 41 TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................. 43 MỘT SỐ HÌNH ẢNH MINH CHỨNG ............................................................. 44 PHỤ LỤC............................................................................................................ 47 2
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TT Thông tin đầy đủ Chữ viết tắt 1. Giáo dục đào tạo GDĐT 2. Phương pháp dạy học PPDH 3. Hoạt động HĐ 4. Dạy học DH 5. Năng lực NL 6. Kiểm tra đánh giá KTĐG 7. Phiếu học tập PHT 8. Giáo viên GV 9. Học sinh HS 10. Trung học phổ thông THPT 11. Thực nghiệm TN 12. Đối chứng ĐC 3
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ I. Lí do chọn đề tài Bước sang thế kỉ XXI, sự bùng nổ của công nghệ thông tin, sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế xã hội đã đã tạo ra nhiều cơ hội và thách thức cho con người. Để chuẩn bị cho thế hệ trẻ đối mặt và đứng vững trước những thách thức mới, giúp các em biết vận dụng tri thức, kĩ năng để giải quyết các vấn đề xảy ra trong cuộc sống và trở thành những công dân có ích cho xã hội, vai trò của giáo dục ngày càng được các quốc gia chú trọng và quan tâm đầu tư. Đổi mới, cải cách giáo dục đã được nhiều nước tiến hành và hầu hết đều theo xu thế giáo dục theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh. Xuất phát từ nhiệm vụ đổi mới phương pháp dạy học, Nghị quyết số 29 NQ/ TW, Hội nghị Trung ương 8 khoá XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã nêu lên mục tiêu cụ thể “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo và vận dụng kiến thức kĩ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực”. Văn kiện khẳng định phải chuyển mạnh quá trình giáo dục chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất, phát huy tính chủ động và sáng tạo của người học. Sinh học là môn khoa học sự sống, tập trung nghiên cứu các cấp tổ chức sống, mối quan hệ giữa các sinh vật với nhau và với môi trường. Ngoài các năng lực chung, dạy học sinh học còn phát triển các năng lực đặc thù môn học. Trong đó phần kiến thức chủ đề “Quần thể sinh vật” thuộc Sinh học 12 bao gồm một chuỗi khái niệm, nhiều kiến thức về mối quan hệ sinh thái trong quần thể và các vấn đề thực tiễn; bởi vậy, gây ra một số khó khăn về hứng thú học tập ở học sinh và việc tổ chức dạy học của giáo viên. Do đó, trong quá trình dạy học giáo viên cần tìm tòi các giải pháp tổ chức các hoạt động nhằm nâng cao hứng thú học tập, giúp học sinh phát triển các năng lực học tập, đồng thời nâng cao ý thức bảo vệ thiên nhiên, bảo vệ môi trường, nâng cao chất lượng cuộc sống. Điều đó cho thấy, vấn đề cấp thiết hiện nay là phải nghiên cứu và vận dụng những phương pháp dạy học mới để nâng cao tích cực chủ động của học sinh, tăng hứng thú học tập để mỗi giờ học, mỗi học sinh được học tập trong một môi trường vui vẻ, hợp tác, tự lực...từ đó, các em yêu thích môn học và nâng cao chất lượng học tập. Xuất phát từ những yêu cầu của đổi mới dạy học, từ những đặc thù của môn học và từ một số thành công nhất định trong công tác tổ chức dạy học, Chúng Chúng tôi đã nghiên cứu và lựa chọn đề tài “Phát triển năng lực học sinh thông qua tổ chức dạy học bằng mô hình "Lớp học đảo ngược" kết hợp trò chơi khi tìm hiểu chủ đề “Quần thể sinh vật”- Sinh học 12” với mong muốn áp dụng phương pháp dạy học tích cực, lấy học sinh làm trung tâm để các em học sinh chủ động khám phá tri thức, nâng cao chất lượng dạy và học trong môn Sinh học 12. 4
II. Mục đích nghiên cứu Đề xuất một số kinh nghiệm tổ chức dạy học chủ đề “Quần thể sinh vật” Sinh học 12 bằng mô hình "Lớp học đảo ngược" kết hợp trò chơi nhằm phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. III. Đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu và đưa ra phương pháp vận dụng mô hình “Lớp học đảo ngược” kết hợp trò chơi vào giảng dạy chủ đề “Quần thể sinh vật” phần Sinh thái học lớp 12. IV. Nhiệm vụ nghiên cứu - Trình bày cơ sở lý luận và phân tích thực trạng công tác dạy và học môn Sinh học 12, những bất cập trong các biện pháp cũ đã sử dụng. - Đề xuất các biện pháp vận dụng mô hình "Lớp học đảo ngược" kết hợp trò chơi với vào giảng dạy chủ đề “Quần thể sinh vật” phần Sinh thái học lớp 12. - Tiến hành thực nghiệm so sánh hứng thú, kết quả học tập của học sinh lớp đối chứng và lớp thực nghiệm có sử dụng các biện pháp mới trong sáng kiến kinh nghiệm. V. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: + Nghiên cứu phương pháp dạy học và kĩ thuật tổ chức dạy học tích cực, lấy học sinh làm trung tâm. + Tham khảo các tài liệu giáo dục có liên quan đến tâm lý học sinh Trung học phổ thông, đặc biệt là học sinh lớp 12. + Nghiên cứu về nội dung kiến thức phần sinh thái học trong chương trình Sinh học 12. - Phương pháp nghiên cứu thực tế: + Phương pháp quan sát: Quan sát thái độ học tập của các em học sinh trong tiết Sinh học, quan sát cách giảng dạy của các giáo viên khác để học hỏi, rút kinh nghiệm. + Phương pháp điều tra: Phỏng vấn các học sinh về mong muốn và hứng thú trong môn Sinh học, trao đổi kinh nghiệm về phương pháp giảng dạy với các giáo viên khác. + Phương pháp đàm thoại: Trao đổi với học sinh và các giáo viên đồng nghiệp về những thuận lợi và khó khăn khi dạy phần sinh thái học trong chương trình Sinh học lớp 12. + Phương pháp phân tích: Dựa vào phần thể hiện của học sinh trên lớp và các bài kiểm tra để phân tích đánh giá kết quả học Sinh học của học sinh, hiệu quả 5
công tác giảng dạy của giáo viên. + Phương pháp tổng hợp: Tổng hợp thông tin từ các phương pháp quan sát, điều tra, đàm thoại, phân tích để rút ra kết luận tìm kiếm giải pháp. VI. Điểm mới trong kết quả nghiên cứu của đề tài - Về lý luận: Làm sáng tỏ cơ sở lí luận của biện pháp vận dụng mô hình “Lớp học đảo ngược” kết hợp trò chơi vào dạy học chủ đề “Quần thể sinh vật” Sinh học 12, đổi mới và đa dạng phong phú thêm phương pháp dạy học Sinh học của giáo viên ở trường THPT, góp phần phát triển các phẩm chất và năng lực cho học sinh. - Về thực tiễn: + Đề tài góp phần đánh giá được thực trạng của việc vận dụng mô hình “Lớp học đảo ngược” kết hợp trò chơi trong dạy học Sinh học ở trường THPT. + Đề tài đưa ứng dụng CNTT vào hỗ trợ quá trình dạy học và nghiên cứu như các ứng dụng Quizizz, Wordwall, Youtube… + Đề xuất được quy trình thiết kế các hoạt động dạy học vận dụng mô hình “Lớp học đảo ngược” kết hợp sử dụng trò chơi; Thử nghiệm thành công quy trình thiết kế các hoạt động dạy học này vào giảng dạy chủ đề “Quần thể sinh vật” Sinh học 12. +Thiết kế được bộ công cụ đánh giá quá trình học tập và đánh giá kết quả học tập của học sinh + Thông qua nội dung, đề tài đóng góp thêm tài liệu tham khảo cho các đồng nghiệp giảng dạy bộ môn Sinh học về đổi mới PPDH, đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá hoạt động học tập của học sinh định hướng phát triển năng lực theo tinh thần chỉ đạo của Bộ GD&ĐT thực hiện chương trình Giáo dục phổ thông mới. 6
PHẦN II: NỘI DUNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN. 1. Cơ sở lí luận 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Phương pháp dạy học trò chơi kết hợp với mô hình lớp học đảo ngược đã được nghiên cứu ở nhiều môn học, cấp học khác nhau và đạt được hiệu quả cao. Tuy nhiên, trên địa bàn vẫn chưa có nghiên cứu về lớp học đảo ngược kết hợp với phương pháp trò chơi cho môn Sinh học, đặc biệt là khối 12. Từ những nghiên cứu đã được thực hiện có thể thấy kết quả mang lại rất tích cực, hiệu quả học tập của học sinh đã có sự thay đổi đáng kể, các em cũng trở nên hứng thú hơn đối với việc học tập ở các môn khác nhau, nhiều kỹ năng cũng được phát huy và rèn luyện tốt hơn. Thông qua đó góp phần nâng cao chất lượng dạy và học. 1.2. Một số khái niệm: 1.2.1. Mô hình “Lớp học đảo ngược” Mô hình lớp học đảo ngược (Flipped Classroom) là một mô hình học tập ngược lại với mô hình lớp học truyền thống. Mô hình này được ra đời ở Mỹ cách đây khoảng hơn 10 năm trước và được áp dụng ở nhiều trường học khác nhau, đa dạng từ cấp tiểu học đến đại học, sau đó được nhân rộng các nước khác và thu được hiệu quả cao. Hình ảnh so sánh mô hình lớp học truyền thống với mô hình lớp học đảo ngược Bản chất của mô hình lớp học đảo ngược là hướng đến mục tiêu hoạt động hóa việc học của người học, chú trọng sự tương tác giữa người học và môi trường học tập nhằm cập nhật, nâng cao kiến thức từ kiến thức vốn có của học sinh đến kiến thức cần chiếm lĩnh. Giáo viên phải tạo được môi trường học tập thoải mái, năng động để thúc đẩy sự sáng tạo trong tiếp thu kiến thức của học sinh cũng như tạo cơ hội để rèn luyện, phát triển tư duy cho người học. Trong mô hình lớp học 7
đảo ngược, giáo viên cần xác định rõ việc dạy học phải lấy hoạt động học của học sinh làm trung tâm. Trên cơ sở nghiên cứu vai trò của giáo viên, nhiệm vụ của người học trong mô hình lớp học truyền thống và mô hình lớp học đảo ngược, dưới đây là bảng so sánh: Giáo viên Học sinh Lớp học truyền - Giáo viên hướng dẫn - Học sinh ghi chép thống - Giáo viên đánh giá - Học sinh làm theo hướng dẫn - Học sinh có bài tập về nhà Lớp học đảo - “GV chia sẻ bài giảng, - “Người học hiểu sâu hơn các ngược tài liệu, sách, video, trang khái niệm, ứng dụng và có sự kết web,... cho người học nối với nội dung đã tạo ra khi nghiên cứu tại nhà” thảo luận tại lớp.” - GV hướng dẫn, tổ chức - Người học nhận được sự hỗ trợ thảo luận,... và chuẩn hóa khi cần thiết các nội dung bài học trên lớp Mô hình lớp học đảo ngược được xây dựng dựa trên cơ sở lý thuyết về học tập tích cực (active learning). Đây là cách tiếp cận trong dạy học theo hướng để người học chủ động khám phá, tiếp cận kiến thức thông qua quá trình tương tác. Phương thức dạy học này tạo ra môi trường khuyến khích tính tự chủ trong học tập cho người học vì họ có thể tìm hiểu trước các kiến thức cần thiết chuẩn bị cho các bài học cũng như có thể tìm tòi trước các vấn đề liên quan thay vì chờ đợi sự truyền đạt kiến thức của giáo viên trên lớp. Vận dụng mô hình lớp học đảo ngược có nghĩa là học sinh sẽ học nghiên cứu tài liệu và bài học ở nhà, khi đến lớp thì học sinh sẽ dành thời gian đó để làm bài tập, trao đổi kiến thức với bạn khác, giải quyết các vấn đề do giáo viên đặt ra. Quá trình học sinh học trước bài ở nhà kết hợp cả phương pháp học tập theo nhóm, tập thuyết trình cho các bạn nghe và dạy lại kiến thức cho người khác,... Những phương pháp trên được kết hợp lại với nhau được gọi là mô hình tháp học tập Franklin. 1.2.2. Kỹ thuật sử dụng trò chơi trong dạy học Phương pháp dạy học trò chơi là một phương pháp giảng dạy cung cấp kiến thức, kĩ năng môn Sinh học thông qua các trò chơi. Những trò chơi này sẽ góp phần hình thành nền tảng kiến thức trong quá trình học tập. Trên thực tế, giáo viên thường tổ chức các trò chơi để học sinh củng cố kiến thức cũ và bổ sung kiến thức 8
đang còn thiếu. Truyền đạt kiến thức thông qua các câu hỏi, đó chính là một trong những phương pháp học hiệu quả nhất hiện nay. Trò chơi học tập là những trò chơi được xây dựng dựa trên những kiến thức trong môn Sinh học. Những trò chơi này thường sử dụng câu hỏi liên quan đến môn Sinh học ở trường nhằm bổ sung kiến thức cho học sinh, khơi gợi sự tò mò liên quan đến việc học tập. Vai trò của phương pháp dạy học bằng trò chơi rất quan trọng đối với việc dạy và học, không chỉ củng cố kiến thức cho học sinh mà còn là công cụ hỗ trợ giáo viên giảng dạy đạt hiệu quả cao hơn. Hơn nữa, việc sử dụng phương pháp này còn có vai trò khích lệ và nâng cao tinh thần học tập của học sinh, các em sẽ có cơ hội sáng tạo, phát huy kỹ năng của mình một cách tốt nhất. Đồng thời, phương pháp này còn đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng lớp học, tạo một môi trường học tập năng động, vui tươi, thoải mái và thúc đẩy học sinh tích cực trong việc tiếp thu, ghi nhớ kiến thức. Để tạo ra bầu không khí giáo dục phát huy tính tích cực, tự giác và tư duy sáng tạo, luật Giáo dục 2005 (Điều 5) quy định: "Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học; bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khổ hăng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên". Phương pháp giảng dạy sẽ quyết định kết quả học tập của học sinh, nhưng sự thụ động của các em chính là yếu tố có tác động rất lớn cách giảng dạy của giáo viên. Do đó, giáo viên cần xây dựng và thực hiện các phương pháp dạy học tích cực để học sinh có thể tham gia vào nhiều hoạt động học tập khác nhau. Các phương pháp này từ cơ bản đến nâng cao, độ khó từ thấp đến cao, khuyến khích học sinh hình thành thói quen học tập theo những phương pháp mới. Để thành công, giáo viên cần phải tạo ra các phương pháp mới kết hợp vào việc giảng dạy sao cho phù hợp với học sinh của mình. Điều này được thực hiện tốt nhất khi có sự hợp tác giữa giáo viên và học sinh mới có thể đạt được hiệu quả tốt nhất. 1.2.3. Mô hình tháp học tập Theo tháp học tập của Franklin, chúng ta chỉ nhớ được 5% những gì mình nghe giảng trực tiếp từ giáo viên, nhưng có thể nhớ tới 90% những kiến thức mà mình dạy cho người khác. Theo các con số trong kim tự tháp học tập, sách vở hay những bài giảng trên lớp là những phương pháp học tập thiếu đi sự tương tác khiến cho kiến thức dù đã được nạp vào đầu các em nhưng lại rơi rụng đi 80-90%. Ngược lại, khi các học sinh chủ động tìm hiểu kiến thức, thảo luận, trao đổi, trải nghiệm và dạy lại cho người khác (ví dụ như thuyết trình) thì các em sẽ hiểu và ghi nhớ bài học lâu hơn. 9
Minh họa mô hình tháp học tập Như vậy, việc vận dụng những phương pháp dạy học tích cực mới, điển hình là phương pháp dạy học trò chơi kết hợp với mô hình lớp học đảo ngược là điều cần thiết để đổi mới phương pháp giáo dục. Điều này sẽ gây hứng thú, thu hút các em vào bài học, tăng cường khả năng ghi nhớ, đồng thời phát triển các năng lực, phẩm chất cần thiết cho các em học sinh hoàn thiện bản thân. 2.3. Vai trò của biện pháp vận dụng mô hình “Lớp học đảo ngược” kết hợp trò chơi trong dạy học. Việc vận dụng mô hình “Lớp học đảo ngược” kết hợp trò chơi trong dạy học sẽ giúp các em học sinh phát triển năng lực sáng tạo, tăng hứng thú đối với việc học. Thông qua các phương pháp dạy học tích cực sẽ giúp kiến thức môn học truyền tải đến học sinh dễ dàng hơn, ghi nhớ kiến thức một cách nhanh chóng. Hơn nữa, việc kết hợp các phương pháp dạy học này còn giúp học sinh cảm thấy hứng thú hơn việc học, tăng sự chủ động và khả năng sáng tạo trong học tập. Đặc biệt, với phương pháp dạy học này sẽ tạo nên một lớp học thoải mái, năng động, vui vẻ, khiến các em không nhàm chán với việc học. 2.4. Cơ sở khoa học của dạy học môn Sinh học khi vận dụng mô hình “Lớp học đảo ngược” kết hợp trò chơi để phát triển năng lực cho học sinh. 2.4.1. Khả năng vận dụng tổ chức dạy học Sinh học vận dụng mô hình “Lớp học đảo ngược” kết hợp trò chơi ở trường trung học phổ thông. Để có thể vận dụng tổ chức dạy học Sinh học vận dụng mô hình “Lớp học đảo ngược” kết hợp trò chơi ở trường trung học phổ thông đòi hỏi giáo viên phải biết cách trao dồi và học hỏi các phương pháp giảng dạy mới và cập nhật sự phát triển của công nghệ thông tin trong giảng dạy. Hơn nữa, giáo viên cần phải hướng dẫn học sinh rõ ràng về cách thức thực hiện và cần biết cách quản lý các trò chơi trong lớp học. Giáo viên cần thay đổi và thích nghi với phương pháp giảng dạy mới. Trong 10
tiết học, vai trò của giáo viên sẽ thay đổi là người hướng dẫn các em tiếp thu kiến thức chứ không hoàn toàn điều khiển tiết học như trước đây. Thầy cô cần tâm huyết với nghề, sẵn sàng chia sẻ với học sinh, thay đổi chương trình trong tiết dạy, tìm tòi và sáng tạo các từ mới, các hoạt động phù hợp để có thể áp dụng phương pháp giảng dạy hiệu quả. 2.4.2. Cơ sở của việc vận dụng tổ chức dạy học phát triển năng lực học sinh thông qua vận dụng mô hình “Lớp học đảo ngược” kết hợp trò chơi khi tìm hiểu kiến thức “Quần thể sinh vật”- Sinh học 12”. Chủ đề “Quần thể sinh vật” ở môn Sinh học lớp 12 là bao hàm các kiến thức về quần thể, mối quan hệ giữa các cá thể trong quần thể. Thông qua chủ đề này học sinh sẽ có thể nắm bắt được các khái niệm về quần thể cũng như có thể hiểu rõ hơn về cách tổ chức quần thể của sinh vật. Từ đó các em sẽ có thể hiểu rõ hơn về thế giới xung quanh mình. Cũng chính vì sự đa dạng trong kiến thức của chủ đề “Quần thể sinh vật” nên việc vận dụng mô hình lớp học đảo ngược và trò chơi học tập sẽ có thể bao hàm kiến thức một cách tốt hơn, mang thông tin đến học sinh dễ dàng hơn. Hơn nữa, những kiến thức ở chủ đề này cũng khá khô khan nên việc vận dụng kết hợp trò chơi học tập sẽ là công cụ để tăng hứng thú học tập cho học sinh. 2. Cơ sở thực tiễn. 2.1. Thực trạng dạy học định hướng phát triển năng lực và dạy học theo mô hình lớp học đảo ngược ở các trường THPT trên địa bàn các huyện miền Tây Nghệ An Để tìm hiểu thực trạng dạy học định hướng phát triển năng lực ở các trường trung học phổ thông trên địa bàn các huyện miền Tây Nghệ An theo tinh thần chỉ đạo của của Bộ GD&ĐT. Chúng tôi đã tìm hiểu hiểu biết và vấn đề sử dụng các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học mới trong giảng dạy chương trình Sinh học ở các trường THPT trên địa bàn các huyện miền Tây Nghệ An. Hoạt động điều tra được tiến hành bằng cách xây dựng phiếu điều tra theo biểu mẫu trên Google Forms để thực hiện khảo sát đối với 50 giáo viên dạy Sinh học. Link phiếu điều tra: https://forms.gle/iqZ5ES6G2ZPi4A7S6 Thời gian khảo sát: Tháng 4 năm 2020. Link kết quả điều tra: https://docs.google.com/spreadsheets/d/1SoKMDgM44FLNfgsntx4LXdn506- T7E120WlOPQaPvzk/edit?usp=sharing Kết quả cụ thể như sau: 11
Kết quả TT Nội dung trao đổi Số Tỷ lệ lượng Thầy (cô) thấy việc áp dụng PPDH theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh hiện nay như thế nào? 1 a. Không cần thiết 2 4% b. Cần thiết 10 20% c. Rất cần thiết 38 76% Thầy (cô) có những hiểu biết như thế nào về các PPDH theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ở trường THPT? 2 a. Chưa hiểu rõ 18 36% b. Hiểu nhưng chưa áp dụng nhiều 28 56% c. Đã hiểu rõ và áp dụng thường xuyên 4 8% Việc tổ chức vận dụng dạy học theo hướng phát triển phẩmchất và năng lực học sinh ở đơn vị công tác của thầy (cô) như thế nào? 12
3 a. Đã được triển khai nhưng chưa thường xuyên và chưa hiệu quả 31 62% b. Tổ chức thường xuyên nhưng chưa hiệu quả 16 32% c. Tổ chức thường xuyên và hiệu quả 3 6% Thầy (cô) đã từng áp dụng dạy học bằng mô hình lớp học đảo ngược trong trường THPT chưa? 4 a. Tôi chưa từng áp dụng 24 48% b. Đã từng áp dụng nhưng chưa hiệu quả 24 48% c. Thường xuyên áp dụng 2 4% Thầy (cô) nhận xét về hứng thú học tập của học sinh khi học chủ đề “Quần thể sinh vật” Sinh học 12 như thế nào? 5 a. Không thích học 35 70% 13
b. Bình thường 13 26% c. Hứng thú, tích cực 2 4% Nếu việc dạy học vận dụng mô hình lớp học đảo ngược kết hợp trò chơi vào dạy học Sinh học thì có đem lại hiệu quả không? 46 a. Không hiệu quả 0 0% b. Hiệu quả bình thường 7 14% c. Rất hiệu quả 43 86% Qua kết quả điều tra, có thể nhận thấy: - Hầu hết các giáo viên đều cho rằng việc vận dụng các PPDH theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh là điều rất cần thiết để nâng cao chất lượng giáo dục. - Nhiều giáo viên chưa hiểu rõ hoặc hiểu nhưng chưa áp dụng thường xuyên các PPDH theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, mặc dù đã được tìm hiểu thông qua các các chương trình tập huấn nhưng các thầy cô vẫn còn lúng túng khi triển khai trong dạy học nên hiệu quả chưa cao. - Việc vận dụng dạy theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ở các trường THPT chưa được áp dụng thường xuyên và hiệu quả. Một số giáo viên đã tích cực vận dụng tuy nhiên còn gặp nhiều khó khăn, nhiều giáo viên chưa từng thành công khi xây dựng kế hoạch bài học và áp dụng các phương pháp dạy học và KTĐG theo định hướng mới. Điều này, theo tìm hiểu thì nguyên nhân chủ yếu là do nhiều giáo viên mới tiếp cận thông qua các chương trình bồi dưỡng trong thời gian ngắn nên chưa kịp thấm nhuần, một số do sức ỳ lớn, đã quen với PPDH truyền thống nên ngại đổi mới… - Kết quả điều tra về thực trạng sử dụng mô hình lớp học đảo ngược kết hợp trò chơi trong dạy học Sinh học cho thấy, hầu hết các tiết dạy được thực hiện theo lối truyền thống giáo viên giảng bài, học sinh chép thụ động qua lời giảng của giáo viên, sau đó các em sẽ về tự hoàn thiện các bài tập trong sách giáo khoa, sách bài tập hay các bài tập thêm mà giáo viên giao tại nhà. Việc này làm giảm đáng kể chất lượng học tập môn Sinh học. Học tập quá khô khan, không chủ động nắm bắt kiến thức nên hầu hết các em học sinh chỉ tiếp thu được khoảng 20% kiến thức giáo 14
viên truyền tải trên lớp rất ít giáo viên sử dụng mô hình lớp học đảo ngược để tổ chức dạy học, đồng thời phát triển các năng lực và phẩm chất cho học sinh Các giáo viên hầu hết cho rằng chủ đề “Quần thể sinh vật” là một chủ đề hấp dẫn, tuy nhiên học sinh chưa có nhiều hứng thú học tập ở phần kiến thức này, do nhiều giáo viên chưa tìm ra phương pháp và cách thức tổ chức dạy học phù hợp. Vì vậy, hầu hết các giáo viên đồng ý rằng nếu vận dụng PPDH sử dụng mô hình lớp học đảo ngược kết hợp trò chơi thành công thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn 2.2. Tìm hiểu hứng thú học tập của học sinh đối với các phương pháp dạy học Sinh học ở các Trường THPT trên địa bàn các huyện miền Tây Nghệ An Trước khi tiến hành triển khai giải pháp của đề tài, chúng tôi đã tìm hiểu thực trạng về hứng thú học tập của học sinh đối với bộ môn Sinh học và phương pháp dạy học bằng mô hình trong Sinh học ở các trường THPT Anh Sơn 1,2,3 và các thông qua điều tra bằng phiếu thăm dò với học sinh. Hoạt động điều tra được tiến hành bằng cách xây dựng phiếu điều tra theo biểu mẫu trên Google Forms và phỏng vấn trực tiếp. Link phiếu điều tra: https://forms.gle/DTsPfN8A9HGZrHtB Thời gian điều tra: cuối năm học 2019 – 2020. Phiếu điểu tra được gửi tới 201 học sinh và thu được kết quả thể hiện ở link: https://docs.google.com/spreadsheets/d/1IX5mntwrRg4Rj9Bj- ne8fg9LGq6HL6M1w-lyh_rOuj8/edit?usp=sharing Cụ thể như sau: Kết quả TT Nội dung trao đổi Số lượng Tỷ lệ 1 Em có thích học môn Sinh học không? 15
a. Không thích. 55/200 27,4% b. Bình thường. 65/200 32,3% c. Rất thích. 81/200 40,3% (Nếu chọn a trả lời tiếp câu 2; nếu chọn c trả lời câu 3; Nếu chọn b thì có thể trả lời cả 2 câu hoặc 1 trong 2 câu 2,3.) 2 Tại sao em không thích môn Sinh học? a. Vì môn Sinh học khó, trừu tượng. 109/164 66,5% b. Vì giờ học kém thú vị. 29/164 17,7% c. Không rõ lí do 26/164 15,9% 3 Tại sao em thích học môn Sinh học? a. Vì em có nguyện vọng học các ngành học sử dụng 58/130 44,3% kết quả học và thi môn Sinh học để xét tuyển. b. Vì môn Sinh có nhiều vấn đề hấp dẫn. 30/130 22,9% c. Vì môn Sinh gần gũi với thực tiễn cuộc sống. 43/130 32,8% 16
4 Em đã từng được học các tiết học có sử dụng mô hình lớp học đảo ngược ở trường THPT chưa? a. Chưa bao giờ. 86/200 42,8% b. Đã từng. 77/200 38,3% c. Rất nhiều 38/200 18.9% 5 Trong môn Sinh học, em đã từng được học các tiết học sử dụng mô hình lớp học đảo ngược kết hợp trò chơi chưa? a. Chưa từng được học 88/190 44.7% b. Đã từng sử dụng mô hình có sẵn trong phòng TBTN 64/190 33.7% c. Đã được học 41/190 21.6% 17
Em có thích học các giờ học trong đó GV tổ chức các hoạt động dạy học 6 tích cực không? a. Rất thích 119/187 63.6% b. Bình thường 43/187 23% c. Không thích 25/187 13,4% Qua kết quả điều tra có thể nhận thấy: - Thực tế chưa có nhiều học sinh yêu thích môn Sinh học (hơn 43%); tuy nhiên, phần lơn các em cho rằng môn Sinh có nhiều kiến thức khó, trừu tượng; nhiều em thấy khó khăn trong vấn đề phát triển các năng lực nhận thức và tìm hiểu thế giới sống và vận dụng các kiến thức được học để giải quyết các vấn đề thực tiễn. - Theo điều tra, một số học sinh đã trải nghiệm phương pháp dạy học bằng mô hình lớp học đảo ngược ở một số môn học, nhưng chưa nhiều. Các em cho rằng việc phát huy tính chủ động học tập của HS dưới sự hướng dẫn định hướng của giáo viên thì nhiệm vụ học tập trở nên thú vị hơn rất nhiều; Các em rất hứng thú với các phương pháp dạy học mới vì mong muốn được tham gia nhiều hoạt động trong quá trình học thay vì tiếp thu kiến thức một chiều từ giáo viên. - Hầu hết học sinh mong muốn được tham gia khám phá tìm tòi, tham gia nhiều hoạt động trong học tập môn Sinh học, mong muốn tiết học được diễn ra thú vị hứng khởi. Như vậy, thông qua điều tra thực trang dạy và học ở địa phương cho thấy tầm quan trọng của đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học, trong đó đưa các PPDH mới và vận dụng vào thực tiễn công tác là việc làm cần thiết để nâng cao chất lượng. Đồng thời cho thấy phương pháp tổ chức học sinh tự làm mô hình là phù hợp để phát triển năng lực người học thông qua các hoạt động tổ chức học tập được giáo viên xây dựng một cách khoa học, bài bản. 2.4. Những thuận lợi và khó khăn trong quá trình thực hiện đề tài. Việc giáo dục dạy kiến thức cho các em luôn được nhà trường, giáo viên và 18
các phụ huynh đặc biệt quan tâm. Giáo viên luôn cố gắng tìm hiểu và sáng tạo, áp dụng những phương pháp giáo dục mới nhất để đạt hiệu quả cao. Trong quá trình giảng dạy cũng không tránh khỏi những khó khăn đi kèm những thuận lợi sẵn có: * Thuận lợi Nhận được sự quan tâm Sở giáo dục cũng như các ban ngành, đoàn thể đến việc giảng dạy ở trường. Ban giám hiệu và nhà trường đã trang bị đầy đủ các cơ sở vật chất, không gian lớp học rộng rãi đáp ứng đủ điều kiện dạy học. Các thầy cô thường xuyên trao đổi kinh nghiệm và phương pháp giảng dạy với nhau để phục vụ cho việc giáo dục kiến thức Sinh học cũng như lồng ghép các hoạt động dạy học tích cực để nâng cao hiệu quả học tập cho các em học sinh. Các bậc phụ huynh luôn luôn quan tâm, ủng hộ cho việc học của các con mình. Phần lớn các em học sinh đều là những em học sinh ngoan ngoãn, lễ phép, có tinh thần ham học hỏi và tiếp thu rất tốt. * Khó khăn: Nhiều gia đình các em học sinh có hoàn cảnh khó khăn, bố mẹ bận công việc hoặc phải đi làm ăn xa nên dẫn đến việc thiếu đi sự quan tâm từ bố mẹ, gây ảnh hưởng đến tâm lý ở lứa tuổi mới trưởng thành của các em, và khiến cho các em không dồn toàn lực vào học tập, có tâm lý chán nản, nhiều khi là sợ sệt. Hơn nữa, do lớp 12 là năm học cuối cấp có nhiều em học sinh không thi theo khối tự nhiên mà thi ở khối xã hội nên các em vẫn xem nhẹ môn Sinh học. Một số em học sinh lười học, hay bỏ học đi chơi. Các em đang ở tuổi mới lớn, được tiếp xúc với mạng internet khá sớm nên một số em hình thành tâm lý nổi loạn, nghỉ học, trốn học chơi game,... Ngoài ra, sự tập trung và chủ động tìm hiểu, chủ động nghiên cứu của các học sinh còn nhiều hạn chế. Do phương pháp giảng dạy truyền thống từ nhỏ đã tạo cho học sinh sự thiếu chủ động trong học tập. II. GIẢI PHÁP TỔ CHỨC DẠY HỌC BẰNG MÔ HÌNH LỚP HỌC ĐẢO NGƯỢC KẾT HỢP TRÒ CHƠI KHI TÌM HIỂU CHỦ ĐỀ “QUẦN THỂ SINH VẬT”- SINH HỌC 12. 1. Thiết kế quy trình dạy học chủ đề bằng mô hình “Lớp học đảo ngược” kết hợp trò chơi trong môn Sinh học. Bước 1: Lựa chọn bài học để áp dụng mô hình lớp học đảo ngược Để tiến hành dạy học chủ đề bằng mô hình “Lớp học đảo ngược” kết hợp với trò chơi trong môn Sinh học thì trước tiên giáo viên cần phải lựa chọn những bài học có chủ đề thiết thực, kiến thức phù hợp để học sinh có thể tự học, tự tìm kiếm thông tin, thu thập tài liệu chẳng hạn như bài: Môi trường sống và các nhân tố sinh thái, Các đặc trưng cơ bản của quần thể sinh vật,... 19
Bước 2: Giáo viên giao nhiệm vụ học tập cho học sinh và thiết kế hoặc sưu tầm các bài giảng, video, định hướng các tài liệu học sinh có thể tham khảo Để các em học sinh chủ động tìm hiểu các kiến thức liên quan đến bài học giáo viên cần đưa ra cho học sinh những nhiệm vụ học tập như thiết kế, sưu tầm bài giảng, sưu tầm video, chuẩn bị các tài liệu liên quan,... Thông qua việc tìm kiếm tư liệu sẽ giúp các em phần nào có thể tìm hiểu được kiến thức mà mình chuẩn bị được học. Bước 3: Học sinh xem bài giảng, video, tài liệu ở nhà và hoàn thành nội dung học tập đã được giao nhiệm vụ Sau khi tìm được các tài liệu, bài giảng có liên quan đến bài học giáo viên cần hướng dẫn các em học sinh xem các tài liệu đó trước ở nhà để có thể hiểu được bài sắp được học. Bước 4: Lên lớp học sinh thực hành, thuyết trình, thảo luận trao đổi với nhau và với giáo viên trên lớp. Sau khi đã hoàn thành nhiệm vụ được giao thì tiếp theo học sinh sẽ bắt đầu thực hành, thảo luận và thuyết trình nội dung mà mình tìm kiếm được. Từ đó để học sinh có thể tăng khả năng giao tiếp cũng như để nhận được những góp ý từ bạn bè và giáo viên. Bước 5: Tổ chức các trò chơi học tập để học sinh tổng hợp và củng cố kiến thức ngay từ trên lớp Việc tổ chức các trò chơi gắn liền với những kiến thức mà các em học sinh đã được học trước đó là một cách củng cố kiến thức vô cùng hiệu quả. Thay vì giáo viên khảo bài thì có thể tổ chức các trò chơi cho học sinh. Bước 6: Đánh giá hiệu quả của mô hình để rút kinh nghiệm Sau mỗi lần hoàn thành một mô hình nào đó giáo viên cần xem xét và đánh giá xem có điểm nào tốt và chưa tốt. Từ đó rút kinh nghiệm cho những lần tổ chức tiếp theo. 2. Phân tích nội dung và xác định mục tiêu chủ đề “ Quần thể sinh vật” – Sinh học 12. 2.1. Nội dung Chủ đề quần thể sinh vật sẽ bao gồm 4 bài trong sách giáo khoa là: Bài 36: Quần thể sinh vật và mối quan hệ giữa các cá thể trong quần thể Bài 37: Các đặc trưng cơ bản của quần thể sinh vật Bài 38: Các đặc trưng cơ bản của quần thể sinh vật (tiếp theo) Bài 39: Biến động số lượng cá thể của quần thể sinh vật Trong đó sẽ gồm những nội dung chính như sau: 20