Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Phát triển năng lực học sinh và nâng cao hiệu quả dạy học môn Địa lí lớp 10 thông qua phương pháp dạy học dự án trong chuyên đề biến đổi khí hậu

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:95

Thêm vào BST

Báo xấu

3
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến "Phát triển năng lực học sinh và nâng cao hiệu quả dạy học môn Địa lí lớp 10 thông qua phương pháp dạy học dự án trong chuyên đề biến đổi khí hậu" được hoàn thành với mục tiêu nhằm nghiên cứu về thực trạng sử dụng PPDH theo dự án trong dạy học Địa lí ở trường THPT; Nghiên cứu, xây dựng các quy trình vận dụng PPDH theo dự án vào dạy học các chuyên đề học tập Địa lí 10; Thiết kế phương án dạy học chuyên đề BĐKH trong chương trình Địa lí 10 theo PPDH dự án.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Phát triển năng lực học sinh và nâng cao hiệu quả dạy học môn Địa lí lớp 10 thông qua phương pháp dạy học dự án trong chuyên đề biến đổi khí hậu

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN ----------------------- SÁNG KIẾN ĐỀ TÀI PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ LỚP 10 THÔNG QUA PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC DỰ ÁN TRONG CHUYÊN ĐỀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU LĨNH VỰC: ĐỊA LÍ Năm thực hiện: 2023 - 2024
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT DIỄN CHÂU 2 -------------------- SÁNG KIẾN ĐỀ TÀI PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ LỚP 10 THÔNG QUA PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC DỰ ÁN TRONG CHUYÊN ĐỀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU MÔN: ĐỊA LÝ Nhóm tác giả: Hoàng Thị Yến Cao Thị Phượng Chu Thị Hằng ĐT:0983.464.663 ĐT:0943227599 ĐT:0349088968 Tổ: Khoa Học Xã Hội Năm thực hiện: 2023- 2024
MỤC LỤC PHẦN I. PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài. .......................................................................................... 1 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................... 1 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................... 2 5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 2 6. Tính mới và đóng góp của đề tài................................................................. 2 PHẦN II. NỘI DUNG ...................................................................................... 3 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HS VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ LỚP 10 THÔNG QUA PPDH DỰ ÁN TRONG CHUYÊN ĐỀ BIẾN DỔI KHÍ HẬU ....................................................................................... 3 1.1. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 3 1.1.1.Khái niệm về dạy học theo dự án ............................................................ 3 1.1.2. Đặc điểm của dạy học theo dự án .......................................................... 3 1.1.3. Mục tiêu của dạy học theo dự án ........................................................... 3 1.1.4. Phân loại dạy học theo dự án ................................................................. 4 1.1.5. Ưu nhược điểm của dạy học theo dự án ................................................ 5 1.2. Cơ sở thực tiễn........................................................................................... 6 1.2.1. Thực trạng nghiên cứu ........................................................................... 6 1.2.1.1. Về phía giáo viên .................................................................................. 6 1.2.1.2. Về học sinh ........................................................................................... 7 1.2.2. Nguyên nhân của thực trạng.................................................................. 8 1.2.3. Yêu cầu của việc thực hiện dạy học theo dự án trong dạy học chuyên đề Địa lí 10 ......................................................................................................... 8 1.2.3.1. Đối với GV ............................................................................................ 8 1.2.3.2. Đối với HS ............................................................................................ 9 CHƯƠNG 2: PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HS VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ LỚP 10 THÔNG QUA DẠY HỌC ........ 10 DỰ ÁN TRONG CHUYÊN ĐỀ BĐKH ....................................................... 10 2.1. Thiết kế dự án trong dạy học chuyên đề BĐKH .................................. 10 2.1.1. Cơ sở và nguyên tắc. ............................................................................. 10
2.1.1.1. Cơ sở ................................................................................................... 10 2.1.1.2. Nguyên tắc thiết kế dạy học dự án .................................................... 10 2.1.2. Giới thiệu chủ đề BĐKH....................................................................... 10 2.2. Các bước tiến hành dạy học chủ đề BĐKH theo hình thức dự án. .... 11 2.2.1. Hình thành ý tưởng dự án và tên dự án. ............................................. 11 2.2.2. Xác định mục tiêu dự án và nội dung sản phẩm dự án. .................... 12 2.2.2.1. Xác định mục tiêu dự án: .................................................................. 12 2.2.2.2. Xác định nội dung sản phẩm dự án .................................................. 13 2.2.3. Xây dựng bộ câu hỏi định hướng......................................................... 14 2.2.4. Xây dựng tiêu chí phân nhóm HS. ....................................................... 15 2.2.5. Lập kế hoạch thực hiện dự án.............................................................. 18 2.2.6. Thiết kế các công cụ đánh giá. ............................................................. 20 2.2.7. Tổ chức hướng dẫn HS thực hiện dự án. ............................................ 23 2.2.7.1. Xác định mục tiêu và nội dung của dự án. ....................................... 23 2.2.7.2. Xây dựng kế hoạch thực hiện dự án. ................................................ 24 2.2.7.3. Thu thập thông tin và xử lí thông tin để xây dựng sản phẩm dự án. 28 2.2.7.4. Trình bày sản phẩm của dự án. ........................................................ 28 2.2.7.5. Đánh giá dự án................................................................................... 29 CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM VÀ KHẢO SÁT TÍNH CẤP THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA ĐỀ TÀI ................................................ 36 3.1. Thực nghiệm sư phạm. ........................................................................... 36 3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm........................................................... 36 3.1.2. Đối tượng và nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm. ................................... 36 3.1.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm. ................................................... 36 3.1.4. Nội dung thực nghiệm sư phạm. .......................................................... 37 3.1.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm. ............................................................. 37 3.2. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất......... 40 3.2.1. Mục đích khảo sát ................................................................................. 40 3.2.2. Nội dung khảo sát ................................................................................. 40 3.2.3. Phương pháp khảo sát và thang đánh giá ........................................... 40 3.2.3.1. Phương pháp khảo sát:...................................................................... 40
3.2.3.2. Thang đánh giá: Sử dụng thang đo likert cải tiến .......................... 40 3.2.4. Đối tượng khảo sát ................................................................................ 40 3.3. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất ............................................................................................................. 41 3.3.1. Sự cấp thiết của việc áp dụng PPDH theo dự án nhằm phát triển năng lực HS và nâng cao hiệu quả dạy học chuyên đề Địa lí ở trường THPT .... 41 3.3.2. Tính khả thi của việc áp dụng một số phần mềm trò chơi nhằm tạo hứng thú và nâng cao hiệu quả dạy học Địa lí ở trường THPT ................... 42 PHẦN III: KẾT LUẬN.................................................................................. 44 3.1.Một số kết luận ......................................................................................... 44 3.2. Kiến nghị .................................................................................................. 44 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 46 PHỤ LỤC PHỤ LỤC 1: MỘT SỐ HÌNH ẢNH VỀ SẢN PHẨM DỰ ÁN BĐKH PHỤ LỤC 2: MỘT SỐ HÌNH ẢNH QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN DỰ ÁN PHỤ LỤC 3: PHỤ LỤC 4: PHIẾU ĐIỀU TRA NHU CẦU TRƯỚC KHI PHÂN CÔNG NHIỆM VỤ VÀ CHIA NHÓM PHỤ LỤC 5 : PHIẾU HỌC TẬP ĐỊNH HƯỚNG CÁC NHÓM PHỤ LỤC 6: HỢP ĐỒNG HỌC TẬP PHỤ LỤC 7: KẾ HOẠCH LÀM VIỆC NHÓM PHỤ LỤC 8 : GIÁO ÁN THỰC NGHIỆM PHỤ LỤC 9: ĐỀ KIỂM TRA 15 PHÚT SAU KHI THỰC NGHIỆM
DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT STT Chữ cái viết tắt Cụm từ tiết đầy đủ 1 BĐKH Biến đổi khí hậu 2 GD- ĐT Giáo dục và đào tạo 3 GDPT Giáo dục phổ thông 4 GV Giáo viên 5 HS Học sinh 6 PPDH Phương pháp dạy học 7 SGK Sách giáo khoa 8 THPT Trung học phổ thông
PHẦN I. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài. Mục tiêu của chương trình GDPT là “giúp HS phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân”. Vậy làm thế nào để phát triển năng lực cho HS? Làm thế nào để nội dung kiến thức chuyển thành những kĩ năng hành động, để HS được phát triển toàn diện các năng lực cá nhân? Đây là vấn đề thực sự cấp thiết đang đặt ra cho nền Giáo dục hiện nay. Môn Địa lí vừa thuộc lĩnh vực khoa học xã hội vừa thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên giúp HS có được những hiểu biết cơ bản về khoa học Địa lí, các ngành nghề có liên quan đến Địa lí, khả năng ứng dụng kiến thức Địa lí trong đời sống; đồng thời củng cố và mở rộng nền tảng tri thức, kĩ năng phổ thông cốt lõi đã được hình thành ở giai đoạn giáo dục cơ bản, tạo cơ sở vững chắc giúp HS tiếp tục theo học các ngành nghề liên quan. Trong chương trình môn Địa lí cấp THPT, bên cạnh nội dung cốt lõi, HS còn được lựa chọn học các chuyên đề học tập với thời lượng 35 tiết/năm học. Đây là một trong các điểm mới của Chương trình GDPT 2018 nhằm thực hiện yêu cầu phân hoá sâu, giúp HS tăng cường kiến thức và kĩ năng thực hành, vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học giải quyết những vấn đề của thực tiễn, đáp ứng yêu cầu định hướng nghề nghiệp. Qua quá trình tìm tòi, nghiên cứu và giảng dạy, chúng tôi nhận thấy, PPDH dự án có rất nhiều ưu điểm, hoàn toàn đáp ứng được những yêu cầu đó. Nó đặc biệt hữu ích trong bối cảnh Giáo dục Việt Nam đang chuyển từ dạy học theo hướng tiếp cận nội dung sang dạy học tiếp cận năng lực. Do đó, để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ chương trình GDPT 2018; góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí nói chung và chất lượng giáo dạy học chuyên đề Địa lí nói riêng, chúng tôi đã tiến hành thực hiện đề tài: “ Phát triển năng lực HS và nâng cao hiệu quả dạy học môn Địa lí lớp 10 thông qua PPDH dự án trong chuyên đề BĐKH”. 2. Mục đích nghiên cứu - Đổi mới phương pháp giảng dạy hiện nay theo hướng phát huy tính tích cực của HS, lấy người học làm trung tâm. - Vận dụng PPDH theo dự án vào dạy học. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu lí thuyết về khái niệm dự án và PPDH theo dự án - Nghiên cứu về thực trạng sử dụng PPDH theo dự án trong dạy học Địa lí ở trường THPT. 1
- Nghiên cứu, xây dựng các quy trình vận dụng PPDH theo dự án vào dạy học các chuyên đề học tập Địa lí 10. - Thiết kế phương án dạy học chuyên đề BĐKH trong chương trình Địa lí 10 theo PPDH dự án. - Thực nghiệm sư phạm đối với phương án đã xây dựng cho phương pháp này. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng: HS khối 10 trường THPT Diễn Châu 2 và một số trường THPT trên địa bàn huyện Diễn Châu. - Phạm vi: Các dự án học tập trong dạy học chuyên đề BĐKH 5. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu lý thuyết Nghiên cứu tài liệu về lý luận như : PPDH môn Địa lí, đổi mới giáo dục THPT, lý luận về dạy học dự án, chương trình sách giáo khoa Địa lí lớp 10, Sách chuyên đề Địa lí 10, sách GV, tài liệu chuẩn kiến thức kỹ năng, chương trình tổng thể GDPT 2018 của Bộ GD- ĐT và các tài liệu có liên quan. - Nghiên cứu thực tiễn + Phương pháp điều tra, khảo sát: điều tra, khảo sát bằng phiếu, phỏng vấn, chuyên gia. Đây là cơ sở quan trọng để rút ra tính hiệu quả của đề tài. + Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm sư phạm được dùng khi đã có kết quả điều tra, quan sát các hiện tượng giáo dục, cần khẳng định lại cho chắc chắn các kết luận đã được rút ra. Được tiến hành cho HS ở các lớp thực nghiệm và đối chứng. 6. Tính mới và đóng góp của đề tài - Đã xây dựng cơ sở lí luận và thực tiễn của dạy học dự án, đưa ra quy trình và các thao tác cơ bản các dự án học tập. - Xây dựng các quy trình, thiết kế phương án dạy học theo dự án “BĐKH”- Chuyên đề học tập Địa lí 10. Vì chương trình mới áp dụng nên ít tư liệu tham khảo nên dự án học tập có thể trở tư liệu dạy học cho các đồng nghiệp tham khảo và áp dụng vào dạy học. - Đã đi sâu xây dựng được bộ câu hỏi định hướng hình thành kiến thức và bộ câu hỏi giúp hoàn thành bài tập dự án có thể chia sẻ thành tư liệu tham khảo cho GV và tư liệu học tập cho HS. - Đã xây dựng được bộ tiêu chí đánh giá cụ thể sản phẩm của dự án nói chungcó thể chia sẻ tư liệu cho các đồng nghiệp cùng tham khảo và áp dụng. Từ những dự án học tập giúp HS dần được làm quen và học tập theo đúng tinh thần của chương trình GDPT mới, giúp các em hào hứng và đam mê hơn với bộ môn Địa lí, từ đó phát triển phẩm chất và năng lực. 2
PHẦN II. NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HS VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ LỚP 10 THÔNG QUA PPDH DỰ ÁN TRONG CHUYÊN ĐỀ BIẾN DỔI KHÍ HẬU 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1.Khái niệm về dạy học theo dự án Dạy học theo dự án được coi là một hình thức dạy học vì khi thực hiện một dự án phải có nhiều PPDH cụ thể được sử dụng. Có thể hiểu đây là một hình thức dạy học trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp và có sự kết hợp giữa lí thuyết và thực hành để tạo ra sản phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm vụ này được người học thể hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập. Làm việc nhóm là hình thức làm việc cơ bản của dạy học dự án. Bản chất của dạy học dự án: HS lĩnh hội kiến thức và kĩ năng thông qua quá trình giải quyết một bài tập tình huống gắn với thực tiễn - dự án. Kết thúc dự án sẽ cho ra sản phẩm. 1.1.2. Đặc điểm của dạy học theo dự án Dạy học dự án có những đặc điểm, đặc trưng sau: - Người học là trung tâm của quá trình dạy học. - Dự án tập trung vào những mục tiêu học tập quan trọng gắn với các chuẩn. - Dự án được định hướng theo bộ câu hỏi định hướng. - Dự án đòi hỏi các hình thức đánh giá đa dạng và thường xuyên. - Dự án có tính liên hệ với thực tế. - Người học thể hiện sự hiểu biết của mình thông qua sản phẩm và quá trình thực hiện. - Công nghệ hiện đại hỗ trợ và thúc đẩy việc học của người học. - Kĩ năng tư duy là yếu tố không thể thiếu trong PPDH dự án. 1.1.3. Mục tiêu của dạy học theo dự án 1.1.3.1. Về kiến thức - Hướng tới các vấn đề thực tiễn, gắn kết nội dung bài học với thực tế. 1.1.3.2. Về năng lực. Dạy học dư án có thể phát triển cho HS năng lực: - Phát hiện và giải quyết vấn đề - Tư duy bậc cao (phân tích, tổng hợp, đánh giá…) từ các nguồn thông tin, tư liệu thu thập được. 3
- Năng lực tự học - Năng lực giao tiếp, làm việc nhóm - Cho phép HS làm việc “một cách độc lập” để hình thành kiến thức và cho ra những kết quả thực tế. - Nâng cao năng lực sử dụng công nghệ thông tin vào quá trình học tập và tạo ra sản phẩm. 1.1.3.3. Về phẩm chất. - Giúp cho HS cảm thấy yêu thích môn học hơn, chăm chỉ, tích cực xây dựng bài. - Chủ động trong việc tìm tòi, nghiên cứu và lĩnh hội kiến thức. - Có tinh thần trách nhiệm, hợp tác trong quá trình thảo luận chung. - Nhận thấy những giá trị của hoạt động nhóm, chấp nhận những quan điểmkhác nhau, phát triển tư duy phê phán, không ngừng nỗ lực học tập. 1.1.4. Phân loại dạy học theo dự án Dạy học theo dự án có thể được phân loại theo nhiều phương diện khác nhau. Sau đây là một số cách phân loại dạy học theo dự án: + Phân loại theo chuyên môn - Dự án trong một môn học: trọng tâm nội dung nằm trong một môn học. - Dự án liên môn: trọng tâm nội dung nằm ở nhiều môn khác nhau. - Dự án ngoài chuyên môn: là các dự án không phụ thuộc trực tiếp vào các môn học. + Phân loại theo sự tham gia của người học Dự án cho nhóm HS, dự án cá nhân. Dự án dành cho nhóm HS là hình thức dự án dạy học chủ yếu. Trong trường phổ thông còn có dự án toàn trường, dự án dành cho một khối lớp, dự án cho một lớp học. + Phân loại theo sự tham gia của GV Một GV tham gia dự án hoặc dưới sự cộng tác hướng dẫn của nhiều GV tham gia dự án. + Phân loại theo quỹ thời gian - Dự án nhỏ: thực hiện trong một số giờ học, có thể từ 2-6 giờ học. - Dự án trung bình: dự án trong một hoặc một số ngày (“Ngày dự án”), nhưnggiới hạn là một tuần hoặc 40 giờ học. 4
- Dự án lớn: dự án thực hiện với quỹ thời gian lớn, tối thiểu là một tuần (hay 40 giờ học), có thể kéo dài nhiều tuần (“Tuần dự án”). Cách phân chia theo thời gian này thường áp dụng ở trường phổ thông. + Phân loại theo nhiệm vụ Dựa theo nhiệm vụ trọng tâm của dự án, có thể phân loại các dự án theo các dạng sau: - Dự án tìm hiểu: là dự án khảo sát thực trạng đối tượng. - Dự án nghiên cứu: nhằm giải quyết các vấn đề, giải thích các hiện tượng, quátrình. - Dự án thực hành: có thể gọi là dự án kiến tạo sản phẩm, trọng tâm là việc tạo ra các sản phẩm vật chất hoặc thực hiện một kế hoạch hành động thực tiễn, nhằm thực hiện những nhiệm vụ như trang trí, trưng bày, biểu diễn, sáng tác. - Dự án hỗn hợp: là các dự án có nội dung kết hợp các dạng nêu trên. - Các loại dự án trên không hoàn toàn tách biệt với nhau. Trong từng lĩnh vực chuyên môn có thể phân loại các dạng dự án theo đặc thù riêng. 1.1.5. Ưu nhược điểm của dạy học theo dự án 1.1.5.1. Ưu điểm Gắn lý thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội, đây cũng là yếu tố rất quan trọng giúp HS đưa kiến thức sách vở gần gũi với thực tiễn cuộc sống. Kích thích động cơ, hứng thú học tập của người học. Phát huy tính tự lực, tínhtrách nhiệm, phát triển khả năng sáng tạo, trải nghiệm sáng tạo cho HS và GV. Phát triển năng lực đánh giá vấn đề, đánh giá công việc… Rèn luyện năng lực giải quyết những vấn đề phức hợp, rèn luyện tính bền bỉ, kiên nhẫn, rèn luyện năng lực cộng tác làm việc, làm việc nhóm, quản lí nhóm. 1.1.5.2. Nhược điểm Dạy học dự án không phù hợp trong việc truyền thụ tri thức lý thuyết mang tính trừu tượng, hệ thống cũng như rèn luyện hệ thống kỹ năng cơ bản. Dạy học dự án đòi hỏi nhiều thời gian. Vì vậy dạy học dự án không thay thế cho phương pháp thuyết trình và luyện tập, mà là hình thức dạy học bổ sung cần thiết cho các PPDH truyền thống. Ta cũng chỉ có thể xem dạy học dự án là một trong các PPDH theo hướng phát triển năng lực HS. Dạy học dự án đòi hỏi phương tiện vật chất như máy ảnh, phương tiện đi lại, máy vi tính kết nối mạng…cũng như nguồn lực tài chính phù hợp để trang trải trong quá trình thực hiện dự án như văn phòng phẩm, liên hệ thực hiện dự án, ăn uống khiđi thực hiện dự án. 5
Chưa có thang điểm đánh giá người học một cách rõ ràng từng thành viên trong nhóm trong quá trình thực hiện dự án. Quy định cho điểm từng HS trong nhóm,cho điểm dự án ở cột điểm nào chưa có hướng dẫn. 1.2. Cơ sở thực tiễn 1.2.1. Thực trạng nghiên cứu 1.2.1.1. Về phía giáo viên Trong thời gian nghiên cứu đề tài, để có cái nhìn khách quan về mức độ hiểu biết cơ bản và vận dụng PPDH dự án, việc tổ chức dạy học dự án theo định hướng phát triển năng lực ở trường phổ thông. Chúng tôi đã gửi phiếu khảo sát đến GV Địa lí đang giảng dạy tại các trường THPT trong huyện là: THPT Nguyễn Xuân Ôn, THPT Diễn Châu 2, THPT Diễn Châu 3, THPT Diễn Châu 4, THPT Diễn Châu 5. Kết quả điều tra như sau: Bảng 1.1: Phiếu khảo sát giáo viên Thứ Tỷ lệ Các tiêu chí Số lượng tự (%) Thầy (cô) hiểu và vận dụng PPDH dự án như thế nào 20 100 trong quá trình dạy học? (Chỉ chọn 1 đáp án) Đã nghe nhưng chưa hiểu rõ 8 40 1 Đã hiểu nhưng chưa biết vận dụng 11 55 Đã hiểu rõ và thỉnh thoảng vận dụng 1 5 Đã hiểu rõ và vận dụng thường xuyên. 0 0 Việc dạy học theo hình thức dự án trong dạy học 20 100 chuyên đề Địa lí (Chỉ chọn 1 đáp án) Không cấp thiết 1 5 2 Ít cấp thiết 3 15 Cấp thiết 6 30 Rất cấp thiết 10 50 Việc sử dụng PPDH dự án trong môn Địa lí có vai trò. 20 100 (Có thể chọn nhiều đáp án) Giúp HS được lĩnh hội tri thức mới. 17 85 Giúp HS vận dụng kiến thức vào thực tiễn. 9 45 Giúp HS phát triển năng lực hợp tác, làm việc nhóm 14 70 3 Giúp HS phát triển năng lực Địa lí. 15 75 Tạo hứng thú cho HS trong quá trình học tập. 19 95 Nâng cao hiệu quả dạy học môn Địa lí 14 70 6
Từ kết quả trên cho thấy: - Nhiều GV còn thiếu những hiểu biết cơ bản về dạy học dự án hoặc biết nhưng chưa vận dụng vào quá trình dạy học - Việc thực hiện các dự án học tập còn ít, khá lúng túng và mang tính hình thức. - Chưa triển khai thuần thục các bước của PPDH dự án trong quá trình giảng dạy nên hiệu quả chưa cao. - GV ít để ý đến ý kiến cá nhân của HS, HS lĩnh hội kiến thức còn bị động, phụ thuộc nhiều vào GV. - GV còn ngại trong việc xây dựng và hoàn thiện hồ sơ dự án. 1.2.1.2. Về học sinh Năng lực của mỗi HS là khác nhau. Một số HS khá, giỏi rất năng động, sáng tạo, tích cực học tập, tiếp thu bài tốt, tham gia nhiệt tình vào các hoạt động học tập. Ngược lại HS yếu, kém lại rất lười học, tiếp thu bài học một cách thụ động. Khi triển khai PPDH dự án, một số nhiệm vụ tạo được nhiều hứng thú cho HS khá, giỏi, nhưng số HS yếu, kém lại không đủ khả năng tham gia tích cực, ngược lại một số nhiệm vụ trong dự án được sự hưởng ứng nhiệt tình của những HS yếu, kém, nhưng lại gây nhàm chán cho số HS khá, giỏi. Để rõ hơn về thực trạng học tập môn Địa lí và khả năng thực hiện các dự án học tập của HS, chúng tôi đã tiến hành khảo sát ở 128 em HS lớp 10 của trường THPT Diễn Châu 2. Bảng 1.2. Phiếu khảo sát HS Thứ Các tiêu chí Số lượng Tỷ lệ % tự Em có quan niệm như thế nào về việc học môn 128 100 Địa lí? (Chọn 1 đáp án) 1 Rất thích học môn Địa lí 20 15,6 Chỉ xem môn Địa lí là nhiệm vụ 90 70,3 Không thấy hứng thú với môn Địa lí 18 14,1 Em đã thực hiện các dự án trong học tập chuyên 128 100 đề của môn Địa lí chưa ? (Chọn 1 đáp án) 2 Thường xuyên 0 0 Thỉnh thoảng 60 46,9 Chưa bao giờ 68 53,1 Em có thích được làm các dự án nhằm phát triển năng lực trong môn Địa lí không ? (Chọn 1 đáp 128 100 3 án) 7
Thứ Các tiêu chí Số lượng Tỷ lệ % tự Rất thích 100 78,1 Bình thường 25 19,5 Không thích 3 2,4 Các dự án phát triển năng lực trong môn Địa lí có giúp cho các em vận dụng kiến thức khoa học 128 100 4 Địa lí vào thực tiễn không? (Chọn 1 đáp án). Có 125 97,7 Không 3 2,3 Qua điều tra khảo sát HS cho thấy: phần lớn HS chỉ xem môn Địa lí là một nhiệm vụ phải thực hiện trong quá trình học tập ở trường THPT, HS ít được tiếp cận với PPDH dự án theo hướng phát triển năng lực và rất mong muốn được Thực hiện các dự án học tập trong môn Địa lí để phát triển năng lực vì có thể giúp các em vận dụng kiến thức khoa học Địa lí vào thực tiễn cuộc sống. Đây chính là cơ sở để khẳng định việc thiết kế và sử dụng các dự án học tập trong giảng dạy chuyên đề Địa lí 10 nói riêng và chương trình Địa lí THPT nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho HS là hết sức cần thiết. 1.2.2. Nguyên nhân của thực trạng Trong xây dựng phân phối chương trình còn ít các chủ đề trải nghiệm. GV chưa chú trọng cho HS thực hiện nhiều dự án học tập. Chương trình phổ thông hiện hành chưa chú trọng các nội dung cho HS sáng tạo và vận dụng vào thực hiện. Đổi mới kiểm tra đánh giá chưa theo kịp với đổi mới phương pháp, chưa chú trọng đánh giá kĩ năng thực hành, ứng dụng thực tiễn, chưa đánh giá đầy đủ các phẩm chất và năng lực của người học. 1.2.3. Yêu cầu của việc thực hiện dạy học theo dự án trong dạy học chuyên đề Địa lí 10 1.2.3.1. Đối với GV - GV là người hướng dẫn, hỗ trợ và tạo động lực thúc đẩy vai trò tự chủ của HS, gắn sự chủ động của HS trong việc giải quyết nội dung bài học. GV chịu trách nhiệm tư vấn và giúp HS giải quyết các vướng mắc chứ không phải giải quyết hộ HS. - Năng lực và vai trò của GV thể hiện ở các hỗ trợ HS (không chỉ bằng các chỉ dẫn mà còn bằng cả các sản phẩm mẫu, các tài liệu cung cấp tham khảo, các nguồn thông tin, cách chuyển giao công việc và quá trình đánh giá). Trong lớp học truyền thống, GV nắm giữ tất cả các kiến thức và truyền tải đến HS. 8
Với mô hình dạy học theo dự án, GV không còn là người đóng vai trò chủ đạo trong quá trình dạy học mà trở thành người hướng dẫn, giúp đỡ HS, tạo môi trường thuận lợi nhất cho HS trên con đường thực hiện dự án. 1.2.3.2. Đối với HS - HS là người chịu trách nhiệm chính, là trung tâm của quá trình dạy học. HS tự lập kế hoạch, tự định hướng quá trình học tập, hợp tác giải quyết vấn đề, tự kiểm tra, đánh giá. Cũng chính vì vậy, dạy học theo dự án trở nên thực và hữu ích, hấp dẫn với HS. - HS tự quyết định cách tiếp cận của mình đối với mỗi nhiệm vụ được giao. Đồng thời có trách nhiệm trong việc hoàn thành và báo cáo sản phẩm. HS phải tham gia tích cực và giữ vai trò chính trong tất cả các khâu của quá trình học tập. - HS tập giải quyết các vấn đề của cuộc sống thực bằng các kĩ năng lớn thông qua làm việc nhóm. Chính HS là người lựa chọn các nguồn dữ liệu, thu thập dữ liệu, tổng hợp, phân tích từ quá trình làm việc của mình. Từ đó hoàn thành các sản phẩm dự án cụ thể và trình bày kiến thức mới mà mình thu nhận được qua quá trình hoạt động. Cuối cùng HS cũng là người đánh giá và được đánh giá thông qua các tiêu chí đã được xây dựng. 9
CHƯƠNG 2: PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HS VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ LỚP 10 THÔNG QUA DẠY HỌC DỰ ÁN TRONG CHUYÊN ĐỀ BĐKH 2.1. Thiết kế dự án trong dạy học chuyên đề BĐKH 2.1.1. Cơ sở và nguyên tắc. 2.1.1.1. Cơ sở Dạy học dự án là một PPDH lấy hoạt động của người học làm trung tâm. Quá trình giảng dạy luôn định hướng vào các khái niệm cơ bản của môn học nhưng gắn liền với thực tế. Cụ thể, ở chuyên đề BĐKH, theo phương pháp này, người học phải tự mình giải quyết các vấn đề và các nhiệm vụ có liên quan khác để có được kiến thức, khả năng giải quyết vấn đề và cho ra những kết quả thực tế: Nguyên nhân, biểu hiện, hậu quả,…. Bản chất của DHDA là người học lĩnh hội kiến thức và kĩ năng thông qua việc giải quyết một bài tập tình huống gắn với thực tiễn (bài tập dự án). Kết thúc dự án người học phải cho ra sản phẩm gắn với thực tiễn cụ thể: Ví dụ: tập san, mô hình, thuyết trình, đoạn phim, … 2.1.1.2. Nguyên tắc thiết kế dạy học dự án - Có mục tiêu được xác định rõ ràng; - Có thời gian qui định cụ thể; - Có nguồn tài chính, vật chất, nhân lực giới hạn; - Mang tính duy nhất (phân biệt với các dự án khác); - Mang tính phức hợp, tổng thể; - Được thực hiện trong hình thức tổ chức dự án chuyên biệt. 2.1.2. Giới thiệu chủ đề BĐKH. Trong chương trình chuyên đề BĐKH – chuyên đề học tập Địa lí 10 THPT, kiến thức đề cập đến nội dung BĐKH được trình bày qua các nội dung sau: - Khái niệm và biểu hiện của BĐKH - Nguyên nhân gây BĐKH - Tác động và hậu quả của BĐKH - Ứng phó với BĐKH Nội dung các bài học này cho HS hiểu được được khái niệm, nguyên nhân và biểu hiện của BĐKH, tác động của BĐKH cũng như hậu quả của nó, từ đó đưa ra các giải pháp nhằm ứng phó với BĐKH. HS liên hệ được đến vấn đề BĐKH ở Việt Nam. Từ đó HS có thái độ đúng đắn về vấn đề tác động của BĐKH trên thế giới, ở Việt Nam và ở địa phương mình đang sống, tuyên truyền cho cộng đồng để có những hành đúng đắn và phù hợp. 10
Một số hình ảnh về BĐKH: 2.2. Các bước tiến hành dạy học chủ đề BĐKH theo hình thức dự án. 2.2.1. Hình thành ý tưởng dự án và tên dự án. Vấn đề đầu tiên đặt ra đối với GV khi muốn vận dụng hình thức dạy học dự án đó là phải có ý tưởng dự án. Dạy học theo dự án là hình thức dạy học tích cực mang tính phức hợp cao, gắn với giải quyết các vấn đề trong thực tiễn nên không thể áp dụng phương pháp này vào bất cứ bài học nào mà phải lựa chọn những bài học có kiến thức mở, phong phú, có tính thực tiễn gần gũi. Các nội dung về BĐKH trong chuyên đề học tập Địa lí 10 là đối tượng kiến thức có thể vận dụng để dạy học dự án một cách hiệu quả. Nội dung kiến thức chuyên đề BĐKH bao gồm 10 tiết với các nội dung : Khái niệm, nguyên nhân, biểu hiện, hậu quả tác động của BĐKH. 11
Thông qua dạy học theo dự án chuyên đề BĐKH sẽ giúp HS hiểu được khái niệm, nguyên nhân, biểu hiện của BĐKH, tác động của BĐKH đến các quốc gia đang phát triên trên thế giới, cũng như thực trạng BĐKH của Việt Nam, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm ứng phó với BĐKH. Sau khi đề xuất ý tưởng dự án cho chyên đề BĐKH, chúng tôi chọn tên dự án là “ Dự án biến đổi khí hậu”. 2.2.2. Xác định mục tiêu dự án và nội dung sản phẩm dự án. 2.2.2.1. Xác định mục tiêu dự án: Việc xác định mục tiêu dự án có vai trò rất quan trọng trong việc thực hiện dự án. Cụ thể, cần xác định mục tiêu dự án từ chuẩn kiến thức bài học và các kĩ năng cơ bản, những kĩ năng tư duy bậc cao và những năng lực phẩm chất mà bài học hướng tới. Sau khi học xong dự án BĐKH, HS đạt được những kiến thức, kĩ năng, thái độ và góp phần hình thành những phẩm chất năng lực sau: ►Về kiến thức: - Trình bày được khái niệm, các biểu hiện của BĐKH. - Giải thích được nguyên nhân của BĐKH. - Phân tích được các tác động của BĐKH và hậu quả trên phạm vi toàn cầu. - Giải thích được tầm quan trọng và sự cấp bách của ứng phó với BĐKH. - Hệ thống hóa được các nhóm giải pháp ứng phó với BĐKH. ► Về năng lực: * Năng lực chung: - Năng lực tự chủ và tự học: + Giúp đỡ được các bạn khác vươn lên, tự lực trong học tập thông qua các hoạt động cá nhân/nhóm. + Tự khẳng định và bảo vệ quyền, nhu cầu chính đáng: biết khẳng định và bảo vệ quan điểm, nhu cầu tự học, tự tìm hiểu của bản thân. - Năng lực giao tiếp và hợp tác: Xác định mục đích, nội dung, phương tiện và thái độ giao tiếp: biết lựa chọn nội dung giao tiếp phù hợp với hình thức hoạt động cá nhân/cặp/nhóm. - Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo: Biết xác định và làm rõ thông tin từ nguồn thông tin SGK, Atlat, bản đồ,… * Năng lực đặc thù: - Nhận thức khoa học Địa lí: 12
+ Phân tích được khái niệm, biểu hiện, nguyên nhân, tác động, hậu quả, tầm quan trọng và sự cấp bách cần phải có các giải pháp ứng phó với BĐKH. - Tìm hiểu Địa lí: Biết tìm kiếm, chọn lọc và khai thác thông tin văn bản, tranh ảnh,… - Vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học: Tìm kiếm được các thông tin và nguồn số liệu tin cậy về khái niệm, biểu hiện, nguyên nhân, tác động, hậu quả, tầm quan trọng và sự cấp bách cần phải có các giải pháp ứng phó với BĐKH. ► Phẩm chất: - Yêu nước: Yêu đất nước, tự hào về truyền thống xây dựng và bảo vệ đất nước. - Nhân ái: Có mối quan hệ hài hòa với người khác. - Chăm chỉ: Có ý thức đánh giá điểm mạnh, điểm yếu của cá nhân; Những thuận lợi và khó khăn để xây dựng và thực hiện kế hoạch học tập. Có ý chí vượt qua khó khăn để hoàn thành các nhiệm vụ học tập. - Trung thực trong học tập. - Trách nhiệm: Tích cực, tự giác, nghiêm túc học tập, rèn luyện, tu dưỡng đạo đức bản thân. Sẵn sàng chịu trách nhiệm về lời nói và hành động của bản thân khi tham gia các hoạt động học tập. 2.2.2.2. Xác định nội dung sản phẩm dự án Chúng tôi đã xây dựng dự án dạy học BĐKH với 5 sản phẩm học tập của 5 nhóm HS như sau: - Sản phẩm của HS nhóm 1: Bài thuyết trình bằng sơ đồ tư duy. Với nội dung : Tìm hiểu khái niệm, nguyên nhân, biểu hiện của BĐKH. - Sản phẩm của HS nhóm 2: Bài thuyết trình bằng tranh vẽ. Với nội dung: tìm hiểu tác động cũng như hậu quả của BĐKH bằng hình thức vẽ một bức tranh về chủ đề đó. - Sản phẩm của HS nhóm 3: Bài thuyết trình bằng mô hình. Với nội dung: Trình bày giải pháp ứng phó với BĐKH - Sản phẩm của HS nhóm 4: Bài thuyết trình bằng sản phẩm tái chế từ rác thải nhựa nói về các giải pháp ứng phó với BĐKH. Với nội dung: Trình bày giải pháp ứng phó với BĐKH - Sản phẩm của HS nhóm 5: Bài thuyết trình bằng tổ chức cuộc thi “Ai là triệu phú” về các vấn đề BĐKH. Với nội dung: Thiết kế bộ câu hỏi dùng cho luyện tập về BĐKH. 13
2.2.3. Xây dựng bộ câu hỏi định hướng. GV xây dựng bộ câu hỏi định hướng để hướng dẫn dự án và giúp HS tập trung vào những ý tưởng quan trọng và những mấu chốt của bài học. Bộ câu hỏi định hướng là bộ câu hỏi xuyên suốt các dự án, phát triển tư duy ở các cấp độ. GV xây dựng được bộ câu hỏi định hướng có chất lượng và dẫn dắt HS đến kiến thức, thông qua bộ câu hỏi định hướng sẽ giúp HS chuyển từ trạng thái học tập thụ động sang trạng thái học tập tích cực, chủ động, sáng tạo, kích thích hứng thú học tập, tạo cơ hội cho HS khám phá, tìm tòi. Cụ thể, với 5 nhóm HS chúng tôi đã soạn 5 bộ câu hỏi định hướng như sau: ►Bộ câu hỏi định hướng học tập cho nhóm 1: Bài thuyết trình bằng sơ đồ tư duy với nội dung : Tìm hiểu khái niệm, nguyên nhân, biểu hiện của BĐKH. - BĐKH là gì? - BĐKH ngày nay có những biểu hiện nào? - Trình bày nguyên nhân gây BĐKH? - Giải thích cơ chế khiến nhiệt độ bề mặt Trái đất nóng lên? - Kể tên các chất khí nhà kính? Chất khí nào đóng vai trò lớn nhất gây BĐKH? - Trình bày các hoạt động của con người gây ra BĐKH? - Hãy giải thích tại sao chặt phá rừng bừa bãi là nguyên nhân gây BĐKH? ►Bộ câu hỏi học tập định hướng cho nhóm 2: Tìm hiểu tác động của BĐKH và vẽ tranh về tác động, hậu quả của BĐKH. - Phân tích tác động và hậu quả của BĐKH đến tự nhiên và hệ sinh thái? - Phân tích tác động và hậu quả của BĐKH đến các ngành kinh tế và đời sống, sức khỏe con người? ►Bộ câu hỏi định hướng học tập cho nhóm 3, nhóm 4: Tìm hiểu giải pháp ứng phó BĐKH bằng cách thiết kế mô hình và các sản phẩm tái chế từ rác thải nhựa. - Giải thích tầm quan trọng và cấp bách của việc ứng phó với BĐKH? - Hệ thống hóa các nhóm giải pháp giảm nhẹ BĐKH? - Nêu các giải pháp mà bản thân và gia đình có thể thực hiện? - Hệ thống hóa các nhóm giải pháp thích ứng vơi BĐKH? - Nêu một số biện pháp góp phần giảm thiểu rác thải nhựa ra môi trường? 14