Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua dạy học theo phương pháp Dự án trong phần Công dân với kinh tế GDCD lớp 11

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:45

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua dạy học theo phương pháp Dự án trong phần Công dân với kinh tế GDCD lớp 11" nhằm hình thành và phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua dạy học theo phương pháp Dự án trong phần “Công dân với kinh tế” GDCD lớp 11.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua dạy học theo phương pháp Dự án trong phần Công dân với kinh tế GDCD lớp 11

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT LÊ VIẾT THUẬT _________________________________________ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Đề tài: PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TÌM HIỂU VÀ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG KINH TẾ - XÃ HỘI CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC THEO PHƯƠNG PHÁP DỰ ÁN TRONG PHẦN “CÔNG DÂN VỚI KINH TẾ” GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 11 LĨNH VỰC: GIÁO DỤC CÔNG DÂN Nhóm tác giả: 1. Lê Thị Thu Hà – Trường THPT Lê Viết Thuật – TP Vinh 2. Nguyễn Thị Hương – Trường THPT DT Nội trú tỉnh Nghệ An 3. Hoàng Thị Kim Liên – Trường THPT Nguyễn Duy Trinh – Nghi Lộc Năm học 2021- 2022 1
MỤC LỤC PHẦN MỘT: ĐẶT VẤN ĐỀ ....................................................................................3 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................3 2. Mục đích của đề tài ...............................................................................................4 3. Tính mới và kết quả đạt được của đề tài ...............................................................5 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .........................................................................5 PHẦN 2: NỘI DUNG ...............................................................................................5 1. Những vấn đề chung về lý luận dạy học phát triển năng lực ................................5 1.1. Một số khái niệm ............................................................................................5 1.1.1. Năng lực ..................................................................................................5 1.1.2. Phát triển năng lực...................................................................................6 1.1.3. Định hướng phát triển năng lực...............................................................6 1.1.4. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực .........................................6 1.1.5. Dạy học theo phương pháp Dự án...........................................................7 1.2. Năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội .......................7 1.3. Cơ sở khoa học và nguyên tắc dạy học theo định hướng phát triển năng lực ....8 1.3.1. Cơ sở khoa học ........................................................................................8 1.3.2. Nguyên tắc dạy học theo định hướng phát triển năng lực.......................9 1.4. Vai trò của phương pháp dạy học theo Dự án trong phần “Công dân với kinh tế” lớp 11 trong việc phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh ..................................................................................10 2. Cơ sở thực tiễn phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua dạy học theo Dự án......................................................12 2.1. Yêu cầu phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội cho học sinh hiện nay. ...................................................................................12 2.2. Thực trạng dạy học theo phương pháp Dự án để phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội ở các trường THPT hiện nay ...........13 3. Phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua dạy học theo phương pháp Dự án trong phần “Công dân với kinh tế” ............................................................................................................................16 3.1. Lựa chọn các chủ đề kinh tế phù hợp để xây dựng Dự án nhằm phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội cho học sinh........16 3.2. Phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội thông qua thực hiện các Dự án trải nghiệm thực tế.............................................18 3.3. Phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội thông qua thực hiện các Dự án nghiên cứu thông tin, tình huống.......................29 PHẦN KẾT LUẬN ................................................................................................36 1. Kết luận ...............................................................................................................36 2. Kiến nghị .............................................................................................................37 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................43 2
PHẦN MỘT: ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Một trong những định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn lâm, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc hình thành năng lực hành động, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học. Định hướng quan trọng trong đổi mới PPDH nói chung và đổi mới PPDH ở THPT nói riêng là phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo, phát triển năng lực hành động, năng lực cộng tác làm việc của người học. Đó cũng là những xu hướng tất yếu trong cải cách PPDH ở mỗi nhà trường. Giáo dục công dân giữ vai trò chủ đạo trong việc giúp học sinh hình thành, phát triển ý thức và hành vi của người công dân. Thông qua các bài học về lối sống, đạo đức, pháp luật, kinh tế, môn Giáo dục công dân góp phần bồi dưỡng cho học sinh những phẩm chất chủ yếu và năng lực cốt lõi của người công dân, đặc biệt là tình cảm, niềm tin, nhận thức, cách ứng xử phù hợp với chuẩn mực đạo đức và quy định của pháp luật, có kĩ năng sống và bản lĩnh để học tập, làm việc và sẵn sàng thực hiện trách nhiệm công dân trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế. Trong môn Giáo dục công dân 11 THPT với hai phần cơ bản là “Công dân với kinh tế” và “Công dân với các vấn đề về chính trị - xã hội”, việc giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, đặc biệt là phương pháp Dự án rất thuận lợi. Thông qua đó hình thành cho học sinh những phẩm chất và phát triển các năng lực cốt lõi và năng lực đặc thù phù hợp với yêu cầu của bộ môn. Đặc biệt, việc phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội trong phần “Công dân với kinh tế” là rõ nét. Qua các dự án người giáo viên đã giúp cho học sinh là giúp học sinh có kiến thức phổ thông, cơ bản về kinh tế, xã hội; vận dụng được các kiến thức đã học để phân tích, đánh giá, xử lí các hiện tượng, vấn đề, tình huống trong thực tiễn cuộc sống; có khả năng tham gia các hoạt động phù hợp với lứa tuổi để thực hiện quyền, nghĩa vụ công dân trong các lĩnh vực của đời sống xã hội và trong các hoạt động kinh tế. Tuy nhiên, trong thực tế giảng dạy, dạy học theo phương pháp Dự án đòi hỏi người giáo viên phải hướng dẫn và luôn theo sát quá trình thực hiện của học sinh, còn học sinh phải thực sự tham gia vào dự án mới đem lại hiệu quả. Vì vậy, nhiều giáo viên ngại thực hiện, không khuyến khích được học sinh; học sinh chưa có ý thức cao trong việc tìm hiểu các kiến thức của môn học, làm cho hoạt động dạy và học không mang lại hiệu quả, chưa thể hiện được hết nội dung mà mình muốn truyền tải, các em ngại tham gia vào các hoạt động kinh tế, xã hội trong thực tế. 3
Thấy rõ những yêu cầu, cũng như những tồn tại trong thực, với mục đích hình thành cho học sinh thói quen tìm hiểu kiến thức kinh tế, xã hội và đời sống, hình thành cho các em cách ứng xử phù hợp và vận dụng thành thạo những kiến thức ấy để giải quyết các vấn đề thực tiễn và qua quá trình áp dụng tại các trường THPT Lê Viết Thuật, THPT Dân tộc Nội trú tỉnh, THPT Nguyễn Duy Trinh – Nghi Lộc, chúng tôi đã mạnh dạn nghiên cứu và thử nghiệm đề tài: “Phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua dạy học theo phương pháp Dự án trong phần “Công dân với kinh tế”GDCD lớp 11”. 2. Mục đích của đề tài Hình thành và phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua dạy học theo phương pháp Dự án trong phần “Công dân với kinh tế” GDCD lớp 11. 3. Tính mới và kết quả đạt được của đề tài - Tính mới: Đề tài được áp dụng thực hiện tại 3 trường THPT Lê Viết Thuật, Trường THPT DTNT Tỉnh, Trường THPT Nguyễn Duy Trinh và các trường THPT trên địa bàn thành phố Vinh. Đề tài đã khai thác, trang bị cho học sinh những phương pháp, kỹ năng có tính hệ thống trong việc tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội . - Kết quả đạt được: Đề tài đã góp phần nâng cao khả năng tính tích cực, chủ động độc lập sáng tạo, tự giác trong quá trình học tập của học sinh. Phát triển được năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: - Thực nghiệm tại trường THPT Lê Viết Thuật – TP Vinh; - Trường THPT Dân tộc Nội trú tỉnh Nghệ An; - Trường THPT Nguyễn Duy Trinh – Nghi Lộc. 4.2. Thời gian nghiên cứu - Từ năm học 2020 - 2021; 2021 - 2022 đến nay. 4
PHẦN 2: NỘI DUNG 1. Những vấn đề chung về lý luận dạy học phát triển năng lực 1.1. Một số khái niệm 1.1.1. Năng lực Về nguồn gốc, khái niệm năng lực (Tiếng Anh: Competency) bắt nguồn từ tiếng La tinh “competencia”. Trên thế giới và tại Việt Nam, có rất nhiều các quan điểm về năng lực. Nhưng tựu chung lại, năng lực có thể được hiểu một cách đơn giản là khả năng hoàn thành nhiệm vụ đặt ra, gắn với một loại hoạt động cụ thể nào đó. Năng lực là một yếu tố cơ bản của nhân cách nên mang dấu ấn cá nhân, thể hiện tính chủ quan trong hành động và được hình thành theo quy luật hình thành và phát triển nhân cách, trong đó tính tích cực hoạt động và giao lưu của cá nhân đóng vai trò quyết định. Năng lực ở mỗi con người có được nhờ vào sự kiên trì học tập, rèn luyện và tích lũy kinh nghiệm của bản thân trong hoạt động thực tiễn. 1.1.2. Phát triển năng lực Là phát triển những khả năng hoàn thành nhiệm vụ đặt ra, phát triển nhân cách, trong đó tính tích cực hoạt động và giao lưu của cá nhân đóng vai trò quyết định. Phát triển sự kiên trì học tập, rèn luyện và tích lũy kinh nghiệm của bản thân trong hoạt động thực tiễn. Phát triển khả năng thực hiện thành công hoạt động trong bối cảnh nhất định nhờ sự huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng và phát triển các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí… Phát triển các năng lực chung cũng như năng lực đặc thù của học sinh. 1.1.3. Định hướng phát triển năng lực Định hướng phát triển năng lực là đảm bảo hướng tới phát triển năng lực người học thông qua nội dung giáo dục với những kỹ năng, kiến thức cơ bản, hiện đại và thiết thực; giáo dục hài hòa đức, trí, thể, mỹ ; chú trọng vào việc thực hành, vận dụng các kiến thức, kỹ năng đã được trang bị trong quá trình học tập để giải quyết các vấn đề trong học tập và đời sống hàng ngày; tích hợp cao ở các lớp học dưới, phân hoá dần ở các lớp học trên. Thông qua hình thức tổ chức giáo dục và các phương pháp giáo dục, phát huy tiềm năng và tính chủ động của mỗi học sinh. Đồng thời có những phương pháp đánh giá phù hợp giá phù hợp với mục tiêu giáo dục đặt ra. Định hướng nhằm phát triển tối đa tiềm năng vốn có của từng đối tượng học sinh khác nhau, dựa trên các đặc điểm tâm - sinh lí, nhu cầu, khả năng, hứng thú và định hướng nghề nghiệp khác nhau của từng học sinh. Giúp học sinh phát triển khả năng huy động tổng hợp các kỹ năng, kiến thức... thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết một cách hiệu quả nhất các vấn đề xảy ra trong học tập và 5
đời sống hàng ngày, được thực hiện ngay trong quá trình lĩnh hội tri thức và rèn luyện kỹ năng sống. 1.1.4. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực Dạy học theo hướng phát triển năng lực là mô hình dạy học hướng tới mục tiêu phát triển tối đa phẩm chất và năng lực của người học thông qua cách thức tổ chức các hoạt động học tập độc lập, tích cực, sáng tạo của học sinh dưới sự tổ chức, hướng dẫn và hỗ trợ hợp lý của giáo viên. Trong mô hình này, người học có thể thể hiện sự tiến bộ bằng cách chứng minh năng lực của mình. Điều đó có nghĩa là người học phải chứng minh mức độ nắm vững và làm chủ các kiến thức và kỹ năng (được gọi là năng lực); huy động tổng hợp mọi nguồn lực (kinh nghiệm, kiến thức, kĩ năng, hứng thú, niềm tin, ý chí,…) trong một môn học hay bối cảnh nhất định, theo tốc độ của riêng mình. 1.1.5. Dạy học theo phương pháp Dự án Dạy học theo dự án là một phương pháp dạy học được các nhà sư phạm Mĩ sử dụng từ cuối thế kỉ XIX và đến nay nó được ứng dụng rộng rãi ở các nước phát triển như Pháp, Đan Mạch. . . Ở Việt Nam, phương pháp này cũng bắt đầu được đưa vào dạy học thực nghiệm ở một số trường học và một số môn học nhưng chưa phổ biến. Với những cách tiếp cận khác nhau, các tác giả đã đưa ra nhiều cách định nghĩa về phương pháp dạy học này song nhìn chung có thể hiểu: Dạy học theo dự án là một phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Phương pháp này giúp học sinh phát triển kiến thức và các kĩ năng liên quan thông qua những nhiệm vụ học tập mang tính mở, khuyến khích học sinh tìm tòi, hiện thực hoá những kiến thức đã học trong quá trình thực hiện dự án và tạo ra những sản phẩm của chính mình. Theo TS Lưu Thu Thủy - Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam: Dạy học theo dự án là một hình thức dạy học, trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, có tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế họach, đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. Làm việc nhóm là hình thức cơ bản của dạy học dự án. Chương trình của dạy học theo dự án được xây dựng dựa trên những câu hỏi định hướng quan trọng, lồng ghép các chuẩn nội dung và tư duy bậc cao trong những bối cảnh thực tế. Bài học thiết kế theo dự án chứa đựng nhiều kĩ thuật dạy học khác nhau có thể lôi cuốn mọi đối tượng học sinh không phụ thuộc vào cách 6
học của họ. Các phương tiện kĩ thuật cũng được sử dụng để hỗ trợ việc dạy và học. Với mô hình này có thể vận dụng nhiều cách đánh giá khác nhau để giúp học sinh tạo ra những sản phẩm chất lượng và được đánh giá toàn diện. 1.2. Năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội Năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội là năng lực nhận thức các hiện tượng kinh tế xã hội và tham gia các hoạt động phục vụ cộng đồng , lao động sản xuất phù hợp với chuẩn mực đạo đức, pháp luật và lứa tuổi. Là năng lực đặc thù của môn Giáo dục công dân, năng lực này được xác định là một trong ba năng lực đặc thù để hình thành các phẩm chất quan trọng của người công dân trong thời đại mới. Với năng lực này học sinh có thể hiểu được các kiến thức khoa học và một số vấn đề cơ bản về đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước về kinh tế thịt rường định hướng xã hội chủ nghĩa; Hiến pháp, pháp luật, hệ thống chính trị của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam; quyền và nghĩa vụ công dân; trách nhiệm của thanh niên với tư cách công dân; giải thích được một cách đơn giản một số hiện tượng, vấn đề kinh tế, pháp luật và đạo đức đang diễn ra ở Việt Nam và thế giới; Vận dụng được các kiến thức đã học để phân tích, đánh giá, xử lí các hiện tượng, vấn đề, tình huống trong thực tiễn cuộc sống; có khả năng tham gia thảo luận, tranh luận về một số vấn đề trong đời sống xã hội đương đại liên quan đến đạo đức, pháp luật và kinh tế; có khả năng tham gia một số hoạt động phù hợp với lứa tuổi để thực hiện quyền, nghĩa vụ công dân trong các lĩnh vực của đời sống xã hội và trong các hoạt động kinh tế; bước đầu đưa ra được quyết định hợp lí và tham gia giải quyết được một số vấn đề của cá nhân, gia đình và cộng đồng bằng các hành vi, việc làm phù hợp với chuẩn mực đạo đức, pháp luật và lứa tuổi; tham gia và vận động người khác tham gia các hoạt động kinh tế – xã hội, các hoạt động phục vụ cộng đồng, các hoạt động tuyên truyền và thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước phù hợp với lứa tuổi do nhà trường, địa phương tổ chức. 1.3. Cơ sở khoa học và nguyên tắc dạy học theo định hướng phát triển năng lực 1.3.1. Cơ sở khoa học Trên cơ sở nghiên cứu khoa học về các học thuyết như học thuyết kết nối, học thuyết hành vi, học thuyêt về nhận thức…của các nhà khoa học đã cho thầy rằng, học tập là một bản năng tự nhiên theo một trình tự đã được lập trình sẵn, nếu người học đạt đến sự chín muồi để học điều gì đó, họ sẽ nắm bắt được phương pháp học. Người dạy cần xây dựng môi trường học tập thoải mái, nhận biết chính xác thời điểm tác động đến người học tham gia vào quá trình học tập thông qua tổ chức các hoạt động phù hợp với nhu cầu, hứng thú của cá nhân. 7
Học tập là quá trình kiến tạo kiến thức thông qua sự tương tác với môi trường. Kiến thức sẽ được hình thành qua kinh nghiệm. Người học là chủ thể của hoạt động, tự chủ, tự xây dựng và thực hiện mục tiêu, phương pháp học tập. Người dạy đóng vai trò là người hướng dẫn, định hướng người học khám phá kiến thức thông qua các hoạt động học tập. Đồng thời Học tập là quá trình xây dựng mạng lưới kết nối thông qua các nút kiến thức có sẵn và các nút kiến thức mới. Người học đóng vai trò chủ động trong việc thiết kế quá trình học tập, đồng thời được cung cấp công cụ để tạo phương pháp học tập riêng. Người dạy sẽ phát triển khả năng của người học để vận hành thông tin. Bên cạnh đó xác định rõ vai trò của giáo dục, Đảng và Nhà nước ta cũng đã ban hành các Nghị quyết như: Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo: “Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội”; Nghị quyết 88/2014/QH13 ngày 28/11/2014 của Quốc hội về đổi mới chương trình sách giáo khoa phổ thông “Đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông nhằm tạo chuyển biến căn bản, toàn diện về chất lượng và hiệu quả giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hòa đức, trí, thể, mỹ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh”; Thông tư 14/2017/TT-BGDĐT ngày 06/6/2017 của Bộ GDĐT ban hành quy định tiêu chuẩn, quy trình xây dựng, chỉnh sửa chương trình giáo dục phổ thông; tổ chức và hoạt động của hội đồng quốc gia thẩm định chương trình giáo dục phổ thông…Những văn bản đó chính là cơ sở pháp lý cho việc dạy học theo chuyển từ dạy học theo nội dung sang dạy học theo định hướng phát triển năng lực. 1.3.2. Nguyên tắc dạy học theo định hướng phát triển năng lực Theo GS.TS. Nguyễn Đức Chính (trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội), dạy học phát triển năng lực và phẩm chất là hướng dẫn, hỗ trợ để mỗi học sinh có thể khám phá và tự rèn luyện những năng lực còn tiềm ẩn, đồng thời tích tụ ở học sinh các phẩm chất. Vì vậy, dạy học cần tuân thủ các nguyên tắc sau: Thứ nhất, lấy việc học làm gốc, người học là chủ thể của quá trình dạy học. Mỗi học sinh có đặc điểm tâm sinh lý, hoàn cảnh sống, có bản sắc riêng, có hoài bão, có tầm nhìn khác nhau, có thể học được những gì mình muốn dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Các môn học cũng như tổ chức thực hiện chương trình, phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá phải quan tâm tới việc học của từng học sinh. 8
Người học là chủ thể, xác định mục tiêu, tự tổ chức, chỉ đạo việc học của bản thân mới đem lại hiệu quả. Thứ hai, kiến thức và năng lực bổ sung cho nhau. Kiến thức là cơ sở để hình thành năng lực, những loại kiến thức khác nhau, tạo nguồn để học sinh có được các giải pháp tối ưu hoặc có cách ứng xử phù hợp trong bối cảnh phức tạp. Khả năng đáp ứng thực tiễn là đặc trưng của năng lực, tức là vận dụng kiến thức, kỹ năng, thái độ cần thiết trong từng hoàn cảnh cụ thể. Những kiến thức có ích để rèn luyện năng lực là những kiến thức mà học sinh tự kiến tạo. Mức độ năng lực phụ thuộc vào mức độ phù hợp của kiến thức mà học sinh huy động vào giải quyết vấn đề đó. Sự phát triển năng lực không diễn ra theo tuyến tính, từ đơn giản đến phức tạp, từ bộ phận tới toàn thể mà được kiến tạo trên cơ sở mức độ phức tạp và đa dạng của vấn đề. Điểm xuất phát để sử dụng và phát triển năng lực là toàn cảnh thách thức cần vượt qua, còn điểm đến là phương án tối ưu để giải quyết vấn đề hoặc cách ứng xử phù hợp trong tình huống đã cho. Rèn luyện năng lực được tiến hành theo đường xoắn ốc, trong đó các năng lực có trước được sử dụng để kiến tạo kiến thức mới, và đến lượt mình, kiến thức mới đặt cơ sở để hình thành những năng lực mới. Như vậy, năng lực chỉ được hình thành khi quá trình dạy học lấy việc học làm gốc. Thứ ba, chỉ dạy học những vấn đề cốt lõi. Rèn luyện năng lực đòi hỏi phải có thời gian, lặp đi lặp lại mới có thể tăng cường lực năng lực cả về chiều rộng lẫn chiều sâu. Nếu chương trình tập trung rèn luyện năng lực thì chỉ nên tập trung vào một số năng lực chọn lọc và lượng kiến thức tương ứng để học sinh có đủ thời gian rèn luyện, kiến tạo và phát triển những năng lực đó. Trong thời gian học tập tại trường, học sinh phải rèn luyện, kiến tạo những năng lực theo yêu cầu của chương trình. Từ đó kiến tạo những kiến thức, kĩ năng mới để thích nghi với môi trường sống luôn thay đổi. Vì vậy phải xác định được các năng lực xuyên suốt chương trình đào tạo với tư cách là công cụ để học tập suốt đời. Thứ tư, học tích hợp, phương pháp luận và học cách kiến tạo kiến thức. Đặc trưng của thể giới hiện đại là sự phụ thuộc lẫn nhau ngày càng tăng trong tất cả các lĩnh vực khoa học và đời sống. Mức độ năng lực cần thiết để thích ứng với thực tế đó cũng ngày càng tăng. Vì vậy, học sinh phải học tích hợp, học phương pháp luận, học cách kiến tạo kiến thức để rèn luyện khả năng kết hợp các nguồn kiến thức khác nhau. Từ đó, học sinh mới có khả năng giải quyết các vấn đề phức tạp trong cuộc sống lao động sau này. Thứ năm, đánh giá thúc đẩy quá trình học. Kiểm tra, đánh giá phải được tích hợp vào quá trình dạy học để giúp học sinh có động lực học tập và không ngừng tiến bộ trong suốt quá trình học tập. 9
1.4. Vai trò của phương pháp dạy học theo Dự án trong phần “Công dân với kinh tế” lớp 11 trong việc phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh Dạy học theo dự án là một phương pháp dạy học tích cực, bản chất của phương pháp này đã tạo nên một sự thay đổi lớn về vai trò của người dạy, người học và đặc biệt thông qua phương pháp này các năng lực chung và năng lực đặc thù của người học được phát triển rõ nét. Trong dạy học theo Dự án, nội dung học tập trở nên có ý nghĩa hơn bởi vì nó được tích hợp với các vấn đề của đời sống thực, từ đó kích thích hứng thú học tập của người học. Nó gắn lý thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội, giúp việc học tập trong nhà trường giống hơn với việc học tập trong thế giới thật. Thông qua đó người học có cơ hội thực hành và phát triển khả năng của mình để hoạt động trong một môi trường phức tạp giống như sau này họ sẽ gặp phải trong cuộc sống. Bên cạnh đó dạy học dự án góp phần đổi mới phương pháp dạy học. Hình thức học tập Dự án được chuyển giảng dạy từ "giáo viên nói" thành "học sinh làm". Người học trở thành người giải quyết vấn đề, ra quyết định chứ không phải là người nghe thụ động. Họ hợp tác theo nhóm, tổ chức hoạt động, tiến hành nghiên cứu, giải quyết vấn đề, tổng hợp thông tin, tổ chức thời gian và phản ánh về việc học của mình. Thông qua đó các năng lực được hình thành và phát triển một cách rõ nét và nhanh chóng. Hơn nữa dạy học dự án tạo điều kiện cho nhiều phong cách học tập khác nhau, sử dụng thông tin của những môn học khác nhau. Nó giúp người học với cùng một nội dung nhưng có thể thực hiện theo những cách khác nhau, yêu cầu học sinh sự tư duy tích cực để giải quyết vần đề, kích thích động cơ, hứng thú học tập. Nó khuyến khích việc sử dụng các kỹ năng tư duy bậc cao, giúp cho người học hiểu biết sâu sắc hơn nội dung học tập, là hình thức quan trọng để thực hiện phương thức đào tạo con người phát triển toàn diện, học đi đôi với hành, kết hợp giữa học tập và nghiên cứu khoa học. Trong phần công dân với kinh tế, những chủ đề, bài học gắn liền với thực tiễn kinh tế-xã hội. Khi áp dụng phương pháp dạy học theo dự án, các năng lực của học sinh được phát huy, đặc biệt là năng lực phát triển kinh tế - xã hội. Qua phương pháp này, người giáo viên là người hướng dẫn, hỗ trợ và tạo động lực thúc đẩy vai trò tự chủ của học sinh, gắn sự chủ động của học sinh trong việc giải quyết nội dung bài học. Giáo viên chịu trách nhiệm tư vấn và giúp học sinh giải quyết các vướng mắc chứ không phải giải quyết hộ học sinh. Giáo viên cần biết và chủ động trong các hỗ trợ cần thiết. Năng lực và vai trò của giáo viên thể hiện ở các hỗ 10
trợ học sinh (không chỉ bằng các chỉ dẫn mà còn bằng cả các sản phẩm mẫu, các tài liệu cung cấp tham khảo, các nguồn thông tin, cách chuyển giao công việc và quá trình đánh giá). Trong lớp học truyền thống, giáo viên nắm giữ tất cả các kiến thức và truyền tải đến học sinh. Với mô hình dạy học theo dự án, giáo viên đóng vai trò là người tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh làm việc, một hướng dẫn viên, một nhà tư vấn, một người cộng tác. Đồng thời giáo viên sử dụng và theo đuổi mô hình dạy học theo dự án phải tập trung hơn vào việc tự tạo cơ hội học tập, tiếp cận thông tin, làm mẫu hướng dẫn học sinh và không ngừng nâng cao năng lực. Đối với học sinh, dạy học dự án tạo ra môi trường thuận lợi cho người học rèn luyện và phát triển. Với mô hình dạy học này học sinh là người chịu trách nhiệm chính, là trung tâm của quá trình dạy học. Học sinh tự lập kế hoạch, tự định hướng quá trình học tập, hợp tác giải quyết vấn đề, tự kiểm tra, đánh giá. Học sinh đóng vai là những “chuyên gia” thuộc những ngành nghề khác nhau trong xã hội, hoàn thành vai trò của mình dựa trên những kiến thức, kĩ năng nhất định. Cũng chính vì vậy, dạy học theo dự án trở nên thực và hữu ích, hấp dẫn với học sinh. Học sinh được giao những nhiệm vụ phức hợp nhưng cụ thể, bám sát với kiến thức trong chương trình, có phạm vi liên môn và kiến thức cuộc sống, qua đó rèn luyện kĩ năng sống cho mình. Học sinh tự quyết định cách tiếp cận của mình đối với mỗi nhiệm vụ được giao. Đồng thời có trách nhiệm trong việc hoàn thành và báo cáo sản phẩm. Học sinh phải tham gia tích cực và giữ vai trò chính trong tất cả các khâu của quá trình học tập. Giai đoạn cuối cùng trình bày sản phẩm là một giai đoạn rất quan trọng, nó thể hiện kết quả của quá trình làm việc và sự tiến bộ của học sinh, đồng thời là giai đoạn học sinh thể hiện sự sáng tạo trong suốt quá trình làm việc, thể hiện khả năng quyết định vấn đề của mình. Tuy nhiên, trong quá trình giảng dạy chúng tôi nhận thấy, dạy học dự án đòi hỏi nhiều thời gian. Đây là trở ngại lớn nhất, nếu không được bố trí thời gian hoặc giáo viên không có sự linh hoạt thì buộc những người thực hiện phải làm việc ngoài giờ. Bên cạnh đó không thể áp dụng dạy học dự án tràn lan mà chỉ có thể áp dụng với những nội dung nhất định trong những điều kiện cho phép. Hơn nữa, trong khi áp dụng phần kinh tế đòi hỏi có sự chuẩn bị và lên kế hoạch thật chu đáo thì mới lôi cuốn được người học tham gia một cách tích cực. 2. Cơ sở thực tiễn phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua dạy học theo Dự án 2.1. Yêu cầu phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội cho học sinh hiện nay. Hiện nay, dạy học thiên về dạy chữ, chưa chú trọng phát triển phẩm chất và năng lực thực tiễn, chưa thể hiện rõ yêu cầu của 2 giai đoạn: Giáo dục cơ bản và 11
giáo dục định hướng nghề nghiệp; Chưa có giải pháp phân hóa tốt; Phương pháp dạy học thiên về truyền thụ một chiều; Hình thức tổ chức dạy học chưa đa dạng. Chính vì điều đó nên những năm gần đây yêu cầu về dạy học phát triển năng lực là mục tiêu giáo dục mà nước ta hướng tới. Chương trình giáo dục yêu cầu phát triển năng lực chung và năng lực đặc thù. Năng lực chung là những năng lực cơ bản, thiết yếu hoặc cốt lõi, làm nền tảng cho mọi hoạt động của con người trong cuộc sống và lao động nghề nghiệp. Các năng lực này được hình thành và phát triển dựa trên bản năng di truyền của con người, quá trình giáo dục và trải nghiệm trong cuộc sống; đáp ứng yêu cầu của nhiều loại hình hoạt động khác nhau. Bên cạnh đó các năng lực riêng được chú trong đó là những năng lực được hình thành và phát triển trên cơ sở các năng lực chung theo định hướng chuyên sâu, riêng biệt trong các loại hình hoạt động, công việc hoặc tình huống, môi trường đặc thù, cần thiết cho những hoạt động chuyên biệt, đáp ứng yêu cầu hạn hẹp hơn của một hoạt động. Đây cũng được xem như một năng khiếu, giúp các em mở rộng và phát huy bản thân mình nhiều hơn. Đối với học sinh trung học phổ thông, yêu cầu phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia hoạt động kinh tế - xã hội được thể hiện rõ: - Năng lực tìm hiểu các hoạt động kinh tế - xã hội: Học sinh hiểu được các kiến thức khoa học và một số vấn đề cơ bản về đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước về kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; Hiến pháp, pháp luật, hệ thống chính trị của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam; quyền và nghĩa vụ công dân; trách nhiệm của thanh niên với tư cách công dân. Giải thích được một cách đơn giản một số hiện tượng, vấn đề kinh tế, pháp luật và đạo đức đang diễn ra ở Việt Nam và thế giới. - Năng lực tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội: Học sinh vận dụng được các kiến thức đã học để phân tích, đánh giá, xử lí các hiện tượng, vấn đề, tình huống trong thực tiễn cuộc sống; có khả năng tham gia thảo luận, tranh luận về một số vấn đề trong đời sống xã hội đương đại liên quan đến đạo đức, pháp luật và kinh tế. Có khả năng tham gia một số hoạt động phù hợp với lứa tuổi để thực hiện quyền, nghĩa vụ công dân trong các lĩnh vực của đời sống xã hội và trong các hoạt động kinh tế. Bước đầu đưa ra được quyết định hợp lí và tham gia giải quyết được một số vấn đề của cá nhân, gia đình và cộng đồng bằng các hành vi, việc làm phù hợp với chuẩn mực đạo đức, pháp luật và lứa tuổi. Tham gia và vận động người khác tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội, các hoạt động phục vụ cộng đồng, các hoạt động tuyên truyền và thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước phù hợp với lứa tuổi do nhà trường, địa phương tổ chức. 12
2.2. Thực trạng dạy học theo phương pháp Dự án để phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội ở các trường THPT hiện nay Dạy học theo dự án là một hình thức, một phương pháp tích cực trong dạy học môn Giáo dục công dân. Phương pháp này không chỉ phát huy tính tích cực học tập mà còn hình thành cho học sinh kĩ năng sống và phương pháp giải quyết các vấn đề của cuộc sống. Dạy học theo dự án là một cách làm hiệu quả để gắn những nội dung kiến thức với thực tiễn, giữa lí thuyết với thực hành, giữa môi trường học tập với môi trường xã hội. Đối với môn GDCD, phương pháp này sẽ giúp học sinh thấy kiến thức GDCD là kiến thức “sống” gắn liền với thực tế cuộc sống. Khiến cho kiến thức GDCD không còn nặng nề lí thuyết mà trở nên hữu ích đối với bản thân học sinh. Trong quá trình thực hiện dự án học sinh có cơ hội được vận dụng các kiến thức đã học vào hoạt động thực tiễn, thực hiện “học đi đôi với hành” đối với kiến thức của tất cả các môn khoa học tự nhiên cũng như xã hội. Học tập theo dự án giúp học sinh tiếp cận với một lượng kiến thức đa dạng, phong phú từ nhiều nguồn khác nhau, sử dụng kiến thức của nhiều môn học khác nhau để giải quyết một nhiệm vụ được giao. Với cách thức dạy học như vậy, học sinh được nghiên cứu sâu hơn về một chủ đề học tập chứ không đơn thuần là tìm ra những câu trả lời đúng cho những câu hỏi mà giáo viên đặt ra. Theo cách này học sinh thực sự chiếm lĩnh kiến thức và trở thành trung tâm của quá trình dạy học. Thông qua việc thực hiện dự án, học sinh được rèn luyện nhiều kĩ năng: thuyết trình, làm việc nhóm, khai thác, tìm kiếm và chọn lựa thông tin, kĩ năng giao tiếp, cộng tác nhóm trong làm việc, kĩ năng trao đổi, chia sẻ thông tin, kĩ năng tự định hướng, tự điều chỉnh và xử lí tình huống…Các kĩ năng này giúp học sinh tự tin, thành công trong cuộc sống sau này. Trong quá trình thực hiện dự án, học sinh là người chủ động thực hiện theo kế hoạch đề ra, đồng thời tự lực tham gia vào các giai đoạn của quá trình dạy học: đề xuất hoặc đóng góp ý kiến cho sáng kiến dự án; xây dựng kế hoạch; thực hiện dự án và trình bày kết quả. Các công việc này thực sự đòi hỏi và khuyến khích tinh thần trách nhiệm, thái độ tích cực và sự sáng tạo của người học. Các tình huống đưa ra trong dự án gắn liền với thực tiễn cuộc sống, học sinh được đóng các vai trò khác nhau để thực hiện nhiệm vụ học tập, do vậy không chỉ tạo hứng thú cho học sinh mà còn phát triển khả năng thích ứng, khả năng tự đương đầu, giải quyết các vấn đề thực tế. Tùy từng dự án khác nhau học sinh có thể đặt mình trong nhiều hoàn cảnh và nhiệm vụ khác nhau. Để hiểu rõ hơn thực trạng về dạy học theo Dự án chúng tôi đã tiến hành khảo sát ý kiến của học sinh và giáo viên, từ đó có cách tiếp cận giảng dạy cho phù hợp để phát triển các năng lực cho học sinh tốt nhất. 13
PHIẾU KHẢO SÁT HỌC SINH 1. Việc thực hiện dạy học dự án của trường em như thế nào? Thường xuyên Thỉnh thoảng không bao giờ 2. Học sinh trường em có hứng thú với việc dạy học dự án? Rất thích Thích Bình thường không thích 3. Hiệu quả việc dạy học dự án ở trường em ? Rất tốt Tốt Bình thường Chưa tốt 4. Dạy học dự án sẽ phát triển những kĩ năng nào cho học sinh? Kĩ năng hợp tác Kĩ năng giao tiếp Kĩ năng giải quyết vấn đề Các kĩ năng khác 5- Dạy học dự án theo em sẽ phát triển những năng lực nào cho học sinh? Năng lực giao tiếp và hợp tác Năng lực sáng tạo Năng lực tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội Năng lực giải quyết vấn đề. Năng lực khác………………………………… Qua khảo sát ý kiến của học sinh ở ba trường trong năm học 2020 – 2021 với mỗi trường 100 học sinh, chúng tôi thu được kết quả như sau: Ở câu hỏi 1: Có 100% học sinh trả lời: Thỉnh thoảng; Ở câu hỏi 2: Tại trường THPT Lê Viết Thuật có 52% học sinh trả lời rất thích, 27% trả lời thích, 21% trả lời bình thường; còn ở 2 trường còn lại cũng tương tự như vậy; Ở câu hỏi 4 và câu hỏi 5, hầu hết học sinh chưa nhận diện được những kỹ năng và năng lực hình thành nên đã rải đều ở các phương án trả lời. Như vậy, có thể thấy hầu hết các em học sinh đều thích thực hiện các dự án nhưng hiệu quả và năng lực cần đạt như thế nào rất cần giáo viên có sự định hướng tùy vào mục đích bài dạy. Đối với giáo viên, chúng tôi tiến hành khảo sát 15 giáo viên giảng dạy GDCD ở 5 trường trên địa bàn thành phố Vinh và trường Nguyễn Duy Trinh – Nghi Lộc với các câu hỏi: Phiếu xin ý kiến giáo viên GDCD Xin thầy, cô vui lòng cho biết ý kiến của mình (bằng cách đánh dấu x vào các ô ứng với các câu hỏi) 1.Thầy, cô thường sử dụng phương pháp dạy học nào trong giảng dạy GDCD ở trường THPT? - Phương pháp Thảo luận nhóm 14
- Phương pháp Tình huống đóng vai - Phương pháp Dự án - Phương pháp đàm thoại - Phương pháp khác….. 2. Theo thầy, cô hiệu quả của việc áp dụng phương pháp dạy học theo dự án trong dạy học GDCD sẽ như thế nào? A - Phát huy tính tích cực B - Học sinh học thụ động C - Phát huy tính tự chủ D - Ý kiến khác……………… 3. Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án để dạy học phần “Công dân với kinh tế” sẽ phát triển những năng lực nào của học sinh? A - Nhận thức B – Tìm hiểu tham gia các hoạt động kinh tế-xã hội C - Giải quyết vấn đề D - ý kiến khác………………... 4. Theo thầy, cô vận dụng dạy học theo dự án trong dạy học GDCD ở trường phổ thông sẽ gặp những khó khăn nào? A - Về quản lí B - Về điều kiện thực tiễn C - Về đội ngũ giáo viên D - Về lí luận 5. Những lợi ích mà Dạy học theo dự án mang lại cho HS? A - Nâng cao tính tự lực B - Giảm thiểu hiện tượng C - Phát triển kĩ năng bỏ học hợp tác, giao tiếp D - Cả ba lợi ích trên 6. Thầy, cô đã vận dụng dạy học theo dự án trong dạy học GDCD ở mức độ nào? A - Vận dụng thường xuyên B - Ít vận dụng C - Không biết vận dụng D - Dự định sẽ vận dụng Qua khảo sát, chúng thôi thu được kết quả: Ở câu hỏi 1 có 15 giáo viên trả lời thường xuyên sử dụng phương pháp đóng vai, phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp đàm thoại; có 11 giáo viên trả lời có sử dụng phương pháp Dự án. Ở câu hỏi 2 và 3, chúng tôi thu được kết quả: 100% giáo viên trả lời: sử dụng phương pháp Dự án phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh đặc biệt là 100% giáo viên trả lời phát huy được năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội. Điều đó cho thấy, thông qua Dự án học sinh phát huy được phẩm chất, năng lực đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn. Tuy nhiên, thời gian qua việc tổ chức dạy học theo dự án trong môn GDCD chưa thật sự hiệu quả do nhiều nguyên nhân như: việc triển khai, tiếp nhận chưa đồng bộ; đối tượng học sinh không đồng đều; Đa số giáo viên có tâm huyết, yêu nghề, tích cực đổi mới phương pháp và đem lại những hiệu quả trong giáo dục toàn 15
diện cho học sinh thì vẫn còn một số giáo viên lúng túng trong đổi mới phương pháp, chưa thực sự tâm huyết, chưa đầu tư một cách nghiêm túc trong chuyên môn. Còn máy móc, rập khuôn, thiếu tính sáng tạo, thậm chí năng lực chuyên môn chưa đáp ứng được với nhu cầu của người học hiện nay. Dạy học theo dự án là một hình thức dạy học mới, tích cực và có nhiều ưu điểm nổi trội nhưng trên thực tế việc áp dụng, tổ chức dạy học theo hình thức này trong môn GDCD chưa nhiều, chưa hiệu quả vì các lý do sau: giáo viên chưa biết lựa chọn nội dung, bài học phù hợp cho tổ chức dạy học theo dự án. Tại một lớp tập huấn khi được thảo luận về dạy học theo dự án các nhóm đều xây dựng giáo án về tiết ngoại khóa mà chưa mạnh dạn tổ chức vào các bài học cụ thể. Trong các dự án đã áp dụng tại một số trường, giáo viên còn mắc sai lầm khi chọn chủ đề của dự án. Các dự án như: Giải pháp cho sự phát triển kinh tế của Huyện…, Đánh giá tình hình môi trường của Thị xã…. , Phân tích tình hình cung cấp rau sạch tại xã… là những chủ đề khó, rộng, chưa khả thi, chưa phù hợp với học sinh. Bên cạnh đó quá trình tiến hành thu thập tài liệu, báo cáo sản phẩm cũng chưa được giáo viên quan tâm đúng mức, có giáo viên sau khi kết thúc dự án, buổi báo cáo sản phẩm được tổ chức toàn khối ở sân trường, các nhóm, các lớp lần lượt lên thuyết trình kết quả làm việc của nhóm... Việc chọn chủ đề, tổ chức thực hiện và tiến hành báo cáo sản phẩm đã được tiến hành như một số ví dụ nêu trên đang phản ánh một nhu cầu là giáo viên cần phải được trang bị một cách đầy đủ hơn về kiến thức, kĩ năng để tổ chức dạy học theo dự án. Với mong muốn tìm ra một giải pháp, một hướng đi để thay đổi nhận thức của người dạy và người học đối với bộ môn GDCD, đồng thời khắc phục những hạn chế của thực trạng nêu trên, bản thân chúng tôi và các đồng nghiệp đã mạnh dạn thay đổi cách dạy và học môn GDCD tại trường mình công tác. Trường THPT Lê Viết Thuật, trường THPT Dân tộc Nội trú tỉnh và trường THPT Nguyễn Duy Trinh là những ngôi trường với bề dày thành tích tiêu biểu của ngành giáo dục Nghệ An, là môi trường tốt, đáng tin cậy của phụ huynh, học sinh trên địa bàn. Để tiếp nối những truyền thống đáng tự hào của mái trường xứng danh anh hùng, thầy và trò luôn nỗ lực, phấn đấu thi đua dạy tốt, học tốt. Một trong những nhiệm vụ trọng tâm được các tổ chuyên môn và giáo viên nhà trường quan tâm nhất trong những năm gần đây đó là đổi mới phương pháp dạy học. Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, hiện đại đã được các tổ bộ môn triển khai một cách đồng bộ, có hiệu quả. Nhóm GDCD là một nhóm trong tổ Xã hội sinh hoạt chuyên môn của nhà trường. Đây là một thuận lợi để nhóm triển khai, thực nghiệm và áp dụng việc đổi 16
mới phương pháp dạy học. Mặc dù nhóm có ít thành viên nhưng tất cả đều có chung nhiệt huyết, sự đam mê, ham học hỏi và ý thức tự học, nâng cao trình độ. Trong hai năm học gần đây, nhóm GDCD của các trường nói riêng và bộ môn GDCD nói chung đã mạnh dạn đi đầu trong việc đổi mới phương pháp, linh hoạt trong tổ chức dạy học. Một trong những thành công của tổ bộ môn được đồng nghiệp và học sinh đánh giá cao đó là việc sử dụng phương pháp dạy học theo dự án. Với kinh nghiệm nhiều năm công tác, được dự giờ nhiều đồng nghiệp, được tham gia nhiều lớp, nhiều chương trình tập huấn, chúng tôi đã rút ra được một số kinh nghiệm trong việc sử dụng phương pháp dự án và đã thu được một số kết quả nhất định. Học sinh đã tiếp cận được với cách học chủ động, tích cực, sáng tạo…biết lập kế hoạch, hợp tác trong làm việc nhóm và hình thành nên một số kỹ năng cơ bản thiết thực. Với phương pháp này người giáo viên chỉ đóng vai trò là hướng dẫn, kiểm tra, giám sát các hoạt động trải nghiệm của học sinh từ đó có những ý kiến chỉ đạo, định hướng kịp thời giúp học sinh hoàn thành công việc được giao. 3. Phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua dạy học theo phương pháp Dự án trong phần “Công dân với kinh tế” 3.1. Lựa chọn các chủ đề kinh tế phù hợp để xây dựng Dự án nhằm phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội cho học sinh Như ta đã biết, mỗi phương pháp dạy học đều có những ưu và nhược điểm riêng, phương pháp dạy học dự án cũng không phải là ngoại lệ. Dạy học theo dự án là một hình thức tổ chức, phương pháp dạy học tích cực, mang tính phức hợp, liên môn cao. Trong dạy học theo dự án, giáo viên và học sinh không chỉ áp dụng một phương pháp riêng biệt mà cùng một lúc thực hiện nhiều phương pháp, kỹ thuật dạy học khác nhau như: Thảo luận nhóm, nghiên cứu, điều tra, giải quyết vấn đề, giải quyết tình huống… Với tính tổng hợp, đa dạng, đặc thù như trên chúng ta không thể áp dụng phương pháp này vào bất cứ bài học nào theo ý muốn chủ quan, mà chúng ta phải lựa chọn dựa trên kiến thức, đặc điểm của mỗi bài học từ đó áp dụng phương pháp cho phù hợp. Trong phần “Công dân với kinh tế” theo cấu trúc chương trình có 7 bài: Bài 1: Công dân với sự phát triển kinh tế. Bài 2: Hàng hóa – Tiền tệ - Thị trường. Bài 3: Quy luật giá trị trong sản xuất và lưu thông hàng hóa. 17
Bài 4: Cạnh tranh trong sản xuất và lưu thông hàng hóa. Bài 5: Cung – cầu trong sản xuất và lưu thông hàng hóa. Theo hướng dẫn của công văn 4040 bài 3, bài 4, bài 5 thành một chủ đề: Các quy luật kinh tế trong sản xuất và lưu thông hàng hóa. Bài 6: Công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Bài 7: Thực hiện nền kinh tế nhiều thành phần và tăng cường vai trò quản lý của Nhà nước. Với mục tiêu của các bài học này là học sinh hiểu được một số phạm trù, quy luật kinh tế cơ bản, phương hướng phát triển kinh tế cá nhân, gia đình, xã hội; Hiểu được trách nhiệm của công dân trong việc xây dựng, phát triển kinh tế. Trên cơ sở đó hình thành cho học sinh các kỹ năng, năng lực như biết vận dụng được kiến thức đã học để lí giải một số vấn đề về phát triển kinh tế trong đời sống xã hội; có kỹ năng nhận xét, đánh giá và hình thành năng lực tham gia các hoạt động kinh tế xã hội. Học sinh trường THPT Lê Viết Thuật báo cáo Dự án Trong quá trình thực hiện dạy học theo Dự án việc lựa chọn chủ đề, bài học phù hợp là một giai đoạn quan trọng và khó khăn. Đầu tiên, giáo viên sẽ tiến hành chọn bài học có khả năng thực hiện dự án. Dựa trên nội dung của các bài học trong phần “Công dân với kinh tế”, chúng tôi tiến hành lựa chọn các bài để tiến hành dạy học hình thức Dự án dựa vào các tiêu chí sau: 18
- Bài học gần gũi, có tính thực tiễn cao; - Bài học phù hợp với năng lực của HS Trường THPT; - Nội dung bài học có thể sử dụng kiến thức tích hợp liên môn; - Bài học có thể ứng dụng vào thực tiễn các trường THPT. Tiếp theo, GV sẽ gợi ý một số vấn đề của bài học liên quan đến thực tiễn và kích thích sự tò mò của học trò. Sau đó, giáo viên và nhóm chuyên môn sẽ cùng nhau thảo luận vấn đề và lựa chọn ý tưởng có liên quan đến nội dung của bài học. Một ý tưởng tốt sẽ dẫn đến một dự án tốt. GV cũng cần xây dựng bộ câu hỏi định hướng để thu hút HS bao gồm các câu hỏi khái quát, câu hỏi bài học và câu hỏi nội dung Với yêu cầu trên và trên cơ sở cấu trúc bài học, chúng tôi đã lựa chọn một số bài và chủ đề phù hợp để tổ chức dạy học theo phương pháp dự án cụ thể: Bài 2: Hàng hóa – Tiền tệ - Thị trường ở phần Hàng hóa – Thị trường; Bài 5: Cung – cầu trong sản xuất và lưu thông hàng hóa; Bài 7: Thực hiện nền kinh tế nhiều thành phần theo định hướng XHCN. Những bài học này đều có một điểm chung là kiến thức mở, phong phú, sát thực tế với đời sống học sinh nên việc sử dụng phương pháp dạy học theo dự án là phù hợp. Các em có thể thực hiện dự án theo nhóm điều tra, tìm hiểu tình hình hàng hóa, thị trường, cung – cầu, các thành phần kinh tế trên địa bàn…từ đó có cách nhìn đầy đủ, chính xác hơn về các kiến thức đã học áp dụng vào thực tế, vai trò, bản chất, ảnh hưởng của từng thành phần kinh tế, chính sách của Đảng và Nhà nước đối với sự phát triển kinh tế - xã hội nói chung. Thông qua các chủ đề, bài học được tổ chức theo phương pháp dự án bằng các hình thức khác nhau như trải nghiệm, nghiên cứu thông tin…học sinh đã phát huy được phẩm chất năng lực của mình. Đặc biệt, với các hoạt động kinh tế sẽ hình thành cho học sinh năng lực tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội. Sau khi tiến hành dạy học dự án ở bài học trên, tôi nhận thấy rằng, việc lựa chọn nội dung bài học, đơn vị kiến thức tương ứng, phù hợp với phương pháp sẽ làm tăng hiệu quả, tính hấp dẫn và sự thiết thực của bộ môn. Các em sẽ yêu thích và chủ động hơn trong học tập, không khí học tập cũng thay đổi tích cực. Tuy nhiên, thông qua việc lựa chọn chủ đề chúng tôi rút ra kinh nghiệm để tổ chức dạy học dự án cần lưu ý lựa chọn những chủ đề với thời lượng hợp lí, đồng thời số lượng dự án học tập trong một học kỳ đối với mỗi lớp cũng nên phù hợp, tránh sự quá tải cho học sinh. Điều này cần sự thống nhất về kế hoạch giáo dục của nhóm bộ môn. Vì vậy, với tư cách là nhóm trưởng, tổ trưởng bộ môn, trong các 19
buổi sinh hoạt chuyên môn chúng tôi đã lựa chọn các chủ đề trên cho phù hợp với đối tượng học sinh ở địa bàn thành phố. Tóm lại, dạy học dự án có nhiều ưu điểm nổi trội với bộ môn GDCD, để đạt được điều đó người giáo viên cần cân nhắc, lựa chọn nội dung đúng, phù hợp để biến những giờ học khô cứng, tẻ nhạt thành những giờ học sinh động, hấp dẫn và hiệu quả cao. 3.2. Phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội thông qua thực hiện các Dự án trải nghiệm thực tế Trong chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, Bộ GD-ĐT đã đề cập việc tổ chức hoạt động trải nghiệm và coi đây là một trong những nhiệm vụ quan trọng để phát triển năng lực của học sinh. Thông qua hoạt động, HS vận dụng các nội dung giáo dục vào thực tiễn, gắn lí thuyết với thực hành, tạo sự thống nhất giữa nhận thức với hành động, góp phần hình thành năng lực thực tiễn (quan sát, phân tích,tổng hợp..), năng lực tư duy cũng như phát huy tiềm năng sáng tạo của bản thân. Trong phần “Công dân với kinh tế” với các bài học và chủ đề chúng tôi lựa chọn ở trên để tổ chức dạy học theo phương pháp dự án, các Dự án trải nghiệm thực tế được tiến hành xây dựng có kế hoạch cụ thể. Đây là hoạt động tạo cho học sinh hình thành và phát triển các kỹ năng, phẩm chất, năng lực rõ nét như: kỹ năng hợp tác, kỹ năng làm việc nhóm, năng lực tự đánh giá…đặc biệt là năng lực đặc thù tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội. Nội dung và cách thức tổ chức tạo điều kiện cho từng HS được tham gia trực tiếp và làm chủ thể của hoạt động. Dưới sự hướng dẫn của GV, HS được tham gia trực tiếp vào các hoạt động khác nhau gắn với thực tế để biết cách khái quát, sắp xếp những kinh nghiệm rời rạc thành tri thức, qua đó phát triển năng lực thực tiễn và phát huy tiềm năng sáng tạo của cá nhân. Quá trình trải nghiệm cũng sẽ giúp HS có thái độ đúng đắn trước những vấn đề của cuộc sống, biết chịu trách nhiệm về hành vi của bản thân, đấu tranh tích cực với những hành vi sai trái của bản thân và của người khác, biết cảm thụ và đánh giá cái đẹp trong cuộc sống. Khi tổ chức các Dự án hoạt động trải nghiệm thực tế, giáo viên cần lưu ý những nguyên tắc sau: - Nguyên tắc 1: Đảm bảo mục tiêu dạy học: Dự án hoạt động trải nghiệm thực tế phải giúp học sinh lĩnh hội, phát triển năng lực chung và năng lực đặc thù của bộ môn, rèn luyện kỹ năng sống. Mục tiêu này dùng để định hướng xuyên suốt trong quá trình tổ chức hoạt động - Nguyên tắc 2: Đảm bảo khoa học. Thông qua các Dự án trải nghiệm thực tế, phải giúp học sinh chiếm lĩnh hệ thống tri thưc cơ bản, hiện đại về các lĩnh vực 20