Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua giảng dạy môn GDCD lớp 11

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:58

Thêm vào BST

Báo xấu

28
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua giảng dạy môn GDCD lớp 11" nhằm góp phần tạo hứng thú môn học, khắc sâu kiến thức, phát huy tính tự giác, độc lập và sáng tạo của học sinh. Hình thành và phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua giảng dạy môn GDCD lớp 11

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN _________________________________________ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Đề tài: PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TÌM HIỂU VÀ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG KINH TẾ XÃ HỘI CHO HỌC SINH THÔNG QUA GIẢNG DẠY MÔN GDCD LỚP 11. LĨNH VỰC: GIÁO DỤC CÔNG DÂN Năm học 2021- 2022
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN _________________________________________ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Đề tài: PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TÌM HIỂU VÀ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG KINH TẾ XÃ HỘI CHO HỌC SINH THÔNG QUA GIẢNG DẠY MÔN GDCD LỚP 11. LĨNH VỰC: GIÁO DỤC CÔNG DÂN Tác giả: Nguyễn Thị Hải Tổ bộ môn: Xã hội Số điện thoại: 0984882830 Năm học 2021- 2022
MỤC LỤC NỘI DUNG Trang Phần một: ĐẶT VẤN ĐỀ 1 Phần hai: NỘI DUNG 3 1. Lý luận chung về phát triển năng lực; năng lực tìm hiểu và tham gia 3 các hoạt động kinh tế xã hội. 1.1. Lý luận chung về dạy học phát triển năng lực 3 1.1.1. Năng lực 3 1.1.2. Chương trình giáo dục định hướng năng lực 5 1.1.3. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực 6 1.2. Định hướng phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động 7 kinh tế xã hội cho học sinh trong môn GDCD 2. Cơ sở thực tiễn cho dạy học phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua giảng dạy môn 7 GDCD 11 2.1. Vai trò của môn GDCD hiện nay 7 2.2. Thực trạng phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua giảng dạy môn GDCD 11 tại các trường 7 THPT hiện nay 2.2.1. Khó khăn 7 2.2.2. Thuận lợi 8 3. Kinh nghiệm về dạy học phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua giảng dạy môn GDCD 10 11 3.1. Nắm vững những yêu cầu, nội dung, chương trình GDCD 11 trong 10 dạy học phát triển năng lực 3.2. Sử dụng các phương pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh. 10 3.2.1. Phương pháp dự án 11 3.2.2. Phương pháp đóng vai 14 3.2.3. Phương pháp giải quyết vấn đề 15
3.2.4. Phương pháp tình huống 17 3.2.5. Phương pháp thảo luận nhóm 19 3.3. Tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo nhằm phát triển năng lực 23 tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh. 3.3.1. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong chương trình giáo dục phổ 23 thông mới của Việt Nam 3.3.2. Nguyên tắc xây dựng thành công bài học trải nghiệm sáng tạo 24 3.3.3. Kinh nghiệm sử dụng các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm 25 sáng tạo để phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh trong nhà trường phổ thông. 4. Kết quả nghiên cứu 32 Phần ba: KẾT LUẬN 34 1. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm 34 2. Nhận định về áp dụng sáng kiến kinh nghiệm và khả năng mở rộng đề 34 tài 3. Kiến nghị 35 PHỤ LỤC 37 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 53
DANH MỤC CÁC THUẬT NGỮ VIẾT TẮT GDCD: Giáo dục công dân THPT: Trung học phổ thông GV: Giáo viên HS: Học sinh
PHẦN MỘT: ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục công dân (môn Đạo đức ở cấp tiểu học, môn Giáo dục công dân ở cấp trung học cơ sở, môn Giáo dục kinh tế và pháp luật ở cấp trung học phổ thông) giữ vai trò chủ đạo trong việc giúp học sinh hình thành, phát triển ý thức và hành vi của người công dân. Thông qua các bài học về lối sống, đạo đức, pháp luật, kinh tế, môn Giáo dục công dân góp phần bồi dưỡng cho học sinh những phẩm chất chủ yếu và năng lực cốt lõi của người công dân, đặc biệt là tình cảm, niềm tin, nhận thức, cách ứng xử phù hợp với chuẩn mực đạo đức và quy định của pháp luật, có kĩ năng sống và bản lĩnh để học tập, làm việc và sẵn sàng thực hiện trách nhiệm công dân trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế. Trong môn Giáo dục công dân 11 THPT, phát triển năng lực lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh là giúp học sinh có kiến thức phổ thông, cơ bản về kinh tế, xã hội; vận dụng được các kiến thức đã học để phân tích, đánh giá, xử lí các hiện tượng, vấn đề, tình huống trong thực tiễn cuộc sống; có khả năng tham gia các hoạt động phù hợp với lứa tuổi để thực hiện quyền, nghĩa vụ công dân trong các lĩnh vực của đời sống xã hội và trong các hoạt động kinh tế. Tuy nhiên, trong quá trình giảng dạy, với các phương pháp đã từng thể hiện, tôi thấy việc học và tìm hiểu kiến thức Giáo dục công dân chưa thật sự gây được hứng thú triệt để cho học sinh. Học sinh chưa có ý thức cao trong việc tìm hiểu các kiến thức của môn học, làm cho hoạt động dạy và học không mang lại hiệu quả cao dẫn đến việc không phát huy được hết tính tích cực của học sinh trong quá trình giảng dạy, và bài giảng Giáo dục công dân của giáo viên chưa thể hiện được hết nội dung mà mình muốn truyền tải, các em ngại tham gia vào các hoạt động kinh tế, xã hội trong thực tế. Nắm được những điểm yếu của học sinh, cũng như những tồn tại và hạn chế trong phương pháp giảng dạy môn Giáo dục công dân của bản thân nói riêng, với mục đích hình thành cho học sinh thói quen tìm hiểu kiến thức kinh tế, xã hội và đời sống, hình thành cho các em cách ứng xử phù hợp và vận dụng thành thạo những kiến thức ấy để giải quyết các vấn đề thực tiễn nên bản thân đã mạnh dạn nghiên cứu và thử nghiệm đề tài: “Phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua giảng dạy môn GDCD lớp 11.” 2. Mục đích của đề tài Góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy và rèn luyện thêm kiến thức, kỹ năng cho giáo viên. 1
Góp phần tạo hứng thú môn học, khắc sâu kiến thức, phát huy tính tự giác, độc lập và sáng tạo của học sinh. Hình thành và phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh 3. Tính mới của đề tài Đây là đề tài lần đầu tiên được áp dụng thực hiện tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách nói riêng và các trường THPT trên địa bàn Huyện Thanh Chương nói chung. Đề tài đã khai thác, trang bị cho học sinh những phương pháp, kỹ năng có tính hệ thống trong việc tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội . Tên đề tài có thể là không mới hoặc đã có những tác giả khai thác nhưng nội dung của đề tài hoàn toàn là những kinh nghiệm, những tâm huyết mà bản thân tôi đã đúc kết lại trong quá trình giảng dạy của mình và đã được kiểm định qua thực tế. Đề tài đã góp phần nâng cao tính hứng thú, hấp dẫn và hiệu quả cho các giờ học. Đồng thời phát huy tối đa khả năng tính tích cực, chủ động độc lập sáng tạo, tự giác trong quá trình học tập của học sinh. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Nghiên cứu ở môn Giáo dục công dân 11 - cấp trung học phổ thông - Thực nghiệm tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách – Thanh Chương. - Thời gian thực hiện: Từ đầu năm học 2021- 2022 đến nay. 5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp thử nghiệm. - Phương pháp thu thập số liệu: Kiểm tra đánh giá học sinh - Phương pháp xử lí số liệu: nhập và xử lí số liệu - Nghiên cứu năng lực, kết quả học tập của học sinh các lớp trong sự đối sánh với nhau. - Báo cáo trước tổ, nhóm, hội đồng khoa học nhà trường nhận được những đóng góp, ý kiến của các thành viên. - Thông qua kinh nghiệm thực hiện giảng dạy đối với Chương trình đổi mới SGK bậc THPT. 2
PHẦN 2: NỘI DUNG 1. Lý luận chung về phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua giảng dạy môn gdcd lớp 11. 1.1. Lý luận chung về dạy học phát triển năng lực 1.1.1. Năng lực - Năng lực: “Khả năng điều kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một hoạt động nào đó. Phẩm chất tâm lí sinh lí tạo cho con người khả năng hoàn thành một loại hoạt động nào đó với chất lượng cao”. (Từ điển Tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên. NXB Đà Nẵng.1998). Trong tài liệu tập huấn việc dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh thì năng lực là: sự kết hợp một cách linh hoạt có tổ chức kiến thức, kĩ năng với thái độ, tình cảm, giá trị, động cơ cá nhân,...nhằm đáp ứng hiệu quả một nhu cầu phức hợp của hoạt động trong bối cảnh nhất định. Chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) tổng thể được Ban Chỉ đạo đổi mới chương trình sách giáo khoa giáo dục phổ thông thông qua ngày 28/7/2017, bao gồm 10 năng lực sau: Những năng lực chung được tất cả các môn học và hoạt động giáo dục góp phần hình thành, phát triển: Năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Những năng lực chuyên môn được hình thành, phát triển chủ yếu thông qua một số môn học, hoạt động giáo dục nhất định: năng lực ngôn ngữ, năng lực tính toán, năng lực tìm hiểu tự nhiên và xã hội, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực thẩm mỹ, năng lực thể chất. Bên cạnh việc hình thành, phát triển các năng lực cốt lõi, chương trình giáo dục phổ thông còn góp phần phát hiện, bồi dưỡng năng lực đặc biệt ( năng khiếu) của học sinh. Môn GDCD ở trường THPT có vai trò quan trọng trực tiếp trong quá trình hình thành ý thức chính trị, hành vi đạo đức, pháp luật và lối sống cho học sinh. Môn học này có đặc điểm là gần gũi, gắn bó mật thiết với đời thực tiễn sinh động của gia đình, nhà trường và xã hội. Đặc điểm này tạo cho môn GDCD có những lợi thế để giáo viên có thể sử dụng các phương pháp giảng dạy tích cực nhằm phát triển các năng lực cho học sinh. Bên cạnh các năng lực chung, môn GDCD còn cung cấp các năng lực chuyên biệt sau: - Tự nhận thức, tự điều chỉnh hành vi phù hợp với pháp luật và chuẩn mực đạo đức xã hội. 3
- Tự chịu trách nhiệm và thực hiện trách nhiệm công dân với cộng đồng, đất nước. - Giải quyết các vấn đề đạo đức, pháp luật, chính trị, xã hội. 1.1.2. Chương trình giáo dục định hướng năng lực Chương trình định hướng nội dung chúng ta muốn học sinh cần biết cái gì? Chương trình định hướng năng lực chúng ta muốn học sinh biết và có thể làm được những gì? Sự khác nhau giữa chương trình định hướng nội dung và chương trình định hướng năng lực: Chương trình định Chương trình định hướng phát hướng nội dung triển năng lực Nội dung giáo Việc lựa chọn nội dung Lựa chọn nội dung nhằm đạt được dục dựa vào các khoa học kết quả đầu ra đã quy định, gắn với chuyên môn, không gắn các tình huống thực tiễn. Chương với các tình huống thực trình chỉ quy định nội dung chính tiễn. Nội dung được quy không quy định chi tiết. định chi tiết trong chương trình. Mục tiêu giáo Mục tiêu dạy học được Kết quả học tập cần đạt được mô tả dục mô tả không chi tiết và chi tiết và có thể quan sát, đánh giá không nhất thiết phải được; thể hiện mức độ của học sinh quan sát đánh giá được. một cách liên tục. Hình thức dạy Chủ yếu dạy học lí thuyết Tổ chức hình thức học tập đa dạng; học trên lớp học chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học, trải nghiệm sáng tạo, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học. Điều kiện dạy Chủ yếu khai thác điều Sử dụng các điều kiện cơ sở vật chất học kiện dạy học trong phạm trong trường như: phòng máy chiếu, vi nhà trường. thư viện, phòng thí nghiệm... Khai thác các điều kiện bên ngoài như: cơ sở văn hóa, di tích lịch sử, internet, cơ sở nghiên cứu... 4
Phương pháp Giáo viên chủ yếu là Giáo viên chủ yếu là người tổ chức, dạy học người truyền thụ kiến hỗ trợ cho học sinh tự học. Chú thức, là trung tâm của quá trọng phát triển khả năng giao tiếp, trình dạy học. Học sinh giải quyết vấn đề. Sử dụng các tiếp thu thụ động những phương pháp dạy học tích cực... tri thức được quy định sẵn. Đánh giá kết Tiêu chí đánh giá được Tiêu chí đánh giá dựa vào năng lực quả học tập xây dựng chủ yếu dựa đầu ra, có tính đến sự tiến bộ trong trên sự ghi nhớ và tái hiện quá trình học tập, chú trọng khả nội dung đã học. năng vận dụng trong các tình huống thực tiễn. Quản lý dạy Cơ chế bao cấp áp đặt Cơ chế phân quyền, tăng cường sự học mệnh lệnh. Chương trình chủ động sáng tạo của cơ sở. giáo dục được thực hiện Giáo viên, tổ chuyên môn, nhà rập khuôn, máy móc của trường chủ động phát triển chương quy định cấp trên. trình giáo dục nhà trường phổ thông; xây dựng kế hoạch giáo dục; chủ động thực hiện chương trình và kế hoạch giáo dục. 1.1.3. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực Dạy học theo định hướng phát triển năng lực là dạy học theo chuẩn và định hướng kết quả sản phẩm đầu ra. Kết quả đầu ra cuối cùng của quá trình dạy học là học sinh vận dụng được kiến thức, kĩ năng đã học vào giải quyết tình huống trong cuộc sống, nghề nghiệp. Dạy học theo định hướng năng lực nhằm đảm bảo chất lượng đầu ra của việc dạy học, thực hiện mục tiêu phát triển toàn diện các phẩm chất nhân cách, chú trọng năng lực vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị cho con người năng lực giải quyết những tình huống cuộc sống và nghề nghiệp. Dạy học theo định hướng năng lực phải tổ chức các hoạt động đa dạng , phong phú, linh hoạt trong phương pháp và ứng xử sư phạm. Tổ chức các hoạt động khám phá bằng cách đưa ra hệ thống câu hỏi bằng cách kích thích học sinh tìm ra kết quả. Luôn kiểm tra đánh giá kiến thức kĩ năng đạt được ở học sinh. Lấy người học làm trung tâm, mục tiêu dạy học tập trung vào vận dụng kiến thức kĩ năng có thể quan sát được, nội dung dạy học thiết thực, bổ ích, gắn với các 5
tình huống trong thực tiễn. Phương pháp dạy học định hướng hoạt động thực hành, hình thức học tập đa dạng. Tăng cường dạy học vận dụng giải quyết các vấn đề thực tiễn. 1.2. Định hướng phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua giảng dạy môn gdcd lớp 11. Năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội: + Hiểu được các kiến thức khoa học và một số vấn đề cơ bản về đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước về kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; Hiến pháp, pháp luật, hệ thống chính trị của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam; quyền và nghĩa vụ công dân; trách nhiệm của thanh niên với tư cách công dân. + Giải thích được một cách đơn giản một số hiện tượng, vấn đề kinh tế, pháp luật và đạo đức đang diễn ra ở Việt Nam và thế giới. + Vận dụng được các kiến thức đã học để phân tích, đánh giá, xử lí các hiện tượng, vấn đề, tình huống trong thực tiễn cuộc sống; có khả năng tham gia thảo luận, tranh luận về một số vấn đề trong đời sống xã hội đương đại liên quan đến đạo đức, pháp luật và kinh tế. + Có khả năng tham gia một số hoạt động phù hợp với lứa tuổi để thực hiện quyền, nghĩa vụ công dân trong các lĩnh vực của đời sống xã hội và trong các hoạt động kinh tế. + Bước đầu đưa ra được quyết định hợp lí và tham gia giải quyết được một số vấn đề của cá nhân, gia đình và cộng đồng bằng các hành vi, việc làm phù hợp với chuẩn mực đạo đức, pháp luật và lứa tuổi. +Tham gia và vận động người khác tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội, các hoạt động phục vụ cộng đồng, các hoạt động tuyên truyền và thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước phù hợp với lứa tuổi do nhà trường, địa phương tổ chức. Môn Giáo dục công dân là một môn học tích hợp khá nhiều kiến thức của các môn học khác. Chính vì thế, giáo viên giảng dạy môn này phải chịu khó mày mò, tìm hiểu và tích lũy kiến thức để có được những bài giảng hay và sâu. Phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội không chỉ chú ý tích cực hóa học sinh về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với tình huống cuộc sống, đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ giáo viên học sinh theo hướng cộng tác, nhằm phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh. 6
Dạy học thông qua tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập, từ đó giúp học sinh khám phá điều chưa biết chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức được sắp đặt sẵn. Chú trọng rèn luyện cho học sinh những tri thức phương pháp để các em biết cách tìm lại những kiến thức đã có, biết cách suy luận tìm tòi kiến thức mới. Tăng cường học hợp tác trong nhóm để cho học sinh suy nghĩ nhiều hơn, tự giác làm việc và có thảo luận bàn bạc trong nhóm. Cần sử dụng các tình huống, trường hợp điển hình, hiện tượng thực tế, các vấn đề trong đời sống xã hội để phân tích đối chiếu cho bài giảng. Khuyến khích học sinh liên hệ thực tiễn trong nhà trường, địa phương, đất nước trong quá trình học tập. Đặc biệt, cần hướng dẫn học sinh vận dụng kiến thức bài học để xây dựng dự án nhỏ. 2. Cơ sở thực tiễn cho dạy học phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua giảng dạy môn gdcd lớp 11. 2.1.Vai trò của môn GDCD hiện nay Giáo dục công dân là bộ môn thuộc khoa học xã hội đang được giảng dạy trong trường THPT. Đây là môn học tích hợp, tập trung khá nhiều phân môn, chứa đựng nhiều kiến thức của các môn khoa học khác. Mặt khác, việc dạy môn học này đòi hỏi gắn liền trực tiếp, cụ thể với đời sống, với việc rèn luyện và tu dưỡng đạo đức học sinh. Nó trang bị cho học sinh THPT những kiến thức cơ bản về Triết học, đạo đức, các vấn đề về thời đại ngày nay, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước. Qua đó, hình thành và bồi dưỡng cho học sinh thế giới quan khoa học và nhân sinh quan cộng sản, phương pháp tư duy biện chứng trong việc đánh giá hiện thực khách quan, đặc biệt góp phần hình thành con người xã hội chủ nghĩa. Hơn nữa, trong năm năm trở lại đây, môn GDCD đã được Bộ GDĐT chọn là một trong ba môn thi của bài thi tổ hợp xã hội. Điều này khẳng định vai trò của môn này ngày càng quan trọng trong chương trình giáo dục, trong lòng người học và toàn xã hội. 2.2. Thực trạng phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua giảng dạy môn gdcd lớp 11 tại các trường THPT hiện nay 2.2.1. Khó khăn + Đối với giáo viên: - Giáo viên phải tìm hiểu sâu hơn những kiến thức thuộc các môn học khác, các kiến thức trong thực tiễn, lựa chọn các kiến thức phù hợp để hình thành và phát triển năng lực tự nhận thức và điều chỉnh hành vi cho học sinh. - Vấn đề tâm lý chủ yếu vẫn quen dạy theo lối truyền thụ kiến thức nên dạy theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh, các giáo viên sẽ vất vả hơn, phải xem 7
xét rà soát nội dung chương trình, sách giáo khoa (SGK) hiện hành để loại bỏ những thông tin cũ, lạc hậu, đồng thời bổ sung, cập nhật những thông tin mới, phù hợp. Nội dung của phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh cũng yêu cầu giáo viên cấu trúc, sắp xếp lại nội dung dạy học trong chương trình hiện hành theo định hướng phát triển năng lực học sinh nên không tránh khỏi làm cho giáo viên có cảm giác ngại thay đổi. - Điều kiện cơ sở vật chất (thiết bị thông tin, truyền thông) phục vụ cho việc dạy học trong nhà trường còn nhiều hạn chế nhất là các trường ở nông thôn. - Ở một số trường nông thôn, một bộ phận học sinh còn khá nhút nhát nên việc định hướng phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh còn gặp nhiều khó khăn. Mặt khác, môn GDCD vốn là “môn phụ” nên học sinh cũng không mấy mặn mà, chính vì thế mà việc hợp tác giữa giáo viên và học sinh gặp rất nhiều khó khăn. Qua câu hỏi khảo sát như: Em thấy môn GDCD có quan trọng không? Giáo viên đã thu được kết quả như sau: Kết quả được tiến hành khảo sát ở 4 lớp 11C1,11C3,11C4,11C8 tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách – huyện Thanh Chương. Câu trả lời Rất Quan trọng Bình thường Không Lớp quan trọng quan trọng 11C1 (47 HS) 7 – 14,9 % 10 - 21,3% 30 - 63,8% 0 11C3 (42 HS) 5 – 11,9 % 12 – 28,6 % 25 – 59,5 % 0 11C4 (43 HS) 2 – 4,6 % 15 – 34,9 % 26 – 60,5 % 0 11C8 (40 HS) 0 3 - 7,5 % 32 – 80 % 5 – 12,5 % Với số liệu trên, chúng ta có thể thấy rằng, trong mắt người học, môn GDCD vẫn là một môn phụ, dường như chưa thật sự được quan tâm. Chính điều này đã gây khó khăn cho giáo viên trong công tác đổi mới phương pháp dạy học. + Đối với học sinh: - Dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh là cả một quá trình từ tiểu học đến THPT nên giai đoạn đầu này, đặc biệt là thế hệ học sinh hiện tại đang quen với lối mòn cũ nên khi đổi mới học sinh thấy lạ lẫm và khó bắt kịp. - Do xu thế chọn nghành nghề theo thực tế xã hội nước ta hiện nay và việc quy định các môn thi trong các kỳ thi tuyển sinh nên đa số các học sinh và phụ huynh kém mặn mà với các môn không thi, ít thi. 2.2.2. Thuận lợi + Đối với giáo viên: 8
- Trong quá trình dạy học môn học của mình, giáo viên vẫn thường xuyên dạy những kiến thức có liên quan đến việc hình thành năng lực tự nhận thức và điều chỉnh hành vi con người cho học sinh, tuy nhiên chúng ta chưa đi sâu và chưa có khái niệm, tên gọi cụ thể mà thôi. - Với việc đổi mới phương pháp dạy học hiện nay, vai trò của giáo viên không còn là người truyền thụ kiến thức mà là người tổ chức, kiểm tra, đánh giá, định hướng hoạt động học của học sinh cả ở trong và ngoài lớp học.Vì vậy, giáo viên các bộ môn liên quan có điều kiện và chủ động hơn trong sự phối hợp, hỗ trợ nhau trong dạy học. - Trong những năm qua giáo viên cũng đã được trang bị thêm nhiều kiến thức mới về phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực: như phương pháp tình huống, dạy học theo dự án... - Môi trường ”Trường học kết nối ” rất thuận lợi để giáo viên đổi mới trong dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh. - Nhà trường đã đầu tư nhiều phương tiện dạy học có thể đáp ứng một phần đổi mới phương pháp dạy học hiên nay. - Sự phát triển của công nghệ thông tin, sự hiểu biết của đội ngũ giáo viên của nhà trường là cơ hội để chúng ta triển khai tốt dạy học theo định hướng phát triển năng lực. + Đối với học sinh: - SGK trình bày theo hướng “ mở ” nên cũng tạo điều kiện, cơ hội cũng như môi trường thuận lợi cho học sinh phát huy tư duy sáng tạo, từ đó các em có hứng thú tìm hiểu kiến thức môn học. Bản thân các em cũng hưởng ứng rất tích cực quá trình đổi mới phương pháp dạy học. Khi được hỏi: Theo em, việc đổi mới phương pháp dạy học môn GDCD có cần thiết không? Kết quả được tiến hành khảo sát ở 4 lớp 11C1,11C3,11C4,11C8 tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách – huyện Thanh Chương. Câu trả lời Rất Cần thiết Bình thường Không Lớp cần thiết cần thiết 11C1 (47 HS) 30 – 63,8 % 17 - 36,2% 0 0 11C3 (42 HS) 31 – 73,8 % 11 – 26,2 % 0 0 11C4 (43 HS) 20 – 46,5 % 15 – 34,9 % 8 – 18,6 % 0 11C8 (40 HS) 15 – 37,5% 20 – 50,0 % 5 – 12,5 % 0 Với số liệu trên, chúng ta có thể thấy rằng, việc đổi mới phương pháp dạy học không chỉ là yêu cầu chung, mà còn là mong muốn của tất cả học sinh, chính những 9
suy nghĩ này giúp cho giáo viên có động lực để thực hiện những đổi mới trong quá trình dạy học. - Mặc dù, dạy học theo định hướng phát triển năng lực đã được vận dụng vào giảng dạy bộ môn giáo dục công dân, song hiệu quả đạt được chưa cao. Do đó phần lớn học sinh hiện nay có thái độ bình thường, chưa phát huy được tính tích cực trong học tập. Vì vậy với nội dung đề tài này, bản thân tôi chỉ muốn đưa ra một số kinh nghiệm về dạy học phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội thông qua giảng dạy môn GDCD 11. 3. Kinh nghiệm về dạy học phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh thông qua giảng dạy môn gdcd lớp 11. 3.1. Nắm vững những yêu cầu, nội dung, chương trình GDCD 11 trong dạy học phát triển năng lực - Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và phát triển năng lực tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm thông tin,...). - Sử dụng một cách linh hoạt các phương pháp dạy học và đảm bảo nguyên tắc “Học sinh tự mình hoàn thành nhiệm vụ nhận thức với sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên”. - Tuỳ theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có những hình thức tổ chức thích hợp như học cá nhân, học nhóm; học trong lớp, học ở ngoài lớp... - Coi trọng thực hành và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. - Sử dụng hiệu quả các thiết bị dạy học môn học, tích cực vận dụng công nghệ thông tin trong dạy học. 3.2. Sử dụng các phương pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh. Trong những năm qua, nhận thức được việc đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh là vấn đề quan trọng. Đặc biệt môn GDCD, với vị trí đặc thù của mình là giữ vai trò chủ chốt trong việc giáo dục cho học sinh ý thức, hành vi của người công dân góp phần hình thành và phát triển ở các em phẩm chất, năng lực cần thiết của người công dân. Môn GDCD có vai trò quan trọng đặc biệt trong trong việc phát triển nhân cách học sinh, góp phần nâng cao nguồn nhân lực, đào tạo học sinh thành người lao động mới đáp ứng yêu cầu đòi hỏi quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Phương pháp dạy học môn GDCD phải theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, bồi dưỡng 10
cho học sinh năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên. Quá trình dạy học một bài GDCD phải là quá trình học sinh được cuốn hút vào các hoạt động học tập do giáo viên thiết kế hướng dẫn. Trong quá trình dạy học giáo viên phải huy động tối đa vốn hiểu biết kinh nghiệm sống của học sinh. Dạy môn GDCD phải gắn chặt chẽ với thực tiễn cuộc sống. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học môn GDCD rất phong phú đa dạng bao gồm các phương pháp truyền thống như: diễn giảng, đàm thoại...và các phương pháp mới như: hoạt động nhóm, giải quyết vấn đề, điều tra thực tiễn, dự án, tình huống, .... Nhận thức được tầm quan trọng của đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh, giáo viên nói chung và giáo viên bộ môn GDCD của trường THPT Nguyễn Sỹ Sách nói riêng đã thay đổi và có nhiều biến chuyển, việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực đã thực hiện, trong đó chúng tôi đã vận dụng một số phương pháp dạy học sau: 3.2.1. Phương pháp dạy học theo dự án Phương pháp dự án được hiểu là một phương pháp trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ phức hợp, gắn với thực tiễn, kết hợp giữa lí luận và thực hành, tự lực lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá kết quả. Phương pháp này kích thích động cơ, hứng thú học tập của học sinh, phát huy tính tự lực, tinh thần trách nhiệm, phát triển khả năng sáng tạo, rèn luyện tính bền bỉ, kiên nhẫn, kĩ năng hợp tác, năng lực nhận thức, điều chỉnh hành vi, năng lực đánh giá. Ví dụ 1: Khi dạy bài 6: Công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước, giáo viên có thể sử dụng phương pháp này. Đây là phương pháp mà người học thực hiện một nhiệm vụ phức hợp, gắn với thực tiễn, kết hợp giữa lí thuyết với thực hành, tự lực lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá kết quả. Với nội dung tìm hiểu các vấn đề về công nghiệp hóa, việc áp dụng máy máy của tất cả các ngành kinh tế tại địa phương, giáo viên chia học sinh thành 4 nhóm, hình thức làm việc ngoài giờ học trên lớp, thời gian 1 tuần, sản phẩm có thể là một bài thu hoạch hoặc là video, tranh ảnh: + Nhóm 1,3: Quá trình ứng dụng những thành tựu khoa học công nghệ hiện đại vào sản xuất ở địa phương em hiện nay? + Nhóm 2,4: Những thay đổi của địa phương em trong quá trình thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa? Với nội dung đó, học sinh sẽ xây dựng đề cương, kế hoạch, phân công nhiệm vụ trong quá trình thực hiện dự án, cả nhóm cùng nhau tìm hiểu, thu thập kết quả, công bố sản phẩm. 11
Học sinh trình bày sản phẩm của mình sau khi đã hoàn thành dự án Năng lực năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh được hình thành: + Học sinh sẽ hiểu được các kiến thức khoa học và một số vấn đề cơ bản về quá trình thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. + Giải thích được một cách đơn giản một số hiện tượng về vấn đề công nghiệp hóa, hiện đại hóa đang diễn ra ở địa phương mình. + Vận dụng được các kiến thức đã học để phân tích, đánh giá, xử lí các hiện tượng, vấn đề, tình huống trong thực tiễn cuộc sống; có khả năng tham gia thảo luận, tranh luận về một số vấn đề trong đời sống xã hội đương đại liên quan đến quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa tại địa phương. + Có khả năng tham gia một số hoạt động phù hợp với lứa tuổi như: nâng cao trình độ học vấn, tiếp thu và ứng dụng những thành tựu khóa hoạc kỹ thuật…để tham gia vào quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa tại quê nhà. +Tham gia và vận động người thân trong gia đình, xóm làng thực hiện tốt chủ trương, chính sách Đảng và Nhà nước trong quá trình tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa tại địa phương mình. Ví dụ 2: Khi giảng dạy bài 11: Chính sách dân số và giải quyết việc làm, giáo viên có thể sử dụng phương pháp dự án. Đây là phương pháp người học thực hiện một nhiệm vụ phức hợp, gắn với thực tiễn, kết hợp giữa lí thuyết với thực hành, tự lực lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá kết quả. Với nội dung tìm hiểu quá trình xây dựng quê hương, làng xóm của mình, giáo viên chia học sinh thành 4 nhóm, hình thức làm việc ngoài giờ học trên lớp, thời gian 1 tuần, sản phẩm có thể là một bài thu hoạch hoặc là video, tranh ảnh: 12
Nhóm 1,2. Tìm hiểu về Công ty gạch ngói Tuynen Rào Gang – Thanh Khai – Thanh Chương Nhóm 3,4. Tìm hiểu về cơ sở cơm cháy Yến Khắc – xã Xuân Tường – Thanh Chương. Sau khi vận dụng phương pháp này sẽ phát huy được tính tự lực tinh thần trách nhiệm, phát triển khả năng sáng tạo, rèn luyện tính kiên trì, bền bỉ, kĩ năng hợp tác năng lực đánh giá. Đặc biệt, thông qua quá trình tìm hiểu, học sinh sẽ thấy được quá trình phân công lao động, bố trí và giải quyết việc làm cho người lao động tại địa phương mình. Năng lực năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh được hình thành: Học sinh sẽ nhận thức được giá trị của lao động, chỉ có lao động mới giúp con người có cuộc sống ấm no, giúp xã hội giàu mạnh. Truyền thống hăng say lao động là một truyền thống quý báu của dân tộc Việt nam nói chung và của quê hương Thanh Chương nói riêng. Chính điều này sẽ giúp cho các em phân tích, đánh giá được suy nghĩ và hành vi của mình khi bản thân là lực lượng lao động trong tương lai. Giúp các em hiểu được rằng, chỉ có lao động mới giúp thay đổi cuộc sống mình, quê hương làng xóm mình, từ đó các em sẽ tham gia vào các hoạt động kinh tế xã hội một cách tự nguyện và tích cực hơn. Đồng thời, thông qua đó học sinh sẽ thấy được quá trình phân công lao động, sắp xếp và tạo công ăn việc làm cho người lao động địa phương ở chính các xí nghiệp trên địa bàn mình. Học sinh tham quan tại các cơ sở sản xuất trên địa bàn huyện Thanh Chương – Nghệ An 13
3.2.2. Phương pháp đóng vai Phương pháp đóng vai là một phương pháp mà trong quá trình dạy học chúng tôi thường sử dụng để tạo sự hứng thú của học sinh. Đây là phương pháp giúp học sinh rèn luyện được tính tự tin, năng lực ngôn ngữ của bản thân. Thông qua phương pháp này sẽ giúp các em học sinh nhận thấy được mình có những điểm mạnh và điểm yếu nào, từ đó sẽ điều chỉnh hợp lý hơn. Phương pháp mà trong quá trình dạy học chúng tôi thường sử dụng để tạo sự hứng thú của học sinh hình thành kĩ năng giao tiếp, có cơ hội bộ lộ cảm xúc. Đây là phương pháp giúp học sinh rèn luyện được tính tự tin, năng lực ngôn ngữ của bản thân, rèn luyện thực hành kĩ năng ứng xử và bày tỏ thái độ trong môi trường an toàn trước khi thực hành trong thực tiễn. Khích lệ sự thay đổi thái độ, hành vi của học sinh theo hướng tích cực. Ví dụ 1: Khi giảng Bài 12: Chính sách tài nguyên và bảo vệ môi trường, phần “Trách nhiệm của công dân đối với chính sách tài nguyên và bảo vệ môi trường”, giáo viên có thể sử dụng phương pháp đóng vai nhằm tích hợp nội dung phổ biến pháp luật trong lĩnh vực này: Giáo viên chia lớp thành hai nhóm và nêu chủ đề thời gian để các nhóm chuẩn bị 1 tuần và thời gian để nhóm đóng vai tình huống đó trên lớp là 5 phút ( thời gian chuẩn bị bài ở nhà và các nhóm tự sắp xếp lập kế hoạch để đóng vai cho tình huống): + Nhóm 1: ( Tình trạng vứt rác bừa bãi) + Nhóm 2: ( Nạn săn bắt động vật quý hiếm) Học sinh trình bày suy nghĩ cảm nhận và ứng xử theo một vai giả định, giúp học suy nghĩ sâu sắc về một vấn đề từ chỗ đứng góc nhìn của người trong cuộc, tập trung vào một sự kiện cụ thể mà các em quan sát được từ vai của mình. Năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh được hình thành, đó là: Các em học sinh sẽ hiểu được các hành vi như thế nào thì sẽ đe dọa đến tài nguyên, môi trường và kể cả đe dọa con người. Vậy nên, thông qua các vai diễn các em sẽ làm toát lên được vai trò, trách nhiệm của mỗi cá nhân, tổ chức trong việc bảo vệ tài nguyên, môi trường, bảo vệ sự sống của cả loài người. Đồng thời, bước đầu các em đưa ra được các quyết định hợp lý và tham gia giải quyết một số vấn đề của cá nhân, gia đình và cộng đồng bằng các hành vi, việc làm phù hợp. Ví dụ 2: Khi dạy bài 10: “Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa”, phần nội dung mục c: “Nội dung cơ bản của dân chủ trong lĩnh vực văn hóa” và mục d: “Nội dung cơ bản của dân chủ trong lĩnh vực xã hội”, giáo viên có thể sử dụng phương pháp đóng vai. Giáo viên chia lớp thành 4 nhóm, giao chủ đề cho mỗi nhóm, các nhón chuẩn bị trong vòng 1 tuần và sau đó, thời gian diễn trên lớp là 5 phút.( thời gian chuẩn bị ở nhà thì các nhóm tự sắp xếp và bố trí cho phù hợp) 14
+ Nhóm 1,3: Nạn tảo hôn/Những tư tưởng lạc hậu, mê tín dị đoan. + Nhóm 2,4: Nạn bạo lực gia đình/ Tình trạng trọng nam khinh nữ trong nhân dân. Học sinh sắp xếp nội dung và các vai diễn, sau đó trình bày cảm nhận và ứng xử theo một vai giả định. Từ đó, giúp các em suy nghĩ sâu sắc hơn về một vấn đề của xã hội dưới góc nhìn trong của người trong cuộc, các em tập trung vào giải quyết, ứng xử phù hợp. Năng lực tìm hiểu và tham gia các hoạt động kinh tế xã hội cho học sinh được hình thành: Học sinh hiểu được các giá trị của đạo đức gia đình, các truyền thống tốt đẹp của hôn nhân, gia đình Việt Nam xưa và nay. Từ đó, các em sẽ tự phân tích, đánh giá được những giá trị nào còn phù hợp và những hủ tục nào cần loại bỏ trong việc xây dựng hôn nhân và gia đình, cũng như trong việc giải phóng con người khỏi những thiên kiến, định kiến lạc hậu. Thông qua đó, các em học sinh sẽ tham gia một số hoạt động phù hợp trong việc thực hiện quyền dân chủ trong lĩnh vực văn hóa, xã hội, như: vấn đề tuyên truyền bình đẳng giới, xóa bỏ các hủ tục lạc hậu, hướng con người đến những điều tốt đẹp, hay như tuyên truyền hôn nhân đúng pháp luật... 3.2.3. Phương pháp giải quyết vấn đề Phương pháp giải quyết vấn đề: học sinh vạch ra những cách giải quyết vấn đề, tình huống cụ thể gặp phải trong đời sống hàng ngày thông qua đó phát triển tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề. Ví dụ 1: Khi giảng dạy bài 4: Cạnh tranh trong sản xuất và lưu thông hàng hóa, mục 3b: Mặt hạn chế của cạnh tranh, giáo viên có thể đưa ra vấn đề sau: Với thông tin, ngày 11/3/2022, xăng dầu tăng mạnh, ở mức từ 3800 – 4800 đồng/lít. Đây cũng là lần tăng giá thứ 7 liên tiếp và lần thứ 6 liên tục từ đầu năm. Trước thông tin đó, một số cửa hàng xăng dầu đã treo biển “hết xăng”, không bán nhằm để đến thời điểm tăng giá bán ra để thu lợi nhuận. (Theo Báo 2 Sao.net, ngày 10/3/2022) Câu hỏi: 1 Hành vi của các chủ cửa hàng xăng dầu có vi phạm quy luật cạnh tranh không? Hãy chỉ ra các biểu hiện cụ thể? 2.Nhà nước và công dân cần làm gì để hạn chế những trường hợp như thế xảy ra? 15