Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập Nhóm Halogen nhằm phát triển phẩm chất, năng lực học sinh trong dạy học Hóa học 10 chương trình giáo dục phổ thông 2018

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:60

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài "Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập Nhóm Halogen nhằm phát triển phẩm chất, năng lực học sinh trong dạy học Hóa học 10 chương trình giáo dục phổ thông 2018" nhằm nghiên cứu việc xây dựng hệ thống BTHH Nhóm Halogen nhằm hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh góp phần nâng cao hiệu quả dạy học, đáp ứng nhiệm vụ chương trình giáo dục phổ thông mới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập Nhóm Halogen nhằm phát triển phẩm chất, năng lực học sinh trong dạy học Hóa học 10 chương trình giáo dục phổ thông 2018

Tên đề tài: “THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP NHÓM HALOGEN NHẰM PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG DẠY HỌC HOÁ HỌC 10 CTGDPT 2018” Thuộc môn: Hoá học
Së gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nghÖ an Tr-êng THPT anh s¬n 2 ---------------------- Tên đề tài: “THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP NHÓM HALOGEN NHẰM PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG DẠY HỌC HOÁ HỌC 10 CTGDPT 2018” Thuộc môn: Hoá học 10 Tác giả: Nguyễn Thị Xuân Tổ bộ môn: Khoa học tự nhiên Năm thực hiện: 2024 Số điện thoại: 0834057688 Anh Sơn, tháng 5 năm 2024
MỤC LỤC NỘI DUNG TRANG BÌA MỤC LỤC PHẦN I. PHẦN MỞ ĐẦU 1 1 1. Lí do chọn đề tài 1 2. Mục đích của đề tài 1 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 2 4. Tổng quan 2 5. Phương pháp nghiên cứu 2 6. Tính mới của đề tài 3 PHẦN II. NỘI DUNG 5 CHƯƠNG 1.CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC 5 THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP NHÓM HALOGEN NHẰM PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC 10 CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 I. Cơ sở lý luận. 5 1. Chương trình giáo dục phổ thông 2018 5 2. Yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực 6 3. Yêu cầu cần đạt Nguyên tố nhóm Halogen – Hóa học 10 9 CTGDPT 2018. 4. Đổi mới kiểm tra đánh giá theo phát triển năng lực 11 II. CƠ SỞ THỰC TIỄN 12 1. Thực trạng của vấn đề 12 2. Những thuận lợi và khó khăn trong xây dựng và áp dụng câu 13 hỏi theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực
3. Điều tra, khảo sát 14 CHƯƠNG 2. THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI 17 TẬP NHÓM HALOGEN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT NĂNG LỰC TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC 10 HỌC SINH CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 I. Thiết kế bài tập Nhóm Halogen theo định hướng phát triển phẩm 17 chất năng lực. 1. Cơ sở và nguyên tắc thiết kế hệ thống bài tập. 17 1.1.Cơ sở 17 1.2. Nguyên tắc thiết kế bài tập Nguyên tố nhóm Halogen định 17 hướng phát triển phẩm chất năng lực: 2. Quy trình thiết kế hệ thống hệ thống bài tập. 17 2.1.Lựa chọn đơn vị kiến thức 17 2.2. Xác định mục tiêu giáo dục của đơn vị kiến thức 18 2.3. Thiết kế hệ thống bài tập theo mục tiêu. 18 2.4. Kiểm tra thử 19 2.5.Chỉnh sửa 19 2.6.Hoàn thiện hệ thống bài tập 19 3. Hệ thống bài tập Nguyên tố nhóm Halogen theo định hướng 19 phát triển phẩm chất năng lực. II. Sử dụng hệ thống bài tập chương Halogen theo định hướng 37 phát triển phẩm chất năng lực. 1. Sử dụng bài tập theo hướng theo định hướng phát triển phẩm 37 chất năng lực trong các khâu của tiến trình dạy học 1.1.Sử dụng trong hoạt động khởi động 37 1.2. Sử dụng trong hoạt động hình thành kiến thức mới 39 1.3.Sử dụng trong hoạt động luyện tập 41 1.4.Sử dụng trong hoạt động vận dụng 41
2. Sử dụng khi tự học ở nhà 42 3. Sử dụng để kiểm tra đánh giá và tiếp cận xu hướng thi đánh giá 42 năng lực. III. Khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi của đề tài được áp dụng 43 tại đơn vị 1.Mục đích khảo sát 43 2.Nội dung và phương pháp khảo sát 43 3.Đối tượng khảo sát 44 4.Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải 44 pháp của đề tài được áp dụng. CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 46 I. Mục đích thực nghiệm 46 II. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm 46 III.Nội dung thực nghiệm 47 1. Phương pháp 47 2. Kết quả thực nghiệm và xử lí kết quả thực nghiệm 47 PHẦN III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ 48
PHẦN I. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài. Đổi mới để phát triển – Một trong những định hướng lớn hiện nay của giáo dục nước ta trong vấn đề đổi mới là chuyển từ truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực người học. Muốn vậy, ngoài đổi mới về phương pháp dạy học thì đổi mới về nội dung kiến thức cũng là vấn đề quan trọng của chương trình giáo dục. Chương trình GDPT 2018 là minh chứng cho sự đổi mới nền giáo dục của nước nhà trong thời gian sắp tới. Làm thế nào để phát triển phẩm chất năng lực người học? Làm thế nào để nội dung kiến thức chuyển thành những kĩ năng hành động, tạo nên giá trị cuộc sống? Đây là vấn đề thực sự cấp thiết đang đặt ra cho nền giáo dục hiện nay mà chương trình giáo dục phổ thông 2018 đang hướng tới. Hóa học là bộ môn khoa học mang tính thực nghiệm cao. Chính vì vậy, dạy học nói chung và dạy học bộ môn Hóa học nói riêng, vai trò của việc vận dụng kiến thức vào thực tế rất cấp thiết và mang tính thời sự. Các kiến thức hóa học không chỉ cung cấp những tri thức hóa học phổ thông cơ bản mà còn cho người học thấy được mối liên hệ qua lại giữa công nghệ hóa học, môi trường và con người.Nếu như các em chưa biết vận dụng kiến thức vào thực tiễn, chưa thấy được vai trò của hóa học trong đời sống thì các em chưa có hứng thú, chưa có nhiều niềm đam mê trong học tập hóa học. Vì vậy để tạo dựng niềm đam mê, giúp hóa học gần hơn với thực tiễn thì việc thiết kế và sử dụng bài tập không nặng kiến thức hàn lâm, không nặng về tính toán mà cần phải chú trọng đến việc học sinh ứng dụng các kiến thức để hình thành và phát triển các kỹ năng để giải quyết các vấn đề trong học tập, trong cuộc sống cá nhân và xã hội là hết sức cần thiết. Vì vậy, với mong muốn hướng tới phát triển phẩm chất , năng lực của học sinh, giúp đỡ học sinh về phương pháp học tập; tạo hứng thú để các em say mê, sáng tạo, động viên các em cố gắng nỗ lực vươn lên trong cuộc sống và đích cuối cùng là đạt đến hạnh phúc. Đồng thời, để tạo cho mình có được tâm thế tốt, hành trang tốt, sẵn sàng đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ chương trình giáo dục phổ thông 2018, tiếp cận các kì thi đánh giá năng lực; góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn hóa học nói riêng và chất lượng giáo dục nói chung, tôi tiến hành thực hiện đề tài: “Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập Nhóm Halogen nhằm phát triển phẩm chất, năng lực học sinh trong dạy học hóa học 10 chương trình giáo dục phổ thông 2018”. 2. Mục đích nghiên cứu Đề tài nghiên cứu việc xây dựng hệ thống BTHH Nhóm Halogen nhằm hình thành và phát triển phẩm chất ,năng lực của học sinh góp phần nâng cao hiệu quả dạy học, đáp ứng nhiệm vụ chương trình giáo dục phổ thông mới. 1
3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xây dựng cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài. - Nghiên cứu về nội dung kiến thức, đối tượng HS và điều kiện dạy học. - Nghiên cứu cách thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực của học sinh Nhóm Halogen trong dạy học hóa học 10 chương trình giáo dục phổ thông 2018. - Tiến hành thực nghiệm, đánh giá kết quả. 4. Tổng quan 4.1.Phạm vi nghiên cứu của đề tài. Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập Nhóm halogen hóa học 10 nhằm phát triển phẩm chất, năng lực học sinh trong chương trình giáo dục phổ thông 2018. 4.2. Kế hoạch nghiên cứu STT Thời gian Nội dung công việc Sản phẩm 1 Từ 1/08/2023 - Trao đổi với đồng - Nắm được ý kiến của đồng đến 1/11/2023 nghiệp về đề tài nghiệp của mình. - Nắm chắc kết cấu chung của sáng kiến kinh nghiệm. - Viết phần mở đầu - Đọc tài liệu tham - Viết cơ sở lý luận khảo 2 Từ 1/11/2023 - Thực nghiệm tại 1 - Hoạt động cụ thể đến số lớp ở trường - Viết phần trọng tâm của đề 30/4/2024 THPT Anh Sơn 2 tài: Giải pháp và hiệu quả đề tài 3 Từ 25/02/2024 - Khảo sát tính cấp - Tổng hợp kết quả khảo sát đến thiết và khả thi của - Viết phần kết luận 30/04/2024 các giải pháp đề xuất trong đề tài - Hoàn thiện đề tài Kiểm tra thực nghiệm 5. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu lý thuyết: Tài liệu về lý luận như phương pháp dạy học hóa học, những vấn đề chung 2
về đổi mới giáo dục trung học phổ thông, lý luận về việc xây dựng BTHH , nội dung Nguyên tố nhóm Halogen sách giáo khoa hóa học 10 , sách giáo viên, tài liệu chuẩn kiến thức kỹ năng, chương trình tổng thể GDPT 2018 của Bộ GD- ĐT và các tài liệu có liên quan. - Nghiên cứu thực tiễn: + Phương pháp điều tra sư phạm: Tiến hành thực nghiệm kiểm chứng, so sánh kết quả đánh giá học sinh qua từng thời điểm, từng lớp để kiểm tra việc thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo hướng phát triển phẩm chất năng lực có phù hợp với nội dung, phương pháp, đối tượng học sinh hay không. + Phương pháp đàm thoại. Trao đổi với thầy cô giáo, đồng nghiệp, thăm dò ý kiến học sinh về việc sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng theo hướng phát triển phẩm chất năng lực trong dạy học hóa học lớp 10, qua đó rút king nghiệm, điều chỉnh nội dung câu hỏi, bài tập cho phù hợp. Từ đó thu thập và xử lí số liệu và rút ra kết luận. + Phương pháp thực nghiệm sư phạm Trải nghiệm việc thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng theo hướng phát triển phẩm chất năng lực trong dạy học hóa học lớp 10 để kiểm chứng, đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá năng lực học sinh qua một số câu hỏi, bài tập mới. Đối chiếu kết quả thực nghiệm với lý luận để rút ra những kết luận khái quát, khoa học, mang tính phổ biến. 6. Tính mới của đề tài. Môn Hóa học ở chương trình phổ thông hình thành và phát triển ở học sinh năng lực hóa học bao gồm các năng lực thành phần sau: Năng lực nhận thức hóa học; năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ hóa học; năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học. Trong đó, năng lực nhận thức hóa học được thể hiện qua khả năng nhận thức được các kiến thức cơ sở về cấu tạo chất, các quá trình hóa học, các dạng năng lượng và bảo toàn năng lượng, một số chất hóa học cơ bản và chuyển hóa hóa học, một số ứng dụng của hóa học trong đời sống và sản xuất. Nội dung Nguyên tố nhóm Halogen nhằm phát huy năng lực nhận thức hóa học, năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ hóa học, vận dụng kiến thức kĩ năng đã học của học sinh. Các bài kiểm tra môn Hóa học cũng sẽ chuyển dần từ những bài tập và câu hỏi nặng về tính toán nhưng không thực tế sang các bài tập mang bản chất Hóa học hơn và thực tế hơn. Nếu xây dựng được hệ thống bài tập Nguyên tố nhóm Halogen thành công có thể mang lại nhiều ý nghĩa thực tế cho cả giáo viên và học sinh trong việc đổi mới dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực. Thứ nhất, hệ thống bài tập được xây dựng theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực được sử dụng trong các hoạt động dạy học tạo hứng thú say mê tìm tòi phát hiện vấn đề và giải quyết vấn đề, giúp học sinh yêu thích 3
bộ môn tạo động lực học tập đạt kết quả cao nhất. Thứ hai, hệ thống bài tập được xây dựng theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực nên cách đặt vấn đề sẽ rất khác, phù hợp với xu thế ra đề và thi đánh giá năng lực của các trường đại học hiện nay. Thứ ba, đề tài góp phần nâng cao khả năng nhận thức của giáo viên và học sinh về việc thiết kế và sử dụng bài tập phát triển phẩm chất năng lực. Vì vậy, vấn đề trong đề tài này thực sự là vấn đề mới và cần thiết của bộ môn Hóa học THPT nói riêng và ngành giáo dục và đào tạo nói chung. Xây dựng hệ thống bài tập Nhóm Halogen có tính mới theo hướng phát triển phẩm chất năng lực phù hợp với việc thực hiện chương trình Hoá học 10 GDPT 2018, đột phá trong khâu thiết kế bài tập và phương pháp sử dụng bài tập. Khai thác nội lực tích cực nhiều mặt của học sinh nhằm đạt đến cảm xúc hạnh phúc của người học. 4
PHẦN II. NỘI DUNG CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP NHÓM HALOGEN NHẰM PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC 10 CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 I. CƠ SỞ LÝ LUẬN 1. Chương trình giáo dục phổ thông 2018 Chương trình giáo dục phổ thông 2018 là chương trình định hướng giáo dục và đào tạo cho mọi cấp học phổ thông do Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam ban hành ngày 26 tháng 12 năm 2018 theo thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT về “ban hành chương trình giáo dục phổ thông”. Chương trình giáo dục phổ thông 2018 ra đời với mục đích thay thế và kế thừa chương trình giáo dục hiện hành 2006 đang được áp dụng cho mọi cấp học phổ thông ở Việt Nam, đồng thời “bảo đảm phát triển phẩm chất và năng lực người học thông qua nội dung giáo dục với những kiến thức cơ bản, thiết thực; hiện đại; hài hòa đức, trí, thể, mỹ; chú trọng thực hành, vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề trong học tập và đời sống; tích hợp cao ở các lớp học dưới, phân hóa dần ở các lớp học trên; thông qua các phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục phát huy tính chủ động và tiềm năng của mỗi học sinh, các phương pháp kiểm tra, đánh giá phù hợp với mục tiêu giáo dục và phương pháp giáo dục để đạt được mục tiêu đó”. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử giáo dục Việt Nam, một chương trình giáo dục phổ thông hoàn chỉnh được ban hành trước khi tiến hành biên soạn sách giáo khoa. Là một chương trình giáo dục được xây dựng theo hướng mở, lấy người học làm trung tâm, chương trình giáo dục phổ thông mới cho phép địa phương chủ động trong việc triển khai kế hoạch giáo dục theo định hướng giáo dục trên địa bàn mình, cũng như tạo điều kiện những nhà biên soạn sách và người dạy phát huy được tính chủ động của họ. Ngoài nguyên lý giáo dục nền tảng bao gồm “học đi đôi với hành”, “lý luận gắn liền với thực tiễn”, “giáo dục ở nhà trường kết hợp với giáo dục ở gia đình và xã hội”, chương trình còn chịu ảnh hưởng từ triết lý giáo dục “học để biết – học để làm - học để chung sống - học để tự khẳng định mình” do Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc đề xướng, cũng như mô hình giáo dục STEM - một mô hình giảng dạy dựa trên ý tưởng trang bị cho người học những kiến thức, kĩ năng liên quan đến các lĩnh vực khoa học (science), công nghệ (technology), kỹ thuật (engineering), toán học (mathematics) dưới hình thức tiếp cận liên môn (interdisciplinary). Sự thất bại của mô hình trường học mới (VNEN) cũng để lại nhiều bài học và giá trị trong việc xây dựng chương trình giáo dục phổ thông mới. Chương trình chia làm hai giai đoạn chính: giai đoạn giáo dục cơ bản (kéo dài từ lớp 1 đến lớp 9) và giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp (kéo dài từ lớp 10 đến lớp 12). Để hoàn thành chương trình, người học cần đạt được 5 phẩm chất và 10 năng lực cốt lõi theo yêu cầu. 5
Sau gần 10 năm áp dụng chương trình giáo dục phổ thông hiện hành, trước sự đổi thay của thời cuộc và sự phát triển của khoa học công nghệ trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp lần thứ tư, Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đã quyết định ban hành nghị quyết số 29- NQ/TW ngày 4 tháng 11 năm 2013 về “đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”. Nghị quyết này đặt nền móng cho hàng loạt các cải cách, thay đổi những năm về sau, trong đó tiêu biểu nhất là chương trình giáo dục phổ thông mới năm 2018, với lộ trình triển khai từ năm 2020 đến năm 2025. Đây được xem như một “cam kết” của nhà nước Việt Nam nhằm “bảo đảm chất lượng của cả hệ thống và từng cơ sở giáo dục phổ thông”. Với sự ra đời của chương trình giáo dục phổ thông mới, hệ thống giáo dục Việt Nam có nhiều sự thay đổi, chuyển biến, đánh dấu lần đầu tiên sau năm 1975, mọi tổ chức, cá nhân trong xã hội đều có thể tham gia biên soạn sách giáo khoa. Quá trình triển khai chương trình bước đầu nhìn chung đạt được một số hiệu quả nhất định. Song, những trở ngại chủ quan và khách quan, bao gồm sự bùng phát của Đại dịch COVID-19; độc quyền sách giáo khoa; việc tinh giản, thanh lọc bộ máy giáo dục; chênh lệch trình độ giữa đội ngũ giáo viên và những khó khăn trong việc lựa chọn tổ hợp môn cho chương trình giáo dục định hướng nghề nghiệp đã đặt ra nhiều thách thức lớn cho cả quá trình cải cách. 2. Yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực Môn Hóa học hình thành, phát triển ở học sinh năng lực hóa học; đồng thời góp phần cùng các môn học, hoạt động giáo dục khác hình thành, phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung, đặc biệt là thế giới quan khoa học; hứng thú học tập, nghiên cứu; tính trung thực; thái độ tôn trọng các quy luật của thiên nhiên, ứng xử với thiên nhiên phù hợp với yêu cầu phát triển bền vững; khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và hoàn cảnh của bản thân. Phát triển phẩm chất, năng lực chung và năng lực đặc thù được thể hiện thông qua nội dung dạy học hóa học. Theo đó, nội dung vừa là mục tiêu, vừa là phương tiện hình thành và phát triển phẩm chất và năng lực. Phẩm chất và năng lực vừa là đầu ra của chương trình môn Hóa học vừa là điều kiện để học sinh tự học, tự khám phá chiếm lĩnh hiệu quả kiến thức hóa học. 2.1. Yêu cầu cần đạt về phẩm chất chủ yếu và đóng góp của môn Hóa học trong việc bồi dưỡng phẩm chất cho học sinh Môn Hóa học góp phần hình thành và phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu đó là: Yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực và trách nhiệm. 2.2. Yêu cầu cần đạt về năng lực chung và đóng góp của môn học trong việc hình thành, phát triển các năng lực chung cho học sinh 6
Môn Hóa học góp phần hình thành và phát triển ở học sinh các năng lực chung đó là các năng lực: Tự chủ và tự học; Giao tiếp và hợp tác; Giải quyết vấn đề và sáng tạo theo các mức độ phù hợp với môn Hóa học, cấp học đã được quy định tại Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 2018. 2.3. Yêu cầu cần đạt về năng lực đặc thù và đóng góp của môn học trong việc hình thành, phát triển các năng lực đặc thù cho học sinh Môn Hóa học hình thành và phát triển ở học sinh năng lực hóa học – một biểu hiện đặc thù của năng lực khoa học tự nhiên với các thành phần: Nhận thức hóa học; Tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ hóa học; Vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học. Bảng 1: Bảng mô tả các biểu hiện cụ thể của năng lực hóa học Thành phần năng lực Biểu hiện Nhận thức hóa học Nhận thức được các kiến thức cơ sở về cấu tạo chất; các quá trình hóa học; các dạng năng lượng và bảo toàn năng lượng; một số chất hóa học cơ bản và chuyển hóa hóa học; một số ứng dụng của hóa học trong đời sống và sản xuất. Các biểu hiện cụ thể: - Nhận biết và nêu được tên của các đối tượng, sự kiện, khái niệm hoặc quá trình hóa học. - Trình bày được các sự kiện, đặc điểm, vai trò của các đối tượng, khái niệm hoặc quá trình hóa học. - Mô tả được đối tượng bằng các hình thức nói, viết, công thức, sơ đồ, biểu đồ, bảng. - So sánh, phân loại, lựa chọn được các đối tượng, khái niệm hoặc quá trình hóa học theo các tiêu chí khác nhau. - Phân tích được các khía cạnh của các đối tượng, khái niệm hoặc quá trình hóa học theo logic nhất định. - Giải thích và lập luận được về mối quan hệ giữa các đối tượng, khái niệm hoặc quá trình hóa học (cấu tạo – tính chất, nguyên nhân – kết quả,…). - Tìm được từ khóa, sử dụng được thuật ngữ khoa học, kết nối được thông tin theo logic có ý nghĩa, lập được dàn ý khi đọc và trình bày các văn bản khoa học. - Thảo luận, đưa ra được những nhận định phê phán có liên quan đến chủ đề. 7
Tìm hiểu thế giới tự nhiên Quan sát, thu thập thông tin; phân tích, xử lý số liệu; dưới góc độ hóa học giải thích; dự đoán được kết quả nghiên cứu một số sự vật, hiện tượng trong tự nhiên và đời sống. Các biểu hiện cụ thể: - Đề xuất vấn đề: Nhận ra và đặt được các câu hỏi liên quan đến vấn đề ; phân tích được bối cảnh để đề xuất vấn đề; biểu đạt được vấn đề. - Đưa ra phán đoán và xây dựng giả thuyết: Phân tích được vấn đề để nêu được phán đoán; xây dựng và phát biểu được giả thuyết nghiên cứu. - Lập kế hoạch thực hiện: Xây dựng được khung logic nội dung tìm hiểu; lựa chọn được phương pháp thích hợp (quan sát, thực nghiệm, điều tra, phỏng vấn,…); lập được kế hoạch triển khai tìm hiểu. - Thực hiện kế hoạch: Thu thập được sự kiện và chứng cứ (quan sát, ghi chép, thu thập dữ liệu, thực nghiệm); phân tích được dữ liệu nhằm chứng minh hay bác bỏ giả thuyết; rút ra được kết luận và điều chỉnh được kết luận khi cần thiết. - Viết, trình bày báo cáo và thảo luận: Sử dụng được ngôn ngữ, hình vẽ, sơ đồ, biểu bảng để biểu đạt quá trình và kết quả tìm hiểu; viết được báo cáo sau quá trình tìm hiểu; hợp tác với đối tác bằng thái độ lắng nghe tích cực và tôn trọng quan điểm, ý kiến đánh giá do người khác đưa ra để tiếp thu tích cực và giải trình, phản biện, bảo vệ kết quả tìm hiểu một cách thuyết phục. Vận dụng kiến thức, kỹ Vận dụng được kiến thức, kỹ năng đã học để giải năng đã học quyết một số vấn đề trong học tập, nghiên cứu khoa họcvà một số tình huống cụ thể trong thực tiễn. Các biểu hiện cụ thể: - Vận dụng được kiến thức hóa học để phát hiện, giải thích được một số hiện tượng tự nhiên, ứng dụng của hóa học trong cuộc sống. - Vận dụng được kiến thức tổng hợp để đánh giá ảnh hưởng của một số vấn đề thực tiễn và đề xuất một số phương pháp, biện pháp, mô hình, kế hoạch giải quyết vấn đề. 8
- Định hướng được ngành, nghề sẽ lựa chọn sau khi tốt nghiệp trung học phổ thông. - Ứng xử thích hợp trong các tình huống có liên quan đến bản thân, gia đình và cộng đồng – phù hợp với yêu cầu phát triển bền vững xã hội và bảo vệ môi trường. 3. Yêu cầu cần đạt Nguyên tố nhóm Halogen – Hóa học 10 CTGDPT 2018. 3.1. Mục tiêu chung Góp phần phát triển cho học sinh năng lực hợp tác, năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo thông qua việc tổ chức dạy học hợp tác theo nhóm, dạy học giải quyết vấn đề, phương pháp trực quan và sử dụng bài tập hóa học có nội dung gắn với thực tiễn. 3.2. Mục tiêu cụ thể 3.2.1 Kiến thức - Học sinh (HS) nêu được trạng thái tự nhiên của các nguyên tố halogen. - HS mô tả được trạng thái, màu sắc, nhiệt độ nóng chảy, nhiệt độ sôi của các đơn chất halogen. - HS giải thích được sự biến đổi nhiệt độ nóng chảy, nhiệt độ sôi của các đơn chất halogen dựa vào tương tác van der Waals. - Trình bày được xu hướng các halogen nhận thêm 1 electron (từ kim loại) hoặc dùng chung electron (với phi kim) để tạo hợp chất ion hoặc hợp chất cộng hóa trị dựa theo cấu hình electron. - Giải thích được xu hướng phản ứng của các đơn chất halogen với hydrogen. - Viết được PTHH của phản ứng tự oxi hóa – khử của chlorine. - Thực hiện được (hoặc quan sát video) một số thí nghiệm chứng minh tính oxi hóa mạnh của các halogen và so sánh tính oxi hóa của các halogen trong nhóm VIIA. – Nhận xét (từ bảng dữ liệu về nhiệt độ sôi) và nêu được xu hướng biến đổi nhiệt độ sôi của các hydrogen halide từ HCl tới HI. – Nêu được xu hướng biến đổi tính acid của dãy hydrohalic acid. – Thực hiện (hoặc quan sát) được thí nghiệm phân biệt các ion F– , Cl– , Br– , I– bằng cách cho dung dịch silver nitrate vào dung dịch muối của chúng. – Nêu được tính khử của các ion halide (Cl– , Br– , I– ) thông qua phản ứng với chất oxi hoá là sulfuric acid đặc. 9
– Nêu được ứng dụng của một số hydrogen halide 3.2.2. Năng lực * Năng lực chung - Năng lực tự chủ và tự học: Xác định được mục tiêu bài học, tự nhận ra và khắc phục những điểm yếu về kiến thức. ) nghiêm túc thực hiện nhiệm vụ, trả lời câu hỏi tìm hiểu về halogen, hydrogen halide và muối halide - Năng lực giao tiếp và hợp tác: Làm việc nhóm tìm hiểu về cấu tạo nguyên tử, phân tử halogen. Sử dụng ngôn ngữ hóa học đọc tên các hydrogen halide và hydrohalic acid. - Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo: + Giải thích được sự biến đổi nhiệt độ nóng chảy, nhiệt độ sôi của các đơn chất halogen dựa vào tương tác van der Waals. + Giải thích được xu hướng biến đổi bán kính nguyên tử, độ âm điện của các nguyên tử halogen. + Giải thích được tại sao F chỉ có số oxi hóa -1 trong các hợp chất. * Năng lực hóa học a. Nhận thức hoá học: - Nêu được trạng thái tự nhiên của các nguyên tố halogen, nêu được xu hướng biến đổi nhiệt độ sôi của các hydrogen halide từ HCl tới HI. – Nêu được xu hướng biến đổi tính acid của dãy hydrohalic acid. - Mô tả được trạng thái, màu sắc, nhiệt độ nóng chảy, nhiệt độ sôi của các đơn chất halogen. - Trình bày được xu hướng các halogen nhận thêm 1 electron (từ kim loại) hoặc dùng chung electron (với phi kim) để tạo hợp chất ion hoặc hợp chất cộng hóa trị dựa theo cấu hình electron. - Giải thích được xu hướng phản ứng của các đơn chất halogen với hydrogen theo khả năng hoạt động của halogen và năng lượng liên kết H – X (điều kiện phản ứng, hiện tượng phản ứng và hỗn hợp chất có trong bình phản ứng). - Viết được phương trình hoá học của phản ứng tự oxi hoá – khử của chlorine trong phản ứng với dung dịch sodium hydroxide ở nhiệt độ thường và khi đun nóng, ứng dụng của phản ứng này trong sản xuất chất tẩy rửa. - Viết được phương trình nhận biết các ion F– , Cl– , Br– , I– bằng cách cho dung dịch silver nitrate vào dung dịch muối của chúng. b. Tìm hiểu tự nhiên dưới góc độ hóa học được thực hiện thông qua các hoạt động: - Thực hiện được (hoặc quan sát video) thí nghiệm chứng minh được xu hướng giảm dần tính oxi hoá của các halogen thông qua một số phản ứng: thay thế 10
halogen trong dung dịch muối bằng một halogen khác; halogen tác dụng với hydrogen và với nước. - Thực hiện được (hoặc quan sát video) một số thí nghiệm chứng minh tính oxi hóa mạnh của các halogen và so sánh tính oxi hóa của các halogen trong nhóm VIIA. - Thực hiện được (Hoặc quan sát video) chạm khắc lên thuỷ tinh để rút ra tính chất hoá học. - Thực hiện thí nghiệm theo nhóm hoặc xem video thí nghiệm, nêu hiện tượng, mô tả màu sắc sản phẩm thu được( thí nghiệm cho lần lượt dung dịch AgNO3 vào các ống nghiệm chứa NaF, NaCl, NaBr, NaI) sau phản ứng từ đó viết PTHH minh họa, rút ra kết luận. c. Vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để giải thích được tại sao trong tự nhiên, các nguyên tố halogen tồn tại ở dạng hợp chất, vì sao nước chlorine có thể tiêu diệt vi khuẩn … 3.2.3. Phẩm chất - Say mê, hứng thú, tự chủ trong học tập; trung thực; yêu khoa học. - Biết cách đảm bảo an toàn khi thí nghiệm với các nguyên tố nhóm halogen - Biết các ứng dụng của nguyên tố nhóm halogen trong cuộc sống. - Chăm chỉ, tự tìm tòi thông tin trong SGK về nguyên tốnhóm halogen. - HS có trách nhiệm trong việc hoạt động nhóm, hoàn thành các nội dung được giao. 4. Đổi mới kiểm tra đánh giá theo phát triển năng lực Theo “Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018, Bộ Giáo dục và Đào tạo” và “Tài liệu tập huấn đổi mới kiểm tra đánh giá theo hướng tiếp cận năng lực học sinh các môn học, Vụ Giáo dục Trung học, Bộ Giáo dục và Đào tạo, năm 2014”, việc đổi mới kiểm tra đánh giá theo hướng tiếp cận năng lực được thể hiện như sau: Hiện nay có nhiều quan niệm về năng lực, theo OECD: Năng lực là khả năng đáp ứng một cách hiệu quả những yêu cầu phức hợp trong một bối cảnh cụ thể; theo Chương trình giáo dục phổ thông mới năm 2018: Năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,... thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể. Với những quan niệm trên, đánh giá kết quả học tập theo định hướng tiếp cận năng lực cần chú trọng vào khả năng vận dụng sáng tạo tri thức trong những 11
tình huống ứng dụng khác nhau. Hay nói cách khác, đánh giá theo năng lực là đánh giá kiến thức, kĩ năng và thái độ trong những bối cảnh có ý nghĩa. Đánh giá kết quả học tập của học sinh đối với các môn học và hoạt động giáo dục theo quá trình hay ở mỗi giai đoạn học tập chính là biện pháp chủ yếu nhằm xác định mức độ thực hiện mục tiêu dạy học về kiến thức, kĩ năng, thái độ và năng lực, đồng thời có vai trò quan trọng trong việc cải thiện kết quả học tập của học sinh. Mặt khác, đánh giá năng lực không hoàn toàn phải dựa vào chương trình giáo dục của từng môn học như đánh giá kiến thức, kĩ năng, bởi năng lực là tổng hóa, kết tinh kiến thức, kĩ năng, thái độ, tình cảm, giá trị, chuẩn mực đạo đức,… được hình thành từ nhiều môn học, lĩnh vực học tập khác nhau, và từ sự phát triển tự nhiên về mặt xã hội của một con người. II. CƠ SỞ THỰC TIỄN 1. Thực trạng của vấn đề Bắt đầu từ năm học 2019 – 2020, sau khi kết thúc chương trình giáo dục THPT, học sinh có nhiều cơ hội xét tuyển vào các trường đại học hơn so với với trước đây. Các trường đại học đã mở ra nhiều phương thức xét tuyển, trong đó nổi bật nhất là 5 phương thức: Xét tuyển theo kết quả của kỳ thi tốt nghiệp THPT, xét tuyển theo kết quả của kỳ thi đánh giá năng lực (do trường Đại học Quốc gia tổ chức), xét tuyển theo kết quả của kỳ thi đánh giá tư duy (do trường Đại học Bách khoa Hà nội tổ chức), xét tuyển theo kết quả của các chứng chỉ quốc tế (IELTS, SAT, ACT…) và xét tuyển theo điểm học bạ. Sự ra đời của kỳ thi đánh giá năng lực và đánh giá tư duy đã tạo ra sự chuyển biến khủng khiếp trong cách học, cách dạy, cách ra đề của học sinh và giáo viên. So với kỳ thi tốt nghiệp THPT truyền thống, các lĩnh vực, bộ môn thi của những kỳ thi như đánh giá năng lực, đánh giá tư duy, SAT, PISA … phong phú hơn, cách đặt vấn đề, đặt câu hỏi cũng có nhiều điều khác biệt. Trong mỗi câu hỏi, đề bài nói nhiều hơn về vai trò, ứng dụng thực tế, ngữ liệu trong mỗi câu hỏi nhiều hơn, tăng cường các câu hỏi về hình ảnh, bảng biểu, đồ thị… Mỗi ngữ liệu có thể có nhiều câu hỏi liên quan. Vì vậy để biên soạn các câu hỏi theo định hướng phát triển năng lực đòi hỏi người biên soạn phải đi đầu trong đổi mới tư duy ra đề so với trước đây. Năm học 2022 – 2023, Bộ giáo dục và đào tạo thực hiện triển khai chương trình mới cho cấp THPT, bắt đầu từ lớp 10. Khi đi vào nghiên cứu và thực hiện chương trình, giáo viên và học sinh đều nhận thấy bộ môn Hóa học có nhiều sự đổi mới kể cả về hình thức lẫn nội dung. Từ cách gọi tên các chất thay đổi cho đến một số chương mục mới so với chương trình trước đây, nội dung mới, phương pháp dạy học mới đã làm cho thầy và trò gặp không ít khó khăn trong quá trình triển khai. Trước tình hình trên, để việc dạy học có hiệu quả thì nhất thiết phải có nhiều tài liệu và hệ thống bài tập theo hướng phát triển năng lực đặc biệt là cho nội dung Nguyên tố nhóm Halogen, Hóa học lớp 10. Bên cạnh đó giáo viên phải 12
từng bước đổi mới cả hình thức các kỳ kiểm tra đánh giá học sinh để đánh giá có hiệu quả hơn đồng thời phát huy được tính tích cực, tự giác, sự sáng tạo và kỹ năng hợp tác của học sinh. 2. Những thuận lợi và khó khăn trong xây dựng và áp dụng câu hỏi theo hướng phát triển năng lực Thực hiện kiểm tra đánh giá bằng hệ thống câu hỏi theo hướng phát triển năng lực trong tình hình mới có nhiều thuận lợi song cũng có không ít khó khăn. 2.1. Thuận lợi Việc ra đời nhiều kỳ thi đánh giá đã tạo điều kiện cho thầy và trò đổi mới cách dạy, cách học. Các câu hỏi theo hướng phát triển năng lực đã tạo ra nhiều sự thay đổi tốt cho học sinh và giúp các em hăng say học tập hơn. Tuy có nhiều ưu điểm song việc đổi mới cách đặt câu hỏi không ít thách thức mà ngành giáo dục và đào tạo đã và đang nỗ lực khắc phục, vượt qua. Điều này đòi hỏi vai trò hàng đầu của đội ngũ giáo viên trong việc đổi mới phương pháp, đổi mới kiểm tra đánh giá, học tập nâng cao trình độ công nghệ thông tin để kịp đáp ứng mục tiêu, chất lượng và hiệu quả dạy học. Trong thời đại hiện nay, giáo viên và học sinh có điều kiện tốt hơn về thiết bị, thành thạo hơn về công nghệ thông tin. Việc tìm kiếm nguồn tài liệu về đánh giá theo phát triển năng lực trên mạng dễ dàng hơn. Tuy vậy, bài tập Nguyên tố nhóm Halogen theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực chưa có nhiều, chủ yếu đang xây dựng dựa trên bài tập cũ, chưa phát triển được phẩm chất năng lực học sinh. Bộ giáo dục đã ban hành CTGDPT mới 2018 theo định hướng hội nhập quốc tế. Hàng ngày, chúng ta hay nghe được các thông tin như: Giáo dục Việt Nam đào tạo thầy chứ chưa đào tạo thợ; Học chưa đi đôi với hành; Số lượng bằng sáng chế ở Việt Nam ít ; Học Toán – Lý – Hóa để làm gì? Cách học của học sinh nước ngoài khác cách học của học sinh Việt Nam như thế nào? Chương trình học ở các nước tiên tiến dễ hơn ở Việt Nam phải không? ... Là người làm trong ngành giáo dục, việc dạy và học như thế nào để có thể đào tạo ra những con người đưa Việt Nam “sánh vai với các cường quốc năm châu” cũng là nỗi trăn trở của nhiều giáo viên THPT hiện nay. Chủ đề “Nguyên tố nhóm Halogen” có nhiều nội dung liên quan đến kiến thức thực tiễn, gần gũi với cuộc sống, có nhiều nội dung có thể đưa ra những tình huống thực tế cho học sinh vận dụng và giải quyết những vấn đề thực tiễn đặt ra trong bối cảnh Việt Nam và thế giới đang phải đối mặt hiện nay. 2.2. Khó khăn Giáo viên và học sinh mới đổi phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực nên còn nhiều bỡ ngỡ, có thầy, cô hoặc học sinh còn chưa quen với tiến độ đổi mới. Các thầy cô lâu năm thường có tâm lý ngại học hỏi, ngại thay đổi, đặc biệt là khi giảng dạy nội dung mới. Học sinh thì ngại thay đổi theo cách làm các bài tập có ngữ liệu dài hơn, liên hệ với thực tiễn 13
nhiều hơn. Nhiều em còn không dám viết ra những suy nghĩ, giải pháp của chính bản thân mình đưa ra vì sợ sai, sợ xấu hổ. Tuy còn nhiều vấn đề gặp phải trong quá trình “đổi mới căn bản, toàn diện quá trình dạy học” nhưng cả thầy và trò cùng các nhà quản lý giáo dục đang từng bước chuyển mình để việc dạy và học đem lại hiệu quả tốt. Bài tập Nguyên tố nhóm Halogen lâu nay còn nặng về tính toán, có nhiều bài tập gắn với thực tiễn nhưng vẫn chưa phát triển được phẩm chất năng lực người học, nội dung tên gọi của đơn chất và hợp chất cũng khá khó khăn. 3. Điều tra, khảo sát Để tìm hiểu thực trạng kiểm tra đánh giá học sinh bằng các câu hỏi theo hướng phát triển năng lực Nhóm Halogen trong trường phổ thông, chúng tôi tiến hành điều tra những nội dung sau bằng cách điều tra thực trạng, tính cấp thiết của vấn đề trên google form. 3.1. Khảo sát 1: Khảo sát giáo viên - Nội dung khảo sát: Thực trạng sử dụng Hệ thống bài tập theo hướng phát triển phẩm chất năng lực chủ đề Nguyên tố nhóm Halogen– Hóa học 10. - Đối tượng khảo sát: GV hóa học đang giảng dạy khối 10 các trường THPT khu vực huyện Anh sơn – Nghệ An, năm học 2023 – 2024. - Hình thức khảo sát: Xây dựng phiếu điều tra trên google form Bảng 1.1. Kết quả thăm dò ý kiến GV về việc Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập Nhóm Halogen theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực trong dạy học hóa học 10 THPT hiện nay Thường Chưa bao Số xuyên Thỉnh thoảng giờ TT Nội dung hỏi TL SL TL % SL TL % SL % Thầy (cô) sử dụng bài tập thông 1 thường trong dạy học? 12 75 4 25 0 0,0 Thầy (cô) sử dụng 1 số ít bài tập 2 theo định hướng phát triển phẩm 3 18,75 10 62,5 3 18,75 chất năng lực Nhóm Halogen có tính hệ thống? Thầy (cô) đã thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng 3 phát triển phẩm chất năng lực 1 6,25 2 12,5 13 81,25 Nhóm Halogen ? 14
Qua bảng 1.1. cho chúng ta thấy, GV chỉ sử dụng bài tập thônng thường trong dạy học là rất cao 100%. Để kích thích sự yêu thích và đam mê học môn Hóa học cho HS, GV cần sử dụng thêm thêm những bài tập phát triển phẩm chất năng lực dựa trên các tình huống thực tiễn trong đời sống- xã hội…. Tuy nhiên, thực trạng lại rất thấp: Thường xuyên và thỉnh thoảng chỉ mới đạt 8,8%. 3.2. Khảo sát 2: Khảo sát học sinh lớp 10 - Nội dung khảo sát: Thực trạng sử dụng Hệ thống bài tập theo hướng phát triển phẩm chất năng lực chủ đề Nguyên tố nhóm Halogen– Hóa học 10 THPT 2018. - Đối tượng khảo sát: Học sinh khối 10 trường THPT Anh Sơn 2 – Huyện Anh Sơn - Nghệ An, thời gian năm học 2023 – 2024. Năm học này, các em học sinh lớp 10 có quyền được chọn ban, chọn môn theo nguyện vọng và khối 10 có 6 lớp đăng kí học môn Hoá học ( gồm 10A1,10A2,10A3,10A4, 10C và 10D), tôi chọn tiến hành khảo sát trên 4 lớp 10A1,10A2,10A3,10D. Vì vậy, những em được khảo sát đa số đều học khá tốt môn Hóa học và môn Hóa học là môn học yêu thích của học sinh - Hình thức khảo sát: Xây dựng phiếu điều tra trên google form Bảng 1.2. Kết qủa điều tra về thực trạng học tập của HS Kết quả Nội dung hỏi Câu trả lời SL TL% Rất yêu thích 12 6,98 Yêu thích 30 17,44 Bình thường 40 23,26 1. Cảm nhận của em khi học môn Hóa học? Không yêu thích 90 52,32 Rất quan trọng 26 15,11 2. Theo em, vai trò của môn Hóa học trong Quan trọng 80 46,52 đời sống như thế nào? Bình thường 50 29.07 Không quan trọng 16 9,30 Rất khó tiếp thu 10 5,81 Khó tiếp thu 45 26,16 3. Thông qua học tập môn Hóa học, theo em Bình thường 62 36,05 kiến thức bộ môn Hóa học như thế nào? Dễ tiếp thu 55 31,98 4. Theo em, sử dụng hệ thống bài tập theo định Rất cần thiết 70 40,70 15