Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Thiết kế và tổ chức hoạt động thực hành trải nghiệm khi dạy học giải tam giác nhằm góp phần phát triển phẩm chất, năng lực học sinh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:37

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm nghiên cứu thiết kế và tổ chức hoạt động thực hành trải nghiệm khi dạy học môn Toán. Làm tài liệu tham khảo cho giáo viên, giúp thầy cô hiểu rõ hơn, thấy được tầm quan trọng của hoạt động thực hành trải nghiệm trong việc hình thành và phát triển các phẩm chất, năng lực học sinh. Góp phần đổi mới phương pháp dạy học, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao về chất lượng giảng dạy và giáo dục trong chương trình GDPT 2018.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Thiết kế và tổ chức hoạt động thực hành trải nghiệm khi dạy học giải tam giác nhằm góp phần phát triển phẩm chất, năng lực học sinh

THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH TRẢI NGHIỆM KHI DẠY HỌC GIẢI TAM GIÁC NHẰM GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC HỌC SINH Lĩnh vực: Toán học 1
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lí do chọn đề tài Về mục đích học Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có quan điểm: “học để làm việc”. Còn về phương pháp học tập Bác xác định: “Học phải gắn liền với hành, học tập suốt đời, học ở mọi nơi”. Mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông mới là đào tạo ra những con người Việt Nam phát triển hài hòa về thể chất và tinh thần, có những phẩm chất cao đẹp, có các năng lực chung và phát huy tiềm năng bản thân, làm cơ sở cho việc lựa chọn nghề nghiệp và học tập suốt đời. Nghị quyết 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 về đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo đã chỉ ra: “…chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học, nâng cao năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn”. Chương trình tổng thể Ban hành theo Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26/12/2018 nêu rõ “Giáo dục toán học hình thành và phát triển cho học sinh những phẩm chất chủ yếu, năng lực chung và năng lực toán học với các thành tố cốt lõi: năng lực tư duy và lập luận toán học, năng lực mô hình hóa toán học, năng lực giải quyết vấn đề toán học, năng lực giao tiếp toán học, năng lực sử dụng các công cụ và phương tiện học toán; phát triển kiến thức, kĩ năng then chốt và tạo cơ hội để học sinh được trải nghiệm, áp dụng toán học vào đời sống thực tiễn, giáo dục toán học tạo dựng sự kết nối giữa các ý tưởng toán học, giữa toán học với các môn học khác và giữa toán học với đời sống thực tiễn”. Hiện nay, hoạt động thực hành trải nghiệm là một bộ phận trong chương trình giáo dục phổ thông mới và chiếm 7% nội dung giáo dục [3, tr.121].. Về phương pháp và hình thức dạy học, công văn hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ giáo dục trung học năm học 2021-2022 số 1749/SGD&ĐT-GDTrH đã nêu rõ: “…tiếp tục triển khai dạy học gắn liền với thực tiễn dưới hình thức thực hành trải nghiệm được thiết kế thành các HĐGD không tổ chức trong lớp học”. Hình thức dạy học này có vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển các phẩm chất, năng lực cho học sinh. Hiện nay, việc đổi mới phương pháp dạy học đang thực hiện bước chuyển từ giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực học sinh, từ chỗ học sinh học được cái gì đến việc quan tâm xem học sinh vận dụng được cái gì qua việc học. Tuy nhiên, vì nhiều nguyên nhân, tôi nhận thấy giáo viên vẫn chưa nhận thấy tầm quan trọng, đánh giá đúng vai trò của hoạt động thực hành trải nghiệm trong việc củng cố, truyền thụ kiến thức và phát triển các phẩm chất năng lực cho học sinh như năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tự học, năng lực tính toán…Phần Giải tam giác và áp dụng vào bài toán thực tiễn trong chương trình Toán 10, các giáo viên đều chú trọng dạy lý thuyết, củng cố và khắc sâu kiến thức thông qua các bài tập nhưng không tổ chức cho học sinh đo đạc và tính toán trong thực tế mặc dù cơ hội và điều kiện tổ chức là rất nhiều. Học sinh cũng 2
đang học toán chỉ giới hạn trong phạm vi bốn bức tường của lớp học, đây là kiểu ''dạy và học toán tách rời cuộc sống đời thường''. Vì các lí do trên nên chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài: Thiết kế và tổ chức hoạt động thực hành trải nghiệm khi dạy học giải tam giác nhằm góp phần phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. 2. Mục đích nghiên cứu: Nghiên cứu thiết kế và tổ chức hoạt động thực hành trải nghiệm khi dạy học môn Toán. Làm tài liệu tham khảo cho giáo viên, giúp thầy cô hiểu rõ hơn, thấy được tầm quan trọng của hoạt động thực hành trải nghiệm trong việc hình thành và phát triển các phẩm chất, năng lực học sinh. Góp phần đổi mới phương pháp dạy học, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao về chất lượng giảng dạy và giáo dục trong chương trình GDPT 2018. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu: Đề tài làm rõ các vấn đề: - Nghiên cứu, hệ thống hóa lí luận và phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán. - Tìm hiểu thực trạng và nguyên nhân của vấn đề. - Nghiên cứu thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm khi dạy học phần “Giải tam giác và áp dụng vào bài toán thực tiễn” trong chương trình Toán 10. - Thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của đề tài. 4. Đối tượng nghiên cứu: - Thực trạng dạy học của giáo viên trong nhà trường và một số giáo viên trên địa bàn. - Tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh khi học phần Giải tam giác và áp dụng vào bài toán thực tiễn trong chương trìnhToán 10. 5. Phạm vi nghiên cứu: Tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh lớp 10 trường THPT Nguyễn Cảnh Chân. 6. Phương pháp nghiên cứu: - Nghiên cứu lí luận (nghiên cứu chương trình Toán 10 hiện hành và các tài liệu liên quan) - Phương pháp trưng cầu ý kiến, quan sát và đàm thoại (Khảo sát thực trạng dạy học, nghiên cứu điều kiện tổ chức hoạt động trải nghiệm của nhà trường và ở địa phương). 3
PHẦN II. NỘI DUNG I. Thực trạng của vấn đề 1.1. Phân tích thực trạng và tìm nguyên nhân - Trong những năm gần đây, việc đổi mới phương pháp dạy học và giáo dục đã có nhiều chuyển biến tích cực. Công văn số 1602/SGD&ĐT-GDTrH, về việc hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ giáo dục trung học năm học 2019-2020 của Sở Giáo dục và Đào tạo Nghệ An, đã chỉ rõ: “…Tối thiểu mỗi môn học xây dựng và tổ chức thực hiện 02 chủ đề môn học hoặc hoạt động trải nghiệm…”. Công văn số 1769/SGD&ĐT-GDTrH, về việc hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ giáo dục trung học năm học 2020-2021 của Sở Giáo dục và Đào tạo Nghệ An, đã chỉ rõ: “Thực hiện hiệu quả các phương pháp và hình thức dạy học, giáo dục theo định hướng phát triển năng lực học sinh”. Về phương pháp và hình thức dạy học, công văn hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ giáo dục trung học năm học 2021-2022 số 1749/SGD&ĐT-GDTrH đã nêu rõ: “…tiếp tục triển khai dạy học gắn liền với thực tiễn dưới hình thức thực hành trải nghiệm được thiết kế thành các HĐGD không tổ chức trong lớp học”. Năm học 2022-2023 là năm đầu tiên thực hiện chương trình giáo dục phổ thông 2018 ở lớp 10. Tuy nhiên, thông qua trao đổi với các giáo viên giảng dạy môn Toán tại các trường THPT trên địa bàn huyện Thanh Chương về thực trạng và nguyên nhân của vấn đề đang nghiên cứu, tôi nhận thấy rằng, mặc dù đã có rất nhiều thay đổi trong việc tiếp cận chương trình và phương pháp dạy học mới, tăng cường các hoạt động, nhưng giáo viên cũng chủ yếu chú trọng đến truyền thụ lí thuyết, rèn luyện kĩ năng giải các bài tập, những ứng dụng toán học cũng chỉ trên sách vở mà chưa quan tâm đến việc tổ chức các hoạt động thực hành trải nghiệm khi dạy học môn Toán. Sau khi thực hiện khảo sát bằng phiếu với các giáo viên Toán tại trường THPT Nguyễn Cảnh Chân. Kết quả cho thấy rằng, ngay cả phần “Giải tam giác và áp dụng vào bài toán thực tiễn” trong chương trình Toán 10, 100% giáo viên được khảo sát đánh giá rất cần thiết nhưng lại không tổ chức hoạt động thực hành ứng dụng vào đo đạc. Ý kiến Nội dung câu hỏi Các lựa chọn GV Câu 1. Xin thầy(cô) đánh giá về mức độ A. Không cần thiết 0% cần thiết phải tăng cường liên hệ với B. Cần thiết 55.6% thực tiễn trong quá trình dạy học Toán? C. Rất cần thiết 44.4% Câu 2. Thầy(cô) có thường xuyên liên A. Chưa bao giờ 0% hệ với thực tiễn trong quá trình dạy học B. Thỉnh thoảng, khi có cơ hội 55.6% Toán không? C. Thường xuyên 44.4% Câu 3. Thầy (cô) có thường xuyên tổ A. Chưa bao giờ 0% 4
chức các hoạt động thực hành, trải B. Theo KH của tổ CM đã 88.9% nghiệm và các hoạt động STEM hay xây dựng không? C. Thường xuyên 11.1% Câu 4. Thầy(Cô) đánh giá như thế nào A. Rất cần thiết 100% về mức độ cần thiết của việc tổ chức hoạt B. Cần thiết 0% động thực hành trải nghiệm đo đạc khi C. Không cần thiết 0% dạy học “Giải tam giác” ? Câu 5. Thầy (cô) cho biết khó khăn khi A. Việc bố trí không gian và 33.3% tổ chức các hoạt động thực hành, trải thời gian nghiệm và các hoạt động STEM là gì? B. Năng lực tổ chức, cơ sở vật chất và tài liệu hướng dẫn hạn 55.6% chế C. Ý kiến khác 11.1% Câu 6. Thầy (cô) cho biết thay đổi lớn A. Hứng thú học tập hơn 22.2% nhất khi học sinh được tham gia các B. Tích cực, chủ động và sáng 66.7% hoạt động thực hành, trải nghiệm và các tạo hơn hoạt động STEM là gì? C. Ý kiến khác 11.1% Câu 7. Thầy(Cô) đánh giá thế nào về vai A. Rất quan trọng 88.9% trò của hoạt động thực hành trải nghiệm B. Quan trọng 11.1% trong chương trình giáo dục phổ thông C. Không quan trọng 2018 đối với việc hình thành và phát 0% triển các phẩm chất năng lực cho học sinh? Không thể phủ nhận vai trò của bài tập Toán trong việc cũng cố kiến thức và rèn luyện tư duy cũng như kĩ năng cho học sinh. Tuy nhiên, như Khổng Tử đã nói: “những gì tôi nghe tôi sẽ quên, những gì tôi thấy tôi sẽ nhớ, những gì tôi làm tôi sẽ hiểu”. Theo định hướng về phương pháp giáo dục thì “mỗi học sinh được tạo điều kiện để tự mình thực hiện nhiệm vụ học tâp và trải nghiệm thực tế” [2, tr.32]. Hoạt động trải nghiệm được tiến hành sẽ góp phần thu hẹp khoảng cách giữa lý thuyết và thực tiễn, học sinh thu được những kiến thức và kinh nghiệm từ thực tế để từ đó nắm vững kiến thức, góp phần quan trọng trong việc hình thành và phát triển các phẩm chất, năng lực học sinh. Qua khảo sát, 100% giáo viên đồng ý quan điểm trên nhưng chưa chủ động tìm hiểu và tổ chức hoạt động. Đây là một thực trạng cần sớm thay đổi khi trong Chương trình giáo dục phổ thông môn Toán (2018) có đến 7% nội dung chương trình. Về phía học sinh, để tìm hiểu về tình hình dạy học môn Toán theo hướng nghiên cứu, tôi tiến hành điều tra ngẫu nhiên 80 HS lớp 10. Kết quả thu được như sau: 5
Ý kiến Nội dung câu hỏi Các câu trả lời HS Câu 1. Em cho biết mức độ cần A. Rất cần thiết 31.3% thiết của môn Toán trong cuộc B. Cần thiết 62.5% sống và công việc như thế nào? C. Không cần thiết 6.2% A. Vì môn Toán phải thi tốt nghiệp 87.5% THPT và xét tuyển ĐH Câu 2. Nếu em có thích học môn B. Vì môn Toán dễ học 0% Toán, hãy cho biết lí do vì sao? C. Vì môn Toán giúp em rèn luyện tốt tư duy và áp dụng nhiều trong cuộc 12.5% sống và công việc A. Tập trung nghe giảng, làm bài tập 6.3% đầy đủ. B. Tập trung nghe giảng, tích cực tương tác với giáo viên và làm việc nhóm. Về 75% Câu 3. Em đã học tập môn Toán nhà làm bài tập trong sách. như thế nào? C. Tập trung nghe giảng, tích cực tương tác với giáo viên và làm việc nhóm. Về nhà làm bài tập trong sách, thực hành 18.7% vận dụng kiến thức vào thực tiễn khi có cơ hội. Câu 4. Em có thường xuyên vận A. Chưa khi nào. 81.3% dụng toán học vào cuộc sông và B. Thỉnh thoảng, khi có cơ hội 18.7% công việc không? C. Thường xuyên 0% Câu 5. Em có hứng thú trong A. Không thích 12.5% các hoạt động thực hành toán B. Thích 62.5% học và các hoạt động giáo dục C. Rất thích 25% STEM không? Câu 6. Thầy cô dạy em có A. Chưa bao giờ 0% thường xuyên liên hệ với thực B. Thỉnh thoảng 68.7% tiễn trong quá trình dạy học môn C. Thường xuyên 31.3% Toán không? Câu 7. Khả năng vận dụng kiến A. Kém 81.3% thức Toán của em vào thực tiễn B. Có thể vận dụng khi có tình huống 18.7% như thế nào? C. Thường xuyên vận dụng 0% Câu 8. Em có mong muốn gì về A. Tăng cường các bài tập khó để rèn 6.3% thầy cô dạy môn Toán? luyện kĩ năng giải Toán 6
B. Dãy kĩ lý thuyết và chữa các bài tập 24.9% trong sách. C. Tăng cường các hoạt động thực hành, ứng dụng Toán học và các hoạt 68.8% động STEM. Như vậy, có thể khẳng định việc tổ chức các hoạt động thực hành trải nghiệm là rất cần thiết, phù hợp với định hướng đổi mới trong giáo dục hiện nay, nó sẽ góp phần hình thành các phẩm chất, năng lực cho học sinh, làm tăng sự yêu thích môn toán, sự sáng tạo của các em, nâng cao chất lượng và hiệu quả học tập; có khả năng vận dụng các kiến thức, kĩ năng vào việc phát hiện và giải quyết các vấn đề trong học tập và thực tiễn. - Về nguyên nhân thì có nhiều nhưng tựu trung lại là xuất phát từ các nguyên nhân sau: + Nội dung bài thi, kể cả các bài toán trong thực tế vẫn chủ yếu kiểm tra năng lực giải toán là chính. + Thiết bị sử dụng trong các hoạt động trải nghiệm còn thiếu, chưa theo kịp với sự đổi mới phương pháp dạy học và giáo dục trong giai đoạn hiện nay. + Chương trình môn Toán hiện hành đã có nhiều thay đổi nhưng các bài toán thực tế và hoạt động thực hành trải nghiệm vẫn chưa phù hợp với đại đa số đối tượng học sinh nhất là học sinh vùng nông thôn. + Chưa có nhiều tài liệu hướng dẫn cụ thể nội dung và các bước thiết kế, tổ chức hoạt động trải nghiệm môn Toán THPT. + Một bộ phận giáo viên vẫn ngại thay đổi, thiếu sự chủ động, tìm tòi, sáng tạo trong các hoạt động giảng dạy. 1.2. Thuận lợi và khó khăn khi thực hiện đề tài. - Thuận lợi: + Chương trình giáo dục phổ thông môn Toán 2018 đã triển khai từ năm học 2022-2023, trong đó hoạt động trải nghiệm là hoạt động bắt buộc và chiếm 7% nội dung chương trình [3, tr.121]. + Công văn số 1602/SGD&ĐT-GDTrH, đã nêu rõ: “…Tối thiểu mỗi môn học xây dựng và tổ chức thực hiện 02 chủ đề môn học hoặc hoạt động trải nghiệm…”. + Công văn số 1749/SGD&ĐT-GDTrH cũng đã nêu rõ: “…tiếp tục triển khai dạy học gắn liền với thực tiễn dưới hình thức thực hành trải nghiệm được thiết kế thành các HĐGD không tổ chức trong lớp học”. 7
+ Sự chỉ đạo nghiêm túc của Sở giáo dục và Ban giám hiệu nhà trường trong việc đổi mới phương pháp dạy học, giáo dục hướng đến phát triển năng lực học sinh và quan tâm tạo điều kiện mua sắm thiết bị để tổ chức hoạt động. + Tất cả các giáo viên trong tổ chuyên môn điều cho rằng tiềm năng tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học toán là khá nhiều. + Học sinh rất hào hứng và mong muốn được tham gia hoạt động trải nghiệm. + Địa bàn huyện Thanh Chương có nhiều cơ hội để thực hiện thành công đề tài. - Khó khăn + Chất lượng đầu vào của học sinh thấp nên một phần không nhỏ học sinh lớp 10 không nhớ, chưa hiểu kiến thức về hệ thức lượng trong tam giác vuông đã học ở cấp THCS cũng như các kiến thức về hệ thức lượng trong tam giác đang được học. + Trình độ tư duy cung như ý thức tổ chức của nhiều học sinh còn yếu nên sẽ gây ra ít nhiều khó khăn trong tổ chức hoạt động nhất lại là hoạt động nhóm. + Hiện nay chưa có nhiều tài liệu hướng dẫn nội dung và các bước thiết kế, tổ chức hoạt động trải nghiệm môn Toán THPT. II. Cơ sở lí luận 2.1. Hoạt động thực hành trải nghiệm - Hoạt động thực hành, trải nghiệm không phải một môn học mà là một dạng hoạt động giáo dục đa dạng, tích cực, tự giác có mục đích, trong đó, dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, từng cá nhân học sinh được tạo điều kiện tham gia trực tiếp vào các loại hình hoạt động trong và ngoài nhà trường, qua đó phát triển tình cảm, đạo đức, phẩm chất nhân cách, các năng lực và tích luỹ kinh nghiệm riêng cũng như phát huy tiềm năng sáng tạo của cá nhân. - Hoạt động thực hành, trải nghiệm trong từng môn học được hiểu là sự vận dụng kiến thức đã học và áp dụng trong thực tế đời sống đối với một đơn vị (một phần kiến thức) nào đó, giúp học sinh phát hiện, hình thành, củng cố kiến thức một cách sáng tạo và hiệu quả. Các hoạt động này được thực hiện trong lớp học, ở trường, ở nhà hay tại bất kỳ địa điểm nào phù hợp - Hoạt động trải nghiệm được chia làm hai mức độ: + Hoạt động trải nghiệm trong từng môn học nhằm trải nghiệm kiến thức môn học trong thực tiễn. 8
+ Hoạt động trải nghiệm mang tính tích hợp, trong đó học sinh dựa trên sự tổng hợp kiến thức của nhiều lĩnh vực giáo dục và nhóm kỹ năng khác nhau để trải nghiệm thực tiễn đời sống và tham gia hoạt động phục vụ cộng đồng dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục. - Vị trí, vai trò của hoạt động thực hành, trải nghiệm - Các hình thức tổ chức. Hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo khá đa dạng. Tuy nhiên trong hoạt động dạy học môn Toán THPT thường sử dụng các hình thức: câu lạc bộ; trò chơi; diễn đàn; cuộc thi; hoạt động nghiên cứu khoa học hoặc tham quan thực địa kết hợp nghiên cứu khoa học. Dù hình thức nào thì học sinh cũng phải là người tổ chức hoạt động dưới sự hướng dẫn của nhà giáo dục, phù hợp với lứa tuổi, nhu cầu và điều kiện thực hiện của cơ sở giáo dục và địa phương. - Phương pháp tổ chức. Bên cạnh hình thức tổ chức như trên, ta cần vận dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học để tổ chức hoạt động: + Phương pháp giải quyết vấn đề + Phương pháp sắm vai + Phương pháp dạy học dự án + Phương pháp làm việc nhóm Đối với dạy học Toán thì phương pháp thường được sử dụng là phương pháp giải quyết vấn đề, phương pháp dạy học dự án và phương pháp làm việc nhóm. Điều quan trọng là khi lựa chọn phương pháp nào cũng cần phải phát huy hết sự chủ động, tích cực và khai thác tối đa kiến thức và kinh nghiệm đã có của học sinh. Trong phạm vi sáng kiến này tôi sử dụng kết hợp phương pháp giải quyết vấn đề và làm việc nhóm. Với sĩ số lớp học 35-40 em thì làm việc theo nhóm nhỏ là một trong những cách tương tác trực tiếp tốt nhất giữa giáo viên với học sinh và giữa học sinh với nhau. Phương pháp này phát huy cao độ tính tự giác, tích cực, tạo cơ hội cho các em thể hiện, trao đổi giúp đỡ nhau nhằm giải 9
quyết tốt vấn đề đặt ra. Sử dụng kết hợp hai phương pháp này sẽ hình thành cho học sinh kĩ năng hợp tác giải quyết vấn đề theo nhóm - đây là một trong những kĩ năng còn yếu đối với học sinh cũng như lực lượng lao động của nước ta trong giai đoạn hiện nay. Khi sử dụng phương pháp này cần lưu ý: Phân công nhiệm vụ cho tất cả các thành viên gắn liền với hiệu quả công việc của nhóm: chuẩn bị dụng cụ, đo đạc, thu thập số liệu, thư kí. 2.2. Ý nghĩa của hoạt động thực hành trải nghiệm trong việc hình thành phẩm chất và năng lực học sinh - Hoạt động thực hành trải nghiệm là hoạt động giữ vai trò rất quan trọng trong chương trình giáo dục phổ thông mới. Hoạt động này giúp cho HS có nhiều cơ hội để vận dụng những kiến thức học được vào thực tiễn từ đó phát triển khả năng tư duy, quan sát cũng như phát huy tiềm năng sáng tạo của bản thân. Như vậy, việc đổi mới căn bản toàn diện chương trình GD phổ thông trong giai đoạn hiện nay không chỉ tập trung đổi mới hoạt động dạy học các môn học mà còn chú ý đến hoạt động giáo dục. Từ đó hình thành và phát triển ý thức, phẩm chất, kĩ năng sống và năng lực cho học sinh. Tất cả không ngoài mục tiêu góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực lao động chất lượng cao cho đất nước. - 05 phẩm chất trong chương trình giáo dục tổng thể Đây chính là 5 phẩm chất nền tảng giúp học sinh rèn luyện bản thân và hiểu được những phẩm chất quý giá của dân tộc mình:  Yêu nước: Đây là truyền thống ngàn đời của dân tộc Việt Nam, được xây dựng và bồi đắp qua các thời kỳ từ khi ông cha ta dựng nước và giữ nước. Tình yêu đất nước được thể hiện qua tình yêu thiên nhiên, yêu người dân đất nước mình; tự hào và bảo vệ những điều thiêng liêng đó.  Nhân ái: Nhân ái là biết yêu thương, đùm bọc mọi người; yêu cái đẹp, yêu cái thiện; tôn trọng sự khác biệt; cảm thông, độ lượng và sẵn lòng giúp đỡ người khác.  Chăm chỉ: Đức tính chăm học, chăm làm, hăng say học hỏi và nhiệt tình tham gia công việc chung sẽ giúp các em rèn luyện, phát triển bản thân để đạt được những thành công lớn lao trong tương lai.  Trung thực: Dù một người có giỏi đến đâu mà thiếu đi đức tính này thì vẫn là kẻ vô dụng. Bởi thế nên ngay từ nhỏ, các học sinh cần được rèn luyện tính thật thà, ngay thẳng và biết đứng ra bảo vệ lẽ phải. 10
 Trách nhiệm: Chỉ khi một người có trách nhiệm với những gì mình làm thì đó mới là khi họ trưởng thành và biết cống hiến sức mình cho một xã hội tốt đẹp hơn -10 năng lực cần phát triển cho học sinh Trong chương trình giáo dục phổ thông mới các em học sinh không chỉ được phát triển 5 phẩm chất nêu trên mà còn được hình thành và phát triển 10 năng lực thiết yếu để từ đó phát huy và vận dụng tối đa khả năng của mình vào thực tiễn. 10 năng lực đó được chia ra thành 2 nhóm năng lực chính là năng lực chung và năng lực đặc thù. Năng lực chung là những năng lực cơ bản, thiết yếu hoặc cốt lõi, làm nền tảng cho mọi hoạt động của con người trong cuộc sống và lao động nghề nghiệp. Các năng lực này được hình thành và phát triển dựa trên bản năng di truyền của con người, quá trình giáo dục và trải nghiệm trong cuộc sống; đáp ứng yêu cầu của nhiều loại hình hoạt động khác nhau. Nhưng năng lực chung sẽ được nhà trường và giáo viên giúp các em học sinh phát triển trong chương trình giáo dục phổ thông là:  Tự chủ và tự học  Kỹ năng giao tiếp và hợp tác nhóm với các thành viên khác.  Giải quyết vấn đề theo nhiều cách khác nhau một cách sáng tạo và triệt để. Năng lực đặc thù là những năng lực được hình thành và phát triển trên cơ sở các năng lực chung theo định hướng chuyên sâu, riêng biệt trong các loại hình hoạt động, công việc hoặc tình huống, môi trường đặc thù, cần thiết cho những hoạt động chuyên biệt, đáp ứng yêu cầu hạn hẹp hơn của một hoạt động. Đây cũng được xem như một năng khiếu, giúp các em mở rộng và phát huy bản thân mình nhiều hơn. Các năng lực đặc thù được rèn luyện và phát triển trong chương trình giáo dục phổ thông mới là:  Ngôn ngữ  Tính toán  Tin học  Thể chất  Thẩm mỹ  Công nghệ  Tìm hiểu tự nhiên và xã hội 11
2.3. Các bước thiết kế và tổ chức hoạt động thực hành trải nghiệm. 2.3.1. Yêu cầu chung - Cần có sự chuẩn bị chu đáo của giáo viên và học sinh, đồng thời đảm bảo sự logic của các hoạt động: Lựa chọn chủ đề, xác định mục tiêu, thời gian; xác định rõ các hoạt động; lựa chọn phương pháp và cách thức tổ chức; phương pháp đánh giá. - Cần tạo điều kiện tối đa để mọi học sinh điều tập trung và trực tiếp tham gia vào hoạt động. 2.3.2. Các bước tiến hành Bước 1: Xác định rõ nhu cầu tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo. - Khảo sát nhu cầu, điều kiện tiến hành. - Xác định rõ đối tượng thực hiện để xây dựng hoạt động và đặt ra mục tiêu phù hợp. Bước 2: Đặt tên cho hoạt động. Tên hoạt động cần phải rõ ràng, chính xác, ngắn gọn, phản ánh được chủ đề, mục tiêu, nội dung, hình thức, đồng thời tạo ra được ấn tượng ban đầu với học sinh. Bước 3: Xác định rõ mục tiêu 12
Khi xác định mục tiêu giáo viên cần trả lời các câu hỏi: - Hoạt động này hình thành hay cũng cố cho học sinh những kiến thức ở mức độ nào? - Những kĩ năng nào có thể hình thành ở học sinh và các mức độ của nó đạt được sau khi tham gia hoạt động? - Những thái độ, giá trị nào có thể được hình thành hay thay đổi ở học sinh sau hoạt động? Ngoài mục tiêu về kiến thức và kĩ năng thì thái độ là một mục tiêu mà giáo viên hướng dẫn cần phải để ý quan sát để uốn nắn nhằm giúp học sinh thay đổi, cũng như làm cơ sở đánh giá nhận xét và đặc biệt là đảm bảo sự an toàn cho học sinh khi tham gia hoạt động. Bước 4: Xác định nội dung, hình thức và phương pháp hoạt động Khi xác định cần căn cứ vào hoàn cảnh của lớp, của địa phương và năng lực của học sinh để xác định nội dung phù hợp. Từ nội dung mới xác định hình thức và phương pháp tiến hành. Bước 5: Công tác chuẩn bị. - Chuẩn bị của giáo viên và học sinh. - Cũng cố kiến thức liên quan đến hoạt động cho học sinh. - Dự kiến thời gian và khảo sát địa điểm tổ chức. - Phương tiện sử dụng trong hoạt động. - Giáo viên lập kế hoạch hoạt động và duyệt với ban giám hiệu. Bước 6: Thiết kế chi tiết hoạt động Giáo viên cần xác định: - Có bao nhiêu việc? Thứ tự như thế nào? - Nội dung của mỗi việc. - Tiến trình và thời gian thực hiện các công việc. Bước 7: Kiểm tra, điều chỉnh và tổ chức hoạt động Rà soát, kiểm tra lại nội dung, phương pháp, phương tiện và trình tự công việc. Khắc phục những điểm không khả thi, bất hợp lí rồi hoàn thiện kế hoạch và tổ chức hoạt động. Bước 8: Đánh giá kết quả hoạt động. 13
Đánh giá hoạt động trải nghiệm là đánh giá theo năng lực, điều này hoàn toàn phù hợp với đổi mới kiểm tra đánh giá học sinh trong giai đoạn hiện nay. Việc đánh giá không lấy việc tái hiện kiến thức làm trung tâm mà chú trọng khả năng vận dụng sáng tạo kiến thức trong các tình huống cụ thể trong thực tiễn. Giáo viên có thể thực hiện đánh giá qua hai bước: - Học sinh tự nhận xét, đánh giá về những trải nghiệm mà các em vừa trải qua và hoàn thành phiếu tự nhận xét đánh giá cá nhân trong nhóm. - Trên cơ sở quan sát hành vi, thái độ và kết quả đo đạc của các nhóm, cùng với phiếu đánh giá cá nhân, giáo viên đánh giá học sinh theo các nhóm. III. Thiết kế và tổ chức hoạt động thực hành trải nghiệm cho học sinh khi học phần “Giải tam giác và áp dụng vào bài toán thực tiễn”. 3.1. Xác định nhu cầu tổ chức: - Đo và tính toán khoảng cách, chiều cao là rất cần thiết và thường gặp trong cuộc sống, lao động sản xuất. - Trong sách Toán 10 hiện hành, trong bài Giải tam giác có phần “Áp dụng vào bài toán thực tiễn” [1, tr. 75]. - Thực hiện chương trình giáo dục phổ thông 2018-khi mà hoạt động trải nghiệm là một hoạt động xuyên suốt, bắt buộc và chiếm 7% nội dung chương trình. - Sau khi thăm dò thì 100% học sinh lớp 10A5 và 10A6 đều mong muốn được tham gia hoạt động trải nghiệm. 3.2. Đặt tên cho hoạt động: “Áp dụng bài toán giải tam giác vào đo chiều cao và tính khoảng cách giữa hai điểm”. 3.3. Xác định mục tiêu hoạt động - Về kiến thức: Học sinh nắm vững định lí sin, định lí cosin, các dạng bài toán giải tam giác và vận dụng vào một số bài toán có nội dung thực tiễn. - Về kĩ năng: Thành thạo kĩ năng sử dụng giác kế để đo góc và kĩ năng áp dụng định lí sin, định lí cosin vào tính toán(có sự hỗ trợ của máy tính cầm tay). - Về năng lực: + Năng lực chung:  Năng lực tự chủ và tự học trong tìm tòi khám phá  Năng lực giao tiếp và hợp tác trong trình bày, thảo luận và làm việc nhóm 14
 Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo trong thực hành, vận dụng. +Năng lực riêng:  Năng lực tư duy và lập luận toán học.  Năng lực mô hình hóa toán học: Mô tả được các dữ liệu liên quan đến yêu cầu trong thực tiễn để lựa chọn các đối tượng cần giải quyết liên quan đến kiến thức toán học đã được học, thiết lập mối liên hệ giữa các đối tượng đó và đưa về thành một bài toán đã biết.  Năng lực giải quyết vấn đề toán học, giao tiếp toán học.  Năng lực sử dụng công cụ, phương tiện học toán: Sử dụng máy tính cầm tay Casio để tính toán. - Về phẩm chất:  Có ý thức tự giác, ý thức tìm tòi, khám phá và sáng tạo và ý thức làm việc nhóm, tôn trọng ý kiến các thành viên khi hợp tác.  Chủ động, tích cực, có trách nhiệm, nghiêm túc, cẩn thận, chính xác trong đọc kết quả đo đạc và tính toán. 3.4. Xác định nội dung, hình thức, phương pháp hoạt động - Nội dung: + Hoạt động 1: Tính khoảng cách giữa hai cọc tiêu do giáo viên xác định trước trên cánh đồng thuộc xã Thanh Lĩnh. + Hoạt động 2: Tính khoảng cách giữa hai trụ cầu Dùng bắc qua Sông Lam. + Hoạt động 3: Đo chiều cao Ống khói nhà máy đường(công trình còn lại duy nhất của xí nghiệp Quyết Thắng). + Hoạt động 4: Đo chiều cao hàng cây cau vua trong khuôn viên trường. - Hình thức: Tham quan kết hợp với nghiên cứu khoa học tại thực địa. - Phương pháp: Sử dụng kết hợp phương pháp giải quyết vấn đề và làm việc nhóm. 3.5. Công tác chuẩn bị - Học sinh: + Xem lại các hệ thức lượng trong tam giác vuông, định lí côsin, định lí sin và nghiên cứu kĩ các bài toán giải tam giác đã học. + Lớp trưởng hai lớp thống nhất phương án phân mỗi lớp thành 5 nhóm, đặt tên nhóm, bầu nhóm trưởng và thư kí (Phụ lục 2). 15
+ Chuẩn bị bút, giấy, mỗi nhóm 2 thước đo độ dài và 1 cọc tiêu vót nhọn có quấn giấy màu đỏ trắng 2/3 phía trên, máy tính cầm tay. - Giáo viên: + Củng cố cho học sinh các hệ thức lượng trong tam giác và các bài toán giải tam giác đã học. + Chuẩn bị dụng cụ (Giác kế). + Hướng dẫn học sinh sử dụng giác kế. + Lên kế hoạch, duyệt với tổ trưởng chuyên môn và ban giám hiệu. Bộ dụng cụ đo 3.6. Thiết kế chi tiết hoạt động 3.6.1. Các bước triển khai từng hoạt động: Bước 1- thâm nhập vấn đề: Từng nhóm học sinh theo sự phân nhóm từ trước tập trung thành hàng. Giáo viên cùng với 5 nhóm trưởng chuẩn bị hiện trường và đề xuất nhiệm vụ cần làm. Bước 2- tìm giải pháp: Các nhóm học sinh thảo luận và cho ý kiến về phương pháp đo, tính toán, sau đó giáo viên định hướng giúp các nhóm thống nhất phương án. Bước 3- thực hiện giải pháp: Lần lượt các nhóm dưới sự chỉ đạo của nhóm trưởng tiến hành đo và ghi chép lại kết quả (tất cả các em đều trực tiếp tham gia vào hoạt động). Giáo viên chú ý quan sát, động viên, khuyến khích và hướng dẫn học sinh khi cần. Giai đoạn này học sinh sẽ chiếm lĩnh được kiến thức và phát triển sự sáng tạo. Sau khi nhóm trước hoàn thành nhiệm vụ đo đạc thì nhóm tiếp theo tiếp tục công việc. Nhóm trưởng tập trung các bạn trong nhóm để thống nhất kết quả đo, vẽ hình và sử dụng kiến thức đã học về giải tam giác để tính toán và ghi vào phiếu kết quả(Phụ lục 3). Bước 4- nghiên cứu sâu giải pháp: Sau khi hoàn thành, nhóm trưởng nạp phiếu kết quả, cử một bạn đại diện nhóm trình bày lại phương pháp đo và tính toán. Cuối mỗi hoạt động so sánh kết quả giữa các nhóm rồi kết luận và rút kinh nghiệm. 16
3.6.2. Thiết kế nội dung các hoạt động a. Hoạt động 1: Tính khoảng cách giữa hai cọc tiêu do giáo viên xác định trước trên cánh đồng thuộc xã Thanh Lĩnh. Hình 1: Cánh đồng xã Thanh Lĩnh Hoạt động của giáo viên Hoạt động mong đợi của học sinh - Giáo viên xác định hai điểm trên ruộng và cắm hai cọc tiêu (Hình 1). Yêu cầu học sinh đo khoảng cách - Học sinh các nhóm hình dung lại bài học, thảo (không đo trực tiếp). luận, vẽ hình và đưa ra phương pháp đo. + Chọn thêm 1 điểm B cùng ở trên bờ so với A sao cho từ A và B có thể nhìn thấy điểm - Giáo viên chú ý quan sát, C. Đo được độ dài đoạn AB=a. động viên, khuyến khích, C hướng dẫn và điều chỉnh hoạt động của học sinh khi ? cần.  A  B a - Làm thế nào để đo được hai góc ABC, CAB ? 17
Giáo viên hướng dẫn học + Đặt giác kế tại hai vị trí A, B và đo 2 góc sinh sử dụng giác kế để đo ABC   , CAB   góc. - Yêu cầu một học sinh bất kì trong nhóm trình bày phương pháp đo và tính toán. - Thống nhất cách tính toán: Áp dụng định lí sin vào tam giác ABC, ta có AC AB AB.sin B   AC  , sin B sin C sin C a.sin  sin C  sin(   )  AC  sin(   ) - Sử dụng máy tính cầm tay tính, nạp kết quả và trình bày lại phương pháp đo. - Có cách nào để đo khoảng - Học sinh trình bày ý kiến về các cách đo khác cách này nữa hay không? (nếu có). b. Hoạt động 2: Tính khoảng cách giữa hai trụ cầu Dùng bắc qua Sông Lam. Hình 2: Cầu Dùng bắc qua sông Lam Hoạt động của giáo viên Hoạt động mong đợi của học sinh - Giáo viên đưa ra yêu cầu đo khoảng cách giữa hai trụ cầu(Hình 2). 18
Đây là một tình huống đòi - Học sinh các nhóm hình dung lại bài học, thảo hỏi học sinh phải có sự tư luận, vẽ hình và đưa ra phương pháp đo. duy và sáng tạo so với hoạt động 1 khi mà cả hai trụ cầu - Chọn một điểm B trên bờ để đặt giác kế và đo này đều không thể đến gần. góc ABC   Do đó giáo viên cần tập C trung quan sát, định hướng và điều chỉnh hoạt động của học sinh. ? A  B a D - Để tính độ dài AC thì - Tìm độ dài AB và BC. chúng ta cần tìm độ dài đoạn nào? - Để tìm độ dài AB và BC ta làm thế nào? Giáo viên có thể gợi ý cho học sinh hình - Chọn điểm D cùng ở trên bờ với B sao cho từ dung lại Hoạt động 1. D có thể nhìn thấy A và C. Đo độ dài BD = a * Tìm độ dài đoạn AB: A B a D - Chú ý quan sát học sinh - Đặt giác kế tại hai vị trí B, D và đo 2 góc khi đặt giác kế và đọc kết ABD  1 , ADB  1 quả đo. - Thống nhất cách tính toán: +Áp dụng định lí sin vào tam giác ABD, ta có 19
AB BD BD.sin D   AB  , sin D sin A sin A a.sin 1 sin A  sin(1  1 )  AB  sin(1  1 ) + Sử dụng máy tính cầm tay tính, giả sử AB =m * Hoạt động tương tự tìm độ dài đoạn BC. Giả sử BC = n - Áp dụng định lí cosin vào tam giác ABC, ta có: AC 2  AB 2  BC 2 - 2. AB.BC.cos  = m2  n2  2.m.n.cos  - Yêu cầu một học sinh bất kì trong nhóm trình bày - Sử dụng máy tính cầm tay tính, nạp kết quả và phương pháp đo và tính trình bày lại phương pháp đo. toán. - Có cách nào để đo khoảng - Học sinh trình bày ý kiến về các cách đo cách này nữa hay không? khác(nếu có). - Giáo viên trao đổi với học - Chú ý lắng nghe, quan sát. sinh một số vấn đề liên quan đến kết cấu cầu, cách tính số nhịp và độ dài mỗi nhịp cầu trong xây dựng. c. Hoạt động 3: Đo chiều cao Ống khói nhà máy đường(công trình còn lại duy nhất của xí nghiệp Quyết Thắng) Hình 3: Cột ống khói nhà máy đường 20