Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Thiết kế và tổ chức một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh lớp 10 theo hướng phát triển năng lực

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:64

Thêm vào BST

Báo xấu

17
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm khảo sát thực trạng tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho HS lớp 10 THPT tại trường công tác; Nghiên cứu, thiết kế một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển năng lực phù hợp đối tượng học sinh lớp 10, bao gồm phù hợp tâm sinh lí và đặc điểm cấp học, lớp học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Thiết kế và tổ chức một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh lớp 10 theo hướng phát triển năng lực

GGG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH LỚP 10 THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC LĨNH VỰC: CHỦ NHIỆM TÁC GIẢ: PHAN THỊ QUỲNH TRANG TỔ: VĂN ĐT: 0943879782 NĂM HỌC 2022 – 2023
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT HUỲNH THÚC KHÁNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH LỚP 10 THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC LĨNH VỰC: CHỦ NHIỆM TÁC GIẢ: PHAN THỊ QUỲNH TRANG TỔ NGỮ VĂN ĐT: 0943879782 NĂM HỌC 2022 – 2023
MỤC LỤC PHẦN MỘT ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 2 3. Giả thuyết khoa học ....................................................................................... 2 4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 2 5. Đóng góp mới của đề tài................................................................................ 2 6. Cấu trúc của đề tài ......................................................................................... 2 PHẦN HAI NỘI DUNG 1. Cơ sở khoa học của đề tài .............................................................................. 3 1.1. Cơ sở lí luận ............................................................................................ 3 1.1.1. Khái niệm hoạt động trải nghiệm................................................... 3 1.1.2. Khái niệm năng lực và định hướng phát triển năng lực ................. 3 1.1.3. Cơ sở lí thuyết về tâm lí lứa tuổi học sinh lớp 10 .......................... 4 1.2. Cơ sở thực tiễn ........................................................................................ 4 1.2.1. Thực trạng chương trình giáo dục hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh.................................................................................. 4 1.2.2. Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh ........................................................................................................... 5 1.2.3. Thực trạng tham gia các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp của học sinh .................................................................................................... 6 1.2.3.1. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong học sinh...................................................... 6 1.2.3.2. Thực trạng ý thức tham gia các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong học sinh ............................................................................... 7 2. Thiết kế và tổ chức một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh lớp 10 theo hướng phát triển năng lực ....................................................... 7 2.1. Yêu cầu cần đạt ....................................................................................... 7 2.1.1. Yêu cầu cần đạt về phẩm chất....................................................... 7 2.1.2. Yêu cầu cần đạt về năng lực .......................................................... 8
2.1.2.1. Năng lực thích ứng với cuộc sống .............................................. 8 2.1.2.2. Năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động....................................... 8 2.1.2.3. Năng lực định hướng nghề nghiệp .............................................. 8 2.2. Thiết kế và tổ chức một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh lớp 10 ............................................................................................... 9 2.2.1. Một số hoạt động trải nghiệm cho học sinh lớp 10 giai đoạn đầu năm học .................................................................................................... 9 2.2.1.1. Hoạt động khám phá và thể hiện năng lực bản thân ................. 10 2.2.1.2. Hoạt động khám phá và thích ứng với môi trường mới ............ 13 2.2.2. Một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh lớp 10 trong năm học......................................................................................... 17 2.2.2.1. Hoạt động phát triển kĩ năng giao tiếp và hợp tác .................... 17 2.2.2.2. Hoạt động thiết kế và tổ chức các hoạt động tập thể ................ 21 2.2.2.3. Hoạt động hướng nghiệp ........................................................... 27 2.2.3. Một số hoạt động trải nghiệm cho học sinh lớp 10 giai đoạn cuối năm học .................................................................................................. 30 2.2.3.1. Hoạt động đánh giá và tự đánh giá phẩm chất, năng lực .......... 31 2.2.3.2. Hoạt động lập kế hoạch cá nhân và nhóm ................................ 33 3. Kết quả nghiên cứu ...................................................................................... 35 3.1. Về kết quả tập thể lớp chủ nhiệm .......................................................... 35 3.2. Về cá nhân học sinh............................................................................... 37 3.3. Về phía giáo viên chủ nhiệm ................................................................. 38 4. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của đề tài ........................................... 38 4.1.Mục đích khảo sát................................................................................... 38 4.2. Nội dung và phương pháp khảo sát ....................................................... 38 4.2.1.Nội dung khảo sát ......................................................................... 38 4.2.2. Phương pháp khảo sát và thang đánh giá ..................................... 38 4.3. Đối tượng khảo sát ................................................................................ 39 Tổng hợp các đối tượng khảo sát .................................................................... 39 4.4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của đề tài .................... 39 4.4.1. Kết quả khảo sát sự cấp thiết của đề tài ....................................... 39
4.4.2. Kết quả khảo sát tính khả thi của đề tài ....................................... 40 PHẦN BA KẾT LUẬN 1. Ý nghĩa của đề tài ..................................................................................... 42 2. Đề xuất, kiến nghị .................................................................................... 42 2.1. Với giáo viên chủ nhiệm ....................................................................... 42 2.2. Với nhà trường và các cơ quan quản lí giáo dục ................................... 43
PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Ý nghĩa GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GV Giáo viên GVCN Giáo viên chủ nhiệm HS Học sinh THPT Trung học phổ thông GDPT Giáo dục phổ thông HĐTN, HN Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp
PHẦN MỘT ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lí do chọn đề tài Trong bối cảnh toàn nhân loại đã bước sang một giai đoạn mới với những yêu cầu mới về phát triển nguồn nhân lực, phát triển con người, giáo dục Việt Nam đứng trước nhiều thách thức và đòi hỏi đổi mới. Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước Việt Nam cũng như các căn cứ về lí luận và thực tiễn đã chỉ ra mục tiêu hàng đầu của giáo dục Việt Nam trong thời đại ngày nay là phải đảm bảo phát triển phẩm chất, năng lực cho người học. Ngoài việc giáo dục những kiến thức cơ bản, thiết thực, hiện đại thì việc tổ chức hoạt động, thực hành, vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề trong học tập cũng như đời sống cần phải được chú trọng. Khi mỗi học sinh đến trường, các em thu nhận được không chỉ kiến thức mà còn được trau dồi đạo đức, nhân cách, định hướng phát triển cả về phẩm chất và năng lực. Bởi thế, vai trò của người giáo viên chủ nhiệm rất quan trọng. Đó chính là người thay mặt nhà trường quản lí, giáo dục học sinh về đạo đức, ý thức. Giáo viên chủ nhiệm là người xây dựng tập thể học sinh trở thành một khối đoàn kết tích cực và vững mạnh, trong đó mỗi học sinh sẽ trở thành những cá nhân tốt, trưởng thành theo thời gian, trở thành công dân tốt sau khi ra trường. Nhiệm vụ ấy là của giáo viên chủ nhiệm tất cả các cấp học, từ tiểu học, trung học cơ sở đến trung học phổ thông. Tuy nhiên, đối tượng học sinh trung học phổ thông có những nét đặc thù riêng về tâm sinh lí lứa tuổi, đặc biệt là học sinh lớp 10. Ở thời điểm này, các em bước sang một giai đoạn mới, giai đoạn của tuổi thanh niên. Sự giao thoa giữa thời kì cuối của tuổi vị thành niên và thời kì đầu của tuổi thanh niên tạo nên điểm đặc biệt trong quá trình phát triển của học sinh lớp 10. Điều này đòi hỏi người giáo viên chủ nhiệm đầu cấp THPT phải chú ý nhiều hơn trong công tác chủ nhiệm ngay từ những ngày đón các em vào lớp. Hoạt động trải nghiệm đóng vai trò vô cùng quan trọng trong quá trình giảng dạy và giáo dục ở nhà trường. Đó là hoạt động giáo dục do giáo viên định hướng, thiết kế và hướng dẫn thực hiện, giúp học sinh tiếp cận thực tế, thể hiện năng lực, rèn luyện phẩm chất, góp phần phát huy tiềm năng sáng tạo và khả năng thích ứng với cuộc sống, môi trường và nghề nghiệp tương lai ở các em. Hoạt động trải nghiệm trong Chương trình giáo dục phổ thông bao gồm 04 nhóm nội dung (Hoạt động phát triển cá nhân, Hoạt động lao động; Hoạt động xã hội và phục vụ cộng đồng, Hoạt động hướng nghiệp); 03 mục tiêu năng lực (Năng lực thích ứng với cuộc sống, Năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động, Năng lực định hướng nghề nghiệp); 04 loại hình (Sinh hoạt dưới cờ, Sinh hoạt lớp, Giáo dục theo chủ đề, Câu lạc bộ); 04 hình thức tổ chức (Hình thức nhóm mang tính cống hiến, Hình thức nhóm mang tính khám phá, Hình thức nhóm mang tính thể nghiệm, 1
tương tác, Hình thức nhóm mang tính nghiên cứu). Trên cơ sở các tài liệu hướng dẫn, giáo viên chủ nhiệm có thể lựa chọn những hình thức phù hợp với từng giai đoạn của năm học, phù hợp với đặc điểm tâm lí học sinh và năng lực của các em. Từ những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài Thiết kế và tổ chức một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh lớp 10 theo hướng phát triển năng lực làm đề tài sáng kiến kinh nghiệm. 2. Mục đích nghiên cứu - Khảo sát thực trạng tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho HS lớp 10 THPT tại trường công tác. - Nghiên cứu, thiết kế một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển năng lực phù hợp đối tượng học sinh lớp 10, bao gồm phù hợp tâm sinh lí và đặc điểm cấp học, lớp học. 3. Giả thuyết khoa học Nếu đề xuất và thực hiện đồng bộ các giải pháp có cơ sở khoa học, có tính khả thi này thì có thể áp dụng cho các trường ở bậc THPT, dành cho đối tượng HS lớp 10. Đề tài được vận dụng để nâng cao chất lượng công tác chủ nhiệm. 4. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lí luận - Phương pháp khảo sát thực tiễn - Phương pháp thống kê, xử lí số liệu - Phương pháp phân tích, tổng hợp - Phương pháp so sánh đối chiếu 5. Đóng góp mới của đề tài - Đánh giá thực trạng tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho HS lớp 10 THPT tại trường công tác. - Thiết kế và tổ chức một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển năng lực cho học sinh lớp 10. 6. Cấu trúc của đề tài Ngoài phần Đặt vấn đề và phần Kết luận, ở phần Nội dung đề tài được triển khai như sau: - Cơ sở khoa học của đề tài. - Thiết kế và tổ chức một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh lớp 10 theo hướng phát triển năng lực. - Kết quả đề tài. 2
PHẦN HAI NỘI DUNG 1. Cơ sở khoa học của đề tài 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Khái niệm hoạt động trải nghiệm Trong Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể, hoạt động trải nghiệm là một trong những nội dung mới được ban hành và là hoạt động giáo dục bắt buộc của các cấp học. Trong Từ điển Tiếng Việt, tác giả Hoàng Phê định nghĩa: Trải nghiệm được hiểu đơn giản nhất là những gì con người từng kinh qua thực tế, từng biết, từng chịu. Theo Wikipedia, trải nghiệm (experiential) là tiến trình hay là quá trình hoạt động năng động để thu thập kinh nghiệm. Theo tài liệu Chương trình Giáo dục phổ thông Hoạt động trải nghiệm (Dự thảo ngày 19/01/2018) của Bộ Giáo dục và Đào tạo, “hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục được thực hiện bắt buộc từ lớp 1 đến lớp 12; ở tiểu học được gọi là Hoạt động trải nghiệm, ở trung học cơ sở và trung học phổ thông được gọi là Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp. Sách Hướng dẫn tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới của Nhà xuất bản Đại học Sư phạm do Đinh Thị Kim Thoa chủ biên nêu rõ: “hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục do giáo viên định hướng, thiết kế và hướng dẫn thực hiện; tạo cơ hội cho học sinh tiếp cận thực tế, thể nghiệm các cảm xúc tích cực; khai thác những kinh nghiệm đã có và huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng của các môn học để thực hiện những nhiệm vụ được giao hoặc giải quyết những vấn đề của thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, xã hội phù hợp với lứa tuổi”. 1.1.2. Khái niệm năng lực và định hướng phát triển năng lực Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể giải thích khái niệm năng lực như sau: “Năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí… thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể”. Chương trình giáo dục phổ thông mới cũng đặt ra yêu cầu cần đạt thông qua các môn học và hoạt động giáo dục là hình thành và phát triển cho học sinh những năng lực chung, năng lực đặc thù, năng lực đặc biệt (năng khiếu). Để phát triển được năng lực của người học, ngoài vai trò, nhiệm vụ của các môn học thì còn có vai trò, nhiệm vụ của các hoạt động giáo dục trong đó có hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở trường 3
THPT là một hoạt động giáo dục tích hợp, rất cần sự phối hợp, tham gia của người làm chủ nhiệm, nhằm mục tiêu phát triển phẩm chất, năng lực người học. 1.1.3. Cơ sở lí thuyết về tâm lí lứa tuổi học sinh lớp 10 Tâm lí học phân chia toàn bộ quá trình phát triển tâm lí cá nhân thành các thời kì, giai đoạn, trong đó học sinh THPT nằm trong độ tuổi thuộc giai đoạn cuối của vị thành niên đến giai đoạn giữa của tuổi thanh niên, từ 15 tuổi đến 19 tuổi. Như vậy học sinh lớp 10 (15-16 tuổi) nằm trong thời điểm giao thoa giữa tuổi vị thành niên và thời kì đầu của tuổi thanh niên. Đặc trưng lớn nhất của sự phát triển ở lứa tuổi này là các quan hệ có tính mở và sự chuyển đổi vai trò, vị thế xã hội. Các em trưởng thành hơn về mặt nhận thức, có sự độc lập nhất định trong tư duy và hành vi ứng xử. Trong gia đình, việc can thiệp trực tiếp theo kiểu “ra lệnh”, “ép buộc” của cha mẹ với con cái không còn phù hợp. Ở trường học, các em tham gia vào nhiều nhóm bạn hơn và bạn bè đóng vai trò định hướng các giá trị khá rõ rệt. Với thầy cô, các em có cách nhìn nhận trưởng thành hơn so với độ tuổi trước đó, song cũng có chung mong muốn thầy cô như cha mẹ, nghĩa là đóng vai trò người cố vấn, định hướng và tôn trọng các em. Quá trình hình thành nhân cách bao gồm cả việc hình thành “cái tôi” tạo nên sự đặc biệt ở lứa tuổi học sinh THPT, trong đó có đối tượng học sinh đầu cấp. Khi ở lứa tuổi này, học sinh quan tâm đến hình ảnh bản thân trong mắt người khác, muốn thể hiện cái tôi thể chất, cái tôi hiện thực, cái tôi lí tưởng của mình nhiều hơn trước đó. Nhu cầu tìm hiểu, nắm bắt thông tin, các hứng thú liên quan đời sống xã hội ngày càng tăng cao. Trong lúc cố gắng tìm hiểu và được va chạm nhiều hơn với thực tế, học sinh ở lứa tuổi này sẽ dần phát triển hoàn chỉnh về sinh lí và nhân cách. Tuy nhiên vẫn có những học sinh bị căng thẳng tâm lí, bị lợi dụng hoặc lôi kéo, mâu thuẫn hay xung đột với hoàn cảnh hoặc người lớn,… Trong những tình huống ấy, cần có sự hỗ trợ, giáo dục kịp thời của gia đình, nhà trường, và đặc biệt là của giáo viên chủ nhiệm. Nói tóm lại, lứa tuổi học sinh THPT, nhất là giai đoạn lớp 10, là giai đoạn tuổi đầu thanh niên của những người đang lớn nhưng chưa thành người lớn, những người thu nhận thông tin nhưng không phải là người uyên bác, những người ham mê nhưng không phải say mê. Bởi vậy, công tác dạy học và làm chủ nhiệm cũng cần có phương pháp và cách thức phù hợp để đạt hiệu quả cao nhất. 1.2. Cơ sở thực tiễn 1.2.1. Thực trạng chương trình giáo dục hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh Trong giai đoạn đổi mới giáo dục của nước ta những năm gần đây, khái niệm học tập trải nghiệm, hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là những thuật ngữ thường xuyên được nhắc tới và nhấn mạnh. Nó là một phần nội dung của 4
Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể và là hoạt động bắt buộc của các cấp từ tiểu học lên tới trung học phổ thông. Có thể chia ra hai dạng hoạt động trải nghiệm trong nhà trường hiện nay là hoạt động trải nghiệm cho các môn học và trải nghiệm cho hoạt động giáo dục. Xác định tầm quan trọng của nội dung đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã soạn thảo và ban hành Chương trình Giáo dục phổ thông Hoạt động trải nghiệm. Cùng với đó, nhiều tác giả đã bám sát Chương trình Giáo dục phổ thông Hoạt động trải nghiệm để biên soạn nhiều tài liệu liên quan. PGS.TS Đinh Thị Kim Thoa, Tổng chủ biên Chương trình hoạt động trải nghiệm nhấn mạnh, hoạt động trải nghiệm trong chương trình phổ thông mới không phải là một môn học mà là hoạt động giáo dục được thực hiện bắt buộc từ lớp 1 đến lớp 12. Bà cũng chính là người có nhiều bài viết và là chủ biên nhiều đầu sách liên quan đến nội dung hoạt động trải nghiệm. Chương trình Hoạt động trải nghiệm mang tính mở và Bộ GD-ĐT sẽ chỉ quản lý về mục tiêu, còn chọn bộ tài liệu nào thì do nhà trường quyết định. Điều này là một thuận lợi, song cũng chính là khó khăn cho giáo viên trực tiếp đứng lớp. Bên cạnh đó, các tài liệu hướng dẫn tổ chức hoạt động trải nghiệm cụ thể cho giáo viên chủ nhiệm chưa có nhiều, đặc biệt là các tài liệu liên quan đến đối tượng học sinh lớp 10. Chúng tôi đã căn cứ trên Chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo, kết hợp các tài liệu tham khảo để thiết kế và tổ chức một số hoạt động trải nghiệm phù hợp với đối tượng học sinh và thực tiễn công tác chủ nhiệm của mình. 1.2.2. Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh Bắt đầu vào ngành, trở thành giáo viên vào năm 2004, cho đến nay chúng tôi đã có 19 năm trong nghề. Trong đó có 16 năm làm công tác chủ nhiệm, đã và đang chủ nhiệm 08 khóa học sinh. Với tâm huyết và năng lực nghề nghiệp kết hợp kinh nghiệm được đúc rút qua nhiều năm, chúng tôi luôn trăn trở để tìm ra những cách thức nhằm nâng cao công tác chủ nhiệm. Đứng về phía tư cách là giáo viên chủ nhiệm, chúng tôi nhận thấy vẫn còn tồn tại một số hạn chế sau đây trong công tác tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh: - Giáo viên chủ nhiệm còn phụ thuộc vào các nội dung hoạt động đã có sẵn, chưa đầu tư thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp phù hợp với đặc điểm học sinh và tình hình của mỗi lớp. - Việc phối hợp với các lực lượng trong và ngoài nhà trường như giáo viên bộ môn, cán bộ Đoàn, Ban giám hiệu nhà trường, phụ huynh học sinh đã tiến hành tích cực và chặt chẽ, nhưng việc liên kết với các tổ chức chính quyền địa phương, các tổ chức, cá nhân và đoàn thể xã hội chưa được chú trọng. - Việc thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm tập trung vào các hoạt động xã hội, hoạt động phục vụ cộng đồng và hoạt động hướng nghiệp chưa được 5
quan tâm đúng mức, tầm quan trọng chưa được nhấn mạnh. - Các nội dung của hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp khá đa dạng nhưng để phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh thì còn cần rất nhiều công sức đầu tư, nghiên cứu để thiết kế và tổ chức cũng như đúc rút kinh nghiệm của nhiều năm. Trong đó việc giúp học sinh biết đánh giá và tự đánh giá năng lực, sở trường của mình cũng như biết tự ý thức rèn luyện phẩm chất và năng lực để thích ứng với cuộc sống tương lai đang là thử thách của nhà trường, trong đó có người giáo viên chủ nhiệm. 1.2.3. Thực trạng tham gia các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp của học sinh Trong nhiều năm liền, từ năm 2015, tại trường THPT Hà Huy Tập, chúng tôi được phân công chủ nhiệm lớp D3. Đó là lớp D3K40 (Khóa 2015 – 2018); lớp D3K43 (Khóa 2018 – 2021); lớp D3K46 (Khóa 2021 – 2024). Đây là những lớp định hướng khối D, có nhiều thuận lợi song cũng gặp không ít khó khăn trong công tác chủ nhiệm. Đa số học sinh là nữ, chăm ngoan, có ý thức trong rèn luyện, có sở thích và năng khiếu văn nghệ hay hoạt động bề nổi. Tuy nhiên chất lượng đầu vào không cao, năng lực chung cũng như năng lực đặc thù của các em không thật sự nổi bật. Bên cạnh đó, tập thể nữ rất khó duy trì khối đoàn kết và giữ vững phong trào. Hạn chế lớn nhất và rõ rệt nhất là học sinh chưa tích cực, thiếu chủ động trong việc tổ chức và tham gia các hoạt động. Do đó thành tích lớp vẫn chưa xứng với công sức và kì vọng của giáo viên chủ nhiệm. 1.2.3.1. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong học sinh Chúng tôi đã tiến hành đánh giá nhận thức của học sinh tại các lớp mình chủ nhiệm về tầm quan trọng của các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp và nhận được kết quả tích cực như sau: Câu hỏi khảo sát: Em nhận thức như thế nào về tầm quan trọng của các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong trường học? Kết quả khảo sát: (tổng 95 HS được khảo sát, bao gồm 50HS lớp D3K43 và 45 học sinh D3K46) Rất quan trọng Tương đối quan trọng Không quan trọng Số lượng 78 HS 17 HS 0 HS Tỷ lệ % 82,1 % 17,9 % 0% Số liệu khảo sát cho thấy học sinh có nhận thức tốt về tầm quan trọng của các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong chương trình giáo dục. Các em đã hiểu được rằng, ngày nay việc tới trường không phải chỉ để biết được những gì, mà quan trọng là làm được những gì. Các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp 6
đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực cho bản thân các em. 1.2.3.2. Thực trạng ý thức tham gia các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong học sinh Để đánh giá ý thức tham gia các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp của học sinh, chúng tôi cũng tiến hành khảo sát tại các lớp mình chủ nhiệm và nhận được kết quả như sau: Câu hỏi khảo sát: Em có thích tham gia các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp được tổ chức ở trường không? Kết quả khảo sát: (tổng 95 HS được khảo sát, bao gồm 50HS lớp D3K43 và 45 học sinh D3K46) Rất thích tham Tương đối thích tham Không thích tham gia gia gia Số 63 HS 25 HS 7 HS lượng Tỷ lệ % 66,3 % 26,3 % 7,4 % Thông qua các khảo sát trên, chúng tôi thấy hầu hết học sinh có nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong giáo dục, rèn luyện, song song với các hoạt động trải nghiệm của các môn học. Tuy nhiên, cũng qua khảo sát chúng tôi nhận thấy các em mới chỉ dừng lại ở sở thích chứ chưa hình thành ý thức. Ý thức tham gia các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở các em chưa đồng đều, một số em chưa tích cực. Sơ bộ chúng tôi đánh giá có một số nguyên nhân dẫn đến sự thiếu nhiệt tình tham gia của các em là: - Nguyên nhân chủ quan thuộc về sở thích, năng lực, độ tự tin, mạnh dạn,... ở học sinh. - Nguyên nhân khách quan chiếm tỉ lệ lớn hơn chính là: các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp chưa thật sự phong phú và phù hợp với đặc điểm tâm lí lứa tuổi; chưa đủ hấp dẫn, kích thích năng lực và khơi nguồn sáng tạo, đam mê của các em. 2. Thiết kế và tổ chức một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh lớp 10 theo hướng phát triển năng lực 2.1. Yêu cầu cần đạt 2.1.1. Yêu cầu cần đạt về phẩm chất Các thiết kế hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong đề tài hướng đến các yêu cầu cần đạt về phẩm chất với học sinh như sau: - Nhận diện được giá trị của bản thân và những người xung quanh; quan 7
tâm chăm sóc sức khỏe thể chất và tinh thần cho bản thân và cộng đồng; có hành vi văn hóa trong ứng xử với bản thân và mọi người. - Thể hiện trách nhiệm trong học tập, rèn luyện của bản thân, bạn bè và công việc chung; trách nhiệm với gia đình, trách nhiệm với cộng đồng và môi trường. - Trung thực với bản thân, người khác và trong công việc. - Chăm chỉ, tự giác trong học tập, lao động và rèn luyện. 2.1.2. Yêu cầu cần đạt về năng lực Các thiết kế hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong đề tài hướng đến các yêu cầu cần đạt về phẩm chất với học sinh như sau: 2.1.2.1. Năng lực thích ứng với cuộc sống – Tự quyết định được một số vấn đề có liên quan đến bản thân. – Điều chỉnh được cảm xúc, hành vi của bản thân để thích ứng với cuộc sống; giao tiếp hiệu quả trong những tình huống giao tiếp đa dạng. – Chủ động và tự tin thiết lập các mối quan hệ xã hội, biết làm chủ các mối quan hệ trong cuộc sống thực cũng như trong môi trường giao tiếp ảo. – Tìm được động lực cho bản thân trong hoạt động và biết lôi cuốn mọi người cùng tham gia hoạt động hướng tới mục tiêu chung. – Chủ động chuẩn bị bước vào môi trường học tập nghề nghiệp hoặc tham gia cuộc sống lao động với những yêu cầu cao hơn, đa dạng hơn. 2.1.2.2. Năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động – Đề xuất được các mục tiêu hoạt động đáp ứng nhu cầu của cá nhân và tập thể và chủ động xây dựng kế hoạch để thực hiện các mục tiêu đặt ra. – Tuân thủ quy định, kỷ luật của nhóm, tập thể, cộng đồng khi tham gia hoạt động, làm tròn trách nhiệm được giao và hỗ trợ, giúp đỡ những người cùng tham gia hoạt động. – Đánh giá được hiệu quả, giá trị của hoạt động; tự đánh giá kết quả rèn luyện và sự trưởng thành của bản thân và bạn bè. – Giải quyết hợp lí những vấn đề nảy sinh, quản lí được các yếu tố bất thường trong hoạt động và trong các mối quan hệ. – Tổ chức, điều hành hoạt động nhóm hiệu quả và tạo được động lực cho mọi người. – Đề xuất được các giải pháp khác nhau cho những vấn đề đặt ra, suy ngẫm về cách thức và tiến trình giải quyết vấn đề để điều chỉnh và vận dụng. 2.1.2.3. Năng lực định hướng nghề nghiệp 8
– Giới thiệu được một số công việc/nghề truyền thống ở địa phương và/hoặc một số nghề phổ biến ở Việt Nam; – Có kiến thức về một số nghề/nhóm nghề. – Bước đầu có ý thức rèn luyện một số năng lực và phẩm chất cần có của người lao động. – Lựa chọn được hướng đi phù hợp cho bản thân khi kết thúc giáo dục phổ thông và lập được kế hoạch học tập và rèn luyện phù hợp với hướng đi đã chọn. – Xác định được con đường phát triển nghề nghiệp của bản thân. 2.2. Thiết kế và tổ chức một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh lớp 10 2.2.1. Một số hoạt động trải nghiệm cho học sinh lớp 10 giai đoạn đầu năm học Trải qua một năm học lớp 9 với kì thi chuyển cấp đầy áp lực căng thẳng, các em học sinh bước vào ngôi trường cấp 3 với nhiều cảm xúc đan xen lẫn lộn. Đây là bước ngoặt mới mẻ và quan trọng trong cuộc đời học sinh của các em. Các em vui sướng và tự hào với thành quả mình đạt được, nhưng trong số đó không phải không có những em cảm thấy thất vọng. Các em lạc quan và tràn đầy ý chí phấn đấu, nhưng trong số đó không ít các em mang tư tưởng xả hơi. Các em từ nhiều phường xã hội tụ về một trường cấp 3, nhiều em chưa từng biết nhau trước đó, nay bắt đầu làm quen để gắn kết lại thành một tập thể. Lúc này, vai trò của giáo viên chủ nhiệm chính là người gắn kết và khơi nguồn cảm hứng. Một năm học có thể chia thành các giai đoạn. Việc phân chia giai đoạn này căn cứ vào đặc thù đối tượng, nhiệm vụ năm học cũng như tiến trình công tác thực hiện nhiệm vụ. Giai đoạn đầu mỗi năm học bao giờ cũng là giai đoạn có nhiều khó khăn trong công tác tổ chức lớp, đặc biệt là những lớp đầu cấp. Mỗi khi xong một chuyến đò chở các em học sinh lớp 12 cập bến phổ thông, chúng tôi lại hồi hộp đón chờ một lứa học trò mới vào lớp 10. Chủ nhiệm lớp 10 ngoài các công tác chuẩn bị đầu năm như bao giáo viên chủ nhiệm khác, thì việc đáng lưu ý nhất chính là tìm hiểu học sinh, xây dựng mối liên hệ với phụ huynh, thành lập bộ máy hoạt động của lớp, đưa tập thể lớp vào quỹ đạo nền nếp chung của toàn trường. Hoạt động trải nghiệm có 04 nhóm nội dung, 03 mục tiêu năng lực, 04 loại hình và 04 hình thức tổ chức. Giáo viên chủ nhiệm có nhiệm vụ tổ chức đầy đủ các nội dung và hình thức trong suốt quá trình giáo dục, song có thể lựa chọn những nội dung, hình thức phù hợp với từng giai đoạn của năm học, phù hợp với đặc điểm tâm lí và năng lực của các em, tạo thành những điểm nhấn trong quá trình tổ chức hoạt động. Điều này không tạo ra sự nhàm chán, phát huy được năng lực học sinh và phù hợp với từng giai đoạn trong năm học. Hiểu được điều này, chúng tôi đã thiết kế và tiến hành tổ chức một số hoạt động trải nghiệm phù hợp với học sinh lớp 10 giai đoạn đầu năm học. 9
2.2.1.1. Hoạt động khám phá và thể hiện năng lực bản thân Mỗi người học là một cá thể cần được khám phá và tôn trọng giữa tập thể. Trong hoàn cảnh đầu năm học cấp 3, hầu hết các em còn lạ lẫm với xung quanh, với mọi người. Giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn, bạn bè trong và ngoài lớp,… có nhu cầu tìm hiểu cá nhân các em, cũng như bản thân các em có nhu cầu được bộc lộ, thể hiện mình. Đó là nguyên nhân chúng tôi lựa chọn thiết kế và tổ chức hoạt động khám phá và thể hiện năng lực bản thân cho học sinh lớp mình chủ nhiệm làm một trong những hoạt động đầu tiên sau khi nhận lớp. Hoạt động này tập trung phát triển năng lực thích ứng với cuộc sống cho học sinh. Thiết kế hoạt động: CHỦ ĐỀ: KHÁM PHÁ VÀ THỂ HIỆN NĂNG LỰC BẢN THÂN I. Mục tiêu - Học sinh thể hiện sự tự tin, biết làm chủ cảm xúc, thái độ và hành vi. - Học sinh thể hiện được năng lực của bản thân, biết tham gia đóng góp vai trò của bản thân vào tập thể. - Học sinh biết thể hiện sự quan tâm đến bạn bè, tăng sự gắn kết tập thể. II. Phương pháp - Loại hình hoạt động: Sinh hoạt lớp - Hình thức tổ chức: Hình thức nhóm mang tính khám phá kết hợp thể nghiệm, tương tác. - Thời lượng hoạt động: buổi sinh hoạt lớp gặp mặt đầu năm và một vài tiết sinh hoạt lớp những tuần đầu của năm học III. Chuẩn bị Phiếu tìm hiểu, Giáo án Powpoint, Phần thưởng trò chơi. IV. Tiến trình hoạt động Bước 1. Làm quen - GVCN giới thiệu bản thân với học sinh dưới hình thức 01 video ngắn, tạo không khí vui vẻ và gần gũi. - Tổ chức cho học sinh tự giới thiệu bản thân, khuyến khích những hình thức độc đáo như chào hỏi bằng tiếng Anh, bằng bài hát,… Bước 2. Tìm hiểu và gắn kết các thành viên mới - Tổ chức trò chơi để các em biết tên, nhớ mặt nhau Trò chơi tham khảo: 10
Trò chơi Giới thiệu tên, Nhớ tên Cách chơi: Người chơi xếp thành vòng tròn. Người thứ nhất giới thiệu tên mình, người kế bên sẽ lặp lại tên người thứ nhất và giới thiệu tên mình. Người thứ ba nhắc lại tên 02 người kế trước rồi đến tên mình. Trò chơi tiếp tục và ai quên hoặc lộn tên thì đứng lên ngồi xuống 03 lần và chơi tiếp. Khi cả lớp đã biết tên nhau thì chuyển sang gọi tên. Giáo viên gọi tên một bạn nào đó thì lập tức hai bạn ngồi hai bên bạn được gọi tên sẽ hô to “Có”. Và bạn được gọi tên sẽ tiếp tục gọi tên một bạn khác. Trò chơi cứ tiếp tục như thế. Nếu bạn được gọi trúng tên mà hô “Có” thì sẽ bị phạt. Cả hai bạn ở hai bên nếu chậm trễ hoặc làm sai cũng sẽ bị phạt. - Phát phiếu tìm hiểu học sinh (Phụ lục). Bước 3. Thể hiện bản thân GV quan sát HS chơi trò chơi, điền phiếu và các hoạt động tự nhiên trong lớp, từ đó phân tích và kết luận. Bước 4. Xây dựng bộ máy cán sự lớp - GVCN căn cứ vào phiếu tìm hiểu chung và việc quan sát trên thực tế để hình thành bộ máy cán sự cho lớp. - GVCN trình chiếu lên màn hình dự kiến phân công nhiệm vụ cán bộ lớp để học sinh hình dung các vị trí công việc. - Tổ chức cho học sinh xung phong vào các vị trí: Xếp xe, Xếp ghế, Cơ sở vật chất, Thư kí. GVCN lấy tinh thần xung phong đối với các vị trí này giúp khơi dậy sự tự tin, tự đánh giá năng lực của bản thân ở các em. - Tổ chức cho học sinh ứng cử, đề cử vào các vị trí: Lớp trưởng, Lớp phó học tập, Lớp phó văn nghệ, Lớp phó lao động, Bí thư Chi đoàn, Tổ trưởng. Bước 5. Hoàn thiện bộ máy cán sự lớp - Tổ chức trò chơi để phát hiện những học sinh có tố chất lãnh đạo, biết phân công nhiệm vụ hợp lí và hết mình vì tập thể. Trò chơi tham khảo: Trò chơi Đi tìm lãnh đạo: GVCN chỉ định ngầm một trong số những học sinh đã ứng cử hoặc được đề cử vào các vị trí từ 01 đến 06. Lãnh đạo sẽ làm bất cứ động tác gì và tất cả phải làm giống hệt. Một người sẽ tìm xem ai là lãnh đạo và được phép đoán 03 lần, lần thứ ba vẫn chưa đúng thì sẽ bị phạt. Nếu tìm được thì lãnh đạo đó phải lên thay vị trí tìm kiếm và trò chơi tiếp tục. 11
- GVCN thử thách các ứng viên để tìm ra những người lãnh đạo hoàn hảo bằng cách giao một số nhiệm vụ để thực hiện trong những ngày đầu nhận lớp, ví dụ: + Lập nhóm Zalo kết nối học sinh, kết nối phụ huynh. + Xây dựng Fanpage của lớp phục vụ công tác truyền thông. + Lập kế hoạch hoạt động cho lớp những tuần đầu. + Thống kê Sơ yếu lí lịch và lập danh sách lớp… - GVCN kiểm tra tiến độ và hiệu quả thực hiện nhiệm vụ của các ứng viên. Đối với những vị trí cán sự quan trọng như Lớp trưởng, Bí thư, GVCN sẽ chọn nhiều hơn một ứng viên và cho các em lần lượt tập dượt vị trí đó để giáo viên và cả lớp quan sát, đánh giá. - Ra mắt Ban cán sự lớp V. Hướng dẫn tổ chức đánh giá hoạt động 1. Tổ chức học sinh tự đánh giá - Giáo viên chủ nhiệm yêu cầu học sinh cả lớp chiêm nghiệm lại quá trình hoạt động khám phá và thể hiện năng lực của bản thân. Hướng dẫn các em tự trả lời các câu hỏi: + Em đã làm quen và nhớ hết tất cả các bạn trong lớp chưa? + Em ấn tượng với những bạn nào nhất? Vì sao? + Em đã thể hiện hết năng lực của mình trong hoạt động chưa? + Em có hài lòng với kết quả hoạt động của bản thân và của lớp không? - Giáo viên mời một số học sinh phát biểu về những điều thu nhận được từ các buổi sinh hoạt lớp đầu năm. 2. Giáo viên đánh giá, tổng kết. Tổ chức hoạt động: Sau khi tổ chức hoạt động này tại lớp mình chủ nhiệm, chúng tôi thu được nhiều kết quả khả quan. Về phía học sinh, các em tự tin, vui vẻ, hào hứng nhập cuộc, thể hiện mình và hăng hái xây dựng tập thể. Về phía giáo viên chủ nhiệm, chúng tôi rất nhanh nắm bắt được tình hình chung và cá nhân học trò, sớm hình thành bộ máy lớp mà ít khi nhầm lẫn. Trong quá trình triển khai đề tài tại các lớp 10 trong hai khóa chủ nhiệm 2018-2021 và 2021-2022, thành công thấy rõ là chúng tôi đã lựa chọn được Ban cán sự lớp có chất lượng. Ban cán sự này được duy trì trong năm học và cả khóa học mà hầu như không phải thay đổi nhiều. Các em đã trở thành cánh tay phải đắc 12
lực hỗ trợ chúng tôi rất nhiều trong công tác chủ nhiệm, đưa tập thể lớp đi vào nề nếp và tham gia hoạt động chung rất sôi nổi. Một số sản phẩm các em tạo ra sau hoạt động này là: Xây dựng Fanpage, lập nhóm Zalo của lớp phục vụ công tác truyền thông, liên lạc. Fanpage của D3K46- THPT Hà Huy Tập với tên gọi Anti những con người tấu hề D3 là nơi để các em thể hiện bản lĩnh và sự hài hước của mình trên không gian mạng. Nhóm Zalo D3K43 hay D3K46 là những ngôi nhà yêu thương, nơi cô, trò và phụ huynh thật sự xem nhau như những người thân yêu để đồng hành và chia sẻ. Hình 1. Ra mắt ban cán sự và ban chấp hành Chi đoàn – Thành công của việc lựa chọn từ đầu năm học 2.2.1.2. Hoạt động khám phá và thích ứng với môi trường mới Denis Diderot (1713 – 1784), nhà văn, nhà phê bình nghệ thuật, nhà triết học người Pháp có câu: Có những điều tôi không thể ép buộc. Tôi phải thích ứng. Có những lúc mà sự thay đổi lớn nhất cần đến là sự thay đổi góc nhìn. George Bernard Shaw (1856 – 1950), nhà văn nổi tiếng người Ai-len cũng nói: Người biết lí lẽ khiến bản thân mình thích nghi với thế giới, người không biết lí lẽ khăng khăng muốn khiến thế giới thích nghi với mình. Việc thích nghi với cuộc sống có một tầm quan trọng vô cùng lớn đối với con người, và nó trở thành một trong những yêu cầu cần đạt về năng lực của học sinh trong quá trình học tập và rèn luyện. Chính bởi điều đó, chúng tôi nhấn mạnh việc hình thành và phát triển năng lực thích ứng với cuộc sống cho học sinh khi thiết kế và tổ chức hoạt động này. Thiết kế hoạt động : CHỦ ĐỀ: KHÁM PHÁ VÀ THÍCH ỨNG VỚI MÔI TRƯỜNG 13
MỚI I. Mục tiêu - Học sinh thể hiện hiểu biết, sự quan tâm với môi trường học tập và sinh hoạt mới, chủ động, tích cực tham gia các hoạt động. - Học sinh biết vận dụng những hiểu biết của mình để thiết lập mối quan hệ với thầy cô, bạn bè và những người xung quanh. - Học sinh được bồi dưỡng tình cảm gắn bó với ngôi trường và có ý thức xây dựng môi trường tập thể. II. Phương pháp - Loại hình hoạt động: Sinh hoạt lớp; Giáo dục theo chủ đề. - Hình thức tổ chức: Hình thức nhóm mang tính khám phá kết hợp thể nghiệm, tương tác. - Thời lượng hoạt động: Một số tiết sinh hoạt tại lớp III. Chuẩn bị Giáo án Powpoint, Phần thưởng trò chơi. IV. Tiến trình hoạt động Bước 1. Tìm hiểu về ngôi nhà mới - GVCN hướng dẫn học sinh tham gia các buổi học tìm hiểu về lịch sử nhà trường do Ban truyền thống tổ chức. - GVCN hướng dẫn học sinh tìm hiểu thông tin về trường trên Website, Fanpage chính của nhà trường. - GVCN yêu cầu học sinh ghi chép, nắm rõ các thông tin sau: Lịch sử nhà trường; Sơ đồ tổ chức bộ máy nhà trường; Thành tích nổi bật nhà trường đã đạt được; Cấu trúc cơ sở vật chất nhà trường,… - GVCN khuyến khích học sinh tự tìm hiểu, thu thập thêm các thông tin khác về hoạt động Đoàn, các câu lạc bộ, các diễn đàn chính thống của học sinh trong trường,… Bước 2. Thể hiện năng lực khám phá và thích ứng - Để giúp học sinh thể hiện được năng lực khám phá, GVCN tổ chức các hoạt động sau: + Tổ chức hoạt động nhóm: Làm Powpoint thuyết trình về ngôi trường cấp 3 mà em đang theo học; Làm video giới thiệu về trường; Làm phóng sự phỏng vấn các bạn học sinh lớp 10,… + Tổ chức các trò chơi tìm hiểu về nhà trường, về môi trường học tập và sinh hoạt mới của các em. 14