Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Ứng dụng công nghệ thông tin đổi mới hoạt động khởi động trong dạy học Toán 10, chương trình GDPT 2018, nhằm tạo hứng thú và phát triển phẩm chất năng lực học sinh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:87

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến "Ứng dụng công nghệ thông tin đổi mới hoạt động khởi động trong dạy học Toán 10, chương trình GDPT 2018, nhằm tạo hứng thú và phát triển phẩm chất năng lực học sinh" được hoàn thành với mục tiêu nhằm xây dựng được biện pháp giúp GV vận dụng CNTT vào đổi mới hoạt động khởi động có hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy và học; Khi vận dụng biện pháp vào dạy học, có thể từ việc đổi mới hoạt động khởi động giúp khơi gợi sự hứng thú, yêu thích học Toán, phát triển phẩm chấtnăng lực học sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Ứng dụng công nghệ thông tin đổi mới hoạt động khởi động trong dạy học Toán 10, chương trình GDPT 2018, nhằm tạo hứng thú và phát triển phẩm chất năng lực học sinh

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN SÁNG KIẾN ỨNG DỤNG CNTT ĐỔI MỚI HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG TRONG DẠY HỌC TOÁN 10, CHƯƠNG TRÌNH GDPT 2018, NHẰM TẠO HỨNG THÚ VÀ PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT NĂNG LỰC HỌC SINH LĨNH VỰC: TOÁN HỌC Năm thực hiện: 2023 - 2024
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HOÀNG MAI SÁNG KIẾN ỨNG DỤNG CNTT ĐỔI MỚI HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG TRONG DẠY HỌC TOÁN 10, CHƯƠNG TRÌNH GDPT 2018, NHẰM TẠO HỨNG THÚ VÀ PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT NĂNG LỰC HỌC SINH LĨNH VỰC: TOÁN HỌC Người thực hiện 1. Nguyễn Thị Huệ Chức vụ: Giáo viên SĐT: 0978443217 Đơn vị: THPT Hoàng Mai – TX Hoàng Mai- Nghệ An 2. Trần Xuân Hà Chức vụ: Giáo viên SĐT: 0976079565 Đơn vị: THPT Hoàng Mai – TX Hoàng Mai- Nghệ An Năm thực hiện: 2023- 2024
CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG ĐỀ TÀI Ký hiệu Viết đầy đủ THPT Trung học phổ thông HS Học sinh GV Giáo viên SGK Sách giáo khoa ĐTB Điểm trung bình CNTT Công nghệ thông tin KNTT&CS Kết nối tri thức với cuộc sống ĐC Đối chứng TN Thực nghiệm GP Giải pháp
MỤC LỤC Trang PHẦN 1. ĐẶT VẤN ĐỀ 1 1. Lý do chọn đề tài 1 2. Mục đích, phạm vi nghiên cứu 3 3. Tính mới của đề tài 3 4. Đối tượng, phương pháp nghiên cứu 4 5. Các bước tiến hành nghiên cứu thực hiện đề tài 4 6. Những luận điểm cần bảo vệ của sáng kiến 4 PHẦN 2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 6 1. Cơ sở lý luận 6 1.1. Một số vấn đề về ứng dụng CNTT vào dạy học 6 1.2. Một số vấn đề về khởi động 7 1.3. Hứng thú và vai trò của hứng thú trong học tập môn Toán 9 1.4. Đặc điểm lứa tuổi THPT với sự tiếp thu và hứng thú môn Toán 11 1.5. Dạy học phát triển phẩm chất, năng lực 11 1.6. Một số phần mềm ứng dụng CNTT sử dụng trong đề tài 12 2. Cơ sở thực tiễn 12 2.1. Khả năng áp dụng đề tài 12 2.2. Thực trạng sử dụng CNTT khởi động giờ học môn Toán lớp 10 12 ở trường THPT Hoàng Mai 3. Giải pháp triển khai nội dung đề tài 21 3.1. Giải pháp 1: Khởi động bằng trò chơi 21 3.1.1. Trò chơi 1: Trò chơi “nhanh tay, nhanh mắt” 22 3.1.2. Trò chơi 2: Trò chơi trực tuyến 25 3.1.2.1. Trò chơi trực tuyến trên nền tảng wordwall 25 3.1.2.2. Trò chơi trực tuyến trên nền tảng quizizz kết hợp plicker 26 3.1.3. Trò chơi 3: “đuổi hình bắt chữ” 28
3.2. Giải pháp 2: Khởi động bằng phim hoạt hình, truyện tranh 29 3.3. Giải pháp 3: Khởi động bằng hoạt động HS có sử dụng một số 34 phần mềm: Padlet, geogebra 3.3.1. Sử dụng phần mềm padet đăng tải các sản phẩm, HS thuyết 34 trình sản phẩm 3.3.2. Sử dụng phần mềm geogebra trong khởi động 37 3.4. Giải pháp 4: Khởi động bằng video câu hỏi tình huống 38 3.5. Giải pháp 5: Khởi động bằng video trải nghiệm của HS 40 3.5.1. Trải nghiệm sử dụng hàm nội suy polynomial trong 41 geogebra 3.5.2. Trải nghiệm dạy học theo định hướng STEM 42 3.6. Giải pháp 6: Sử dụng kĩ thuật dạy học kết hợp ứng dụng 42 CNTT trong phần khởi động 3.6.1. Sử dụng kĩ thuật sơ đồ tư duy trong khởi động 42 3.6.2. Sử dụng kĩ thuật K.W.L 44 3.6.3. Kĩ thuật trạm 46 4. Thực nghiệm 49 5. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất 53 PHẦN 3. KẾT LUẬN 58 TÀI LIỆU THAM KHẢO 60 PHỤ LỤC
PHẦN 1. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Những năm gần đây, ngành giáo dục rất quan tâm đến việc ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động giảng dạy. Việc ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động dạy học đã dần thay đổi phương pháp giảng dạy học tập từ truyền thống sang phương pháp giảng dạy tích cực, giúp người dạy và người học phát huy được khả năng tư duy, sáng tạo, sự chủ động và đạt hiệu quả. Từ mô hình lớp học tập trung đã dần kết hợp các mô hình dạy học trực tuyến, sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông đễ hỗ trợ các hoạt động giảng dạy, học tập. Qua đó, người học có thể tiếp cận tri thức mọi nơi, mọi lúc, có thể chủ động trong việc học tập và ứng dụng kiến thức vào thực tiễn. Sự bùng nổ về công nghệ giáo dục đã, đang và sẽ tạo ra những phương thức giáo dục phi truyền thống, thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển của nền giáo dục mang tính chuyển đổi sâu sắc vì con người. Ngày 03/6/2020, Thủ tướng Chính phủ ký quyết định số 749/QĐ-TTg về việc phê duyệt “Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”. Theo đó, Giáo dục là lĩnh vực được ưu tiên chuyển đổi số thứ 2 sau lĩnh vực Y tế. Điều đó cho thấy tầm quan trọng của giáo dục và chuyển đổi số trong lĩnh vực giáo dục đóng vai trò hết sức quan trọng, không chỉ đối với ngành mà còn tác động rất lớn đối với đất nước. Trong thời đại công nghệ 4.0 ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong quá trình dạy học là vô cùng cần thiết, đặc biệt trong dạy học định hướng phát triển năng lực thì chuyển đổi số lại vô cùng quan trọng để mang lại hiệu quả cao trong học tập. Lý thuyết về chuyển đổi số hiện tại là rất mới lạ đối với giáo viên, tuy nhiên trong thực tế chuyển đổi số đã được nhiều giáo viên sử dụng ít nhiều trong dạy học. Trong dạy học chuyển đổi số không phải chỉ giáo viên sử dụng mà quan trọng hơn là học sinh: Học sinh là chủ thể thao tác, thực hiện trực tiếp các thiết bị số, sử dụng các phần mềm để hỗ trợ, thực hiện, tạo ra những sản phẩm số để thực hiện nhiệm vụ học tập; giáo viên là người định hướng, tổ chức cho học sinh thực hiện nhiệm vụ học tập. Từ năm học 2022-2023 bậc THPT áp dụng chương trình sách giáo khoa mới đối với lớp 10, từ năm học 2023- 2024 áp dụng với lớp 11, để thực hiện thành công mục tiêu của chương trình mới đòi hỏi giáo viên phải thực sự đổi mới phương pháp dạy và học . Đổi mới phương pháp dạy học trong đổi mới giáo dục phổ thông theo hướng hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Chương trình GDPT 2018 được triển khai từ năm 2022-2023 đối với khối lớp 10 ở tất cả các môn học, trong đó có bộ môn Toán học. Thay đổi lớn nhất của chương trình là thực hiện mục tiêu lấy HS làm trung tâm, dạy học theo hướng hình thành và phát triển năng lực và phẩm chất người học. Muốn hiện thực hóa yêu cầu trên, đòi hỏi GV cần tìm tòi, khám phá và sử dụng sáng tạo những phương pháp dạy học mới, phù hợp để tạo hứng thú trong giờ học mang đến một tiết học hiệu quả cao, đáp ứng với mục đích, yêu cầu giáo dục hiện nay. GV cần có đổi mới ngay từ những khâu nhỏ nhất trong hoạt động dạy học, mà trước hết là hoạt 1
động khởi động. Đây là hoạt động mở đầu trong quy trình dạy học mới theo 4 bước: Khởi động, Hình thành kiến thức, Luyện tập, Vận dụng. Đó là lí do vì sao nhà giáo dục vĩ đại người CH Séc- Cômenxki lại khẳng định rằng: “Nếu bạn đánh mất học sinh trong 2 phút đầu tiên, 58 phút còn lại bạn chỉ làm một việc là kéo chúng lại”. Khởi động là khâu đóng vai trò quan trọng trong giờ học. Nó là hoạt động khởi đầu nên có tác động đến cảm xúc, trí tuệ của người học trong toàn tiết học. Nếu tổ chức tốt hoạt động này sẽ tạo ra một tâm lý hưng phấn, tự nhiên cho HS bước vào giờ học. Hơn nữa, nếu càng đa dạng thì sẽ luôn tạo nên những bất ngờ thú vị cho học sinh. Vì thế người học sẽ không còn cảm giác mệt mỏi, nhàm chán, nặng nề, lo lắng như khi giáo viên kiểm tra bài cũ. Qua hoạt động khởi động, GV bước đầu có sự đánh giá về sự chuẩn bị bài, tâm thế nhập cuộc của HS và linh hoạt điều tiết kế hoạch đã xây dựng cho giờ học khi cần thiết, để giữ “ngọn lửa” hứng thú cháy đến phút cuối cùng của bài học, làm cho giờ học cũng bớt sự căng thẳng, khô khan, góp phần tích cực vào việc hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh. Đặc biệt, nó có hiệu quả không nhỏ đối với những bộ môn như Toán học, bởi với đặc thù là môn khoa học nghiên cứu về các số, cấu trúc, không gian và các phép biến đổi nên Toán học luôn “bị xem” là môn học khô khan với một bộ phận không nhỏ các em HS. Vì vậy, yêu cầu đổi mới hoạt động khởi động càng trở nên cấp thiết với bộ môn này. Nhận thức được tầm quan trọng đó, GV đã có nhiều cố gắng trong việc đổi mới hình thức tổ chức hoạt động khởi động, trong đó không thể không kể đến việc ứng dụng CNTT. Riêng với bộ môn Toán ở trưởng THPT, dù đa số các thầy cô đều nhận thức được tầm quan trọng của hoạt động khởi động với quá trình dạy học.Thế nhưng, qua thực tiễn giảng dạy môn Toán ở trường THPT Hoàng Mai, qua khảo sát thực tiễn việc tổ chức hoạt động khởi động có ứng dụng CNTT ở cả GV và HS (bảng khảo sát phụ lục 1), chúng tôi nhận thấy, dù đa số các thầy cô đều nhận thức được tầm quan trọng của hoạt động khởi động với quá trình dạy học, từ đó nỗ lực đổi mới hoạt động này bằng nhiều cách trong đó có ứng dụng CNTT. Tuy nhiên, việc vận dụng này chưa thực sự triệt để đến từng đơn vị bài học hoặc có sử dụng nhưng chưa hiệu quả do hình thức tổ chức nhàm chán, rời rạc, nặng về kiến thức. Để góp phần giải quyết tình trạng trên, trong quá trình giảng dạy, nghiên cứu, tìm tòi, chúng tôi đã xây dựng và thực hiện thành công đề tài “Ứng dụng CNTT đổi mới hoạt động khởi động trong dạy học Toán 10, chương trình gdpt 2018, nhằm tạo hứng thú và phát triển phẩm chất năng lực học sinh”. Chúng tôi đã áp dụng có hiệu quả tại trường THPT Hoàng Mai và bước đầu có những kết quả khả quan trong năm học 2022-2023,2023-2024. Vì vậy,chúng tôi mạnh dạn đem những phương pháp tốt, cách làm hay trình bày lại với mong muốn góp thêm tiếng nói hiệu quả trong việc tổ chức sinh động, đa dạng, hấp dẫn hoạt động khởi động trong dạy học môn Toán, góp phần đổi mới phương pháp dạy học, bắt nhịp với 2
guồng quay mạnh mẽ của chuyển đổi số, đáp ứng yêu cầu của chương trình GDPT 2018. 2. Mục đích và phạm vi nghiên cứu - Mục tiêu đề tài: + Xây dựng được biện pháp giúp GV vận dụng CNTT vào đổi mới hoạt động khởi động có hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy và học. + Khi vận dụng biện pháp vào dạy học, có thể từ việc đổi mới hoạt động khởi động giúp khơi gợi sự hứng thú, yêu thích học Toán, phát triển phẩm chất- năng lực học sinh. + Nâng cao chất lượng dạy- học - thi của HS theo hình thức kiểm tra đánh giá theo thông tư 22. + Đề tài thể hiện rõ một số hình thức tổ chức hoạt độngứng dụng CNTT khởi động trong giờ dạy Toán học có hiệu quả, tạo điều kiện thuận lợi cho việc giảng dạy bộ môn Toán trong nhà trường THPT. Cũng qua đề tài này, chúng tôi muốn cụ thể hoá một số hình thức tổ chức khởi động cho từng bài học cụ thể. - Phạm vi nghiên cứu: Trong thời gian hạn hẹp và phạm vi của sáng kiến này, đề tài chỉ giới hạn ở cách thức tổ chức hoạt động khởi động ứng dụng CNTT trong giờ học Toán 10. 3. Tính mới của đề tài Đề tài được áp dụng trong suốt năm học 2022 – 2023, 2023-2024 tại lớp 10 trường THPT Hoàng Mai. Việc thực hiện đề tài này có nhiều điểm mới: - Các biện pháp đã giúp cho GV tránh được lối mòn trong tư duy giảng dạy 1 chiều, giúp học sinh định hướng được tốt hơn trong việc tiếp cận bài học. Luôn có ý thức tự làm mới mình, làm chủ nội dung, phương pháp, cách thức tổ chức dạy học giúp HS chủ động, tích cực, sáng tạo trong tiếp cận nội dung bài học từ đó có ý thức giải quyết vấn đề bằng nhiều hình thức khác nhau. - Không phải chỉ giáo viên sử dụng CNTT mà quan trọng hơn là học sinh: Học sinh là chủ thể thao tác, thực hiện trực tiếp các thiết bị số, sử dụng các phần mềm để hỗ trợ, thực hiện, tạo ra những sản phẩm số để thực hiện nhiệm vụ học tập. GV là người định hướng, tổ chức cho HS thực hiện nhiệm vụ học tập. - Sách giáo khoa Toán lớp 10 mới được áp dụng từ năm học 2022-2023, cả giáo viên và học sinh còn nhiều bỡ ngỡ. Đề tài ứng dụng CNTT đổi mới hoạt động khởi động trong dạy học Toán 10 đã góp phần giúp giáo viên có những biện pháp mới trong tổ chức khởi động giờ học hấp dẫn, hiệu quả, nhanh chóng bắt nhịp với guồng quay chuyển đổi số trong giáo dục. 3
- Các biện pháp đưa ra thiết kế đơn giản, phạm vi áp dụng rộng rãi, đề tài không chỉ giúp GV có thêm những hình thức làm đổi mới hoạt động khởi động mà còn đưa ra các hình thức giúp HS bồi dưỡng kĩ năng CNTT. - Đề tài áp dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực: Phương pháp thuyết trình, đóng vai, kĩ thuật trạm,K.W.L, sơ đồ tư duy. 4. Đối tượng, phương pháp nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: + Hoạt động khởi động giờ học trong dạy học Toán học 10 ở trường THPT. + Học sinh lớp 10A12, trường THPT Hoàng Mai - Phương pháp nghiên cứu: Điều tra, khảo sát, phân tích tổng hợp, thực nghiệm sư phạm 5. Các bước tiến hành nghiên cứu thực hiện đề tài TT Các nội dung, công việc thực hiện Thời gian dự kiến - Nội dung 1: Tìm hiểu thực trạng Tháng 6/2022- 1 - Điều tra thông qua phiếu khảo sát với GV- 10/2023 HS trên địa bàn Tháng 8/2022- 2 - Nội dung 2. Nghiên cứu lý thuyết và giải pháp 10/2023 Tháng 9/2023- 3 - Nội dung 3: Thiết kế giải pháp, thực nghiệm 3/2024 4 - Nội dung 4: Hoàn thiện Tháng 1-3/2024 6. Những luận điểm cần bảo vệ của sáng kiến - Ở mỗi bài học, HĐKĐ chỉ chiếm thời gian ngắn đầu giờ, nhưng lại đóng vai trò rất quan trọng đối với việc phát triển tính tích cực học tập của HS: + Một bài học với cách khởi động thú vị, hấp dẫn sẽ có tác dụng kích thích hứng thú học tập. + HĐKĐ nối liền kiến thức cũ với kiến thức mới, tạo nền tảng cho việc thực hiện các nhiệm vụ học tập của bài học. + HĐKĐ giúp tạo ra mâu thuẫn nhận thức cho người học. + HĐKĐ giúp khái quát nội dung cơ bản của bài học, hướng sự suy nghĩ, tư duy của HS vào nội dung chính ngay từ đầu. - Việc áp dụng công nghệ thông tin hiện đại vào HĐKĐ mang nhiều lợi ích quan trọng, không chỉ giúp tạo ra môi trường học tập tích cực mà còn phát triển kĩ năng cho HS. 4
+ CNTT tạo ra môi trường học tập hiện đại, linh hoạt, kích thích sự sáng tạo của HS, thay vì cách giảng dạy truyền thống , HS có thể tương tác nội dung học qua các nền tảng: Quizizz, Padlet, canva…từ đó khuyến khích sự sáng tao và tăng hứng thú học tập. + Sử dụng CNTT trong HĐKĐ giúp HS tham gia tích cực hơn, tạo hứng thú và tăng sự tương tác của HS, chẳng hạn trò chơi trực tuyến, câu đố, video… + CNTT cho phép GV sử dụng các hình ảnh, video, âm thanh, các tài liệu trên internet để minh họa ý tưởng, thu hút HS. Từ đó tạo ra môi trường học tập đa phương tiện, thú vị. + CNTT trong HĐKD giúp HS nhớ thông tin hiệu quả hơn, ví dụ: slide thuyết trình, sơ đồ tư duy, hình ảnh trên padlet… + HĐKD có sử dụng CNTT giúp HS làm quen với công nghệ, phát triển kĩ năng sống và công nghệ: tìm kiếm, xử lý thông tin, làm việc nhóm … - Các giải pháp tổ chức hoạt động khởi động ứng dụng CNTT trong dạy học Toán 10 : Giải pháp 1: Khởi động bằng trò chơi. Giải pháp 2: Khởi động bằng phim hoạt hình, truyện tranh. Giải pháp 3: Khởi động bằng hoạt động HS sử dụng phần mềm : padlet, geogebra. Giải pháp 4: Khởi động bằng video câu hỏi tình huống. Giải pháp 5: Khởi động bằng video trải nghiệm của HS: sử dụng hàm nội suy trong geogebra, dạy học theo định hướng STEM. Giải pháp 6: Sử dụng kĩ thuật dạy học kết hợp ứng dụng CNTT trong khởi động: kĩ thuật sơ đồ tư duy, kĩ thuật K.W.L, Kĩ thuật Trạm. 5
PHẦN 2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 1. Cơ sở lý luận 1.1. Một số vấn đề về ứng dụng CNTT vào dạy học a. Khái niệm, vai trò của ứng dụng CNTT trong dạy học: Công nghệ thông tin trong dạy học là hệ thống các phương pháp khoa học, công nghệ và phương tiện, công cụ hiện đại như máy tính, mạng truyền thông, thiết bị công nghệ, kho dữ liệu, học liệu số nhằm tổ chức, khai thác, sử dụng một cách hiệu quả trong dạy học, giáo dục. Ứng dụng CNTT trong dạy học được hiểu là người dùng sử dụng CNTT, khai thác tốt các phần mềm vào giảng dạy, HS- GV tăng cường sử dụng CNTT để nghiên cứu, tham khảo thông tin, xây dụng các bài dạy chất lượng nhằm tăng hiệu quả và chất lượng của giáo dục. Từ đó giúp người học trang bị được kĩ năng, kiến thức, phát triển tư duy, khả năng sáng tạo… CNTT sử dụng trong dạy học mang lại trải nghiệm hoàn toàn mới mẻ cho người dạy và người học. Giúp người dạy tăng tính sáng tạo, linh động trong giảng dạy, giúp GV tìm hiểu thêm kiến thức, thông tin lĩnh vực khác đưa vào bài giảng, GV sử dụng các hình ảnh,âm thanh, video hoặc tài liệu sinh động… từ kho tàng này để tăng sự hấp dẫn cho bài giảng. Ứng dụng CNTT trong dạy học giúp người học hào hứng với bài học hơn, tiếp cận kiến thức thoải mái, dễ dàng, cải thiện kĩ năng tin học, sự tự tin, người học dễ dàng trao đổi, trau dồi kiến thức lẫn nhau thông qua các buổi thuyết trình. Ứng dụng CNTT trong giảng dạy giúp tối ưu hóa quá trình giảng dạy, tạo điều kiện cho HS và GV trong việc tiếp cận và tương tác học tập. Ưu điểm của phương pháp dạy học bằng CNTT so với phương pháp truyền thống: - Môi trường đa phương tiện kết hợp hình ảnh, video, camera… với âm thanh, văn bản, biểu đồ…nhằm đạt hiệu quả tối đa của một quá trình học đa giác quan. - Kĩ thuật đồ họa nâng cao có thể mô phỏng nhiều quá trình, hiện tượng tự nhiên, xã hội trong con người mà không thể hoặc không nên để xảy ra trong điều kiện nhà trường. - Ngân hàng dữ liệu, kiến thức khổng lồ để khai thác tạo nên những thuận lợi và nhiều khi không thể thiếu để HS học tập trong hoạt động và bằng hoạt động tự giác, tích cực, sáng tạo, được thực hiện độc lập hoặc trong giao lưu - Những thí nghiệm, tài liệu được cung cấp bằng nhiều kênh: kênh hình, kênh chữ, kênh âm thanh sống động làm cho HS dễ thấy, dễ tiếp thu… Các thách thức dạy học bằng CNTT: 6
- Máy tính điện tử mang lại nhiều thuận lợi, tuy nhiên không thể thay thế hoàn toàn GV, nhiều kiến thức đòi hỏi GV kết hợp phấn trắng, bảng đen và các phương pháp dạy học truyền thống mới rèn luyện được kĩ năng cho HS - Việc ứng dụng CNTT để đổi mới phương pháp dạy học chưa được nghiên cứu kĩ dẫn đến lạm dụng mang lại hiệu quả chưa cao - Kiến thức, kĩ năng CNTT ở một số GV còn hạn chế, phương pháp dạy học cũ như một lối mòn khó thay đổi. Điều đó làm cho CNTT, dù được đưa vào quá trình dạy học vẫn chưa thể phát huy tính trọn vẹn, tích cực, hiệu quả. - Việc kết nối, sử dụng internet chưa thực hiện triệt để và có chiều sâu do thiếu kinh phí… b. Một số ứng dụng CNTT vào dạy học: - Ứng dụng CNTT trong hoạt động soạn giáo án, sưu tầm, in ấn tài liệu… - Sử dụng các phần mềm trình chiếu - Quản lý lớp học, lưu trữ dữ liệu. - Giao bài, các nhiệm vụ học tập, quản lý việc thực hiện các nhiệm vụ giao cho HS. - Sử dụng các phần mềm, định dạng video, âm thanh hoặc trình chiếu làm tăng sinh động trực quan hóa bài học để HS tiếp thu nhanh, ghi nhớ sâu. - Sử dụng nền tảng học trực tuyến,lớp học online, tương tác trực tuyến… 1.2. Một số vấn đề về khởi động a. Khái niệm. Theo từ điển tiếng Việt, Khởi động được hiểu là “thực hiện những động tác nhẹ trước khi bắt đầu”. Hoạt động khởi động được hiểu là một hoạt động nhằm thực hiện những thao tác cơ bản, nhẹ nhàng trước khi bắt đầu thực hiện một công việc cụ thể nào đó. b. Đặc điểm của hoạt động khởi động trong dạy học Hoạt động khởi động là một hoạt động đầu tiên nằm trong chuỗi hoạt động học tập bởi vậy: hoạt động khởi động chính là hoạt động tạo nền móng, đạp để các hoạt động sau được diễn ra hiệu quả. Nhiệm vụ học tập trong hoạt động khởi động cần đảm bảo học sinh thể giải quyết trọn vẹn với kiến thức - kỹ năng cũ mà cần phải học thêm kiến thức mới trong các hoạt động hình thành kiến thức và luyện tập. Hoạt động khởi động diễn ra nhanh chóng trong một thời gian chỉ tối đa là 5-7 phút sau khi ổn định tổ chức và trước khi vào bài, nếu lâu hơn sẽ bất lợi. Hoạt động khởi động (tạo tình huống xuất phát) rất cần thiết trong dạy học nhằm phát triển năng lực cho học sinh, phát triển năng lực tư duy để giải quyết 7
vấn đề. Hoạt động này cần tạo ra những tình huống, những vấn đề ở đó người học cần được huy động tất cả các kiến thức hiện có, những kinh nghiệm, vốn sống của mình để cố gắng nhìn nhận và giải quyết theo cách riêng của mình và cảm thấy thiếu hụt kiến thức, thông tin để giải quyết. Như vậy, hoạt động tạo tình huống xuất phát là một hoạt động học tập, nhiệm vụ chuyển giao của giáo viên phải rõ ràng, học sinh phải được bày tỏ ý kiến riêng của mình cũng như ý kiến của nhóm về vấn đề đó cũng như việc trình bày báo cáo kết quả. Giáo viên cần nêu vấn đề tìm hiểu của bài học khi khởi động gắn liền với hoạt động tiếp nối là hình thành kiến thức mà đã có trong tài liệu, sách giáo khoa của bài học; coi hoạt động này là một hoạt động học tập, có mục đích, thời gian hoạt động và sản phẩm hoạt động; bố trí thời gian thích hợp cho các em học tập, bày tỏ quan điểm cũng như sản phẩm của hoạt động. c. Mục đích của hoạt động khởi động Hoạt động khởi động nhằm hướng tới mục đích là học sinh tích cực, chủ động chiếm lĩnh tri thức: - Thu hút sự chú ý ngay từ đầu giờ học, tránh sự mất tập trung, xao nhã xộn, mất thời gian. - Khơi mạch nguồn cảm hứng cho người học; đánh thức năm giác quan. - Dẫn dắt học sinh vào “bầu không khí khoa học”. Hoạt động khởi động là cây cầu đưa người học vào bầu không khí đó. - Tạo “thử thách”, tạo “tình huống” để học sinh buộc phải bị “vấp” tư duy. Từ đó kích thích nhu cầu tò mò, kích thích khả năng chinh phục tri thức của các em. Đây là mục đích quan trọng nhất. Tư duy vận động tri thức mới có lối vào. Hoạt động khởi động không tạo được tình huống vấn đề chưa phải là một hoạt động thuyết phục và có tính khoa học. d. Một số vấn đề chung về hoạt động ứng dụng CNTT trong hoạt động khởi động giờ dạy * Yêu cầu của hoạt động khởi động giờ dạy ứng dụng CNTT - Giáo viên hoặc học sinh thực hiện cần có sự chuẩn bị, đầu tư trước tiết dạy. - Ngắn gọn về thời lượng . - Tạo được không khí vui vẻ, thoải mái trong lớp học; tạo sự thân thiện giữa GV-HS. - Có tính hấp dẫn, sôi nổi, hào hứng, kích thích được sự hứng thú, tò mò hay tâm lý thi đua, thích khen thưởng của học sinh. - Gợi được vấn đề của bài học hoặc liên hệ kiến thức cũ. 8
- Học sinh chỉ có thể phán đoán một phần mà chưa thể dùng tri thức của vấn đề, buộc phải chú ý bài học mới có thể khám phá điều muốn biết. - Sử dụng CNTT phù hợp bài dạy, không nên quá lạm dụng. * Phân loại hoạt động khởi động ứng dụng CNTT Có rất nhiều cách phân loại dựa trên những tiêu chí khác nhau: - Xét về hình thức: có hoạt động động và hoạt động tĩnh. Hoạt động động: các trò chơi, video tình huống, phim hoạt hình … Hoạt động tĩnh như: vẽ sơ đồ tư duy, truyện tranh, trò chơi cá nhân trực tuyến … - Xét về đối tượng thực hiện: Hoạt động khởi động có thể được thực hiện bởi giáo viên: lời dẫn gián tiếp, hoạt động liên hệ thực tế,dựng phim hoạt hình, tình huống … Bên cạnh đó là những hoạt động được thực hiện bởi học sinh: các trò chơi, các hoạt động trải nghiệm,… Sự phân loại trên có tính chất tương đối. Trên thực tế giảng dạy không có hoạt động nào dành riêng biệt cho từng đối tượng. Hoạt động của người dạy và học sinh có tính chất luân phiên. Giáo viên đưa ra ý tưởng, yêu cầu và học sinh thực hiện, sau đó giáo viện nhận xét, đánh giá, chốt vấn đề. * Quy trình thiết kế hoạt động khởi động có sử dụng CNTT: - Nghiên cứu kỹ bài học, đặc biệt là tư tưởng cốt lõi của kiến thức để tìm ra nội dung của hoạt động cho phù hợp. - Xác định đối tượng thực hiện chủ đạo: giáo viên hay học sinh. - Xác định hình thức hoạt động: tĩnh hay động. - Xác định các phương tiện hỗ trợ : video, mô hình, phần mềm, máy chiếu... - Nếu do học sinh thực hiện thì phải có nhận xét, đánh giá. Đối với mỗi kiểu bài, mỗi bài học cụ thể, hoạt động khởi động sẽ khác nhau. Không có kiểu khởi động nào là tối ưu nhất.Để thành công cần đòi hỏi sự tìm tòi, sáng tạo, linh hoạt và đa dạng hóa của giáo viên. 1.3. Hứng thú và vai trò của hứng thú trong học tập môn Toán a. Khái niệm hứng thú Hứng thú là một thuộc tính tâm lý của nhân cách, là một hiện tượng tâm lý phức tạp được thể hiện phổ biến trong cuộc sống của mỗi cá nhân. Hứng thú là một thái độ đặc biệt của cá nhân đối với đối tượng, thể hiện ở sự chú ý tới đối tượng, khao khát đi sâu nhận thức đối tượng trong sự thích thú được thỏa mãn với đối tượng. Khi con người có hứng thú về điều gì đó, thì cái đó bao giờ cũng được con người ý thức, ta hiểu ý nghĩa của nó đối với cuộc sống của ta. Khi đó xuất hiện ở bản thân mình một tình cảm đặc biệt đối với nó, do đó hứng thú lôi cuốn hấp dẫn chúng ta về phía đối tượng và cũng tạo ra tâm lý khát khao tiếp xúc đi sâu vào nó. 9
b. Đặc điểm của hứng thú Hứng thú bao gồm hai thành phần: nhận thức và cảm xúc. Bình thường con người chỉ hứng thú với những cái mới, chưa được khám phá. Còn những điều đã biết nếu không biết cách đưa nó vào một vị trí khác, thổi vào thêm một điều mới lạ, tích cực hơn thì sẽ không tạo được hứng thú. Tuy nhiên thực tế cho thấy không phải cái mới nào cũng tạo được hứng thú. Chỉ khi nào con người thấy được cái mới, cái phong phú, tính sáng tạo và triển vọng trong hoạt động của mình thì mới có thể hình thành những hứng thú vững chắc được. Hứng thú phụ thuộc vào đặc điểm của đối tượng và phẩm chất nhân cách. Nghĩa là sự liên hệ qua lại giữa chủ thể và khách thể, giữa yêu cầu của đối tượng với yêu cầu của chủ thể tồn tại ở mức độ tương ứng. Mối quan hệ này có ý nghĩa quan trọng trong việc hình thành những hứng thú ở từng người, từng lứa tuổi. Ví dụ, nếu đối tượng gây cảm xúc cho HS tiểu học chủ yếu là những sự vật, hình ảnh… cụ thể, thì hứng thú của HS THPT đa dạng và rộng hơn, HS THPT có thể hứng thú với khoa học kỹ thuật, thể thao, chính trị - xã hội. Hứng thú sẽ luôn bền vững và phong phú nếu nó thường xuyên thức tỉnh sự chú ý và ý nghĩa của mỗi cá nhân và ngược lại tính hay thay đổi hứng thú sẽ nói lên phong cách sống chưa được xác định của một người nào đó. c. Sự hình thành hứng thú Hứng thú có thể được diễn ra theo 2 con đường: tự phát và tự giác. Theo nhận xét của A.G. Côvaliôp “Hứng thú có thể được hình thành một cách tự phát vì không có ý thức, do sự vật hấp dẫn về tình cảm, sau đó mới dẫn đến nhận thức của đối tượng đó. Hứng thú có thể bắt đầu từ sự hấp dẫn của đối tượng làm nảy sinh thái độ cảm xúc tích cực của chủ thể. Do những cảm xúc này mà chủ thể đi sâu nhận thức đối tượng, hiểu rõ đối tượng mà hình thành hứng thú. Ngược lại, có thể bắt đầu từ việc hiểu rõ tầm quan trọng của đối tượng mà đi sâu nhận thức đối tượng đó, và càng hiểu rõ đối tượng càng cảm thấy hứng thú. Quá trình hình thành hứng thú có thể theo hướng ngược lại. Từ chỗ có ý thức về ý nghĩa của đối tượng dẫn đến chỗ bị đối tượng hấp dẫn”. Trong hứng thú luôn có sự kết hợp giữa nhận thức, xúc cảm để dẫn đến tính tích cực của hành vi là quá trình vận động và phát triển của hứng thú. d. Vai trò của hứng thú trong học tập môn Toán Trong bất kỳ hoạt động nào của cuộc sống, tạo được hứng thú là điều cực kỳ quan trọng, làm con người đam mê hành động, làm tăng sự tích cực và tính hiệu quả của hoạt động nhận thức, làm tăng sức mạnh của hành động. Cũng như các môn học khác thì đối với môn Toán cũng vậy, có hứng thú các em sẽ có tinh thần hăng hái học bài, tìm tòi, khám phá môn học, không cảm thấy môn học khô 10
khan, khó hiểu, xa rời thực tế và học tập một cách gượng ép, đối phó nữa. Từ đó tạo niềm say mê hào hứng học tập, làm cho các em nhận thức đúng đắn vai trò của môn Toán trong cuộc sống. Hứng thú học tập môn Toán còn tạo ra những tình cảm tích cực ở HS trong quá trình học tập. Nó tạo ra sự đam mê khi tiếp nhận tri thức trong quá trình học tập. Đây chính là động lực thúc đẩy các em tìm tòi, sáng tạo trong học tập Toán. Vì vậy, hứng thú học tập Toán tác động đến hiệu quả của quá trình dạy học môn Toán. Hứng thú học tập môn Toán tác động đến HS cả trong và ngoài giờ lên lớp, kích thích họ tìm kiếm tri thức từ nhiều nguồn tài liệu tham khảo để thỏa mãn nhu cầu nhận thức, đồng thời suy nghĩ tìm ra nhiều hình thức học tập phù hợp, hiệu quả với bản thân hơn. Chính vì vậy, hình thành và phát triển hứng thú học tập cho HS trong quá trình dạy học là mục tiêu quan trọng mà mỗi GV nhằm hướng tới nâng cao chất lượng dạy học trong nhà trường. 1.4. Đặc điểm lứa tuổi THPT với sự tiếp thu và hứng thú môn Toán Mỗi giai đoạn phát triển của lứa tuổi học sinh có những đặc điểm riêng biệt, với lứa tuổi học sinh THPT nói chung, lớp 10 nói riêng là giai đoạn tuổi thanh niên. Nội dung và tính chất của hoạt động học tập khác rất nhiều so với hoạt động học tập ở bậc THCS, hoạt động học tập ở mức độc lập cao hơn nhiều, kinh nghiệm sống các em đã phong phú hơn, ý thức về trách nhiệm của bản thân cao hơn. Do vậy, thái độ có ý thức của các em lứa tuổi này đối với học tập ngày càng phát triển. - Thái độ có lựa chọn hơn đối với các môn học cho nên ở các em hình thành hứng thú học tập gắn liền với môn học. Các em đã xác định cho mình một hứng thú về một môn học nào đó và thường liên quan đến việc chọn ngành nghề của HS, nên nhiều em rất tích cực học một số môn mà các em chọn,các môn mà các em yêu thích. - Ở độ tuổi này các em đã có khả năng tư duy lý luận, tư duy trừu tượng một cách độc lập, sáng tạo, tư duy của các em chặt chẽ, có căn cứ và nhất quán hơn trước đó. Những đặc điểm đó tạo điều kiện cho HS thực hiện các thao tác tư duy phức tạp, phân tích nội dung cơ bản của khái niệm trừu tượng và nắm được mối quan hệ nhân quả trong tự nhiên. Các em có khả năng tự tìm tòi, tìm hiểu, sử dụng CNTT để áp dụng trong học tập, vận dụng tri thức vào thực tiễn cuộc sống. Do vậy, các em thuận lợi hơn trong việc tiếp thu các kiến thức về Toán và vận dụng vào thực tiễn 1.5. Dạy học phát triển phẩm chất, năng lực Theo từ điển Tiếng Việt: “Phẩm chất là cái làm nên giá trị của người hay vật. Hay, phẩm chất là những yếu tố đạo đức, hành vi ứng xử, niềm tin, tình cảm, giá trị cuộc sống; ý thức pháp luật của con người được hình thành sau một quá trình giáo dục”. “Năng lực là phẩm chất tâm lý và sinh lý tạo cho con người khả năng hoàn thành một loại hoạt động 11
nào đó với chất lượng cao”. Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể giải thích khái niệm năng lực như sau: “Năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,... thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể”. Theo Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể năm 2018, Môn Toán góp phần hình thành, phát triển cả năng lực chung và năng lực chuyên môn. Trong đó gồm các năng lực đặc thù môn toán: Năng lực tư duy và lập luận toán học, năng lực mô hình hóa toán học, năng lực giao tiếp toán học, năng lực giải quyết các vấn đề toán học, năng lực sử dụng công cụ, phương tiện học toán. Các phẩm chất của HS trong chương trình GDPT 2018 bao gồm: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm. Dạy học phát triển phẩm chất năng lực trong môn Toán là quá trình thiết kế, tổ chức và phối hợp giữa hoạt động dạy và học, tập trung vào kết quả đầu ra của quá trình này. Trong đó nhấn mạnh người học cần đạt được các phẩm chất năng lực như thế nào sau khi kết thúc một giai đoạn (hay một quá trình) dạy học. 1.6. Một số phần mềm ứng dụng CNTT sử dụng trong đề tài: - Phần mềm tạo ô chữ your homeword. - Wordwall - Quizizz - Photo shop, cup cut, canva - Vyon, credoAI,animaker - Padlet - Phần mềm vẽ sơ đồ tư duy iMindMap, canva… 2. Cơ sở thực tiễn 2.1. Khả năng áp dụng đề tài: Có thể áp dụng trên tất cả các đối tượng học sinh THPT và THCS 2.2. Thực trạng sử dụng CNTT khởi động giờ học môn Toán lớp 10 ở trường THPT Hoàng Mai a. Thực trạng chung Trong thực tế giảng dạy phân môn Toán cấp trung học phổ thông nói chung, lớp 10 nói riêng, tôi nhận thấy phần lớn học sinh chưa có hứng thú với giờ học. Chất lượng dạy học bộ môn chưa cao. 12
Cơ sở vật chất, thiết bị CNTT còn thiếu.Việc nghiên cứu kỹ từng bài dạy, đặc điểm môn học và đối tượng người học để có PPDH phù hợp và đem lại hiệu quả nhất là việc cần làm ngay của mỗi GV để nâng cao chất lượng giáo dục hiện nay. Điều quan trọng là đổi mới được hình thức, phương pháp dạy học để hướng tới hoạt động học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động, tạo hứng thú học tập cho HS. Với tư cách là chủ thể của hoạt động dạy học, GV phải nghiên cứu, đổi mới phương pháp dạy - học, coi đó trở thành nhu cầu tự thân trong mỗi GV Toán học thì hoạt động dạy - học nhằm tạo được hứng thú học tập cho học sinh trong mỗi bài học. Một trong những cách để khắc phục các nhược điểm trên và để nâng cao khả năng vận dụng lý thuyết vào thực tiễn, để tạo hứng thú trong việc học môn học là cần thiết để khởi động bài dạy gây được hứng thú cho HS. b. Đối với giáo viên Thực tế cho thấy nhiều GV trong quá trình dạy học thường không tổ chức hoạt động khởi động hoặc tổ chức một cách hời hợt, chưa tiếp cận công nghệ cũng như phương pháp đổi mới trong khởi động bài học. Trong thời gian 45 phút lên lớp,nhiều GV chỉ truyền thụ những kiến thức liên quan tới nội dung bài học. Giáo viên thường mở đầu tiết học bằng việc ổn định tổ chức lớp, kiểm tra sĩ số, gọi HS lên bảng trả lời bài cũ rồi dạy bài mới luôn mà không tổ chức hoạt động khởi động. Một số giáo viên có tổ chức hoạt động khởi động nhưng chỉ làm mang tính hình thức. Khởi động bằng việc dẫn dắt một vài câu: “Hôm nay chúng ta học bài mới, bài….” Hoặc:“Các em mở sách giáo khoa trang… chúng ta học bài mới, bài…..” Việc tổ chức khởi động như vậy khiến học sinh không được chuẩn bị tâm thế cho việc học bài mới. Học sinh bước vào bài mới mà không có sự hứng thú học tập, không được định hướng nội dung chủ yếu của bài học. HS sẽ chán học, uể oải. Để có được cái nhìn chân thực và đánh giá khách quan về việc tổ chức hoạt động khởi động trong dạy học Toán hiện nay, tôi đã tiến hành một cuộc khảo sát trực tuyến đối với 47 GV dạy môn Toán ở các trường THPT trên địa bàn Hoàng Mai - Quỳnh Lưu bằng công cụ Google Forms: Link khảo sát GV: https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSe_p4RQIdWzGowLqiXBRW cP1AOKCkTaB9ZPdGbhUChUyk_uCQ/viewform?usp=sf_link. Kết quả khảo sát như sau 13
Từ kết quả khảo sát (tham khảo câu hỏi khảo sát ở phụ lục 1A), chúng tôi rút ra được những nhận xét sau: Đa số GV được khảo sát đều thường xuyên quan tâm phần khởi động trong quá trình dạy học Toán 10 (chiếm 91.5%). Hoạt động này giúp kích thích sự tò mò, mong muốn hiểu biết bài học mới của học sinh, phát huy được tính tích cực, độc lập, sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập. 14
Hầu hết các giáo viên tham gia khảo sát đều đánh giá cao tầm quan trọng và sự cần thiết của việc ứng dụng CNTT vào thiết kế phần khởi động trong quá trình dạy học Toán 10 (95.7%). Từ đó cho thấy CNTT có vai trò quan trọng trong việc thu hút sự chú ý của HS,làm bài giảng trực quan hơn, giúp cho các môn học khó, khô khan như Toán học trở nên thú vị hơn, làm tăng sự tương tác giữa thầy và trò từ đó giúp tiết học trở nên sôi động và hiệu quả hơn, giúp cho việc đánh giá , phản hồi từ GV đến HS cũng nhanh hơn… Mặc dù giáo viên đã nhận thức đúng đắn về sự cần thiết của ứng dụng CNTT phần khởi động trong quá trình dạy học Toán, Thế nhưng, một số GV tự nhận năng lực CNTT còn hạn chế nên chỉ khởi động bằng các hình thức đơn giản để đặt vấn đề, chưa tìm tòi, đổi mới sáng tạo để khai thác hết vai trò của các ứng dụng CNTT trong khởi động, một số không biết tổ chức theo hình thức nào cho hiệu quả, một số gv cho rằng mình thiếu các ý tưởng sáng tạo khi thực hiện nên việc thiết kế phần khởi động rất hạn chế. Các câu trả lời của GV đều cho thấy thực trạng, có không ít giáo viên không tổ chức hoặc tổ chức không thường xuyên các hình thức hoạt động khởi động trong dạy học Toán. Một bộ phận không nhỏ GV đều thừa nhận bản thân chưa thực sự đầu tư cho hoạt động này về cả phương tiện và hình thức thực hiện. Một số ít GV bỏ qua hoạt động này vì cho rằng kiến thức cần hình thành mới là vấn đề trọng tâm. Điều này tạo nên mâu thuẫn giữa nhận thức và mức độ thiết kế phần khởi động trong quá trình dạy học ở trường THPT hiện nay. Có nhiều nguyên nhân dẫn tới thực trạng trên: - GV lo lắng vì thời gian không đủ cho kiến thức bài dạy do đơn vị kiến thức của môn Toán ở mỗi bài trong SGK Toán 10 chương trình mới không phải là ít. - Nhiều GV cũng lo sợ khi tổ chức hoạt động khởi động có video, âm thanh có thể gây ồn ào, ảnh hưởng lớp học khác. - Một số giáo viên còn gặp khó khăn vì chưa thành thạo CNTT, lựa chọn tình huống, vấn đề khởi động chưa sâu sắc… c. Đối với học sinh Để nắm được thực trạng của vấn đề là học sinh có hứng thú với phần khởi động trong các giờ học Toán lớp 10, có muốn thầy cô khởi động bằng CNTT không, tôi đã tiến hành điều tra 134 HS khối 10 tại trường THPT Hoàng Mai bằng công cụ Google Forms Link khảo sát HS: https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSf0AYBqgik7XSdbzw8pvm_L eHujC-XheHq2l-8p1PFy0I1_lw/viewform?usp=sf_link Kết quả khảo sát như sau: 15