Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Vận dụng linh hoạt một số kĩ thuật dạy học tích cực và hoạt động trải nghiệm vào dạy học phần tự nhiên, Địa lí 10 nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:87

Thêm vào BST

Báo xấu

17
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm đề xuất nội dung và quy trình dạy học phần tự nhiên Địa lí 10 bằng cách sử dụng linh hoạt các KTDH tích cực và tổ chức hoạt động trải nghiệm. Đề tài góp một phần nhỏ vào việc phát triển phẩm chất, năng lực cho HS và đổi mới PPDH, kiểm tra đánh giá theo hướng hiện đại nhằm nâng cao hiệu quả dạy và học Địa lí ở trường THPT.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Vận dụng linh hoạt một số kĩ thuật dạy học tích cực và hoạt động trải nghiệm vào dạy học phần tự nhiên, Địa lí 10 nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT NGHI LỘC 2 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM VẬN DỤNG LINH HOẠT MỘT SỐ KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC VÀ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM VÀO DẠY HỌC PHẦN TỰ NHIÊN, ĐỊA LÍ 10 NHẰM PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC CHO HỌC SINH. LĨNH VỰC: ĐỊA LÍ Người thực hiện: Võ Thị Hiền Tổ : Khoa học xã hội Số ĐT : 0988 063 748 Năm thực hiện : 2022 - 2023 `
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 1 PPDH Phương pháp dạy học 2 KTDH Kĩ thuật dạy học 3 GV Giáo viên 4 HS Học sinh 5 THPT Trung học phổ thông
MỤC LỤC NỘI DUNG Trang PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1 I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI 1 II. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 2 1. Mục đích 2 2. Nhiệm vụ nghiên cứu 2 III. ĐỐI TƯỢNG, THỜI GIAN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN 2 CỨU 1. Đối tượng nghiên cứu 2 2. Thời gian nghiên cứu 3 3. Phương pháp nghiên cứu 3 3.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận 3 3.2. Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh 3 3.3. Nhóm các phương pháp thực nghiệm sư phạm 3 IV. PHẠM VI NGHIÊN CỨU 3 V. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI 3 PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 4 I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 4 1. Lí luận về KTDH tích cực 4 1.1. Khái niệm KTDH tích cực 4 1.2. Một số KTDH tích cực được vận dụng kết hợp trong dạy học Địa lí 4 tự nhiên lớp 10. 1.2.1. Kĩ thuật mảnh ghép 4 1.2.2. Kĩ thuật khăn trải bàn 5 1.2.3. Kĩ thuật dạy học theo trạm 6 1.2.4. Kĩ thuật sơ đồ tư duy 7 1.2.5. Kĩ thuật phòng tranh 7 2. Lí luận về hoạt động trải nghiệm trong dạy học 8 2.1. Khái niệm hoạt động trải nghiệm 8 2.2. Đặc điểm hoạt động trải nghiệm 8 2. 3. Nguyên tắc xây dựng mô hình hoạt động trải nghiệm 8 2.4. Một số hoạt động trải nghiệm được vận dụng vào dạy học Địa lí tự 9 nhiên lớp 10 2.4.1. Tổ chức trò chơi 9 2.4.2. Tổ chức hoạt động quan trắc, thực địa 9
3. Khả năng vận dụng linh hoạt KTDH tích cực và tổ chức hoạt động 10 trải nghiệm ở trường THPT 4. Thực trạng của việc vận dụng linh hoạt kĩ thuật dạy học tích cực 10 và tổ chức hoạt động trải nghiệm ở trường THPT 4.1. Đối với HS 10 4.2. Đối với GV `11 II. CÁCH THỨC VẬN DỤNG LINH HOẠT MỘT SỐ KTDH TÍCH 12 CỰC VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM VÀO DẠY HỌC PHẦN TỰ NHIÊN, ĐỊA LÍ 10. 1. Lựa chọn nội dung vận dụng linh hoạt KTDH tích cực và hình 12 thức dạy học trải nghiệm trong phần tự nhiên, Địa lí 10 2. Nguyên tắc vận dụng 16 3. Vận dụng linh hoạt một số kĩ thuật dạy học tích cực vào dạy học 17 phần tự nhiên, Địa lí 10 nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh 3.1. Vận dụng linh hoạt, kết hợp giữa kĩ thuật mảnh ghép và kĩ thuật 17 dạy học theo trạm. 3.1.1. Các bước thực hiện 17 3.1.2. Ví dụ minh hoạ vận dụng linh hoạt, kết hợp giữa kĩ thuật mảnh 18 ghép và kĩ thuật dạy học theo trạm vào dạy học phần tự nhiên, Địa lí 10 (Sách kết nối tri thức với cuộc sống) 3.2. Vận dụng linh hoạt, kết hợp giữa kĩ thuật sơ đồ tư duy và kĩ thuật 19 phòng tranh. 3.2.1. Các bước thực hiện 21 3.2.2. Ví dụ minh hoạ vận dụng linh hoạt, kết hợp giữa kĩ thuật sơ đồ tư 22 duy và kĩ thuật phòng tranh vào dạy học phần Địa lí tự nhiên 10 (Sách kết nối tri thức và cuộc sống 3.3. Vận dụng linh hoạt, kết hợp giữa kĩ thuật sơ đồ tư duy và kĩ thuật 23 dạy học theo trạm. 3.3.1. Các bước thực hiện 24 3.3.2. Ví dụ minh hoạ vận dụng linh hoạt, kết hợp giữa kĩ thuật sơ đồ tư 25 duy và KTDH theo trạm trong dạy học phần Địa lí tự nhiên 10 (Sách kết nối trí thức và cuộc sống 3.4. Vận dụng linh hoạt, kết hợp giữa kĩ thuật khăn trải bàn và kĩ thuật 26 phòng tranh. 3.4.1. Các bước thực hiện 27
3.4.2. Ví dụ minh hoạ vận dụng linh hoạt, kết hợp giữa kĩ thuật khăn trải 27 bàn và kĩ thuật phòng tranh trong dạy học phần Địa lí tự nhiên 10 (Sách kết nối trí thức và cuộc sống) 4. Vận dụng một số hoạt động trải nghiệm vào dạy học phần tự 29 nhiên, Địa lí 10 nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho HS. 4.1. Tổ chức trò chơi vào các hoạt động của tiến trình dạy học. 29 4.1.1. Các bước thực hiện 29 4.1.2. Một số ví dụ minh hoạ về tổ chức trò chơi vào các hoạt động của 30 tiến trình dạy học phần tự nhiên, Địa lí 10 (Sách kết nối trí thức với cuộc sống). 4.1.2.1. Ví dụ về tổ chức trò chơi trong hoạt động khởi động 31 4.1.2.2. Ví dụ về tổ chức trò chơi trong hoạt động hình thành kiến thức 32 4.1.2.3. Ví dụ về tổ chức trò chơi trong hoạt động luyện tập 33 4.2. Tổ chức hoạt động quan trắc, thực địa 35 4.2.1. Các bước thực hiện 36 4.2.2. Ví dụ minh hoạ hoạt động quan trắc, thực địa trong dạy học phần 36 tự nhiên, Địa lí 10 (Sách kết nối tri thức với cuộc sống) 5. Thiết kế kế hoạch bài dạy minh hoạ vận dụng linh hoạt một số 40 KTDH tích cực và hoạt động trải nghiệm vào dạy học phần tự nhiên, Địa lí 10 III. KHẢO SÁT SỰ CẤP THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA CÁC 40 GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT. 1. Mục đích khảo sát 40 2. Nội dung và phương pháp khảo sát 40 3. Đối tượng khảo sát 41 4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải 41 pháp đã đề xuất IV. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM. 44 1. Mục đích thực nghiệm 44 2. Nội dung thực nghiệm. 44 3. Kết quả thực nghiệm. 44 PHẦN III: KẾT LUẬN 48 1. Kết luận 48 2. Kiến nghị 49 3. Hướng phát triển của đề tài 49 TÀI LIỆU THAM KHẢO 50 PHỤ LỤC
PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI Một trong những nhiệm vụ quan trọng của công cuộc đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới PPDH theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người học vào thực tiễn; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, phát triển năng lực. Đổi mới PPDH nói chung và đổi mới PPDH Địa lí ở trường phổ thông nói riêng là một quá trình thực hiện thường xuyên và kiên trì trong đó nhiều yếu tố quan hệ chặt chẽ với nhau. Dạy và học như thế nào để GV cảm thấy hứng khởi với tiết dạy của mình, HS không cảm thấy nhàm chán, nặng nề, áp lực trong mỗi tiết học mà thay vào đó là sự mong chờ, hứng thú, tích cực, tự giác trong mỗi giờ học...là mong muốn của tất cả GV, HS và cả phụ huynh hiện nay. Địa lí là một môn khoa học vừa mang yếu tố khoa học tự nhiên vừa chứa đựng yếu tố khoa học xã hội. Nội dung môn Địa lí gắn liền với các hiện tượng tự nhiên, các vấn đề kinh tế xã hội mang tính thực tiễn. Những tri thức, kĩ năng HS lĩnh hội được rất quan trọng, giúp các em có nhận thức khoa học về thế giới vật chất, góp phần phát triển năng lực nhận thức và năng lực hành động, hình thành nhân cách, phẩm chất của người lao động mới năng động, sáng tạo. Vì vậy, việc đổi mới PPDH Địa lí là một việc làm cấp bách và cần có sự quan tâm đúng mức đối với mỗi GV dạy bộ môn này. Tuy nhiên, tình trạng sử dụng phương pháp, KTDH tích cực trong dạy học Địa lí hiện nay còn một số hạn chế. Một số trường phổ thông hiện nay vẫn đang áp dụng dạy và học theo phương pháp truyền thống, thầy giảng trò nghe và ghi chép. HS cũng có tham gia vào các hoạt động học tập nhưng cũng chỉ dừng lại ở việc trả lời các câu hỏi của GV trong tiết học, nặng về học để thi chứ chưa thật sự chú trọng đến mục đích gắn cái học được vào thực tế, phát triển đa dạng các năng lực để giải quyết vấn đề trong cuộc sống. Do đó, HS không phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo, tự học và yêu thích môn học, hạn chế trong sự phát triển các năng lực cần thiết của người lao động trong thời đại mới...Trong thực tế dạy học, mỗi HS lại có một phong cách học khác nhau (Học thông qua quan sát, học qua lắng nghe, học qua đọc, viết, học qua hành động, trải nghiệm…), không phải HS nào cũng học tốt bằng cách ngồi nghe giảng và ghi chép. Điều đó, làm cho nhiều em cảm thấy mệt mỏi, kém hứng thú trong các giờ học, tình trạng thầy giảng, trò ngủ vẫn diễn ra nhất là ở các lớp mà năng lực nhận thức của HS còn thấp. Trong chương trình giáo dục THPT 2018 môn Địa lí, đã định hướng phương pháp giáo dục mới là phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS; tránh áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc; tập trung bồi dưỡng năng lực tự chủ và tự học để HS có thể tiếp tục tìm hiểu, mở rộng vốn tri thức, tiếp tục phát triển các phẩm chất, năng lực cần thiết sau khi tốt nghiệp THPT. Rèn luyện năng lực vận dụng kiến thức Địa lí để phát hiện và giải quyết các vấn đề trong thực tiễn; khuyến khích và tạo điều kiện cho HS được trải nghiệm, sáng tạo trên cơ sở tổ chức cho HS tham gia các hoạt động học tập, tìm tòi, khám phá, vận dụng. Tăng cường sử dụng các phương pháp, KTDH tích cực đề cao vai trò chủ thể học tập của HS. Các hình thức tổ chức dạy học được thực hiện đa dạng và linh hoạt; kết hợp các hình thức học cá nhân, học nhóm, học ở lớp, học theo dự án học tập, các hoạt động trải nghiệm…
Để thực hiện được việc đổi mới PPDH theo định hướng trên thì việc sử dụng linh hoạt các KTDH tích cực kết hợp với tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học rất quan trọng, là công cụ giúp các GV và HS thực hiện tốt nhất nhiệm vụ giáo dục, góp phần hoàn thành mục tiêu “Học để biết, học để làm, học để chung sống và học để tự khẳng định mình”. Xuất phát từ những lí do trên tôi quyết định chọn đề tài: “Vận dụng linh hoạt một số kĩ thuật dạy học tích cực và hoạt động trải nghiệm vào dạy học phần tự nhiên, Địa lí 10 nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh” II. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 1. Mục đích - Tiếp cận nghiên cứu các KTDH tích cực trên cơ sở lý thuyết và thực tiễn áp dụng, đặc biệt là áp dụng vào môn Địa lí để nâng cao hiệu quả dạy và học, thực hiện đổi mới phương pháp giảng dạy tạo điều kiện cho HS phát triển các phẩm chất và năng lực cần thiết. - Tổ chức một số hoạt động trải nghiệm sáng tạo gắn với thực tiễn nhằm đổi mới phương pháp giảng dạy, phát triển năng lực tự học, tự nghiên cứu, phát huy hoạt động trải nghiệm sáng tạo của HS trên cơ sở sự hướng dẫn của GV. - Đề xuất nội dung và quy trình dạy học phần tự nhiên Địa lí 10 bằng cách sử dụng linh hoạt các KTDH tích cực và tổ chức hoạt động trải nghiệm. Đề tài góp một phần nhỏ vào việc phát triển phẩm chất, năng lực cho HS và đổi mới PPDH, kiểm tra đánh giá theo hướng hiện đại nhằm nâng cao hiệu quả dạy và học Địa lí ở trường THPT. 2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu và xây dựng cơ sở lí luận của một số KTDH tích cực và hoạt động trải nghiệm trong dạy học. - Đánh giá thực trạng việc nhận thức của HS cũng như GV trong việc vận dụng linh hoạt các KTDH tích cực, tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học. - Đánh giá tính cấp thiết và khả thi của các giải pháp vận dụng linh hoạt một số KTDH tích cực và hoạt động trải nghiệm vào dạy học phần tự nhiên, Địa lí 10. - Hiệu quả khả thi của việc sử dụng linh hoạt một số KTDH tích cực và hoạt động trải nghiệm vào dạy học nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho HS THPT đối với một số bài cụ thể trong phần tự nhiên, Địa lí 10. III. ĐỐI TƯỢNG, THỜI GIAN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1. Đối tượng nghiên cứu Tôi tiến hành thực nghiệm và khảo sát trên đối tượng là HS khối 10 THPT. 2. Thời gian nghiên cứu. Từ năm học 2021- 2022 đến năm học 2022-2023. 3. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài, tôi đã sử dụng phối hợp các phương pháp: 3.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận
Đây là phương pháp truyền thống được sử dụng trong các nghiên cứu khoa học. Việc thu thập những thông tin phong phú sẽ giúp cho việc nhận định vấn đề toàn diện, khái quát về nội dung nghiên cứu. Các nguồn tài liệu được sử dụng trong đề tài tương đối đa dạng, phong phú từ tài liệu KTDH Địa lí ở trường phổ thông; Một số KTDH tích cực; Các trang internet; Sách giáo khoa, chương trình Địa lí THPT 2018… 3.2. Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh Trên cơ sở dữ liệu đã thu thập được, tác giả tiến hành phân tích, đánh giá, tổng hợp, so sánh, nhằm làm nổi bật nội dung nghiên cứu. 3.3. Nhóm các phương pháp thực nghiệm sư phạm - Quan sát dự giờ và trực tiếp giảng dạy. - Lấy ý kiến của GV và HS. - Phương pháp điều tra tổng hợp toán học - Một số phương pháp, KTDH tích cực trong thực tế giảng dạy IV. PHẠM VI NGHIÊN CỨU Vận dụng kết hợp, logic, linh hoạt một số KTDH tích cực và hoạt động trải nghiệm vào dạy học phần tự nhiên, Địa lí 10 (bộ sách kết nối tri thức và cuộc sống) nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho HS tại một số trường THPT trên địa bàn huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An. V. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI Đề tài “Vận dụng linh hoạt một số kĩ thuật dạy học tích cực và hoạt động trải nghiệm vào dạy học phần tự nhiên, Địa lí 10 nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh” là giải pháp mới giải quyết một số vấn đề sau: - Giúp các GV có cái nhìn rõ ràng, cụ thể hơn về đổi mới PPDH theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực, đổi mới kiểm tra đánh giá. - Rèn luyện cho HS khả năng tự chủ tự học, khả năng sáng tạo và yêu thích môn học. Bên cạnh đó giúp các em hình thành một số năng lực cơ bản của người lao động trong thời đại mới (khả năng lập kế hoạch làm việc,khả năng hợp tác, khả năng thuyết trình, khả năng tự khẳng định mình....) - Đề tài hướng tới giải quyết vấn đề: Tri thức là vô hạn, GV chỉ là người dẫn lối chỉ đường, tạo động lực để HS tự tìm kiếm tri thức bằng sự say mê và niềm vui trong học tập... đó là yếu tố cốt lõi để dạy và học đạt hiệu quả tốt nhất
PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1. Lí luận về KTDH tích cực 1.1. Khái niệm KTDH tích cực KTDH là những biện pháp, cách thức hành động của GV và HS trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học. Một số KTDH tích cực sử dụng trong dạy học: Kĩ thuật mảnh ghép; Kĩ thuật khăn trải bàn; KTDH theo trạm; Kĩ thuật sơ đồ tư duy; Kĩ thuật động não; Kĩ thuật ổ bi; Kĩ thuật bể cá; Kĩ thuật tia chớp; Kĩ thuật XYZ; Kĩ thuật chia sẻ nhóm đôi; Kĩ thuật kipling; Kĩ thuật KWL … Như vậy có rất nhiều KTDH tích cực mà những nhà nghiên cứu giáo dục đã đưa ra nhằm dạy HS không chỉ tiếp thu kiến thức tốt mà còn phát triển năng lực. Điều quan trọng là GV linh hoạt tùy theo nội dung bài học để chọn KTDH phù hợp. 1.2. Một số KTDH tích cực được vận dụng kết hợp trong dạy học Địa lí tự nhiên lớp 10. 1.2.1. Kĩ thuật mảnh ghép Kĩ thuật các mảnh ghép là KTDH mang tính hợp tác, kết hợp giữa cá nhân, nhóm và liên kết giữa các nhóm nhằm giải quyết một nhiệm vụ phức hợp, kích thích sự tham gia tích cực cũng như nâng cao vai trò của cá nhân trong quá trình hợp tác (không chỉ hoàn thành nhiệm vụ ở vòng 1 mà còn phải truyền đạt lại kết quả vòng 1 và hoàn thành nhiệm vụ ở vòng 2). Các bước thực hiện Vòng 1: Nhóm chuyên gia Bước 1: Hình thành nhóm GV chia lớp thành các nhóm (tốt nhất 6 đến 8 người/nhóm) [số nhóm được chia = số chủ đề x n (n = 1,2…)] Bước 2: Giao nhiệm vụ cho các nhóm Mỗi nhóm được giao một nhiệm vụ [Ví dụ: nhóm 1: nhiệm vụ A; nhóm 2: nhiệm vụ B, nhóm 3: nhiệm vụ C, … (có thể có nhóm cùng nhiệm vụ)] Bước 3: Thành viên trong nhóm làm việc độc lập Mỗi cá nhân làm việc độc lập trong khoảng vài phút, suy nghĩ về câu hỏi, chủ đề và ghi lại những ý kiến của mình. Bước 4: Thảo luận nhóm Khi thảo luận nhóm phải đảm bảo mỗi thành viên trong từng nhóm đều trả lời được tất cả các câu hỏi trong nhiệm vụ được giao và trở thành “chuyên gia” của lĩnh vực đã tìm hiểu và có khả năng trình bày lại câu trả lời của nhóm ở vòng 2.
Vòng 2: Nhóm mảnh ghép Bước 1: Hình thành nhóm mới Hình thành nhóm từ 3 đến 6 người mới (1 – 2 người từ nhóm 1, 1 – 2 người từ nhóm 2, 1 – 2 người từ nhóm 3…) Bước 2: Các thành viên trong nhóm mới chia sẻ thông tin cho nhau Các câu trả lời và thông tin của vòng 1 được các thành viên trong nhóm mới chia sẻ đầy đủ với nhau Bước 3: GV chuyển giao nhiệm vụ mới cho các nhóm Khi mọi thành viên trong nhóm mới đều hiểu được tất cả nội dung ở vòng 1 thì nhiệm vụ mới sẽ được giao cho các nhóm để giải quyết Bước 4: Nhóm mới thảo luận Các nhóm mới thực hiện nhiệm vụ, trình bày và chia sẻ kết quả 1.2.2. Kĩ thuật khăn trải bàn Kĩ thuật khăn trải bàn là hình thức tổ chức hoạt động mang tính hợp tác kết hợp giữa hoạt động cá nhân và hoạt động nhóm thông qua sử dụng phiếu học tập được bố trí như khăn trải bàn, nhằm kích thích, thúc đẩy sự tham gia tích cực, tăng cường tính độc lập, trách nhiệm của người học và phát triển mô hình có sự tương tác giữa người học với người học * Các bước thực hiện Bước 1: Giao nhiệm vụ học tập - Chia HS thành các nhóm (4-8 HS/nhóm), mỗi HS ngồi vào vị trí đã đánh số trên phiếu học tập - GV giao nhiệm vụ thảo luận có tính mở và phát cho mỗi nhóm một phiếu học tập (dạng một tờ giấy A0 hoặc A1) Bước 2: Làm việc cá nhân - Mỗi cá nhân làm việc độc lập trong khoảng vài phút, ghi câu trả lời vào phần giấy của mình trên phiếu học tập. Bước 3: Thảo luận, thống nhất ý kiến chung
Trên cơ sở ý kiến cá nhân, các thành viên chia sẻ, thảo luận, thống nhất ý kiến và viết vào phần chính giữa của phiếu học. 1.2.3. Kĩ thuật dạy học theo trạm KTDH theo trạm là GV có thể tổ chức cho HS hoạt động học tập tự lực tại các vị trí không gian lớp học để giải quyết các vấn đề trong học tập. Hệ thống các trạm thường được thiết kế, bố trí theo hình thức các vòng tròn khép kín trong không gian lớp học. Hoạt động của HS tại các trạm là hoàn toàn tự do, dưới sự định hướng của GV, HS phải tự xoay xở để vượt qua các trạm. Do đó, dạy học theo trạm tập trung vào "tự chủ và tự học", hình thành và phát triển năng lực tự lực và giải quyết vấn đề cho HS. GV sẽ là người theo dõi hoạt động của toàn lớp, bổ sung các tài liệu cần thiết cho HS cho phù hợp để HS có thể thực hiện được nhiệm vụ một cách hoàn toàn độc lập. GV giải quyết kịp thời những vấn đề nảy sinh trong khi học, hỗ trợ đúng lúc, đúng mức và đúng đối tượng HS. HS sẽ hoạt động một cách độc lập, cho ra sáng kiến riêng, cách làm riêng. Các bước thực hiện Bước 1: Chia nhóm, chuẩn bị dụng cụ. Có thể cho HS tự chia nhóm ngay tại lớp, hoặc có thể cho HS chia nhóm trước. Cần chia nhóm ngay từ đầu để việc học được thuận lợi. Bước 2: Thống nhất nội qui học tập theo trạm. GV giới thiệu nội dung học tập tại các trạm, số lượng các trạm, các trạm bắt buộc và tự chọn. Thông báo quy tắc cho điểm mỗi cá nhân, giới thiệu phiếu học tập và cách làm việc trên các phiếu học tập, yêu cầu trợ giúp… Tất cả các nội quy đưa ra đảm bảo cho việc học tập tại các trạm được diễn ra một cách tự lực, chủ động, hạn chế mất trật tự, tối ưu hóa thời gian làm việc... Bước 3: Thực hiện nhiệm vụ Tuỳ theo yêu cầu nhiệm vụ học tập ở mỗi trạm, HS làm việc cá nhân, theo cặp hoặc theo nhóm tại các trạm học tập. GV quan sát và có sự hỗ trợ kịp thời.
Bước 4: Tổng kết kết quả học tập. Sau mỗi buổi học cần dành ra một khoảng thời gian để tổng kết bài học. Yêu cầu các nhóm, cá nhân trình bày tiến trình thực hiện nhiệm vụ ở một trạm nào đó, trình bày các kết quả thu được và tự đánh giá kết quả hoạt động của bản thân. Các thành viên khác, nhóm khác đưa ra nhận xét góp ý bổ sung và đánh giá. GV là người chỉ đạo. Sau cùng là GV tổng kết bài học và nhấn mạnh lại các kiến thức quan trọng của bài. 1.2.4. Kĩ thuật sơ đồ tư duy Sơ đồ tư duy (còn được gọi bản đồ tư duy, lược đồ tư duy) là một sơ đồ nhằm trình bày một cách rõ ràng những ý tưởng mang tính kế hoạch hay kết quả làm việc của cá nhân hay nhóm về một chủ đề. Sơ đồ tư duy có thể được viết trên giấy, trên bảng hay thực hiện trên máy tính. Sơ đồ tư duy giúp HS ghi chép và ghi nhớ thông tin hiệu quả hơn. Sơ đồ tư duy với hình ảnh màu sắc sinh động đã xóa đi sự nhàm chán, đơn điệu và buồn tẻ của phương pháp ghi bài truyền thống theo dòng kẻ. * Các bước thực hiện Bước 1: Bắt đầu từ trung tâm tờ giấy. Viết tên chủ đề ở trung tâm, dùng một hình ảnh hay bức tranh cho ý tưởng trung tâm Bước 2: Từ chủ đề trung tâm, vẽ các nhánh chính. Trên mỗi nhánh chính viết một khái niệm, phản ánh một nội dung lớn của chủ đề. Nhánh và chữ viết trên đó được vẽ và viết cùng một màu. Nhánh chính đó được nối với chủ đề trung tâm. Chỉ sử dụng các thuật ngữ quan trọng để viết trên các nhánh. Bước 3: Từ mỗi nhánh chính vẽ tiếp các nhánh phụ để viết tiếp những nội dung thuộc nhánh chính đó. Các chữ trên nhánh phụ được viết bằng chữ in thường. Tiếp tục như vậy ở các tầng phụ tiếp theo. Nối các nhánh chính đến hình ảnh trung tâm và nối các nhánh cấp 2, cấp 3...với nhánh cấp 1, cấp 2…để tạo ra sự liên kết 1.2.5. Kĩ thuật phòng tranh Kĩ thuật này có thể sử dụng cho hoạt động cá nhân hoặc hoạt động nhóm - GV nêu câu hỏi /vấn đề cho cả lớp hoặc cho các nhóm - Mỗi thành viên (hoạt động cá nhân) hoặc các nhóm (hoạt động nhóm) phác họa những ý tưởng về cách giải quyết vấn đề trên một tờ bìa (giấy A0, A1, A2..) và dán lên tường xung quanh lớp học như một triển lãm tranh - HS cả lớp đi xem “triển lãm” và có thể có ý kiến bình luận hoặc bổ sung - Cuối cùng tất cả các phương án giải quyết được tập hợp lại và tìm phương án tối ưu 2. Lí luận về hoạt động trải nghiệm trong dạy học 2.1. Khái niệm hoạt động trải nghiệm
Theo Từ điển Tiếng Việt, " Trải có nghĩa là đã từng qua, từng biết, từng chịu đựng; còn nghiệm có nghĩa là kinh qua thực tế nhận thấy điều nào đó là đúng. Sáng tạo là tạo ra những giá trị mới về vật chất hoặc tinh thần; tìm ra cái mới, cách giải quyết mới, không bị gò bó, phụ thuộc vào cái đã có". Với mục đích nghiên cứu của mình, tôi định nghĩa hoạt động trải nghiệm như sau: Hoạt động trải nghiệm là một nhiệm vụ học tập gắn với thực tiễn mà HS cần phải vận dụng vốn kinh nghiệm sẵn có để trải nghiệm, phân tích, khái quát hóa thành kiến thức của bản thân và vận dụng để giải quyết vấn đề thực tiễn”. Như vậy, hoạt động trải nghiệm là hình thức hoạt động được thực hiện sáng tạo và hiệu quả, giúp học sinh phát hiện, hình thành kiến thức, vận dụng kiến thức đã học và áp dụng trong thực tế đời sống. Các hoạt động được thực hiện trong lớp học, ở trường, ở nhà hay tại bất kì địa điểm nào phù hợp. 2.2. Đặc điểm hoạt động trải nghiệm Hoạt động trải nghiệm là một loại hình hoạt động dạy học có mục đích, có tổ chức được thực hiện trong hoặc ngoài nhà trường; HS được chủ động tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động, từ thiết kế hoạt động đến chuẩn bị, thực hiện và đánh giá kết quả hoạt động phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và khả năng của bản thân; các em được trải nghiệm, bày tỏ quan điểm, ý tưởng, đánh giá và lựa chọn ý tưởng hoạt động, thể hiện tự khẳng định bản thân, tự đánh giá và đánh giá kết quả hoạt động của bản thân, của nhóm mình và bạn bè. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau như: Thí nghiệm, hoạt động câu lạc bộ, tổ chức trò chơi, diễn đàn, sân khấu tương tác, tham quan dã ngoại, các hội thi, hoạt động giao lưu, hoạt động tình nguyện, hoạt động cộng đồng, lao động công ích, sân khấu hóa, tổ chức các ngày hội... 2.3. Nguyên tắc xây dựng mô hình hoạt động trải nghiệm - Đảm bảo mục tiêu dạy học: Hoạt động trải nghiệm sáng tạo phải giúp HS lĩnh hội tri thức, phát triển năng lực chung và năng lực đặc thù của bộ môn, rèn kĩ năng sống. Mục tiêu này dùng để định hướng xuyên suốt trong quá trình tổ chức hoạt động. - Đảm bảo tính khoa học: Hoạt động trải nghiệm sáng tạo phải giúp HS chiếm lĩnh hệ thống tri thức cơ bản, hiện đại về các lĩnh vực khoa học thông qua trải nghiệm; phải được thiết kế theo định hướng phát triển năng lực tư duy khoa học giúp HS tiếp xúc, hình thành và phát triển một số các phương pháp nghiên cứu khoa học. - Đảm bảo tính sư phạm: Hoạt động trải nghiệm sáng tạo phải thể hiện tính vừa sức và phù hợp với tâm sinh lí của học sinh; phải mang tính đặc trưng của môn học, gần gũi, phù hợp với cách suy nghĩ, nhu cầu, sở thích của HS. - Đảm bảo tính thực tiễn: Hoạt động trải nghiệm sáng tạo phải gắn liền với thực tiễn cuộc sống và có tính ứng dụng cao. HS được học trong thực tiễn và bằng thực tiễn.
- Đảm bảo tính đa dạng, phong phú: Cần tạo ra nhiều loại hoạt động phù hợp với từng môi trường tổ chức đảm bảo cho HS được trải nghiệm, từ đó rút ra kiến thức và vận dụng sáng tạo vào các tình huống mới. Tùy theo hoàn cảnh và đối tượng, tùy theo đặc trưng của nội dung mà khuyến khích các hình thức giáo dục trải nghiệm khác nhau. GV tạo ra những hoạt động trải nghiệm cho HS và là người chỉ đạo, tổ chức, hướng dẫn các em trong quá trình tham gia hoạt động Hoạt động trải nghiệm được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau như: Thí nghiệm, hoạt động câu lạc bộ, tổ chức trò chơi, diễn đàn, sân khấu tương tác, tham quan dã ngoại, các hội thi, hoạt động giao lưu, hoạt động tình nguyện, hoạt động cộng đồng, lao động công ích, sân khấu hóa, tổ chức các ngày hội... Các hoạt động này được thực hiện trong lớp học, ở trường, ở nhà hay tại bất kì địa điểm nào phù hợp, giúp HS phát hiện, hình thành kiến thức, vận dụng kiến thức đã học và áp dụng trong thực tế đời sống. 2.4. Một số hoạt động trải nghiệm được vận dụng vào dạy học Địa lí tự nhiên lớp 10 2.4.1. Tổ chức trò chơi Trò chơi là hình thức tổ chức các hoạt động vui chơi với nội dung kiến thức thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau, có tác dụng giáo dục "chơi mà học, học mà chơi". Trò chơi còn là một loại hình hoạt động giải trí, thư giãn; là món ăn tinh thần bổ ích và không thể thiếu được trong cuộc sống con người nói chung, đối với HS nói riêng. Về dữ liệu nghiên cứu trò chơi trong học tập, có thể chia ra 3 nhóm: Nhóm trò chơi dùng lời; Nhóm trò chơi dùng lời; Nhóm trò chơi có sử dụng công nghệ. Các hình thức trò chơi có thể được sử dụng trong nhiều tình huống khác nhau của hoạt động trải nghiệm như làm quen, khởi động, dẫn nhập vào nội dung học tập, cung cấp và tiếp nhận tri thức; đánh giá kết quả, rèn luyện các kĩ năng và củng cố những tri thức đã được tiếp nhận...Khi lựa chọn trò chơi GV cần tuân thủ nguyên tắc đảm bảo tính giáo dục, tính mục tiêu, tính vừa sức, tính khả thi, tính hiệu quả, tính khoa học và sư phạm. 2.4.2. Tổ chức hoạt động quan trắc, thực địa Quan trắc, thực địa là một hình thức giáo dục gắn liền với những hoạt động tìm hiểu những vấn đề và địa danh thực tế. Mục đích của quan trắc, thực địa là để các em được tự tìm hiểu, khám phá và học hỏi kiến thức, tiếp xúc với các hoạt động như thu thập, đánh giá, tham quan tìm hiểu các địa danh...để có được những kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm thực tiễn góp phần hình thành, phát triển các phẩm chất và năng lực cần thiết trong học tập cũng như trong cuộc sống. 3. Khả năng vận dụng linh hoạt KTDH tích cực và tổ chức hoạt động trải nghiệm ở trường THPT Lứa tuổi HS THPT nói chung, HS lớp 10 nói riêng đã có thể tiếp thu và thực hiện tốt các yêu cầu của các KTDH tích cực. Các em đã được làm quen và có một số kĩ năng
trong việc thảo luận, phối hợp nhóm. Ở lứa tuổi này các em đã có sự tự tin, lập luận tốt để trình bày ý kiến, quan điểm cá nhân về một vấn đề trước nhóm, tập thể. Trong lứa tuổi này, các em đã có khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn hay liên hệ kiến thức từ thực tiễn vào nội dung bài học. Vì vậy, khả năng vận dụng KTDH tích cực ở trường THPT sẽ mang lại nhiều kết quả tích cực. Mặt khác so với các môn học khác, Địa lí là môn học có nhiều khả năng để vận dụng KTDH tích cực và tổ chức hoạt động trải nghiệm cho HS. Về nội dung môn Địa lí cung cấp cho HS một số vấn đề của thế giới đương đại, cả mặt tích cực cũng như tiêu cực. Địa lí là một môn khoa học vừa mang yếu tố khoa học tự nhiên vừa chứa đựng yếu tố khoa học xã hội. Nội dung môn Địa lí gắn liền với các hiện tượng tự nhiên, các vấn đề kinh tế xã hội mang tính thực tiễn. Môn Địa lí hình thành và phát triển ở HS năng lực thu thập, xử lí và trình bày thông tin Địa lí; Năng lực vận dụng tri thức để tham gia giải quyết những vấn đề của cuộc sống, phù hợp với khả năng của HS, góp phần bồi dưỡng cho HS các phẩm chất chăm chỉ, trách nhiệm. Hình thành và phát triển phẩm chất nhân ái, ý thức trách nhiệm và tích cực tham gia vào các hoạt động sử dụng hợp lí, bảo vệ tự nhiên môi trường, nâng cao chất lượng cuộc sống của gia đình và cộng đồng. 4. Thực trạng của việc vận dụng linh hoạt kĩ thuật dạy học tích cực và tổ chức hoạt động trải nghiệm ở trường THPT 4.1. Đối với HS - Để thấy được nhu cầu, mong muốn, hứng thú của HS đối với việc được tiếp cận, được học bằng các phương pháp, KTDH tích cực và tham gia các hoạt động trải nghiệm tôi làm phiếu khảo sát HS (Phụ lục 1. Phiếu khảo sát số 1- Dùng cho HS) Khảo sát được tiến hành trên 212 HS và thu được kết quả như sau: Bảng 4.1. Kết quả khảo sát về mức độ quan tâm và hứng thú của học sinh về việc vận dụng kết hợp các KTDH tích cực và tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong học tập Kết quả điều tra Tổng số Câu hỏi 1 Câu hỏi 2 Câu hỏi 3 HS Rất Thường Không Rất Quan Không Rất Hứng Không điều thường xuyên thường quan trọng quan hứng thú hứng tra xuyên xuyên trọng trọng thú thú 212 37 68 107 170 34 8 176 28 8 Tỉ lệ 17,5 32,1 50,5 80,2 16,0 3,8 83,0 13,2 3,8 (%) Như vậy theo kết quả bảng điều tra nhận thấy rằng phần lớn HS đều mong muốn được học các tiết học có sử dụng các phương pháp, KTDH tích cực và tổ chức
hoạt động trải nghiệm bởi vì như thế các em sẽ đỡ cảm thấy gò bó nặng nề so với việc chỉ ngồi nghe giảng và ghi chép. Điều này phù hợp đáp ứng các phong cách học khác nhau (Learning styles) của các HS khác nhau (Học thông qua quan sát, học thông qua lắng nghe, học thông qua hành động, học thông qua đọc viết). Tuy nhiên mức độ GV vận dụng các KTDH tích cực và tổ chức các hoạt động trải nghiệm vào quá trình dạy học còn chưa thường xuyên. 4.2. Đối với GV Tiến hành khảo sát thực trạng đổi mới PPDH và kiểm tra đánh giá HS cho 70 GV bất kỳ tại hai trường THPT bao gồm THPT Nghi Lộc 2 và THPT Nghi Lộc 5 thông qua phiếu khảo sát (Phụ lục 1. Phiếu khảo sát số 2- Dùng cho GV) Sau khi khảo sát, tôi đã tiến hành tổng hợp và thu được kết quả như sau: Bảng 4.2. Kết quả khảo sát về thực trạng đổi mới PPDH và kiểm tra đánh giá HS. CÓ THỰC TỈ LỆ CHƯA TỈ LỆ NỘI DUNG CÂU HỎI HIỆN (%) THỰC HIỆN (%) Câu hỏi 1. Thầy (cô) đã tham gia tập huấn về đổi mới 70/70 100 0/70 0 PPDH theo định hướng phát triển năng lực HS? Câu hỏi 2. Thầy (cô) đã đổi mới PPDH theo yêu cầu 27/70 38,6 43/70 61,4 mới? Câu hỏi 3. Thầy (cô) đã đổi mới trong kiểm tra đánh giá 18/70 25,7 52/70 74,3 HS? Câu hỏi 4. Thầy (cô) có chú trọng đến việc phát triển 12/70 17,1 58/70 82,9 năng lực của HS trong các bài dạy? Câu hỏi 5. Thầy (cô) có biết về các phương pháp, KTDH 15/70 21,4 55/70 78,6 tích cực và tổ chức hoạt động trải nghiệm không? Câu hỏi 6. Thầy (cô) biết về các kỹ thuât dạy học theo 15/70 21,4 55/70 78,6 trạm, mảnh ghép, khăn trải bàn, sơ đồ tư duy… không?
Câu hỏi 7. Thầy (cô) đã vận dụng linh hoạt các KTDH tích cực và tổ chức hoạt động 12/70 17,1 58/70 82,9 trải nghiệm vào bài dạy của mình? Qua bảng số liệu ở trên chúng ta có thể nhận thấy GV đều đã được tập huấn về đổi mới PPDH. Tuy nhiên mức độ áp dụng của GV chưa cao. Các GV có ứng dụng các PPDH tích cực nhưng chưa thường xuyên, chủ yếu được áp dụng trong các tiết thao giảng còn các tiết dạy khác vẫn tiến hành theo phương pháp cũ. Việc kiểm tra, đánh giá vẫn chỉ chú trọng đến đánh giá kết quả ở các bài kiểm tra viết, kiểm tra miệng mà chưa đa dạng hoá các hình thức đánh giá như đánh giá qua các sản phẩm học tập, báo cáo...Quá trình đánh giá và kết quả đánh giá đang dừng ở một phía từ GV, chưa có sự kết hợp giữa đánh giá của GV với tự đánh giá của HS. Do vậy, việc tổ chức các tiết giảng có sử dụng các phương pháp, KTDH tích cực và tổ chức hoạt động trải nghiệm trong nhà trường là rất cần thiết. Các KTDH tích cực và hoạt động trải nghiệm rất đa dạng, tùy vào nội dung bài học và khả năng của HS cùng với các điều kiện thực tế khác về cơ sở vật chất mà GV linh hoạt kết hợp lựa chọn để có thể tổ chức dạy - học đạt kết quả tốt nhất. II. CÁCH THỨC VẬN DỤNG LINH HOẠT MỘT SỐ KTDH TÍCH CỰC VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM VÀO DẠY HỌC PHẦN TỰ NHIÊN, ĐỊA LÍ 10. 1. Lựa chọn nội dung vận dụng linh hoạt KTDH tích cực và hình thức dạy học trải nghiệm trong phần tự nhiên, Địa lí 10 Chương Bài Nội dung Các KTDH Hoạt động trải tích cực vận nghiệm dụng kết hợp - Khởi động Trò chơi ô chữ - Hệ quả địa lí của - Kĩ thuật chuyển động tự khăn trải bàn quay quanh trục Kết hợp với kĩ Chương Bài 5: Hệ thuật phòng 2: Trái quả địa lí tranh đất các chuyển - Hệ quả địa lí của Hoạt động động của chuyển động xung đóng vai tìm Trái Đất quanh Mặt Trời hiểu về hiện tượng mùa và sự khác nhau
về khí hậu thời tiết giữa các mùa - Tìm hiểu về tác - Kĩ thuật động của nội lực “Khăn trải đến địa hình bề bàn” kết hợp mặt Trái Đất. với kĩ thuật Chương Bài 7: Nội phòng tranh 3: Thạch lực và ngoại quyển lực - Tác động của - Kĩ thuật Quan trắc, thực ngoại lực đến địa mảnh ghép địa hiện tượng hình bề mặt Trái kết hợp với kĩ bóc mòn, sạt lở Đất thuật dạy học tại một ngọn theo trạm núi ở địa phương - Luyện tập Trò chơi “Mảnh ghép kiến thức” - Nhiệt độ không - Kĩ thuật Thí nghiệm đo khí mảnh ghép nhiệt độ bề mặt kết hợp với kĩ nước, lục địa. thuật dạy học theo trạm - Các nhân tố ảnh - Kĩ thuật sơ Bài 9: Khí hưởng đến lượng đồ tư duy kết quyển, các mưa hợp với kĩ yếu tố của thuật phòng khí hậu tranh - Luyện tập Trò chơi “Nhanh như chớp” Chương 4: Khí - Vận dụng - Kĩ thuật quyển khăn trải bàn kết hợp với kĩ thuật phòng tranh
Bài 10: - Khởi động Trò chơi “Ai Thực hành: nhanh hơn” Đọc bản đồ các đới và các kiểu khí - Phân tích biểu đồ Trò chơi: đóng hậu trên Trái một số kiểu khí vai”- Chương đất, phân hậu trình “Du lịch tích biểu đồ vòng quanh một số kiểu Thế giới” khí hậu - Khởi động Trò chơi “Vua tiếng Việt” GV cung cấp từ khóa được sắp xêp lộn xộn, HS phải xếp lại thành từ có nghĩa Bài 11: - Nước trên lục địa. - Kĩ thuật “Sơ Thuỷ quyển, đồ tư duy” kết nước trên hợp với kĩ lục địa thuật dạy học theo trạm - Các nhân tố ảnh Quan trắc dòng hưởng tới chế độ chảy một số nước sông con sông ở các khu vực để phân tích tác động của các nhân tố ảnh hưởng tới chế Chương độ dòng chảy 5: Thuỷ sông. quyển - Luyện tập Trò chơi “Cặp đôi hoàn hảo” Cặp đôi sẽ có các từ khóa, 1 người diễn đạt (bằng ngôn ngữ, hành
động) một người trả lời - Khởi động Trò chơi “Lật mảnh ghép” Bài 12: Biển - Vai trò của biển - Kĩ thuật và đại và đại dương đối khăn trải bàn dương với phát triển kinh kết hợp với kĩ tế xã hội thuật phòng tranh - Luyện tập Trò chơi ô chữ -Tìm hiểu các nhân - Kĩ thuật Tham quan sư tố ảnh hưởng tới sự mảnh ghép phân bố các phát triển và phân kết hợp với kĩ kiểu thực vật Bài 15: Sinh bố sinh vật thuật dạy học và cây trồng ở quyển theo trạm địa phương để làm rõ ảnh Chương hưởng của các 6: Sinh nhân tố tới quyển phân bố sinh vật - Khởi động Trò chơi “Vua tiếng Việt” GV cung cấp Bài 16: từ khóa được Thực hành: sắp xếp lộn Tìm hiểu sự xộn, HS xếp lại phân bố đất thành từ có và sinh vật nghĩa trên Trái đất - Tìm hiểu sự phân Tham quan sự bố đất và thảm phân bố các thực vật trên Trái kiểu thực vật Đất và cây trồng ở địa phương - Luyện tập Trò chơi ai nhanh nhất Bài 17: Vỏ - Tìm hiểu quy luật - Kĩ thuật dạy địa lí, quy thống nhất và hoàn học theo trạm luật thống chỉnh của vỏ địa lí kết hợp với kĩ nhất và hoàn