Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Vận dụng phương dự án trong dạy học chủ đề “nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể – Sinh học 12

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:58

Thêm vào BST

Báo xấu

16
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài Vận dụng phương dự án trong dạy học chủ đề “nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể – Sinh học 12 nhằm mục đích góp phần thiết thực vào đổi mới phương pháp, hình thức dạy học hiện nay, nâng cao hiệu quả dạy và học bộ môn Sinh học ở trường phổ thông, hình thành và phát triển cho học sinh các năng lực cần thiết trong quá trình học tập và thực tiễn đời sống

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Vận dụng phương dự án trong dạy học chủ đề “nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể – Sinh học 12

SÁNG KIẾN Đề tài: VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “NHIỄM SẮC THỂ VÀ ĐỘT BIẾN NHIỄM SẮC THỂ - SINH HỌC 12”. Lĩnh vực: Sinh học
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƢỜNG THPT ĐẶNG THAI MAI SÁNG KIẾN Đề tài: VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “NHIỄM SẮC THỂ VÀ ĐỘT BIẾN NHIỄM SẮC THỂ - SINH HỌC 12”. Lĩnh vực: Sinh học Tác giả: Nguyễn Thị Hoài. Năm thực hiện: 2022-2023 Số điện thoại: 0973182462 Thanh Chương, tháng 4 năm 2023
MỤC LỤC PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ .......................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu. ............................................................................................ 2 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu. ..................................................................... 2 4. Giả thuyết khoa học............................................................................................... 2 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu ......................................................................... 2 6. Phƣơng pháp nghiên cứu: ...................................................................................... 3 7. Những luận điểm cần bảo vệ của đề tài ................................................................ 4 8. Đóng góp mới của đề tài. ...................................................................................... 4 PHẦN II. NỘI DUNG ............................................................................................... 5 CHƢƠNG I : CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI. ..................................................... 5 1. Khái quát về phƣơng pháp dạy học dự án ............................................................. 5 2. Các loại dự án học tập ........................................................................................... 6 3. Mục tiêu của dạy học dự án................................................................................... 6 4. Đặc điểm của dạy học dự án ................................................................................. 7 5. Quy trình của dạy học dự án ................................................................................. 8 6. Ƣu, nhƣợc điểm của dạy học dự án....................................................................... 9 7. Vai trò của giáo viên và học sinh trong dạy học dự án. ........................................ 9 8. Cơ sở của việc vận dụng dạy học dự án trong dạy học chủ đề: Nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể (Sinh học 12). ..................................................................... 10 CHƢƠNG II. CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI. .............................................. 11 1. Thực trạng nghiên cứu và vận dụng phƣơng pháp dạy học dự án trong ............ 11 dạy học. .................................................................................................................... 11 2. Thực trạng vận dụng phƣơng pháp dạy học dự án ở trƣờng phổ thông. ............ 11 2.1. Đối với giáo viên .............................................................................................. 11 2.2. Đối với học sinh ............................................................................................... 15 CHƢƠNG III. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC DỰ ÁN VÀO CHỦ ĐỀ: NHIỄM SẮC THỂ VÀ ĐỘT BIẾN NHIỄM SẮC THỂ ........................................ 16 1. Tổ chức dạy học dự án ........................................................................................ 16 1.1. Thời lƣợng thực hiện dự án .............................................................................. 16 1.2. Mục tiêu dự án. ................................................................................................. 16
1.3. Thiết bị dạy học và học liệu ............................................................................. 17 1.4. Bộ câu hỏi định hƣớng ..................................................................................... 18 1.5. Kế hoạch thực hiện và dự kiến sản phẩm dự án ............................................... 19 1.6. Tiến trình dạy hoc dự án .................................................................................. 19 2. Thực nghiệm sƣ phạm ......................................................................................... 22 2.1. Mục đích thực nghiệm. ..................................................................................... 22 2.2. Đối tƣợng và phạm vi thực nghiệm. ................................................................. 22 2.3. Phƣơng pháp thực nghiệm................................................................................ 22 2.4. Kết quả thực nghiệm. ....................................................................................... 22 3. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của giải pháp. ............................................ 27 3.1. Đối tƣợng khảo sát ........................................................................................... 27 3.2. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của giải pháp đã đề xuất...... 27 4. Hiệu quả của đề tài .............................................................................................. 29 PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................. 31 1. Kết luận ............................................................................................................... 31 2. Kiến nghị ............................................................................................................. 31 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 33
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Diễn giải DAHT Dự án học tập DHTDA Dạy học theo dự án DHDA Dạy học dự án KHDH Kế hoạch dạy học GV Giáo viên HS Học sinh NST Nhiễm sắc thể GDPT Giáo dục phổ thông SGK Sách giáo khoa SGV Sách giáo viên PPDH Phƣơng pháp dạy học THPT Trung học phổ thông
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững nhiều quốc gia đã không ngừng đổi mới giáo dục để nâng cao chất lƣợng nguồn lực, trang bị cho thế hệ tƣơng lai nền tảng văn hóa vững chắc, phát triển năng lực và kỹ năng thích ứng cao trƣớc mọi biến động của thiên nhiên và xã hội. Do vậy, đổi mới giáo dục đã trở thành nhu cầu cấp thiết và xu hƣớng mang tính chất toàn cầu. Trong hội nghị Trung ƣơng 8 khóa XI về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo trong đó nhấn mạnh “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phƣơng pháp dạy học theo hƣớng hiện đại phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của ngƣời học, khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ khuyến khích tự học, tạo cơ sở để ngƣời học tự cập nhật và đổi mới tri thức kĩ năng phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức các hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học, trải nghiệm, dự án …” Thực trạng dạy học ở trƣờng phổ thông hiện nay còn mang tính “hàn lâm” trong đó ngƣời dạy đóng vai trò chính trong việc truyền thụ kiến thức cho học sinh, học sinh tiếp thu tri thức một cách thụ động, ít chú ý đến việc rèn luyện tính tích cực, tự lập, sáng tạo cũng nhƣ khả năng vận dụng tri thức đó vào thức tiễn. Hơn nữa, giáo dục còn mang tính “ứng thí” nên việc học của học sinh mang nặng tính chất đối phó với các kỳ thi chạy theo thành tích, bằng cấp ít chú ý đến việc phát triển nhân cách toàn diện và năng lực của học sinh. Để phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của ngƣời học, phát triển kỹ năng thực hành thì dạy học dự án là một phƣơng pháp có nhiều triển vọng. Vì dạy học dự án góp phần gắn lý thuyết với thực hành, gắn tƣ duy và hành động, đồng thời tham gia tích cực vào việc phát triển năng lực tự chủ, sáng tạo, tinh thần trách nhiệm, khả năng làm việc theo nhóm, khả năng thuyết trình diễn đạt, kĩ năng tìm kiếm và xử lý thông tin. Bên cạnh đó, phƣơng pháp dạy học theo dự án là một hình thức dạy học mà học sinh đƣợc học dƣới sự hƣớng dẫn và giúp đỡ của các giáo viên nhƣng phải tự giải quyết nhiệm vụ học của mình, nó đòi hỏi sự kết hợp cả về mặt lý thuyết và thực hành. Thông qua đó sẽ tạo ra những sản phẩm học tập nhất định. Mặt khác, việc đổi mới phƣơng pháp dạy học đang đƣợc thể hiện rộng rãi ở các môn học trong trƣờng phổ thông về thực chất là sự triển khai việc dạy học tích cực đáp ứng chƣơng trình giáo dục phổ thông 2018. Đặc thù của môn Sinh học là môn khoa học kết hợp giữa lý thuyết với thực nghiệm nên việc đổi mới dạy học giúp học sinh có thể tìm tòi khám phá kiến thức thông qua các hoạt động học tập cũng là tất yếu. Phần nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể là nội dung gắn liền lý thuyết với thực tiễn. Thông qua tìm hiểu nguyên nhân, cơ chế phát sinh và các biện pháp 1
phòng ngừa các hội chứng bệnh do đột biến nhiễm sắc thể, thấy đƣợc sự tác động mạnh mẽ của môi trƣờng đến tình hình sức khỏe của con ngƣời và tìm hiểu các thành tựu tạo các giống mới có giá trị từ ứng dụng việc gây đột biến nhiễm sắc thể, qua đó hình thành cho các em thái độ có ý thức tốt bảo vệ môi trƣờng sống, bảo vệ sức khỏe, hệ gen của con ngƣời và đặc biệt là bản thân các em học sinh. Xuất phát từ những lý do trên, tôi đã chọn đề tài: VẬN DỤNG PHƢƠNG DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “NHIỄM SẮC THỂ VÀ ĐỘT BIẾN NHIỄM SẮC THỂ – SINH HỌC 12” nhằm mục đích góp phần thiết thực vào đổi mới phƣơng pháp, hình thức dạy học hiện nay, nâng cao hiệu quả dạy và học bộ môn Sinh học ở trƣờng phổ thông, hình thành và phát triển cho học sinh các năng lực cần thiết trong quá trình học tập và thực tiễn đời sống. 2. Mục đích nghiên cứu. Phân tích, xây dựng và thiết kế kế hoạch dạy học chủ đề nhiễm sắc thề và đột biến nhiễm sắc thể(Sinh học 12- Cơ bản) bằng phƣơng pháp dạy học theo dự án nhằm phát triển các năng lực cho học sinh tiếp cận chƣơng trình giáo dục phổ thông mới. Thiết kế giáo án theo định hƣớng chƣơng trình phổ thông 2018, cung cấp thêm cho đồng nghiệp tài liệu và ví dụ tham khảo về phƣơng pháp dạy học dự án để có thể áp dụng rộng rãi trong quá trình dạy học. Tổ chức dạy học theo dự án chủ đề Nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể (Sinh học 12) nhằm phát huy tính tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu. 3.1. Khách thể nghiên cứu: Học sinh khối 12 trƣờng THPT Đặng Thai Mai 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Sử dụng phƣơng pháp dạy học theo dự án trong dạy học chủ đề: Nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể. (Sinh học 12). 4. Giả thuyết khoa học Nếu xây dựng đƣợc các dự án học tập và thực hiện đồng bộ các dự án có tính khoa học, có tính khả thi khi dạy chủ đề: Nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể (Sinh học 12) cũng nhƣ các đơn vị khiến thức khác của bộ môn Sinh học thì sẽ hình thành đƣợc năng lực nghiên cứu khoa học, phát triển năng lực thực hành và rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh một cách có hiệu quả. 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu lý luận: Nghiên cứu các tài liệu về chủ trƣơng, đƣờng lối, Nghị quyết của Đảng và 2
Nhà nƣớc về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục, đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Nghiên cứu tổng quan các tài liệu về lý luận và phƣơng pháp dạy học môn Sinh học, tài liệu tập huấn, website, chƣơng trình giáo dục phổ thông tổng thể, chƣơng trình giáo dục phổ thông môn Sinh học, chuyên đề dạy học có liên quan đến dạy học theo dự án để làm nền tảng xây dựng cơ sở lí luận của đề tài Nghiên cứu nội dung chủ đề nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể của chƣơng trình hiện hành và chƣơng trình GDPT 2018, Sinh học 12 THPT. - Khảo sát, đánh giá thực trạng: Nhằm tìm hiểu thực trạng việc vận dụng DHDA tại trƣờng THPT Đặng Thai Mai tôi đã tiến hành khảo sát giáo viên về thực trạng vận dụng phƣơng pháp dạy học dự án và khảo sát học sinh nhận thức về dạy học dự án trên cơ sở đó xác định cơ sở thực tiễn cho việc đề xuất quy trình thiết kế DAHT và tổ chức DHTDA phù hợp. - Đề xuất giải pháp: Xây dựng dự án học tập và vận dụng dự án vào dạy học chủ đề: Nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể(Sinh học 12) 5.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Sáng kiến đƣợc thử nghiệm ở chủ đề: Nhiễm săc thề và đột biến nhiễm sắc thể.( Sinh học 12- cơ bản). - Về thời gian: Năm học 2022-2023 6. Phƣơng pháp nghiên cứu: - Nghiên cứu chƣơng trình SGK và sách GV môn Sinh học lớp 12, phần kiến thức thuộc chủ đề nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể để soạn thảo tiến trình dạy học theo đi h hƣớng nghiên cứ u. - Phƣơng pháp quan sát và điều tra: Điều tra thực trạng dạy học dự án ở trƣờng THPT. - Phƣơng pháp hỏi ý kiến chuyên gia: Trong quá trình nghiên cứu tôi đã hỏi ý kiến của các chuyên gia có kinh nghiệm trong giảng dạy môn Sinh học ở trƣờng tôi và các trƣờng THPT lân cận. - Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm: Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm trên hai nhóm đối tƣợng: nhóm đối chứng và nhóm thực nghiệm là học sinh lớp 12 – trƣờng THPT Đặng Thai Mai. - Phƣơng pháp thống kê toán học: Sử du g thống kê toán hoc để phân tích kết quả thực nghiệm sƣ phạm. Từ đó, kh ng định hiệu quả của viêc vận dụng phƣơng pháp dạy học dự án nhằm phát huy khả năng tự học và tự nghiên của học sinh. 3
7. Những luận điểm cần bảo vệ của đề tài Luận điểm 1. DHDA vừa là PPDH vừa là hình thức, mô hình dạy học tích cực trong đó các nhiệm vụ học tập, các bài học đƣợc thể hiện dƣới dạng các dự án, dƣới sự hƣớng dẫn của ngƣời dạy, các dự án đƣợc thực hiện bởi sự cộng tác làm việc tích cực của các thành viên trong nhóm và đƣợc hoàn thành dƣới dạng các sản phẩm. Kiến thức tự lĩnh hội đƣợc bổ sung từ nhiều nguồn khác nhau, làm phong phú tri thức cho ngƣời học, đáp ứng các mục tiêu gắn lý thuyết với thực hành, tƣ duy và hành động, nhà trƣờng và xã hội, tham gia tích cực vào việc đào tạo năng lực làm việc tự lực, năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp, tinh thần trách nhiệm và khả năng cộng tác làm việc của ngƣời học. Đây là tiền đề cho việc nâng cao hiệu quả học tập cũng nhƣ rèn luyện kỹ năng cho học sinh trong quá trình dạy học. Luận điểm 2. Sử dụng các DAHT vào chủ đề “Nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể” đã tạo ra sự hứng thú học tập và tham gia tích cực, chủ động của học sinh gúp các em nắm vững và khắc sâu kiến thức đã đem lại hiệu quả học tập tốt hơn, tỷ lệ học sinh đạt kết quả cao hơn. Điều này cho thấy việc sử dụng phƣơng pháp DHDA trong chủ đề “Nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể (Sinh học 12)” là hƣớng đi đúng, mang tính tích cực, có tính khả thi và nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh. 8. Đóng góp mới của đề tài. Làm sáng tỏ đƣợc cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn về DHDA nói chung và việc vận dụng DHDA vào chủ đề: Nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể nói riêng nhằm phát triển các năng lực chung và năng lực chuyên biệt cho học sinh. Nghiên cứu, phân tích chủ đề Nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể, xây dựng đƣợc các dự án học tập và dạy học thử nghiệm phƣơng pháp dự án theo hƣớng phát triển năng lực cho học sinh. Cung cấp thêm tƣ liệu và một số vấn đề cơ bản để giúp giáo viên tiếp cận nhiều hơn nữa về phƣơng pháp DHDA để áp dụng vào giảng dạy bộ môn Sinh học. 4
PHẦN II. NỘI DUNG CHƢƠNG I : CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI. 1. Khái quát về phƣơng pháp dạy học dự án DHTDA là phƣơng pháp dạy học mà ngƣời dạy và ngƣời học cùng nhau giải quyết không chỉ về mặt lý thuyết mà còn về thực tiễn một nhiệm vụ học tập có tính chất tổng hợp, tạo điều kiện cho ngƣời học cùng nhau và tự quyết trong tất cả các giai đoạn học tập, kết quả là tạo ra đƣợc một sản phẩm hoạt động nhất định; Là phƣơng pháp dạy học mà ngƣời dạy đóng vai trò là ngƣời định hƣớng các nhiệm vụ học tập, định hƣớng quá trình thực hiện cũng nhƣ quá trình tạo ra sản phẩm, ngƣời học trực tiếp thực hiện các giai đoạn của dự án học tập; Là phƣơng pháp dạy học mà ngƣời học không thụ động tiếp nhận kiến thức từ ngƣời dạy mà chủ động tìm tòi, khám phá các kiến thức cần thiết thông qua các nhiệm vụ thực tế liên quan đến bài học. DHTDA là một hình thức dạy học, trong đó ngƣời học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, có tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. Sản phẩm này có thể là các báo cáo khoa học, mô hình, phầm mềm, mẫu vật, tƣ liệu sƣu tầm. Nhiệm vụ này đƣợc ngƣời học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch, đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. Trong dạy học dự án, ngƣời học thƣờng giải quyết các vấn đề khá lớn, qua nhiều công đoạn. Vì vậy, làm việc nhóm là hình thức cơ bản của dạy học dự án. Ngƣời học thực hiện nhiệm vụ học tập thông qua quá trình hợp tác với ngƣời dạy và bạn bè trong nhóm cũng nhƣ thu thập thông tin từ thực tế và nhiều nguồn khác nhau. DHTDA là một mô hình dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Theo đó dƣới sự hƣớng dẫn của giáo viên mà các nhóm học sinh thực hiện các nhiệm vụ học tập một cách tự lực, độc lập qua những giai đoạn nhất định: đề xuất ý tƣởng, lập kế hoạch, thực hiện ý tƣởng, tạo sản phẩm, công bố sản phẩm. Qua đó, giúp phát triển kiến thức và các kỹ năng liên quan thông qua những nhiệm vụ mang tính mở, khuyến khích học sinh tìm tòi, thực hiện hóa những kiến thức đã học trong quá trình thực hiện và tạo ra những sản phẩm của chính mình. Chƣơng trình dạy học theo dự án đƣợc xây dựng dựa trên những câu hỏi định hƣớng quan trọng, lồng ghép các chuẩn nội dung và tƣ duy bậc cao trong những bối cảnh thực tế. Nhƣ vậy, DHDA vừa là PPDH vừa là hình thức, mô hình dạy học tích cực khác với các PPDH truyền thống, trong đó các nhiệm vụ học tập, các bài học đƣợc thể hiện dƣới dạng các dự án, dƣới sự hƣớng dẫn của ngƣời dạy, các dự án đƣợc thực hiện bởi sự cộng tác làm việc tích cực của các thành viên trong nhóm, đƣợc hoàn thành dƣới dạng các sản phẩm. Kiến thức tự lĩnh hội đƣợc bổ sung từ nhiều nguồn khác nhau, làm phong phú tri thức cho ngƣời học, đáp ứng các 5
mục tiêu gắn lý thuyết với thực hành, tƣ duy và hành động, nhà trƣờng và xã hội, tham gia tích cực vào việc đào tạo năng lực làm việc tự lực, năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp, tinh thần trách nhiệm và khả năng cộng tác làm việc của ngƣời học . 2. Các loại dự án học tập - Phân loại theo thời gian thực hiện: Dự án nhỏ: Với dự án nhỏ này sẽ đƣợc thực hiện trong 2 đến 6 giờ và lồng ghép trong một sống giờ học. Dự án trung bình: Nó còn đƣợc gọi là ngày dự án khi đƣợc thực hiện vài ngày. Với giới hạn thời lƣợng trong 40 giờ học hoặc 1 tuần. Dự án lớn: Với thời gian thực hiện có lƣợng thời gian nhiều, kéo dài trong nhiều tuần. - Phân loại dự án theo nhiệm vụ Dự án nghiên cứu: Các dự án nghiên cứu sẽ nhằm giải thích các hiện tƣợng trong cuộc sống, các quá trình diễn ra sự việc. Dự án tìm hiểu: Nhằm khảo sát các đối tƣợng cụ thể. Dự án kiến tạo: Đó là dự án thực hiện các hành động thực tiễn hoặc tập trung vào tạo ra các sản phẩm vật chất nhƣ trang trí, sáng tác, biểu diễn, trƣng bày … - Phân loại theo mức độ của nội dung học Dự án mang tính tích hợp: Nó là các dự án nghiên cứu lý thuyết, thực hiện các hoạt động thực hành, thực tiễn, giải quyết vấn đề mang nội dung tích hợp của nhiều nội dung hoạt động. Dự án mang tính thực hành: Đó là các dự án tập trung vào việc thực hành các nhiệm vụ trên cơ sở vận dụng kiến thức đã học, kiến thức thực tế, và các kỹ năng cơ bản để tạo ra sản phẩm. - Phân loại theo sự thamgia của ngƣời học Dự án cá nhân Dự án nhóm Dự án cả lớp - Phân loại theo chuyên môn Dự án trong một môn học: trọng tâm nội dung nằm trong một môn học Dự án liên môn: trọng tâm nội dung nằm ở nhiều môn khác nhau Dự án ngoài chuyên môn: là các dự án không phụ trực tiếp các môn học 3. Mục tiêu của dạy học dự án Hƣớng tới các vấn đề thực tiễn, gắn kết nội dung học với cuộc sống thực 6
để tạo ra một sản phẩm. Rèn luyện cho ngƣời học phát triển kỹ năng phát hiện và giải quyết vấn đề liên quan đến nội dung học tập và cuộc sống. Rèn luyện cho ngƣời học nhiều kỹ năng: tổ chức kiến thức, kỹ năng sống và làm việc theo nhóm. Giúp ngƣời học nâng cao kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin vào quá trình học tập và tạo ra sản phẩm. Khuyến khích tinh thần tự chủ, tự học của ngƣời học. Ngƣời học chủ động chiếm lĩnh trí thức, rèn kỹ năng và tạo ra sản phẩm có ích cho cộng đồng, xã hội. 4. Đặc điểm của dạy học dự án Định hướng thực tiễn: Chủ đề của dự án xuất phát từ những tình huống thực tiễn xã hội, thực tiễn nghề nghiệp cũng nhƣ thực tiễn đời sống. Nhiệm vụ dự án cần chứa đựng những vấn đề phù hợp với trình độ và khả năng của ngƣời học. Các DAHT góp phần gắn việc học tập trong trƣờng với thực tiễn đời sống, xã hội. Thông qua đó, có thể kiểm tra, củng cố, mở rộng hiểu biết lý thuyết cũng nhƣ rèn luyện kỹ năng hành động, kinh nghiệm thực tiễn của ngƣời học; dự án còn kết hợp tri thức của nhiều môn học hay lĩnh vực khác nhau để giải quyết một vấn đề mang tính phức hợp. Do đó, có thể nói DHDA có đặc điểm: gắn liền với hoàn cảnh, có ý nghĩa thực tiễn xã hội, kết hợp giữa lý thuyết với thực hành và mang nội dung tích hợp. Định hướng hành động: Trong quá trình thực hiện dự án có sự kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và vận dụng lý thuyết vào trong hoạt động thực tiễn, thực hành. Những kiến thức lý thuyết đƣợc thấy, đƣợc thực hiện, đƣợc thể hiện qua thực tế và các nghiên cứu thực tế của chính ngƣời học. Qua các nghiên cứu thực tế đúc kết đƣợc các kiến thức lý thuyết. Vì vậy, thông qua các dự án học tập có thể hình thành, kiểm tra, củng cố, mở rộng hiểu biết lý thuyết cũng nhƣ rèn luyện kỹ năng hành động, kinh nghiệm thực tiễn của ngƣời học. Định hướng sản phẩm: Trong quá trình thực hiện dự án, các sản phẩm đƣợc tạo ra. Sản phẩm của dự án không giới hạn trong những thu hoạch lý thuyết, mà trong đa số trƣờng hợp các DAHT tạo ra những sản phẩm vật chất của hoạt động thực tiễn, thực hành. Những sản phẩm này có thể công bố, giới thiệu, sử dụng. Chính những sản phẩm này có vai trò tác động rất lớn đến quá trình học tập và hứng thú của ngƣời học. Định hướng hứng thú cho người học: ngƣời học đƣợc tham gia chọn đề tài, nội dung học tập phù hợp với khả năng và hứng thu cá nhân, đƣợc tham gia thực hiện nhiệm vụ cũng nhƣ tạo ra các sản phẩm, do đó thúc đẩy mong muốn học tập của ngƣời học, tăng cƣờng năng lực hoàn thành những công việc quan trọng và mong muốn đƣợc đánh giá. Khi ngƣời học có cơ hội kiểm soát đƣợc việc học của chính mình, giá trị việc học cũng tăng lên. Cộng tác với các bạn trong nhóm, 7
trong lớp hay tự mình giải quyết các vấn đề đƣợc giao cũng là cơ hội làm tăng hứng thú học tập của ngƣời học. Mang tính phức hợp: Nội dung các DAHT có sự kết hợp tri thức của nhiều lĩnh vực hoặc nhiều môn học khác nhau nhằm giải quyết một vấn đề mang tính phức hợp. Trong quá trình thực hiện dự án, ngƣời học phải tìm kiếm thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, vận dụng kiến thức của nhiều nguồn khác nhau. Nguồn thông tin càng phong phú, sự hiểu biết của ngƣời học càng rộng sâu, kỹ năng vận dụng kiến thức liên môn càng thành thạo thì kết quả dự án đạt đƣợc càng cao. Rèn tính tự lực cao của người học: Trong DHTDA, ngƣời học tham gia tích cực và tự lực vào các giai đoạn của quá trình dạy học: Xác định mục đích, đề xuất dự án, lập kế hoạch, thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện, trình bày kết quả dự án. Mỗi giai đoạn đều đòi hỏi và khuyến khích tính trách nhiệm, sự sáng tạo của ngƣời học. Ngƣời dạy chủ yếu đóng vai trò tƣ vấn, hƣớng dẫn, giúp đỡ. Vì vậy, vừa đòi hỏi, vừa rèn luyện tính tự lực cao của ngƣời học. Giáo dục tính hợp tác: Các DAHT thƣờng đƣợc thực hiện theo nhóm, trong đó có sự cộng tác làm việc và sự phân công công việc giữa các thành viên trong nhóm. Dạy học theo dự án đòi hỏi rèn luyện tính sẵn sàng và kỹ thuật cộng tác làm việc giữa các thành viên tham gia, giữa ngƣời học và ngƣời dạy cũng nhƣ với các lực lƣợng xã hội khác tham gia trong dự án. Mang tính xã hội: Các DAHT góp phần gắn việc học tập trong nhà trƣờng với thực tiễn đời sống, xã hội. Trong những trƣờng hợp lý tƣởng, việc thực hiện các dự án có thể mang lại những tác động xã hội tích cực. 5. Quy trình của dạy học dự án Giai đoạn 1: Chuẩn bị dự án. + Đề xuất ý tƣởng và chọn đề tài. + Chia nhóm và nhận nhiệm vụ. + Lập kế hoạch thực hiện các nhiệm vụ học tập Giai đoạn 2: Thực hiện dự án. + Thu thập thông tin + Thực hiện điều tra + Thảo luận các thành viên khác + Tham vấn giáo viên hƣớng dẫn Giai đoạn 3: Báo cáo và đánh giá dự án.. + Tổng hợp các kết quả 8
+ Công bố sản phẩm + Đánh giá kết quả học tập. 6. Ƣu, nhƣợc điểm của dạy học dự án. - Ƣu điểm + Gắn lý thuyết với thực hành, tƣ duy và hành động, nhà trƣờng và xã hội. + Kích thích động cơ, hứng thú học tập của ngƣời học: từ phụ thuộc giáo viên sang hoạt động nhóm, giúp ngƣời học từ thụ động ghi nhớ sang khám phá tích hợp và trình bày. + Giúp ngƣời học từ hình thức học thụ động sang hình thức học chủ động có định hƣớng. + Phát huy tính tự lực, tính trách nhiệm. + Phát triển khả năng sáng tạo. + Rèn luyện năng lực giải quyết những vấn đề phức hợp. + Rèn kỹ năng làm việc nhóm. + Phát triển năng lực đánh giá. - Hạn chế + Chỉ phù hợp với nội dung nhất định; không phù hợp trong việc truyền thụ tri thức lý thuyết mang tính trừu tƣợng, hệ thống cũng nhƣ rèn luyện hệ thống kỹ năng cơ bản. + Đòi hỏi nhiều thời gian và công sức chuẩn bị nên không thể tiến hành một cách thƣờng xuyên trong chƣơng trình môn học. + Đòi hỏi về tài chính, tƣ liệu tham khảo phong phú và địa điểm phù hợp cho hoạt động của ngƣời dạy và ngƣời học. + Đòi hỏi ngƣời dạy phải có năng lực tổ chức và quản lý ngƣời học trong hoạt động nhất là hoạt động theo nhóm. 7. Vai trò của giáo viên và học sinh trong dạy học dự án. - Vai trò của giáo viên: Có thể kh ng định, giáo viên có vai trò không thể thiếu trong DHDA, với vai trò là ngƣời định hƣớng, hƣớng dẫn, một nhà tƣ vấn và một học viên cộng tác. Luôn luôn có mặt trong các khâu của DHDA, giáo viên vừa gần gũi, thân thiện với học sinh nhƣng lại vừa có khoảng cách, uy quyền trong các hoạt động dạy học. - Vai trò của học sinh: + Học sinh thực hiện dự án bằng thực hiện các vai trò đƣợc chỉ định. + Tự lực triển khai dự án (quyết định cách tiếp cận vấn đề, tự hoạch định và tổ chức các hoạt động nhóm để giải quyết vấn đề). 9
+ Thu thập, xử lý thông tin từ nhiều nguồn theo vai đảm nhận. Nhờ đó, học sinh sẽ tích lũy đƣợc kiến thức và nhiều giá trị khác từ quá trình làm việc. + Tập giải quyết các vấn đề có thật trong đời sống bằng những kỹ năng của“ngƣời lớn” nhƣ cộng tác và diễn giải. 8. Cơ sở của việc vận dụng dạy học dự án trong dạy học chủ đề: Nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể (Sinh học 12). Sinh học là môn khoa học thực nghiệm, kiến thức sinh học xuất phát từ đời sống sản xuất và đƣợc ứng dụng mạnh mẽ vào đời sống. Chủ đề: Nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể nghiên cứu về nguyên nhân, cơ chế phát sinh, hậu quả các dạng đột biến. Đặc biệt là các hội chứng bệnh do đột biến NST ở ngƣời. Đồng thời chỉ ra đƣợc vai trò của đột biến NST trong tiến hóa và chọn giống. Với nội dung kiến thức gắn lý thuyết vào thực tiễn đời sống là cơ sở áp dụng phƣơng pháp dạy học dự án vào giảng dạy Chủ đề: Nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể (Sinh học 12). 10
CHƢƠNG II. CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI. 1. Thực trạng nghiên cứu và vận dụng phƣơng pháp dạy học dự án trong dạy học. DHTDA là một trong những phƣơng pháp dạy học góp phần đáp ứng mục tiêu của việc đổi mới phƣơng pháp dạy học hiện nay, khắc phục đƣợc những hạn chế nhất định của phƣơng pháp dạy học truyền thống và đã đƣợc thể hiện qua một số nghiên cứu: Dạy học dự án và tiến trình thực hiện- PGS.TS Đỗ Hƣơng Trà – Đại học sƣ phạm Hà Nội (Tạp chí số 157. Kỳ 1-3/2007) Dạy học dự án- Từ lý luận đến thực tiễn- Trịnh Văn Biểu và nhóm tác giả- Đại học sƣ phạm Thành phố Hồ Chí Minh (Tạp chí số 28 năm 2011) Tổ chức dạy học theo dự án phần Sinh thái học sinh học 12 – Luận văn thạc sỹ Nguyễn Thị Hƣờng – Trƣờng ĐHQG Hà Nội (2012 ) Tổ chức dạy học theo dự án Sinh học 10 THPT góp phần nâng cao năng lực tự học cho HS- Luận án tiến sỹ khoa học giáo dục. Đại học sƣ phạm Hà Nội- Hà Thị Thúy (2015) Tổ chức dạy học dự án phần Di truyền học – Sinh học 12 TPHT – Luận văn thạc sỹ Sƣ phạm sinh học – ĐHQG Hà Nội – Nguyễn Thu Hiền (2016) Tổ chức dạy học dự án phần Sinh học vi sinh vật- Sinh học 10. Luận văn thạc sỹ năm 2016- Doãn Thị Thu- Đại học sƣ phạm Thái Nguyên. Kết quả nghiên cứu của các tác giả đã chứng minh đƣợc sử dụng phƣơng pháp DHTDA là khả thi và mang lại hiệu quả cao trong dạy học .Tuy nhiên, việc vận dụng phƣơng pháp DHDA vào trong dạy học ở các cấp học vẫn còn hạn chế, và còn chƣa đƣợc phổ biến. 2. Thực trạng vận dụng phƣơng pháp dạy học dự án ở trƣờng phổ thông. 2.1. Đối với giáo viên Tôi đã tiến hành tìm hiểu, khảo sát qua phiếu về thực trạng việc vận dụng DHDA của giáo viên tại trƣờng THPT Đặng Thai Mai và thu đƣợc kết quả sau: Nội dung Kết quả Câu 1. Thầy, cô tiếp cận phƣơng pháp dạy học dự án từ nguồn nào ? Từ tập huấn chuyên môn qua modul 2 100% Từ tài liệu đổi mới phƣơng pháp dạy học 36,2% Từ internet, tài liệu tham khảo, sách báo 41,8% Từ đồng nghiệp 34,9 % 11
Câu 2. Sự hiểu biết của thầy, cô về đặc điểm, mục tiêu và quy trình thực hiện phƣơng pháp dạy học dự án nhƣ thế nào? Hiểu rất rõ, cụ thể 11,2 % Hiểu sơ bộ 66,4 % Hiểu rất ít 18,6% Không hiểu 3,8% Câu 3. Thầy, cô đã sử dụng phƣơng pháp dự án trong quá trình dạy học nhƣ thế nào? Thƣờng xuyên 0 Thỉnh thoảng 57,8 % Rất ít 35,3% Chƣa sử dụng 6,9% Câu 4. Mức độ hài lòng của thầy, cô khi vận dụng phƣơng pháp dự án vào dạy học nhƣ thế nào? Rất hài lòng 23,6% Hài lòng 68,1 % Ít hài lòng 8,3% Không hài lòng 0 Câu 5. Thầy, cô có dự định vận dụng phƣơng pháp dự án vào dạy học nhƣ thế nào? Vận dụng thƣờng xuyên 0 Thỉnh thoảng vận dụng 94,2% Chƣa có dự định 5,8% Không vận dụng 0 Câu 6. Để vận dụng phƣơng pháp dạy học dự án có hiệu quả thầy cô có mong muốn nhƣ thế náo? Tập huấn cụ thể về phƣơng pháp dạy học dự án 42,3% Cung cấp tài liệu về phƣơng pháp dạy học dự án 3,8% Cung cấp các dự án dạy học mẫu để tham khảo 4,1% Đƣợc trực tiếp tham quan, học hỏi các mô hình dạy 49,8% học dự án. 12
Câu 7. Theo thầy cô, trong quá trình vận dụng dạy học dự án thƣờng gặp thuận lợi và khó khăn ở những vấn đề nào? Rất Thuận Ít thuận Khó Vấn đề thuận lợi lợi khăn lợi Lựa chọn ý tƣởng, dự án 0,6% 50,2% 45,8% 3,4% Chuẩn bị dự án 1,6 % 46,3% 37,2% 14,9% Lập kế hoạch dạy học dự án 12,4% 52,6% 33,8% 1,2% Thiết kế quy trình dạy học dự 1,3% 42,5% 38,0% 18,2% án Học sinh thực hiện dự án 0,8% 45,4% 32,8% 20,6% Học sinh tạo các sản phẩm 5,2% 50,1% 40% 4,7% Học sinh báo cáo sản phẩm 12,3% 58,6% 25,5% 3,6% Đánh giá dự án 3,8% 55,6% 43,2% 1,2% Câu 8. Trong quá trình dạy học dự án thầy cô nhận thấy tinh thần học sinh tham gia bài học nhƣ thế nào ? Rất tích Tích Ít tích Không Vấn đề cực cực cực tích cực Xây dựng ý tƣởng 25,6% 68,2% 6,2% 0 Xây dựng các kế hoạch học tập 12,3% 56,8% 28,7% 2,2% Thực hiện dự án 36,5% 61,2% 2,3% 0 Báo cáo kết quả 58,7% 34,6% 6,7% 0 Đánh giá dự án 33,7% 45,6% 16,2% 4,5% Câu 9. Hiệu quả giờ học mà thầy cô áp dụng phƣơng pháp dạy học dự án nhƣ thế nào? Chƣa Vấn đề Rất tốt Tốt Kém tốt Thái độ học sinh tham gia 46,5% 51,2% 2,3% 0 Sự tích cực, chủ động, sáng tạo 32,8% 59,2% 8% 0 của học sinh 13
Cách tiếp cận kiến thức 16,7% 68,9% 14,4% 0 Hiệu quả lĩnh hội kiến thức 25,6% 65,3% 9,1% 0 Khả năng vận dụng kiến thức 30,6% 66,7% 2,7% 0 Câu 10. Theo thầy, cô khả năng vận dụng dạy học dự án vào các nội dung trong chƣơng trình Sinh học THPT nhƣ thế nào ? ( Dành cho giáo viên giảng dạy bộ môn Sinh học) Rất Thuận Khó Rất khó Chủ đề thuận lợi khăn khăn lợi Sinh học tế bào 16,67% 66,67% 16,67% 0 Sinh học vi sinh vật 33,33% 50%% 0 0 Sinh học cơ thể 33,33% 50% 16,67% 0 Di truyền học 0 33,33% 50%% 16,67% Tiến hóa 0 16,67% 66,67% 16,67% Sinh thái học 33,67% 50% 16,67% 0 Qua kết quả khảo sát thấy đƣợc thực trạng áp dụng phƣơng pháp DHDA trong dạy và học tại trƣờng THPT Đặng Thai Mai nhƣ sau: Phƣơng pháp DHTDA đều đƣợc giáo viên trong trƣờng thật sự quan tâm. Tuy nhiên phƣơng pháp này mới đƣợc giới thiệu ngắn gọn thông qua chƣơng trình tập huấn ở mođul 2, ngoài ra một số thầy cô giáo biết đến thông qua nguồn tài liệu và đồng nghiệp. Cho nên phần lớn giáo viên chỉ hiểu sơ bộ, thậm chí một số giáo viên còn không hiểu về phƣơng pháp DHTDA. Chính vì vậy đa số giáo viên đều có mong muốn là đƣợc tập huấn dạy học dự án một cách bài bản, cụ thể hoặc trực tiếp tham quan, học hỏi các mô hình DHDA. Những giáo viên đã từng vận dụng phƣơng pháp DHDA vào dạy học phần lớn đều hài lòng với phƣơng pháp dạy học này và đã phát hiện ra những khó khăn, thuận lợi ở các khâu trong quá trình thực hiện. Đồng thời, nhận thấy đƣợc sự thể hiện thái độ tích cực của học sinh khi tham gia học theo dự án. Đa số giáo viên đều đánh giá tốt về hiệu quả học tập của học sinh thông qua DHDA. Đối với giáo viên bộ môn Sinh học cũng đã xác định đƣợc mức độ thuận lợi, khó khăn của các phần kiến thức khác nhau và việc áp dụng DHDA đã đƣợc thực hiện ở các khối lớp 10,11,12 phần nào đã tạo đƣợc sự hứng thú học tập cho học sinh để nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn. Đặc biệt là kh ng định đƣợc tính khả 14
thi khi vận dụng phƣơng pháp dạy học dự án vào chủ đề: Nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể. Từ việc nghiên cứu thực tiễn có thể thấy phƣơng pháp DHDA đã bƣớc đầu tạo ra sự chuyển biến về đổi mới phƣơng pháp dạy học, đáp ứng đƣợc phần nào mục tiêu về đổi mới dạy học hiện nay. Với vai trò là một giáo viên Sinh học tôi đã cố gắng nghiên cứu lí luận và vận dụng PPDH tích cực theo dự án để giúp học sinh phát huy tính tích cực, năng động, sáng tạo, rèn luyện kĩ năng, phát triển năng lực và khơi dậy niềm hứng thú và say mê với môn Sinh học. Tuy nhiên những hạn chế trong dạy học dự án có thể do phƣơng pháp này chƣa đƣợc áp dụng rộng rãi và chƣa sử dụng thƣờng xuyên. 2.2. Đối với học sinh Tôi tiến hành khảo sát qua phiếu trên 92 em học sinh của 2 lớp thực nghiệm về mong muốn đƣợc học tập theo phƣơng pháp tổ chức các DAHT thu đƣợc kết quả nhƣ sau: Nội dung Kết quả Câu 1. Thái độ khi của em khi đề cập tới vấn đề tổ chức triển khai dự án học tập trong quá trình dạy học nhƣ thế nào? Rất hứng thú 42,4% Hứng thú 33,7% Ít hứng thú 15,2% Không quan tâm 8,7% Câu 2. Mức độ tổ các dự án học tập mà các em đã đƣợc thực hiện qua các môn học và các hoạt động giáo dục trong nhà trƣờng. Thƣờng xuyên 0 Thỉnh thoảng 35,9% Rất ít 44,6% Chƣa tổ chức 19,6% Câu 3. Nếu các thầy, cô tổ chức dạy học bằng triển khai các dự án học tập thì các em sẽ: Tham gia rất tích cực, nhiệt tình 39,1% Tham gia tích cực, nhiệt tình 53,3% Tham gia vì bắt buộc 7,6% Không tham gia 0 Qua kết quả khảo sát cho thấy học sinh có hứng thú và mong muốn đƣợc tham gia vào các hoạt động học tập theo dự án nhƣng mức độ tổ chức cho các em tham gia của các giáo viên thì còn rất ít hoặc chƣa tổ chức 15