Sáng kiến kinh nghiệm Trung học cơ sở: Tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong môn Giáo dục Công dân THCS

MỤC LỤC<br /> Đề mục Trang<br /> PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> 1. Lí do chọn đề tài                                                                       2<br /> 2. Phạm vi nghiên cứu:                                2<br /> 3. Mục đích nghiên cứu 2<br /> 4. Phương pháp nghiên cứu 2<br /> 5. Sự cần thiết và khả năng thực hiện đề tài: 3<br /> PHẦN II : GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ<br /> 1. Cơ sở lí luận 3<br /> 2. Thực trạng Giáo dục bảo vệ  môi trường trong môn Giáo dục   4<br /> Công dân tại Trường THCS Bao La<br /> 3. Nội dung, biện pháp thực hiện 4<br /> 4. Hiệu quả của sáng kiến 12<br /> III. KẾT LUẬN<br /> 1. Kết quả của việc ứng dụng đề tài SKKN. 13<br /> 2. Những kiến nghị, đề xuất 13<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> 1. Lý do thực hiện đề tài<br /> <br /> <br />                                                                           1<br />  Trong những năm qua, sự phát triển nhanh chóng về kinh tế xã hội đã làm  <br /> đổi mới xã hội Việt Nam. Chỉ  số  tăng trưởng kinh tế  không ngừng được nâng <br /> cao, đời sống văn hóa tinh thần không ngừng được cải thiện. Tuy vậy sự  phát  <br /> triển kinh tế chưa đảm bảo cân bằng với việc bảo vệ  môi trường, vì vậy môi <br /> trường Việt Nam đã xuống cấp, nhiều nơi môi trường bị ô nhiễm nghiêm trọng, <br /> ảnh hưởng xấu đến sức khỏe và đời sống của người dân, những hiểm họa suy  <br /> thoái môi trường đang ngày càng đe dọa cuộc sống của loài người trên trái đất.<br /> Hoạt động bảo vệ  môi trường được các cấp, các ngành và đông đảo các <br /> tầng lớp nhân dân quan tâm và bước đầu đã thu được một số kết quả đáng khích  <br /> lệ. Nhiều văn bản mang tính pháp quy được thông qua, ban hành như: Luật Bảo <br /> vệ  môi trường (BVMT) năm 2005 được Quốc Hội Nước CHXHCN Việt Nam  <br /> khóa XI kì họp thứ  8 thông qua ngày 29/11/2005; Quyết định 1363/ QĐ ­ TTg  <br /> ngày 17/10/2001 của Thủ tương Chính phủ về việc phê duyệt đề án : “Đưa nội <br /> dung BVMT vào hệ  thống giáo dục quốc dân”; Chỉ  thị  số  40/2008/CT­BGDĐT <br /> của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào ngày 22/7/2008 phát động phong trào thi đua <br /> “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” ...<br /> Để  thực hiện yêu cầu trên, nhiều môn học của cấp Trung học cơ  sở <br /> (THCS) được được chọn tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong đó có môn  <br /> Giáo dục Công dân. Với mục đích giúp học sinh có những kiến thức cơ  bản về <br /> môi trường và rèn luyện những kĩ năng cần thiết trong việc bảo vệ môi trường <br /> thông qua giờ học Giáo dục Công dân, tôi mạnh dạn thực hiện đề tài nghiên cứu  <br /> “Tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong môn Giáo dục Công dân THCS”<br /> 2. Phạm vi nghiên cứu<br /> ­ Tìm hiểu những vấn đề liên quan đên môi trường như khái niệm về môi  <br /> trường, ô nhiễm môi trường; nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường; thực trạng  <br /> môi trường thế giới và Việt Nam, đặc biệt là môi trường tại địa bàn 2 xã Bao La <br /> – Piềng Vế, nơi nhà trường đang hoạt động.<br /> ­ Nghiên cứu phương pháp dạy học bài có yêu cầu tích hợp giáo dục bảo <br /> vệ môi trường trong môn Giáo dục Công dân cấp THCS.<br /> 3. Mục đích nghiên cứu<br /> ­ Tìm ra giải pháp tốt nhất giảng dạy học bài có yêu cầu tích hợp giáo dục <br /> bảo vệ môi trường trong môn Giáo dục Công dân cấp THCS.<br /> ­ Giúp học sinh có ý thức, kĩ năng thái độ  đúng đắn trong việc góp phần  <br /> cùng với mọi người, cộng đồng bảo vệ môi trường.<br /> 4. Phương pháp nghiên cứu<br />     Khi tiến hành xây dựng đề tài này tôi chủ yếu lấy hình thức thực nghiệm  <br /> thông qua quá trình giảng dạy trên lớp, ngoài ra còn sử dụng phương pháp quan  <br /> sát, thống kê để làm nổi bật lên vấn đề môi trường từ đó thống kê số liệu khảo <br /> <br /> <br />                                                                           2<br />  sát về việc nắm kiến thức, kỹ năng, chuyển biến về  thái độ  tình cảm của học <br /> sinh.<br /> 5. Sự cần thiết và khả năng thực hiện đề tài<br /> ­ Đây là vấn đề được cả  xã hội quan tâm, nếu thực hiện tốt sẽ  mang lại  <br /> hiệu ứng giáo dục cao; các em học sinh không chỉ là những người góp phần trực <br /> tiếp bảo vệ môi trường tại nơi mình học mà còn là những tuyên truyền viên tích <br /> cực trong công tác này tại gia đình và nơi mình sinh sống.<br /> ­ Điều kiện công nghệ  thông tin phát triển ngày càng cao, giáo viên dễ <br /> dàng trong việc ứng dụng công nghệ thông tin và những thành tựu khoa học vào  <br /> giảng dạy.<br /> ­ Nguồn tư liệu vô cùng phong phú trong thực tế, trên Internet, báo chí đặc <br /> biệt là sự sống động của tình hình thực tế môi trường địa phương giúp cho giáo <br /> viên có nhiều lựa chọn trong việc sử dụng tư liệu và phương pháp thích hợp và <br /> học sinh hiểu rõ hơn tình hình bảo vệ môi trường để có ý thức tốt hơn.<br /> II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ<br /> 1. Cơ sở lí luận<br /> Môn Giáo dục Công dân trong nhà trường nói chung và ở trường THCS nói <br /> riêng có ý nghĩa quan trọng trong sự hình thành và phát triển nhân cách học sinh. <br /> Để phát triển toàn diện nhân cách học sinh, các môn học, các hoạt động giáo dục <br /> trong nhà trường đều có ý nghĩa, vai trò nhất định trong đó môn Giáo dục Công  <br /> dân có vị trí đặc biệt quan trọng trong giáo dục tư tưởng, tình cảm, sự phát triển  <br /> đúng đắn của thế hệ trẻ. Với tư cách là một công dân thực thụ, đầy năng động  <br /> và sáng tạo, có đủ bản lĩnh để sống hội nhập trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay  <br /> với những năng lực cơ bản của con người thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa <br /> đất nước như: năng lực tự  hoàn thiện, tự  khẳng định mình; năng lực giao tiếp  <br /> ứng xử…<br /> Ở  trường THCS nhiều môn học được tập huấn lồng ghép giáo dục bảo <br /> vệ  môi trường trong từng tiết học, trong đó có môn Giáo dục Công dân. Ngoài  <br /> việc giúp học sinh hiểu được những quyền và nghĩa vụ  cơ  bản của một công <br /> dân, có niềm tin vào tính đúng đắn của các chuẩn mực, có ý thức tuân thủ Pháp <br /> luật và có khả  năng thực hiện đúng những quy định của Pháp luật. Học sinh  <br /> ngày càng có ý thức đối với tình yêu thiên nhiên, sống hòa hợp với thiên nhiên, <br /> thân thiện với môi trường, có kĩ năng phát hiện các vấn đề  về  môi trường và <br /> ứng xử  tích cực với các vấn đề  môi trường nảy sinh, có hành động cụ  thể  để <br /> bảo vệ môi trường, biết tuyên truyền vận động bảo vệ môi trường, biết nghiêm  <br /> chỉnh chấp hành quy định của Luật bảo vệ môi trường.<br /> Tại trường THCS Bao La đã thực hiện nhiều hoạt động có ý nghĩa như: <br /> đưa trò chơi dân gian vào các buổi sinh hoạt chủ  điểm truyền thống, sinh hoạt  <br /> ngoài giờ lên lớp; hoạt động tổng vệ sinh trường lớp trồng cây xanh, giữ vệ sinh  <br /> <br />                                                                           3<br /> cá nhân, phòng học đươc thực hiện thường xuyên đã làm cho diện mạo nhà <br /> trường có nhiều thay đổi đáng kể, môi trường được cải thiện rất nhiều.<br />        Là giáo viên dạy Giáo dục Công dân, tôi luôn băn khoăn, trăn trở  về  vấn <br /> đề làm thế nào vừa dạy học sinh nắm bắt những kiến thức cơ bản của bộ môn,  <br /> vừa lồng ghép những  kiến thức bảo vệ môi trường cho học sinh một cách hiệu <br /> quả nhất để không những gây được sự hứng thú học tập cho các em về môn học <br /> mà còn có thể lồng ghép kiến thức về môi trường, từ đó xây dựng ý thức bảo vệ <br /> môi trường cho học sinh một cách tốt nhất.<br /> 2. Thực trạng Giáo dục bảo vệ môi trường trong môn Giáo dục Công <br /> dân tại Trường THCS Bao La<br /> 2.1.Thuận lợi<br /> ­ Nhiều năm qua, Ban giám hiệu nhà trường luôn quan tâm và có kế hoạch  <br /> chỉ đạo về mặt chuyên môn cho việc tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong <br /> nhiều môn học trong đó có môn Giáo dục Công dân. <br /> ­  Ban Lao động cũng đã có kế  hoạch tổ  chức học sinh lao động vệ  sinh  <br /> hàng tuần, học sinh trực buổi, nên ít nhiều cảnh quan môi trường trong trường  <br /> học cũng ít nhiều được cải thiện. Các lớp xem việc bảo vệ môi trường tại lớp <br /> học và khu vực được phân công là một trong những tiêu chí đánh giá thi đua của  <br /> lóp.<br /> Những thuận lợi nói trên đã tạo ý thức tốt cho Cán bộ, giáo viên, nhân viên <br /> và học sinh toàn trường trong việc góp phần bảo vệ  môi trường chung, cũng là <br /> điều kiện tốt để việc tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường thành công trong môn <br /> Giáo dục Công dân thành công.<br /> 2.2. Khó khăn:<br /> ­ Môi trường xung quanh và tại địa phương chưa thật sự tốt. <br /> ­ Ý thức bảo vệ môi trường của một bộ phận nhân dân và trong khu vực <br /> dân cư nơi học sinh sinh sống còn hạn chế.<br /> ­ Ý thức một bộ  phận nhỏ  học sinh trong việc bảo vệ môi trường chưa <br /> tốt.<br /> Từ những thuận lợi và khó khăn như đã trình bày sáng kiến “Giáo dục bảo  <br /> vệ  môi trường trong môn Giáo dục Công dân Trung học cơ  sở” góp phần giáo <br /> dục ý thức bảo vệ môi trường cho các em học sinh ngay từ những lớp đầu cấp <br /> học, giúp các em sẽ  trở  thành những tuyên truyền viên tích cực, góp một phần <br /> nhỏ  bé của mình vào phong trào bảo vệ  môi trường trong và ngoài nhà trường  <br /> góp phần thực hiện thành công cuộc vận động “Xây dựng trường học thân thiện  <br /> học sinh tích cực” do Bộ Giáo dục và Đào tạo phát động.<br /> 3. Nội dung, biện pháp thực hiện<br /> 3.1. Những kiến thức cơ bản về môi trường cần trang bị cho học sinh <br /> thông qua giảng dạy môn Giáo dục Công dân<br /> <br />                                                                           4<br />  3.1.1.Khái niệm về môi trường <br /> Môi trường bao gồm các yếu tố  tự  nhiên và yếu tố  vật chất nhân tạo có  <br /> quan hệ  mật thiết với nhau, bao quanh con người, có  ảnh hưởng tới đời sống, <br /> sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con người và thiên nhiên. <br /> Môi trường theo nghĩa rộng là tất cả  các nhân tố  tự  nhiên và xã hội cần  <br /> thiết cho sự  sinh sống, sản xuất của con người, như  tài nguyên thiên nhiên, <br /> không khí, đất, nước, ánh sáng, cảnh quan, quan hệ xã hội... Tóm lại, môi trường  <br /> là tất cả những gì có xung quanh ta, cho ta cơ sở để sống và phát triển. <br /> <br /> 3.1.2. Ô nhiễm môi trường<br /> Theo Luật Bảo vệ Môi trường của Việt Nam: Ô nhiễm môi trường là sự  <br /> làm thay đổi tính chất của môi trường, vi phạm tiêu chuẩn môi trường". <br /> Trên thế giới, ô nhiễm môi trường được hiểu là việc chuyển các chất thải <br /> hoặc năng lượng vào môi trường đến mức có khả  năng gây hại đến sức khoẻ <br /> con người, đến sự phát triển sinh vật hoặc làm suy giảm chất lượng môi trường. <br /> Các tác nhân ô nhiễm bao gồm các chất thải  ở  dạng khí (khí thải), lỏng (nước  <br /> thải), rắn (chất thải rắn) chứa hoá chất hoặc tác nhân vật lý, sinh học và các <br /> dạng năng lượng như nhiệt độ, bức xạ. <br /> 3.1.3. Nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường<br /> ­ Dân số tăng, lượng tài nguyên thiên nhiên khai thác sử dụng nhiều, tạo ra  <br /> lượng phế thải lớn, tình trạng khai thác lạc hậu, bừa bãi.<br /> ­ Khí thải công nghiệp, chất thải công nghiệp của các ngành sản xuất khác <br /> nhau, quy trình thu gom, xử lí còn hạn chế.<br /> ­  Các loại phân bón trong nông nghiệp, nhất là lạm dụng thuốc trừ  sâu,  <br /> thuốc<br /> diệt cỏ…<br /> ­ Do hoạt động sản xuất của con người  ở  nhiều lĩnh vực khác nhau như <br /> phá rừng, xây dựng, khai thác các loại tài nguyên… <br /> ­ Do chiến tranh (khí độc do khói súng, cháy nhà, cháy rừng; chất độc hóa  <br /> học, chất phóng xạ; xác chết của người và động vật chưa được chôn cất kịp <br /> thời …)<br /> 3.1.4. Thực trạng môi trường Việt Nam.<br />     Cùng với sức ép gia tăng dân số, sự  nghèo nàn, quá trình đô thị  hóa, sự  di <br /> dân và quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đã tác động mạnh mẽ  tới môi  <br /> trường.<br /> Nguy cơ  mất rừng và tài nguyên rừng đang đe dọa nghiêm trọng. Sự  suy <br /> giảm nhanh chất lượng đất và diện tích canh tác, tài nguyên đất tiếp tục bị lãng  <br /> phí do canh tác không hợp lí, thiếu phân bón hữu cơ, phương thức canh tác lạc  <br /> hậu.  Đặc biệt là sự  lạm dụng phân bón, thuốc trừ  sâu đã làm cho môi trường  <br /> <br />                                                                           5<br /> đất, nước và không khí bị ô nhiễm ngày càng nặng nề, nhiều bệnh tật ngày càng  <br /> phát sinh.<br /> Tài nguyên biển, đặc biệt là tài nguyên sinh vật vùng ven biển đang bị suy <br /> giảm nhanh, môi trường bị  ô nhiễm: khai thác hải sản quá mức, công cụ  khai  <br /> thác còn lạc hậu, đánh bắt chủ yếu ven bờ…<br /> 3.1.5. Thực trạng môi trường  ở Bao La – Piềng Vế và trường THCS <br /> Bao La.<br /> ­ Địa bàn 2 xã Bao La – Piềng Vế là vùng đồi núi, khi mưa lớn dễ sẩy ra lũ  <br /> quét, sạt lở  đất, môi trường dễ  bị  ô nhiễm. Trường học gần khu dân cư, trong <br /> khi ý thức bảo vệ môi trường của một bộ phận nhân dân gần trường học và nơi  <br /> học sinh sinh sống còn hạn chế nên ảnh hưởng phần nào đến môi trường trường  <br /> học.<br /> ­ Hầu hết học sinh là con em vùng đồng bào nghèo, điều kiện kinh tế còn <br /> thiếu thốn và khó khăn, ý thức về  bảo vệ  môi trường chưa cao, tình trạng phá <br /> rừng làm rẫy, tình trạng xả rác còn khá phổ biến.<br /> ­ Về phía nhà trường tuy được đầu tư nhiều về cơ sở vật chất nhưng còn <br /> nhiều hạn chế: hệ thống nước sạch chưa được đảm bảo, thường xuyên bị thiếu <br /> và chưa đảm bảo về chất lượng.<br /> 3.2.   Biện pháp thực hiện khi dạy học bài có giáo dục bảo vệ  môi <br /> trường<br /> 3.2.1. Xác định các bài học có nội dung, mức độ, từng phần hoặc toàn <br /> phần tích hợp về bảo vệ môi trường.<br /> LỚ BÀI MỨC  NỘI DUNG TÍCH HỢP<br /> P ĐỘ<br /> Bài   1:  Tự  ­   Bộ  Mục a ­ Cần giữ  gìn vệ  sinh cá nhân, làm trong <br /> chăm   sóc,  phận sạch môi trường sống  ở  gia  đình, trường <br /> rèn   luyện  học, khu dân cư. <br /> thân   thể  ­ Môi trường trong sạch ảnh hưởng tốt đến <br /> Lớ (bộ phận). sức khoẻ của con người. <br /> p 6 Bài   3.   Tiết  ­   Bộ  Mục a ­ Tiết kiệm của cải vật chất, tài nguyên <br /> kiệm  phận thiên nhiên là góp phần giữ  gìn, cải thiện <br /> môi trường.<br /> ­ Các hình thức tiết kiệm có tác dụng bảo <br /> vệ môi trường :<br /> + Hạn chế  sử  dụng đồ  dùng làm bằng các <br /> chất khó phân huỷ (ni lon, nhựa...)<br /> +   Tái   sử   dụng   (trong   tiêu   dùng),   tái   chế <br /> (trong sản xuất).<br /> + Khai thác hợp lí, tiết kiệm các nguồn tài <br /> <br />                                                                           6<br />  nguyên.<br /> Bài   7.   Yêu  Toàn  Cả bài ­   Thiên   nhiên   là   một   bộ   phận   của   môi <br /> thiên nhiên,  phần trường tự nhiên.<br /> sống   hoà  ­ Các yếu tố  của thiên nhiên. Vai trò quan <br /> hợp   với  trọng của thiên nhiên nhiên  đối với cuộc <br /> thiên nhiên  sống <br /> của con người.<br /> Bài   10:  Bộ  Mục c ­ HS cần tích cực, tự giác tham gia các hoạt <br /> Tích   cực,  phận động tập thể, hoạt động xã hội về bảo vệ <br /> tự   giác  môi trường và vận động các bạn cùng thực <br /> trong   hoạt  hiện. <br /> động   tập <br /> thể   và <br /> trong   hoạt <br /> động   xã <br /> hội <br /> Bài   9.  Xây  Bộ  ­Mục  HS   góp   phần   xây   dựng   gia   đình   văn   hoá <br /> dựng   gia  phận d bằng  cách  giữ   gìn  nhà  ở   ngăn  nắp,  sạch <br /> đình   văn  đẹp và tham gia các hoạt động bảo vệ môi <br /> hoá  trường tại khu dân cư.<br /> Bài   14.  Toàn  ­Cả  ­ Môi trường là gì, tài nguyên thiên nhiên là <br /> Bảo   vệ  phần bài gì?<br /> môi   trường  ­ Các yếu tố  của môi trường và tài nguyên <br /> và   tài  thiên nhiên.<br /> nguyên  ­ Tầm quan trọng đặc biệt của môi trường <br /> thiên nhiên  và tài nguyên thiên nhiên đối với đời sống <br /> của con người. <br /> ­ Một số  quy  định cơ  bản của pháp luật <br /> nước ta về  bảo vệ  môi trường, tài nguyên <br /> thiên nhiên.<br /> Lớ ­ Trách nhiệm của công dân nói chung, của <br /> p 7 HS nói riêng trong việc bảo vệ môi trường, <br /> tài nguyên thiên nhiên . <br /> Bài   15.  ­Bộ  Mục  ­ Di sản văn hoá vật thể  (di tích lịch sử­ <br /> Bảo   vệ   di  phận b, c văn hoá, danh lam thắng cảnh ...) là một bộ <br /> sản   văn  phận của môi trường; bảo vệ di tích lịch sử <br /> hoá   ­ văn hoá, danh lam thắng cảnh là bảo vệ <br /> môi trường.<br /> ­ Quy định của pháp luật nước ta về  bảo  <br /> <br />                                                                           7<br />  vệ  di sản  văn hoá liên quan  đến vấn  đề <br /> bảo vệ môi trường. <br /> Bài   3.  Tôn  ­Bộ  Mục 1 ­ Các hành vi, việc làm bảo vệ môi trường <br /> trọng  phận là tôn trọng lợi ích của mình và của người <br /> người khác khác, là thể hiện sự tôn trọng người khác<br /> Bài   7.  Tích  ­Bộ  Mục  ­   Hoạt   động   bảo   vệ   môi   trường   và   tài <br /> cực   tham  phận 1,3 nguyên thiên nhiên là một loại hoạt động <br /> gia   các  chính trị ­ xã hội.<br /> hoạt   động  ­ Ý nghĩa của việc tích cực tham gia các <br /> chính   trị­  hoạt động bảo vệ môi trường và tài nguyên <br /> xã hội  thiên nhiên. <br /> Lớ Bài   9.  Góp  ­Bộ  Mục  ­ Bảo vệ môi trường là góp phần xây dựng <br /> p 8 phần   xây  phận 2,4 nếp sống văn hoá ở cộng đồng dân cư.<br /> dựng   nếp  ­   Thực  hiện   và   vận   động  bạn  bè,   người <br /> sống   văn  thân thực hiện bảo vệ  môi trường là trách <br /> hoá  ở  cộng  nhiệm của học sinh. <br /> đồng   dân <br /> cư <br /> Bài   15.  ­Bộ  Mục  ­ Tai nạn do cháy, nổ  và các chất độc hại <br /> Phòng  phận 1,2 gây ra không những làm thiệt hại về người, <br /> ngừa   tai  về của mà còn gây ô nhiễm môi trường.<br /> nạn vũ khí,  ­  Quy  định của  pháp  luật  về  quản  lí, sử <br /> cháy, nổ  và  dụng vũ khí, các chất cháy, nổ và độc hại.<br /> các   chất <br /> độc hại <br /> Bài   17.  ­Bộ  Mục  ­ Tài nguyên thiên nhiên và môi trường là <br /> Nghĩa   vụ  phận 1,2 tài sản nhà nước và lợi ích công cộng. <br /> tôn   trọng,  ­ Trách nhiệm tôn trọng, bảo vệ tài sản nhà <br /> bảo   vệ   tài  nước và lợi ích công cộng của học sinh cần <br /> sản   nhà  được thể  hiện bằng những hành vi, việc <br /> nước,   lợi  làm cụ thể.<br /> ích   công <br /> cộng <br /> Bài   18:  ­Bộ  Mục 4 ­ Công dân có quyền và trách nhiệm tố cáo <br /> Quyền  phận với cơ quan có trách nhiệm về những hành <br /> khiếu   nại  vi   làm   ô   nhiễm   môi   trường,   phá   hại   tài <br /> tố   cáo   của  nguyên thiên nhiên.<br /> công dân <br /> <br /> <br />                                                                           8<br />  Bài  6. Hợp  Mục 2 ­ Bảo vệ  môi trường và tài nguyên thiên <br /> ­Bộ <br /> tác   cùng  phận<br /> nhiên. Ý nghĩa của sự hợp tác quốc tế trong <br /> Lớ phát triển  việc <br /> p 9 Bài   18. ­Bộ  Mục  ­ Luôn có ý thức bảo vệ môi trường và tài <br /> Sống   có phận 1,2 nguyên thiên nhiên là biểu hiện của người <br /> đạo đức và  sống có đạo đức và tuân theo pháp luật.<br /> tuân   theo  ­ HS có trách nhiệm bảo vệ môi trường và <br /> pháp luật tài nguyên thiên nhiên đồng thời vận động <br /> bạn bè, người thân cùng thực hiện. <br /> 3.2.2: Chọn phương pháp phù hợp với từng loại bài, từng lớp, từng <br /> đối tượng học sinh, sao cho hiệu quả nhất.<br /> Tích hợp giáo dục bảo vệ  môi trường trong môn giáo dục công dân rất  <br /> phong phú, đa dạng, mỗi phương pháp đều có mặt tích cực và hạn chế riêng. Vì  <br /> vậy, giáo viên cần lựa chọn và sử  dụng kết hợp các phương pháp cho phù hợp  <br /> với nội dung, tính chất từng bài, trình độ  nhận thức của học sinh, năng lực sở <br /> trường của giáo viên và điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của lớp, của trường mình.<br /> Các tình huống, phương pháp được sử  dụng phải gắn với nội dung bài  <br /> học, giáo viên giúp tự đánh giá, xử lí các tình huống  kết luận để giáo dục học <br /> sinh các chuẩn mực đạo đức hoặc pháp luật liên quan đến bài học và ý thức bảo <br /> vệ môi trường . <br /> Các phương pháp thường được sử  dụng và mang lại hiệu quả  cao như:  <br /> thảo luận nhóm, sắm vai tình huống, giải quyết vấn đề, trực quan, trò chơi,  <br /> nghiên cứu trường hợp điển hình...<br /> <br /> <br /> 3.2.3.    Chuẩn bị  phương tiện, các điều kiện cần thiết đặc biệt là  <br /> nguồn tư liệu phục vụ bài học.<br /> Đây là là một bước vô cùng quan trọng giúp cho tiết học thành công. Máy <br /> chiếu sẽ giúp cho qua trình đưa những tư liệu, hình ảnh một cách sinh động nhất  <br /> đến với học sinh. Bên cạnh đó nguồn tư  liệu hiện nay vô cùng phong phú qua  <br /> báo chí, truyền hình, đặc biệt là Internet sẽ giúp cho việc thực hiện phương pháp <br /> trực quan dễ dàng và hiệu quả hơn.<br /> Việc chuẩn bị  tư  liệu phải được tiến hành trong thời gian dài, được tích <br /> lũy và sắp xếp khoa học theo từng chủ  đề: hình  ảnh, Video clip, câu chuyện,  <br /> gương điển hình... để khi cần có thể sử dụng ngay.<br /> 3.2.4. Ví dụ minh họa<br /> ­ Khi dạy Bài 1: Tự chăm sóc, rèn luyện thân thể (bộ phận) ­ (GDCD Lớp <br /> 6) giáo viên có thể nêu tình huống: <br /> <br /> <br />                                                                           9<br />  + Để tự  chăm sóc sức khỏe cho bản thân, nghe lời mẹ dặn, sáng nào Mai  <br /> cũng súc miệng bằng nước muối để bảo vệ răng. Nhưng cứ mỗi lần súc miệng <br /> là Mai lại nhổ ra sân. Em có nhận xét gì về hành vi của Mai?<br /> Gợi ý trả lời: Việc súc miệng nước muối vào buổi sáng để bảo vệ răng là <br /> việc làm thể  hiện đức tính tự  chăm sóc bảo vệ  sức khỏe. Nhưng hành vi nhổ <br /> nước súc miệng ra sân là một hành vi thiếu văn hóa, làm ô nhiễm môi trường.  <br /> Giáo viên giáo dục:  Tự  chăm sóc sức khỏe cho bản thân là việc làm cần thiết, <br /> nhưng việc bảo vệ  môi trường cũng không kém phần quan trọng, mọi người  <br /> phải biết bảo vệ môi trường chung, giữ gìn vệ sinh chung.<br /> ­ Khi dạy Bài 3. Tiết kiệm (GDCD Lớp 6) giáo viên có thể sơ lược về lịch <br /> sử  “giờ  trái đất”, hỏi: Mục đích của việc tắt đền trong ngày thực hiện giờ  trái <br /> đất trên toàn thế  giới là gì?, từ  đó giáo dục ý nghĩa của nó nhằm kêu gọi tiết  <br /> kiệm năng lượng (điện), chống biến đổi khí hậu trên toàn cầu.<br /> Hoặc giáo viên có thể  cho học sinh sắm vai tình huống: “Nhà Hải nuôi  <br /> nhiều gia cầm, cứ mỗi lần có nhiều thức ăn còn thừa, Hải thường cho vào bao <br /> nilon mang ra vứt ở mương gần nhà”. <br /> + Em có nhận xét gì về hành vi của Hải?<br /> + Nếu là Hải em sẽ làm gì?<br /> Hướng dẫn trả lời: Hành vi của Hải thể hiện sự lãng phí, Hải có thể dùng <br /> thức ăn thừa đó để hôm khác sử dụng hoặc để sử dụng làm thức ăn gia súc. Việc <br /> vứt thức ăn thừa ra mương vừa lãng phí, vừa làm ô nhiễm môi trường<br /> Giáo viên kết luận giáo dục:  Mọi người cần phải biết tiết kiệm, không <br /> lãng phí và không làm ô nhiễm môi trường, đặc biệt không được vứt bao ni lông <br /> ra mương vì đây là công trình công cộng, hơn nữa bao ni lông có thể lẫn vào đất  <br /> làm cản trở  quá trình sinh trưởng của các loài thực vật bị  nó bao quanh. Bao ni <br /> lông khó phân hủy có thể làm tắc nghẽn hệ thống cống rãnh làm cho muỗi phát  <br /> sinh, lây truyền dịch bệnh v. v… <br /> ­ Khi dạy  Bài 7. Yêu thiên nhiên, sống hoà hợp với thiên nhiên  (GDCD <br /> Lớp 6) giáo viên có thể sử dụng phương pháp động não bằng cách nêu câu hỏi: <br /> + Kể những hành vi, việc làm thể hiện yêu thiên nhiên, sống hoà hợp với <br /> thiên nhiên?<br /> Yêu cầu: Mỗi học sinh nêu một hành vi, việc làm, liệt kê các ý kiến và tìm <br /> ra điểm chung. Sau đó hướng dẫn học sinh phân tích ý nghĩa của mỗi hành vi và  <br /> rút ra kết luận chung.<br /> Giáo viên cũng có thể  sử  dung phương pháp trò chơi:  Đoán xem cây gì ? <br /> Con gì ? Bằng cách mỗi nhóm sẽ  nghĩ chọn một loại cây hoặc con vật nào đó. <br /> Học sinh cả lớp sẽ được phép nêu 3 câu hỏi để tìm hiểu về loài cây/con vật đó.  <br /> Ví dụ:<br /> + Cây đó thường được trồng ở đất ngập mặn không ?<br /> + Cây đó cho quả có vị chua không ?<br />                                                                           10<br />  + Cây đó dược trồng để chắn gió, bảo vệ xâm thực của nước biển ?<br /> Mỗi câu trả  lời đúng giáo viên kết hợp giáo dục tác dụng từng loại cây,  <br /> từng con vật mà học sinh chỉ  ra, tác dụng của nó đối với việc bảo vệ  môi <br /> trường.<br /> ­ Khi dạy Bài 9: Xây dựng gia đình văn hoá (GDCD Lớp 7) giáo viên có <br /> thể  sử  dụng phương pháp dự  án: Chia lớp theo nhiều nhóm (theo địa bàn dân  <br /> cư), hướng dẫn học sinh thảo luận tìm giải pháp bảo vệ  môi trường nơi mình  <br /> sinh sống. Mỗi nhóm trình bày ý tưởng của nhóm mình trước tập thể, cả  lớp  <br /> nhận xét (tính khả thi). Giáo viên kết luận giáo dục: Học sinh chúng ta cần phải <br /> góp phần xây dựng gia đình văn hóa. Ngoài việc chăm ngoan, học giỏi, biết kính <br /> trong người lớn, không đua đòi ăn chơi, không làm điều gì tổn hại đến danh dự <br /> gia đình, còn phải có ý thức bảo vệ  môi trường  ở  gia đình, nhà trường, xung  <br /> quanh chúng ta.<br /> ­ Khi dạy  Bài 14. Bảo vệ  môi trường và tài nguyên thiên nhiên  (GDCD <br /> Lớp 7) giáo viên có thể sử dụng phương pháp giải quyết vấn đề  để  giải quyết <br /> tình huống đưa ra: “Hưởng  ứng cuộc vận động của xã nhà không sử  dụng túi  <br /> nilon, nhà trường phát động 1 buổi làm vệ sinh công cộng, thu nhặt túi nilon, bảo  <br /> vệ môi trường, nhưng bạn Tâm cho rằng đây không phải là việc của mình”<br /> + Suy nghĩ của bạn Tâm đúng hay sai? Vì sao?<br /> + Nếu là Tâm, em sẽ làm gì trong tình huống đó?<br /> Sau khi học sinh trả  lời giáo viên kết hợp giáo dục ý thức bảo vệ  môi <br /> trường của mỗi học sinh.<br /> ­ Khi dạy Bài 9. Góp phần xây dựng nếp sống văn hoá  ở  cộng đồng dân <br /> cư  (GDCD Lớp 8) giáo viên có thể  cho học sinh thảo luận tình huống: Trên <br /> đường đi học về, Tú thấy Cô Sáu mang gà chết định vứt xuống mương. Thấy  <br /> vậy Bảo liền chạy đến can ngăn và giải thích cho cô  ấy hiểu tác hại của việc <br /> làm này, nhưng Cô Sáu không nghe vẫn cố  tình vứt tất cả  xác gà chết xuống <br /> mương.<br /> + Nêu nhận xét của em về việc làm của bạn Bảo và Cô Sáu?<br /> Sau khi học sinh nêu, phân tích vấn đề, giáo viên nhận xét, giáo dục: Trách <br /> nhiệm bảo vệ môi trường là trách nhiệm chung của tất cả mọi người chứ không <br /> phải riêng ai. Trong mọi lúc mọi nơi, chúng ta cần phải tôn trọng lẽ  phải,  ủng  <br /> hộ, tuân theo và bảo vệ những điều đúng đắn, biết điều chỉnh suy nghĩ, hành vi  <br /> của mình theo hướng tích cực. Trích đọc điều 15 Luật BVMT: “Tổ chức cá nhân  <br /> phải bảo vệ nguồn nước, hệ thống cấp thoát nước, cây xanh, công trình vệ sinh,  <br /> thực hiện các quy định về vệ sinh công cộng ở đô thị, nông thôn, khu dân cư, khu  <br /> du lịch, khu sản xuất” <br /> ­ Khi dạy Bài 15. Phòng ngừa tai nạn vũ khí, cháy, nổ và các chất độc hại  <br /> (GDCD Lớp 8) giáo viên có thể cho học sinh sắm vai tình huống: “Hai học sinh <br /> <br />                                                                           11<br /> đi chăn trâu nhặt được quả đạn pháo, 2 bạn tìm cách đập quả đạn để lấy thuốc  <br /> nổ và lấy vỏ đạn bán phế liệu”<br /> + Hành vi của hai bạn có thể gây nguy hiểm gì?<br /> + Nếu là em, em sẽ xử lí như thế nào?<br /> Sau khi học sinh trả  lời, giáo viên kết hợp giáo dục ý thức bảo vệ  môi  <br /> trường, không nên làm việc có thể  gây nguy hiểm cho tính mạng, dễ  gây cháy,  <br /> nổ làm ảnh hưởng môi trường. Giáo viên có thể nêu thêm một số ví dụ:<br /> + Đánh bắt cá bằng thuốc nổ gây ô nhiễm môi trường nước<br /> + Các tai nạn cháy nổ khác gây ô nhiễm bầu không khí.<br /> + Các chất độc hại (thuốc trừ  sâu cho rau quả, cây cối) gây Ô nhiễm <br /> nguồn thực phẩm, ô nhiễm đất và không khí. (GV kết hợp tranh ảnh minh họa) <br /> Hoặc giáo viên có thể  sử  dụng phương pháp thảo luận nhóm sau khi cung  <br /> cấp thông tin ở phần đặt vấn đề:<br /> + Các em có suy nghĩ gì khi nghe các thông tin trên?<br />           + Tai nạn vũ khí cháy nổ và các chất độc hại đã gây hậu quả như thế nào?<br /> + Cần làm gì để hạn chế tai nạn vũ khí cháy nổ và các chất độc hại?<br /> + Những quy định, những điều luật nào có liên quan đến vấn đề  này  ở <br /> nước ta?<br /> Sau khi học sinh trả lời, giáo viên nhận xét bổ sung, đặc biệt là giới thiệu  <br /> những hình ảnh do tai nạn, vũ khí cháy nổ và các chất độc hại gây nên, cho học <br /> sinh đọc những quy định về phòng ngừa tai nạn vũ khí, cháy nổ   giáo dục: Tai <br /> nạn do cháy, nổ và các chất độc hại gây ra không những làm thiệt hại về người,  <br /> về của mà còn gây ô nhiễm môi trường.<br /> ­ Khi dạy  Bài 17.  Nghĩa vụ  tôn trọng, bảo vệ  tài sản nhà nước, lợi ích <br /> công cộng (GDCD Lớp 8) giáo viên tổ  chức cho học sinh đóng vai theo các tình  <br /> huống sau:<br /> Tình huống 1: Trên đường đi học, em phát hiện có mấy người đang đốt  <br /> rừng làm rẫy.<br /> Tình huống 2: Em cùng bạn đi nhặt củi. Trời lạnh, mấy đứa rủ  nhau đốt <br /> lửa sưởi, chẳng may lửa cháy lan sang cả những cây xung quanh.<br /> Yêu cầu học sinh thảo luận sau tình huống, rút ra trách nhiệm bản thân. <br /> Giáo viên kết hợp giáo dục: Tài nguyên thiên nhiên và môi trường là tài sản nhà <br /> nước và lợi ích công cộng, trách nhiệm của chúng ta là phải tôn trọng, bảo vệ tài  <br /> sản nhà nước và lợi ích công cộng. Học sinh cần phải thể  hiện bằng những <br /> hành vi, việc làm cụ thể.<br /> ­ Khi dạy  Bài 18: Quyền khiếu nại tố  cáo của công dân  (GDCD Lớp 8) <br /> giáo viên giới thiệu những nội dung cơ  bản của Luật bảo vệ môi trường, cho <br /> học sinh thảo luận tình huống:<br /> + Nếu biết một công ty xả trộm nước thải chưa qua xử lí vào môi trường <br /> em sẽ thực hiện quyền gì? Vì sao?<br />                                                                           12<br />  Sau khi học sinh trình bày ý kiến giáo viên kết hợp kể một số câu chuyện  <br /> vi phạm pháp luật trong lĩnh vực này như  Công ty Vedan Việt Nam, giới thiệu  <br /> một số hình ảnh vi phạm  giáo dục: Công dân có quyền và trách nhiệm tố cáo <br /> với cơ quan có trách nhiệm về  những hành vi làm ô nhiễm môi trường, phá hại  <br /> tài nguyên thiên nhiên.<br /> ­ Khi dạy Bài 6. Hợp tác cùng phát triển (GDCD Lớp 9) giáo viên có thể <br /> sử  dụng phương pháp dự  án: Tổ  chức cho HS thực hiện các dự  án tìm hiểu về <br /> sự hợp tác của Việt Nam với các nước khác trong việc bảo vệ môi trường và tài  <br /> nguyên thiên nhiên.<br /> Giáo viên kết hợp giáo dục về sự hợp tác Việt Nam – Hàn Quốc qua hoạt <br /> đông công ty Vinasin tại Ninh Hòa, Khánh Hòa, vi phạm của công ty này làm ô <br /> nhiễm môi trường do sử dụng hạt nix gây nên và những phương án khắc phục.<br /> ­ Khi dạy Bài 18. Sống có đạo đức và tuân theo pháp luật  (GDCD Lớp 9) <br /> giáo viên có thể cho học sinh thảo luận:<br /> + Ý thức bảo vệ môi trường của học sinh lớp ta, trường ta tốt chưa?<br /> + Mỗi em tự  liên hệ  bản thân về  việc thực hiện bảo vệ  môi trường tại  <br /> trường mình, phương hướng trong thời gian tới?<br /> Sau khi học sinh trình bày, giáo viên bổ  sung, chỉ  rõ những hạn chế  của <br /> học sinh, giáo dục học sinh  luôn có ý thức bảo vệ môi trường  và tài nguyên thiên <br /> nhiên là biểu hiện của người sống có đạo đức và tuân theo pháp luật, có trách <br /> nhiệm bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên đồng thời vận động bạn bè, <br /> người thân cùng thực hiện đặc biệt là môi trường nơi mình sinh sống, bắt đầu từ <br /> trường học, lớp học của mình.<br /> 4. Hiệu quả của sáng kiến<br /> Qua quá trình giảng dạy và nghiên cứu đề  tài “Tích hợp giáo dục bảo vệ  <br /> môi trường trong môn Giáo dục Công dân THCS” đã mang lại những hiệu quả <br /> đáng kể:  <br /> ­ Học sinh đã hiểu được bản chất của môi trường: tính phức tạp, quan hệ <br /> nhiều mặt, nhiều chiều, tính hữu hạn của tài nguyên thiên nhiên và môi trường;  <br /> Những điều tốt đẹp mang lại từ những nỗ lực bảo vệ môi trường của bản thân <br /> và những người xung quanh.<br /> ­ Thông qua việc tích hợp bảo vệ môi trường vào môn học học sinh được <br /> tự  do bày tỏ, trao đổi quan điểm, tìm kiếm giải pháp cho những vấn đề  mà bài <br /> học đặt ra và lựa chọn cách  ứng xử  đúng đắn, tối  ưu bằng cách sử  dụng các <br /> phương pháp cùng tham gia như động não, giải quyết vấn đề, hoạt động nhóm, <br /> phân tích xử lí tình huống, sắm vai.....<br /> ­ Giáo dục được ý thức bảo vệ môi trường của học sinh  để học sinh phát <br /> triển toàn diện, phát huy mọi năng lực sáng tạo của mình, yên tâm, phấn khởi  <br /> học tập<br /> <br />                                                                           13<br />  ­ Nhà trường thường xuyên tổ  chức các phong trào thi đua bảo vệ  môi <br /> trường trong tập thẻ và toàn thể học sinh, lấy việc bảo vệ môi trường là tiêu chí <br /> đánh giá thi đua giữa các lớp, tạo ra môi trường giáo dục an toàn trong nhà <br /> trường. Điển hình như hai lớp 6A và 6B<br /> ­ Môi trường trong nhà trường được cải thiện và ngày càng sạch đẹp, tạo <br /> ra môi trường giáo dục trong lành cho các em<br /> ­ Với việc được giáo dục ở nhà trường khi về địa phương sinh hoạt ý thức <br /> bảo vệ  môi trường của các em ngày càng biểu hiện dõ dệt như: tham gia dọn <br /> dẹp đường làng ngõ xóm, không vứt rác bừa bãi, chăn thả  trâu bò đúng nơi quy  <br /> định, ko chặt phá rừng...tham gia tuyên truyền bảo vệ môi trường điển hình như <br /> ở Xóm Vế, Xóm Nà Chào, Xóm Báo...<br /> III. KẾT LUẬN<br /> 1. Kết luận <br /> ­ Qua 2 năm tiến hành thực hiện lồng ghép giáo dục bảo vệ môi trường tôi  <br /> nhận thấy rằng nhận thức của học sinh về  môi trường ngày càng được cải  <br /> thiện, từ việc tổ chức các phong trào bảo vệ môi trường như: phong trào giữ vệ <br /> sinh phòng học, phong trào xanh ­ sạch ­ đẹp  ở  trường học, thường xuyên dọn <br /> dẹp vệ sinh xung quanh trường học, không vứt rác nơi công cộng… ngoài ra các <br /> em còn tổ chức các buổi tọa đàm, thảo luận về vấn đề bảo vệ môi trường, làm  <br /> tuyên truyền viên tích cực cho gia đình và mọi người xung quanh biết cần phải  <br /> làm gì để  bảo vệ  môi trường sống, bảo vệ  môi trường chính là bảo vệ  cuộc  <br /> sống của bản thân và gia đình.<br /> ­ Nhận thức của các em về  môn Giáo dục Công dân cũng có nhiều thay  <br /> đổi, không phải là môn khô khan, khó học mà còn là môn học có nhiều ý nghĩa <br /> giúp các em có những hiểu biết nhiều hơn về  môi trường từ  đó càng em còn <br /> hăng hái xây dựng bài, nhất là những bài có tích hợp bảo vệ môi trường, các em  <br /> rất hăng hái thảo luận, đưa ra ý kiến, các nhóm tích cực đưa ra ý kiến về  việc  <br /> bảo vệ môi trường, làm cho các buổi học thường đạt hiệu quả cao.<br /> ­ Giáo dục bảo vệ  môi trường  ở  nhà trường phổ  thông nói chung và  ở <br /> trường THCS Bao La nói riêng đã trang bị cho học sinh một hệ thống kiến thức  <br /> tương đối đầy đủ về môi trường, kĩ năng bảo vệ môi trường thông qua việc tích <br /> hợp trong từng nội dung bài giảng. Bản thân tuy đã cố  gắng nhưng chắc hẳn  <br /> vẫn còn nhiều thiếu sót, rất mong các đồng nghiệp chia sẻ, quan tâm. Để  đưa  <br /> nội dung giáo dục bảo vệ môi trường vào giảng dạy ở bộ môn GDCD ngày càng  <br /> tốt hơn.<br /> 2. Những kiến nghị, đề xuất<br />    Để đảm bảo cho việc dạy tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong môn  <br /> Giáo dục Công dân đạt hiệu quả cao, tôi xin có một số  kiến nghị với Ban giám <br /> hiệu nhà trường THCS Bao La và các cấp lãnh đạo như sau:<br /> <br />                                                                           14<br />  ­ Tạo không gian và môi trường sư  phạm Xanh­ Sạch­ Đẹp; trồng thêm <br /> cây xanh, đầu tư nguồn nước sạch...<br /> ­ Quan tâm đầu tư  các phương tiện, trang thiết bị dạy học (máy tính, đèn <br /> chiếu) tư liệu tuyên truyền bảo vệ môi trường.<br />          Trên đây là một số kinh nghiệm giảng dạy những bài có tích hợp giáo dục <br /> bảo vệ  môi trường của bản thân đã tích lũy được, trong quá trình thực hiện <br /> không sao tránh khỏi sai sót, rất mong sự  đóng góp ý kiến của Hội đồng khoa <br /> học các cấp để đề tài được hoàn thiện tốt hơn. <br /> Trân trọng cám ơn!                                  <br />                                                                 <br />         Bao La, ngày 25 tháng 05 năm 2018<br />                        Người thực hiện<br />  <br />                  <br /> <br /> <br />                                                                             Tống Minh Tú<br /> <br /> XÁC NHẬN CỦA HỘI ĐỒNG SK ­ GPKH NHÀ TRƯỜNG<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> XÁC NHẬN CỦA HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN – GPKH NGÀNH GIÁO DỤC<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> XÁC NHẬN CỦA HỘI ĐỒNG SK – GPKH HUYỆN<br /> <br /> <br /> <br /> <br />                                                                           15<br />  DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> 1. Sách giáo dục công dân 6, 7, 8, 9 – NXB giáo dục Việt Nam – Bộ giáo dục và  <br /> đào tạo tháng 01 năm 2014<br /> 2. Sách giáo viên giáo dục công dân – NXB giáo dục Việt Nam – Bộ giáo dục và  <br /> đào tạo<br /> 3. Luật Bảo vệ môi trường (BVMT) năm 2005 được Quốc Hội Nước CHXHCN  <br /> Việt Nam khóa XI kì họp thứ 8 thông qua ngày 29/11/2005<br /> 4. Quyết định 1363/ QĐ ­ TTg ngày 17/10/2001 của Thủ  tương Chính phủ  về  <br /> việc phê duyệt đề án : “Đưa nội dung BVMT vào hệ thống giáo dục quốc dân”<br /> 5. Chỉ  thị  số  40/2008/CT­BGDĐT của Bộ  trưởng Bộ  Giáo dục và Đào ngày  <br /> 22/7/2008 phát động phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học  <br /> sinh tích cực”<br /> <br /> <br /> <br /> <br />                                                                           16<br />