Thể loại báo chí phóng sự

Chia sẻ: Nguyenhoang Phuonguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

578
lượt xem 232
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Báo chí ngày càng phát triển do nhu cầu tìm kiếm thông tin ngày càng lớn của công chúng trước các vấn đề của xã hội. Chính vì vậy mà nhu cầu thông tin càng lớn thì đòi hỏi phương thức thông tin ngày càng đa dạng. Từ sự phát triển đa dạng và phong phú của báo chí người ta nhìn tổng quan nhận ra một số bài báo trên một số báo có tính đặc thù riêng tương đối giống nhau về mặt hình thức và kết cấu, mang tính tương đối ổn định và lâu dài. Từ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Thể loại báo chí phóng sự

TH LO I PHÓNG S Báo chí ngày càng phát tri n do nhu c u tìm ki m thông tin ngày càng l n c a công chúng trư c các v n c a xã h i. Chính vì v y mà nhu c u thông tin càng l n thì òi h i phương th c thông tin ngày càng a d ng. T s phát tri n a d ng và phong phú c a báo chí ngư i ta nhìn t ng quan nh n ra m t s bài báo trên m t s báo có tính c thù riêng tương i gi ng nhau v m t hình th c và k t c u, mang tính tương i n nh và lâu dài. T ó ngư i ta quy t nh phân ra t s phong phú và a d ng c a báo chí thành các th lo i c a báo chí. S phân chia ó v a mang tính khoa h c trong h c thu t d dàng gi ng d y trong nhà trư ng và công tác gi ng d y, truy n th ư c d dàng bài b n và khoa h c, mà còn ngư i c d d ng l a ch n nh ng thông tin mà mình quan tâm và ưa thích trên bc. Trên báo chí ngư i ta phân ra thành các th lo i và m t s th lo i l i ư c gom vào thành t ng nhóm. Hi n nay chúng ta t m th i cha báo chí thành ba nhóm. Nhóm th nh t là thông tin s ki n, nhóm này ch sơ lư c v s ki n, s vi c, hi n tư ng ó âu? di n ra như th nào? v i ai? Th i gian nào? … trong tiêu chs c a 5W + How. ây ngư i c ch làm ư c sơ ng nh t v s vi c v a x y ra. Ví d như tin t c, bài ph n Ánh… còn nhóm th hai l ng l v thông tin lý l nghĩa là dùng l p lu n trình bày quan i m c a mình công nh n hay bác b trư c các hi n tư ng ang di n ra. Nhóm này ch y u dùng th lo i văn ngh lu n như các bài chính lu n, xã lu n, bình lu n. ư c g i là nhóm thông tin lý l . Cu i cùng là nhóm th ba, nhóm này nó làm m m hoá thông tin, dư i góc nhìn nhi u chi u và a d ng sinh ng hơn v s v t s vi c trong quá trình phát sinh, phát tri n. ư c g i là nhóm thông tin th m m ví d như các th lo i phóng s , ký, câu chuy n báo chí…, trong ó cái tôi c a tác gi ư cb cl r t rõ trong văn phong cũng như trong câu ch c a bài. Trì trong nhóm này, cái tôi t o nên s khác bi t mang tính b n ch t c thù c a tác ph m. Trong nhóm này nó bao g m c thông tin s ki n và thông tin lý l nhưng n i b t nh t c a nhóm này là ngôn ng giàu ch t văn h c ngh thu t, n i dung chuy n t i nhi u v n Th lo i phóng s 1
trong cùng m t s ki n, hi n tư ng trong m t n i dung chuy n t , và h p d n, thuy t ph c cho ngư i c thì cái tôi không ch là ngư i ch ng ki n mà còn là ngư i d n chương trình, ph i k t h p nhi u y u t trên ngư i ta g i nhóm này là các th lo i bc chính lu n ngh thu t bao g m các th lo i chính như ký chân dung, th lo i phóng s , th lo i câu chuy n báo chí, th lo i Báo chí…, Trong t ng th lo nh này l mang nh ng tiêu chí, i tư ng và ch c năng khác nhau khu bi t gi a th lo i này v i th lo i khác. Ch ng h n như th lo i ký hân dung là dùng bút pháp ghi chép l i v m t con ngư i hay m t t p th ; i tư ng duy nh t c a ký chân dug là con ngư i, nhưng con ngư i này, t p th này, ngư i c có th phân bi t ư c v i con ngư i khác hay t p th khác thì ngư i vi t ph i dùng c t v nh ng nét d bi t nh t c a ngư i ó, t p th ó so v i nhi u ngư i, t p th b ngoài và c chi u sâu n i tâm nhân v t. Phươg th c c t là ngư i c s nh n di n chính xác con ngư i ó, hay t p th óm t cách d dàng nh t, và ó cũng là i m thành công c tác ph m. i tư ng c a chân dung báo chí là m i i tư ng, giai tâng trong xã h i mi n là có ý nghĩa trong xã h i nh t nh. Không nh t nh c ph i là ngư i n i ti ng, hay nhi u ngư i bi t n. Do v y ký chân dung g n gi ng v i th lo i ngư i t t vi c t t trên các báo hi n nay. Còn phóng s khác bi t v i th lo i trên ó là cái nhìn c a nhà báo v m t v n mà m t hay nhi u ngư i quan tâm, m t v n ó nhưng có m t hay m t s ngư i liên quan. S vi c ó ư c nhìn dư i d ng v n ng c a nguyên nhân k t qu . Hay nói m t cách bình dân d hi u thì phóng s là s tìm ki m thông tin sâu v s vi c s ki n, hi n tư ng có cái nhìn m r ng, t ng quan toàn b s ki n ang di n ra hay ã sáng ra nhưng v n còn mang tính th i s và có nh hư ng l n n qu n chúng. Th lo i phóng s 2
Cùng v i s ra i c a báo chí, các th lo i báo chí cũng hình thành và d n d n ư c c ng c theo c thù b n ch t c a chúng. M i th lo i có l ch s hình thành riêng theo m c ích, ch c năng và i tư ng ph n ánh. lí lu n báo chí cũng ch ra r ng h lo i báo chí hình thành trong l ch s u tranh giai c p, trong s v n ng và phát tri n ngày m t tăng c a i s ng xã h i và cũng chính t thân báo chí. Trong các th lo i báo chí thì phóng s là m t th lo i báo chí quan tr ng v i kh năng thông tin th i s v ngư i th t vi c th t m t cách sâu s c trong quá trình di n bi n. V a thông tin s ki n, phóng s còn có kh năng thông tin lí l , thông tin th m m . Nói tóm l i phóng s là m t th lo i báo chí ph n ánh nh ng s ki n, s vi c , v n ang di n ra trong hi n th c kh ch quan n ho t ng và s ph n c a m t ho c nhi u ngư i b ng phương pháp miêu t hay t thu t, k t h p ngh lu n m c nh t nh. Trong phóng s , vai trò cái tôi tr n thu t- nhân ch ng khách quan r t quan tr ng. Phóng s có m c ích cung c p cho công chúng nh ng tri th c phong phú y , chính xác, h có th nh n th c ánh giá úng ngư i và vi c mà h ang quan tâm theo dõi. Tính xác th c trong thông tin òi h i ngư i vi t ph i th t s hi u bi t v v è mình c p n. Tác gi ph i t n m t ch ng ki n s vi c ho c t mình tìm hi u v n thông qua nh ng nhân ch ng áng tin c y. Trong phóng s tôi i bán tôi Huỳnh Dũng Nhân ã ph i mư n m t chi c áo quân khu r ng thing thình, chân x ôi dép lê quèn qu t, u i chi c mũ c i b t h rr i th b ra ch ngư i. Anh cũng tham d vào i quân bán s c lao ng ư c t n m t ch ng ki n c nh tranh giành công vi c, m c c giá, l i th t v ng c a ngư i không ư c thuê mư n. Phóng s s d ng bút pháp miêu t , tư ng thu t k t h p v i ngh lu n. S miêu t d n d t ngư i ct ig ns ki n hơn. M i v t như ư c v ra trư c m t h v i v c áo riêng c a nó. Phóng s có ưu th cung c p thông tin cho ngư i c m t cách chi ti t và y . Th lo i phóng s 3
Cũng như m i th lo i boá chí khác, s v t, nhân v t ư c tư ng thu t, miêu t trong phóng s ph i m b o tính trung th c c a nó. íac gi không cho phép b a t, hư c o khi cung c p thông tin cho công chúng. Miêu t giúp cho thông tin trong phóng s ư c chuy n t i m t cách m m m i, uy n chuy n và d i vào lòng ngư i. Tuy nnhiên n u ch d ng l i bút pháp miêu t và tư ng thu t không thôI thì chưa làm nên m t thiên phóng s hay mà m i ch là bìa ghi chép thu n tuý. Do v y có nh ng pang s s c x o, ngư i vi t ph i bi t k t h p tính ngh lu n m c nh t nh theo l i t - bình – thu t. i u này òi h i ngư i vi t ph i có hi u bi t và kinh nghi m s lý các d ki n, ưa ra ư c nh ng ánh giá úng có tính nh hư ng iv ib n c. Trong phóng s cáo tôi tr n thu t óng vai trò r t quan tr ng. Xét riêng th ký báo chí thì ch trong th l o phóng s cái tôi tr n thu t m i xu t hiên v i b dày và có b n s c. ó mlà cái tôi v a lôgic, lý trí, giàu lý l và triong ch ng m c nào ó còn s d ng s c m nh c a c m xúc th m m . Trong nhi u trư ng h p, c m xúc them m ã tr thành ng l c ưa tác ph m t t i nh ng ph m ch t khác l . Trong phóng s cái tôi bao gi cúng là tác gi ch không ph I là th pháp ngh thu t như trong chuy n ng n hay ti u thuy t. Tác gi k l i rõ rành m ch nh ng s ki n ã x y ra v i tư cách là ngư i tr c ti p ch ng ki n và trình bày s ki n. i u ó n nh kênh giao ti p gi a tác gi và ngư i c. Công chúng luôn có c m giác có m t trong t ng chi ti t dù là nh nh t và kêt l i cho h toàn b nh ng gì tác gi m t th y tai nghe. Cái tôi- tác gi trong phóng s v a là ngư i d n chuy n, ngư i trình b y, ngư i lý gi i, ngư i k t l i các d ki n mà tác ph m c p t i. m t khía c nh khác cái tôi tr n thu t còn góp ph n t o ra gi ng i u c a tác ph m Xu t phát t i tư ng mô t và nh m them nh i tư ng ó, gi ng i u c a phóng s r t sinh ng khi nghiêm túc, lý l , hài hư c và khi l i tràn y c m xúc. Trong bài vi t tác gi phóng s còn có th huy ông nh ng v n ki n th c, nh ng hi u bi t khác nhau c a mình d bài vi t têm phong phú.ngoài ra tác gi còn là ngư i quy t nh bi t k t h p các c i m c a nhi u th lo i khác nhau Th lo i phóng s 4
có th t o tác ph m c a mình m t hình hài khác l v i nhi u ph m ch t c áo ây cũng chính là cách tá gi trình bày m t cách trung th c s ng ng v m t hi n th c. Chính vì cái tôi tác gi có ý nghĩa h t s c quan tr ng trong tác ph m phóng s nên chúng ta luôn ư c c nh ng phóng s khác nhau c a các tác gi khác nhau ngay c khi h vi t v m t tài. Văn phong c m xúc, cách s d ng các bi n pháp khác nhau c a m i tác gi t o nê nh ng di n m o khác nhau cho phóng s . Trong lí lu n báo chí, t lâu ngư i ta ã c bi t lưu ý n nh ng ph m ch t văn h c c a th lo i phóng s :’ N u ta hình dung ư ng ranh gi i n i lion ti u thuy t v i các th tài báo chí thì cái ư ng ranh gi i ó có l là phóng s ”. ây là ý ki n ư c rút ra sau khi tác gi xem xét tính s ki n c a báo chí v i tính ngh thu t trong cách trình bày hi n th c c a phóng s . “Phóng s thông thư ng ph n ánh s thưc b ng hình nh, qua l i vi t b ng hình nh. Ta có th hình dung ra b c tranh xác th c v m t khía c nh nào ó c a cu c s ng. ó ph m ch t tinh th n c a con ngư i. B i v y nh ng phóng s hay thư ng toát ra c ý nghĩa m h c” Giáo sư Hà Minh c cho r ng”Có quan ni m cho r ng xem ký bao g m phóng s là lo i th k t h p hai y u t l ch s và ngh thu t. Y u t l ch s là s th t c a cu c s ng v i tính xác th c làm i tư ng, và n i dung ph n ánh c a tác ph m, y u t ngh thu t là phương th c và c trưng bi u hi n y u t l ch s . G i là văn h c, vì nh ng tư li u ó ư c trình bày thông qua phương th c i n hình hoá ngh thu t. Do ó, trong kí ph i c bi t tôn tr ng tính xác th c c a tư li u v cu c s ng n u không c i m c a th lo i s b xóa nhoà. M t khác, cũng ph i nh n m nh n tính ngh thu t. Thi u tính ngh thu t nh ng tư li u ó ch là ng ng tư li u thu n tuý c a cu c s ng. Ranh gi i cu c s ng và ngh thu t g n r t ch t trong ký nm c cu c s ng cũng chính là ngh thu t. Nhưng cũng không th ng nh t gi a cu c s ng và ngh thu t d d n én tính ngh thu t b m nh t ho c b g t b trong tác ph m kí”. Th lo i phóng s 5
T ó gi i thích t i sao l i có s g n gũi gi a phóng s và văn h c. Phóng s là th tài duy nh t có th trình bày m t b c tranh v a có tính khái quát cao v a chi ti t v a c th v m t hi n th c a d ng, b b n ng th i lý gi i nh ng v n t ra t hi n th c y m t cách tho áng. M t khác trong tác ph m phóng s , tác gi v n có th s d ng bút pháp v a là thông tin th i s v a thông tin th m m t o ra gi ng i u a thanh. Vì th khi c m t tác ph m phóng s ngư i ta c ng là c m t tác ph m văn h c. Trong phóng s “Chúng tôi nói b ng ngôn ng c a tình yêu…” nhà báo Nh t L ã vi t: “ ôi m t bóng tâm linh- Tôi b ng nh v Tagore v i c m nh n c a Ngư i v th gi i c a ngư i câm, trong ó không có ch cho cái ác n náu, nơi con ngư i có thê m lòng ra v i thiên nhiên vô t n, nơi tâm h n chân ch t, hoang sơ c a h bi t rung ng và yêu thương trư c cái p. ng sau m i cu c i âm th m không có ngôn ng , còn có cánh c a m ng ra m t th gi i khác, trong ó, ai có th c th u ư c nh ng khát khao c a h , mơ ư c thoát kh i s cách bi t v i xã h i và ánh m t nh ng m c c m v thân ph n, có ư c nh ng ni m vui h n nhiên”. Ph m ch t văn h c trong phóng s không ph i là cách tác gi thêm th t vào trong tác ph m mà ph m ch t ó t n t i ngay trong hi n th c. c bi t là trong giai o n hi n nay có bi t bao nhiêu là s ki n, cu c i y k ch tính, y s ng ng. B i vì theo như Bô-rít Pô-lê-vôi thì: “Cu c s ng c a chúng ta muôn hình muôn v như th , bi t bao nhiêu s vi c ã x y ra, th c ra cũng không c n thi t ph i hư c u, thêm th t tô v gì thêm n a”. Hi n th c là cái nôi cho m i s sáng t o. Mô t ư c hi n th c i n hình úng v i ph m ch t tinh th n và b m t c a nó,nghĩa là tác ph m ã ti p c n n nh ng ph m trù th m m . Vì th hi n th c cu c s ng là mi n t cung c p d i dào nh ng tài cho phóng s . T chuy n nh như cu c i phu kéo xe n chuy n l n như cu c Cách m ng tháng Mư i rung chuy n c th gi i, thay i c m t ch chính tr u là nh ng tài h p d n i v i phóng s . Trong tác ph m phóng s , i tư ng miêu t càng i n hình bao nhiêu, tác ph m càng có kh năng ti p c n v i nh ng ph m ch t c a văn h c b y nhiêu. T t nhiên iv i Th lo i phóng s 6
nh ng ngư i làm báo không ph i ai cũng có ư c nhi u cơ h i ch ng ki n nh ng s ki n tr ng i, nhưng i n hình có nhi u c p và nh ng c p ó không h làm gi m b t nh ng ph m giá văn h c trong phóng s . Tuy có nh ng i m g n gũi v i văn h c nhưng i u khác bi t l n nh t phân bi t phóng s báo chí v i cc th lo i văn h c là phóng s ch ph n ánh v nh ng s ki n, nh ng con ngư i có th t trong cu c s ng. V k t c u th i gian và không gian, phóng s là m t th tài có k t c u linh ho t. Tuy s ki n trong tác ph m ư c trình bày m t cách chi ti t, y và rõ ràng nhưng không nh t thi t ph i theo m t trình t nh t nh. Trình t th i gian có th ư c o l n tuỳ vào ý c a tác gi . Có th khi ang thu t l i s ki n th i i m hi n t i c a nó, tác gi có th l n ngư c l i dòng th i gian, phác ho cho ta th y ph n nào di n m o xưa c a s ki n, nhân v t ó. K t c u không gian cũng v y. Khi tác gi ang c p n nh ng a i m nơi x y ra s vi c tác gi có th nh c nm t a i m khác so sánh làm n i b t lên ý c a tác gi . K t c u c a m t tác ph m phóng s có tác d ng không nh i v i vi c làm n i b t ch tư tư ng c a bài. Tác d ng c a nó n m trong m i quan h c a hình th c i v i n i dung. K t c u c a phóng s không nh ng xu t phát t n i dung s ki n, mà nó còn ph i bi u t n i dung ó b ng nh ng hình th c thích h p nh t. Vì v y, khi xây d ng k t c u tác ph m phóng s , trư c h t ngư i làm báo ph i căn c vào ch , tài, tài li u c th , i tư ng c n tác ng và các yêu c u c th khác c a báo mình, ng th i k t h p v i v trí c a mình (góc nhìn) r i hình dung l i toàn b s ki n nh ra các b c c tương ng. B c c c a bài phóng s có nhi u lo i hình a d ng. B i v y, ta không nên quy nh cho nó nh ng khuôn kh xơ c ng, nh t là khi cu c s ng ang phát tri n và ngày m t phong phú, sinh ng. Có th ghi nh n m t vài b c c c a các tác ph m phóng s thư ng ư c s d ng nhi u nh t như sau: Thành ph n k t c u c a phóng s thư ng có 3 ph n: M bài, thân bài và k t thúc. ôi khi cũng có th thêm ph n gi i thi u trư c khi vào bài nh m nêu rõ lý do, xu t x c a s ki n, hoàn c nh l ch s , ho c nhân v t c bi t c a bài. Th lo i phóng s 7
i v i nh ng bài có t m quan tr ng nh t nh cũng có th em ph n uôi nh n m nh m t ý nghĩa nào ó i v i công chúng. * Ph n m u, còn g i là ph n nêu v n : thông qua m t s ki n, s vi c, tình hu ng hay m t con ngư i c th , tác gi nêu ư c v n mà bài phóng s c a mình s c p t i. V n ư c nêu có th dư i d ng câu h i chưa ư c tr l i ho c cũng có th là s kh ng nh. Ngoài ra, tác gi cũng có th tv n phát t chính ki n th c, kinh nghi m c a mình. Dù dư i hình th c nào thì m c ích chính c a ph n này cũng nh m nêu lên v n mà tác gi s t p trung làm rõ. B i v y, ph n này thư ng ng n g n và ư c t trư c nh ng tít ph . ph n này, tác gi không nh ng ph i m b o tính nh t quán cao c a ch c a tác ph m, tránh l i “ u dơi thân chu t”, mà còn ph i coi tr ng ngh thu t th hi n, thu hút s chú ý c a công chúng ngay t u. Có nhi u cách m u, ch ng h n. -M u b ng cách khái quát thành hình nh ho c nêu b t t m vóc, ý nghĩa c a i tư ng c n mieu t , t ó t o cho công chúng có s c m th m i. Cách này òi h i tác gi ph i có t m nhìn sâu, có kh năng khái quát v n . -M u b ng b i c nh d n t i s n y sinh s ki n. -M u có th nêu lên nh ng hình nh liên tư ng c a tác gi , t óg i cho công chúng ngu n c m th phong phú và sâu s c. -M u có th ưa nh cao ( i m chót) c a s ki n lên r i tv n ho c ánh d u h i thu hút s chú ý c a ngư i xem. -M u có th miêu t c nh v t, ho c tính cách c s c c a nhân v t trung tâm. C n tánh l i tv n sáo r ng. -M u cũng có th ưa lên nh ng v n thơ, l i ca có n i dung hàm súc, ý nh , ho c có th k t h p l i văn tr tình… * Ph n thân bài, còn g i là ph n di n gi i, ch ng minh s t n t i c a v n ã nêu. Thân bài là thành ph n ch ch t c a tác ph m, là b ph n trung tâm th hi n tư tư ng, ch tác ph m phóng s . Thân bài không ph i là nơi gói ghém nh ng tài li u khô khan, công th c theo l i khái quát chung chung, mà là ph n trình bày n i dung sinh ng c a s ki n, làm sáng t ư c ph m ch t tinh Th lo i phóng s 8
th n c a ngư i và b m t xã h i góp ph n vào công tác tư tư ng c ng theo yêu c u tuyên truy n trong t ng th i kì. Trong ph n này tác gi trình bày nh ng con s , chi ti t s vi c, con ngư i có th t, i n hình mà b n thân tác gi ã thu th p ư c. Nh ng d ki n y ư c s p x p m t cách có ch nh nh m minh ho m t cách rõ ràng nh t v n ã nêu lên. Cái tôi tr n thu t – tác gi - nhân ch ng khách quan làm nhi m v khâu n i các d ki n, còn ch tác ph m xuyên su t n i dung tác ph m. Nh ng con s , s ki n, tình hu ng hay nh ng con ngư i có th t ư c coi là nguyên li u t o nên tác ph m. Nhưng ó m i ch là lu n c , th gi i d a vào nh ng lu n c ó t o nên lu n ch ng c a tác ph m. Lu n c ph i áp ng ư c nh ng tiêu chu n như tình hình, th i s , c áo, h p d n, nh m t t i nh ng hi u qu thông tin cao nh t. * Ph n k t lu n: ây là p n ư c coi là quan tr ng nh t vì nó là m c ích mà tác ph m c n t t i. Trong phóng s , l p lu n ph i rõ ràng, các y u t lu n c , lu n ch ng, lu n i m ph i liên k t v i nhau t o nên hi u qu ng nh t. Lu n c , lu n ch ng càng c th , m ch l c thì càng nâng cao ư c t m cao c a s ki n. Trong ph n k t, tác gi thư ng xu t ý ki n c a mình nh m tr l i nh ng câu h i mà hi n th c trong tác ph m t ra. V i tác gi có kinh nghi m, ph n này thư ng ư c trình bày ng n g n, hàm súc và gây n tư ng m nh. Trong ba ph n nói trên, hai h n sau ư c coi là ch ch t làm nên xương th t và linh h n c a phóng s . D ng k t c u ba ph n như trên c a phóng s không khác l m so v i k t c u c a m t s th lo i khác, nhưng nhìn m t cách t ng quát, k t c u s làm m t mô hình cơ b n c a th lo i phóng s . Tuy nhiên, trong bát c tác ph m phóng s nào, d u n cá nhân cũng ư c th hi n m nét, làm nên tính c áo c a th lo i báo chí này. Nhìn chung, khi làm phóng s tác gi c n chú ý nh ng i m l n sau ây: - Trên cơ s trình bày nh ng di n bi n c th , c n nêu b t ư c mâu th n ã và ang tác ng vào cu c s ng khách quan. Khi trình bày ư c nh ng mâu thu n c n chú ý thuy t minh b ng nh ng tài li u c th , tránh l p l i nh ng t ng khái quát gây không khí n ng n khô khan, khó thuy t ph c ki u l p l i năm b y lư t nh ng t quá sáo như: “anh dũng” , “tuy t v i”, “hào hùng”…. Th lo i phóng s 9
- Nêu b t nh ng nguyên nhân, nh ng y u t tác ng n s n y sinh mâu thu n và nh ng ch trương gi i quy t mâu thu n. - S ki n c n ư c th hi n m ch l c; b in c c n ư c th hi n rõ ràng, ch t ch . Chi ti t ư c s d ng trong phóng s c n ph i ư c c u t o b i nh ng thành ph n cơ b n c a c t truy n. Sau m u, thân bài s là ph n trình bày các bi n c n i ti p theo m t ch nh t nh, r i phát tri n t p trung n nh cao và k t thúc.Ngoài ra n u trình bày thân bài theo d ng c t truy n, tác gi c n chú ý c p t i tính cách c a nhân v t, nh t là nh ng nhân v t trung tâm. Trong phóng s , ngư i vi t có th s d ng ngôn ng nhi u góc khác nhau bi u t n i dung ngay c ti ng a phương ho c ngôn ng c cũng như các thu t ng khoa h c, nhưng không vì th mà tác gi s d ng tuỳ ti n, thi u ch n l c, làm o l n qui lu t ng pháp c a ngôn ng ho c làm lum m t phong cách dânt c. T th c t ó, vi c s d ng ngôn ng phóng s c n chú ý m y v n sau: Ngư i vi t ph i có ki n th c và s am hi u nh t nh v lĩnh v c, tài mình ang th hi n, ví d ; kinh t , chính tr , văn hoá xh; qua cu c sóng th c t tìm tòi, tích lu kinh nghi m bi u hi n sao cho công chúng hi u ư c s th t, ng th i c m th sâu s c tính tư tư ng c a tác ph m phóng s . M c ích c a phóng s là cung c p cho công chúng nh ng tri th c phong phú, y , chính xác, h có th nh n th c, ánh giá úng ngư i và vi c mà h ang theo dõi. Vì th , ngư i vi t phóng s c n bi t s d ng m t s phương ti n bi u t c a văn h c như các bi n pháp tu t , ngôn ng giàu hình nh, hư ng vào n i tâm c a nhân v t nâng cao c a tác ph m. Khai thác tính hình tư ng và tính chính lu n c a ngôn ng . Tính hình tư ng c a ngôn ng r t d i dào. Nó giúp cho ngư i c c m nh n ư c b c tranh sinh ng c a cu c s ng và hình dung ư c hoàn c nh như chính m t h ch n ki n. Ngôn ng trong phóng s mang tính ngh thu t- chính lu n sâu s c, nó có kh năng h tr cho bài vi t thêm s c thuy t ph c khi s th t ư c trình bày. Th lo i phóng s 10
* Ngôn ng tác già: Trong phóng s , cái tôi – tác gi là ngư i d n chuy n, ngư i trình bày, lý gi i; ngư i khâu n i nh ng d ki n mà tác ph m c pv i công chúng ti p nh n luôn có c m giác tác gi có m t trong t ng chi ti t nh nh t c a tác ph m. Khi trình bày và th m nh hi n th c, “cái tôi” tr n thu t – tác gi c a phóng s m c dù luôn t ra khách quan v i công chúng ti p nh n và khách quan, bình ng ngay c v i hi n th c mà nó ph n ánh nhưng ph i t o ư c s ng c m v i “cái ta” – công chúng ti p nh n. làm ư c i u ó, tác gi ph i dũng c m ch ra s th t, bênh v c s th t và s th t ó ph i phù h p v i nh ng l i ích c a t nư c, c ng ng. M t phóng s mà tác gi không kh năng th m nh ho c th m nh méo mó cái hi n th c mà anh ta em n cho công chúng thì không nh ng không t o ra s hư ng ng mà còn khi n công chúng nghi ng tài năng và s trung th c c a chính tác gi . khía c nh khác “cái tôi” tr n thu t còn góp ph n t o ra gi ng i u c a tác ph m. Xu t phát t i tư ng mà tác ph m c p, gi ng i u trong phóng s r t sinh ng. Có khi nghiêm túc, lý l , hài hư c, châm bi m và có khi l i tràn y c m xúc. Gi ng i u phong phú cùng v i ngh thu t d n chuy n, trình bày chi ti t và xây d ng lý l , ngh thu t miêu t , c t khác phác ho chân dung… khi n cho phóng s có y kh năng ph n ánh hi n th c trong nhi u tình hu ng khác nhau. C u trúc ngôn ng trong tác ph m phóng s ó là d ng c u trúc b i nh ng i tho i liên ti p gi a tác gi và nhân v t, gi a tác gi và ngư i c. Trên cơ s c i m ngôn ng c a các th lo i khác, tác gi có th t o ra cho tác ph m phóng s c a mình m t hình hài khác l trình bày m t cách trung th c, xác th c v hi n th c dư i hình th c sinh ng, h p d n. Trong phóng s “Tôi i bán tôi” c a Huỳnh Dũng Nhân, ngôn ng tác gi ư c th hi n ngôi th nh t: “Tôi d ng xe cách ch ngư i Gi ng Võ (HàN i) m t quãng, suy tính mãi xem làm th nào hoà nh p v i h trong vai c u v n. Nhi u bài báo ã vi t v ch ngư i này nhưng tôi v n mu n vi t thêm vi t n a”. Th lo i phóng s 11
* Ngôn ng nhân v t: Trong phóng s , ngôn ng nhân v t thư ng ư c xu t hi n xen k v i “cái tôi” tr n thu t c a tác gi . Ngôn ng nhân v t ư c tác gi v n d ng vào nh ng trư ng h p như khi c n nh n m nh hay kh ng nh m t cách khách quan v s ki n chung hay t ng chi ti t có ý nghĩa quan tr ng i v i ch bài vi t. Có khi thay l i tác gi nói chuy n, tâm s v i công chúng, làm cho s ki n ho c nhân v t ti p xúc v i b n c m t cách t nhiên, g n gũi hơn. Ví d trong “K ngh l y Tây” Vũ Tr ng Ph ng i tho i v i bà hàng nư c mang tính t s . Bà k m t cách ng n g n nhưng khái quát chuy n thi u n Hà thành l y Tây, r i bà ánh giá: “Rõ kh n n n. Tài có, s c có, ch nghĩa cũng có mà th y ”. i v i nh ng trư ng h p khi s ki n ã trôi qua ho c do tác gi ch n góc ng gián ti p, ngư i vi t c ó th dùng hoàn toàn b ng ngôn ng nhân v t dư i hình th c “theo l i k c a…” ho c “ghi theo l i k …”. T t nhiên tác gi ph i là ngư i s p x p, ch n l c chi ti t và trình bày l i s ki n b ng ti ng nói gi ng i u c a nhân v t. Trong phóng s ngoài tít chính còn có tít ph . Tít chính là ph n nêu v n – tên g i c a bài báo. Còn tít ph thu c v ph n di n gi i v n . Tuỳ thu c vào n i dung tác ph m tác gi xây d ng các tít. Các tít chính và tít ph ư c các tác gi chú ý c n l a cách t thích h p nh t. Tít ph i m b o ư c các yêu c u: ng n g n, súc tích, nêu ư c tinh th n c a bài. Tít chính ngoài ch c năng gi i thi u c t lõi v n ư c c p còn ph i có s c h p d n ngư i c. Vì th , không ph i không có lý khi nhi u ngư i nói r ng: rút tít th t không ơn gi n chút nào. Tít chính có nhi u lo i: Có lo i gi i thi u khái quát và y toàn b v n s nêu trong bài như: Hà N i bư c qua thiên niên k (Báo Lao ng, th ba 12/10/1993), Seoul-Kham xa ham ni ta ( Báo Lao ng ch nh t 5/12/1993), Xót xa chi u t màn tr i (Báo Tin t c, th năm 15/8/2002, s 1025), Bên dòng Krông Ana (Báo Lao ng, th năm 17/8/1995). Lo i tít này không hàm ch a Th lo i phóng s 12
thông tin cao, ngư i c có th nh n d ng ư c ngay v n c n nêu trong phóng s . Lo i tít m thư ng nêu m t v dang d c a v n . Ngư i c chưa th bi t ngay lo i thông tin s ư c c p n là gì. Lo i tít này không có ưu i m là thâu tóm ư c c t lõi c a v n nhưng l i có ưu i m g i trí tò mò c a ngư i c. Như khi ta c tít Th y và trò th i nay ( Doãn Hoàng, Báo Hà N i m i 1/1/1995), B c Ninh còn ó n i bu n (Trong Th Kim Dung, Báo Lao ng 23/9/1996). D ng tít m thư ng khi n cho ngư i c ph i theo dõi khám phá r i chính n i dung c a phóng s ó s c t nghĩa cho tít bài. Lo i tít dùng n d , dùng nh ng s ki n, s vi c, nhân v t có tính tư ng trưng cũng là m t lo i ư c s d ng nhi u l n trong phóng s . Lo i tít này òi h i ngư i c ph i có khái ni m và ý nghĩa c a hình tư ng ó. Ví d như: T Như ơi, L ch y quanh…( Phan ăng Sơn, Báo Lao ng 23/12/1993). Hay tí phóng s Cao B ng mùa h t d (Huỳnh Dũng Nhân) không ch nói v mùa h t d Cao B ng mà còn ng ý m t Cao B ng có ti m năng nhưng v n ng yên như cô công chúa ng trong r ng, tác gi ư c mìnhcó ba h t d c a cô l lem ư c cho Cao B ng “t nh gi c”… Cách t tít theo l i n d có ưu i m là tính hình tư ng cao và t o ra s m m m i uy n chuy n trong dòng tít v n r t ti t ki m v s lư ng t . Cách t tít báo hai v b sung v nghĩa cũng hay ư c s d ng. Thư ng v u các tít này là nêu hi n t ng còn v sau là tính ch t c a hi n tư ng ó. Như tít phóng s Ph c v t i t n nhà - t n n m i nông thôn Nam B ( Sáu Ngh , Ngh , Con ư ng l m n i gian truân…( Nguy n ình Chúc, Báo Ti n phong 15/3/1994). Cách t tít này có ưu i m trình bày d t khoát quan i m c a tác gi cũng như tính ch t c a v n s ư c di n gi i. Tít phóng s cũng như nhi u tít các th lo i báo chí khác có th là m t câu h i y , hay ch là m t con s , m t m nh nh B t ng cá ki ng ( Thu Th y, Báo lao ng 30/7/1995), V Nh t ( Xuân Yên – Báo Lao ng 25/11/1994), Ác và hư ng thi n ( Lê C nh Nh c, Báo Ti nphong 17/8/1994). Th lo i phóng s 13
Khác v i các tít chính nh m h p d n hay cung c p cho ngư i cm t trong toàn b các khía c nh v n c n nêu tì tít ph l i có ch c năng ch ra m t khía c nh trong toàn b v n ư c c p. Tít ph thư ng xu t hi n nh ng phóng s có nhi u lu n i m nh . Tít ph làm nhi m v phân chia t ng lu n i m khác nhau. Tít ph gi i thi u khái quát n i dung y u có ch c a nh ng ph n nh t o nên ch chung c a toàn tác ph m. Tuy nhiên, m t phóng s không nh t thi t bu c ph i có tít ph , nhưng n u bài vi t có d ng ý l n thì nên có tít ph vì nó làm tăng thêm ph n h p d n. M t bài có th có m t hay nhi u tít ph . Nhưng c n tránh tình tr ng chia nh bài thành nhi u tít ph v n v t s làm m t tính t p trung. Trong m t phóng s có t hai n b n tít ph là h p lý nh t. Trong t ng ph n di n gi i sau tít ph tác gi có th nêu ngay nh n xét, k t lu n c a mình. nh minh ho trong phóng s có vai trò quan tr ng giúp tô m ch , tăng thêm tính h p d n, làm cho ngư i c d dàng hình dung s ki n, s vi c, nhânhi m v t ư c n i dung bài vi t c p t i. Trong báo chí hi n i, nh c a phóng s th ng do chính tác gi bài vi t ch p. i u này càng làm công chúng tin tư ng n i dung bàivi t hơn vì nh ng b c nh c a chính ngư i vi t khi n b n c hi u r ng tác gi ã tr c ti p thu th p thông tin ngay t i nh ng nơi s ki n, s vi c di n ra. M t bài phóng s có th s d ng m t ho c nhi u nh minh ho . Có th th y tác d ng c a nh trong phóng s qua m t s ví d sau: Phóng s H m vé s ( Báo Nhân dân ch n hn 278/1995) ăng 3 nh trang m t kèm theo nh ng l i chú thích “Vài năm tr l i ây Thành ph H Chí Minh xu t hi n nhi u khu lao ng, nơi cư trú c a nh ng ngư i n Sài Gòn ki m s ng. Có nh ng khu ông n ba, b n trăm như Lăng Cha C , khu lò C m ( Phư ng 17, Tân Bình), khu Tân nh h m 20,88 ư ng Kỳ ng… Ph n ông h là dân Qu ng Ngãi, Qu ng Nam, à N ng, làm nhi u công vi c khác nhau: p xích lô, mài dao mài kéo, bán tr ng cút d o, bán vé s . êm êm, nh ng ngư i dân tha phương tr vè nơi ó thuê m t ch ng lưng v i cái già bèo t 1500 n 2000 ng/ngày”. Trong các b c nh trên, có nh ng b c nh th hi n Th lo i phóng s 14
c nh bày bán vé s ngay trên hè ph , nhưng m i ngư i l i th hi n v i m t v m t khác nhau, c nh m i m c, tranh giành khách… Qua nh ng b c nh ăng kèm trong bài phóng s càng tăng thêm cái tính h p d n cho ch c a bài vi t. Phóng s Ông trâu s 12 c a Lưu Quang nh ( Báo Lao ng s 152, th 4, 22/9/1999) có hai b c nh th hi n c nh ch i trâu. B c nh th nh t th hi n con trâu s 12 ã dành ư c chi n th ng trong c nh reo hò c a công chúng và b c nh th hai nói v ông Ph m Văn Căn – ch nhân c a Ông trâu s 12 – con trâu ã chi n th ng trong tr n u ngày hôm nay. M i b c nh th hi n nh ng ch riêng nhưng l i t p trung th hi n m t ch c th ; theo t c l ch i trâu, con nào chi n th ng thì ph i b hoá ki p làm l t Thành Hoàng. Ngoài nh ng anh có n i dung sát v i ch c a phóng s , trong m t s trư ng h p ngư i ta còn s d ng nh ng nh có tính c l p tương iv in i dung c a bài vi t nhưng l i có ý nghĩa r t l n trong vi c th hi n ch vì nó ư c tác gi g n v i nh ng c m nh n riêng c a mình. Nh ng nh như v y có tác d ng như m t thông tin g i m ngư i c suy ng m. Trong phóng s Baogi chim u Phi liêng ( Huỳnh Dũng Nhân, Báo Lao ng 11/1/1994) có b c nh ch p m t gia ình ngư i dân t c Khơ mú. Ch v ang cho con bú còn ngư i ch ng gi m t t p gi y cũ. B c nh có ph “B ng khen và huy chương c a gia ình tôi y…”. N i dung c bài báo không nh c riêng gì n ch nhan c a nh ng t m b ng khen hay huy chương ó mà ch nói n s lam lũ nghèo kh c a nh ng ngư i dân Phi liêng. B c nh ó ã g i cho ngư i c m t suy nghĩ v nh ng con ngư i Phi liêng trong nh ng năm kháng chi n gian kh ã cùng c dân t c tham gia ánh gi c c u nư c nhưng hi n nay v n còn nghèo ói. Ngư i dân Phi liêng ã góp không ít ph n xương máu c a mình, không l ch ư c tr công b ng nh ng chi c huân chương hay b ng khen hay sao? M t câu h i t ra chúng ta ph i làm gì ng bào dân t c nơi ây kh ? Phóng s là m t th tài báo chí quan tr ng nh t v i kh năng thông tin th i s v ngư i th t vi c th t m t cách sâu s c trong quá trình di n i n. V a thông tin s ki n, phóng s còn có kh năng thông tin lý l , thông tin th m m . Th lo i phóng s 15
Chính s k t h p gi a các y u t ó ã t o cho phóng s m t kh năng riêng trong vi c ph n ánh hi n th c, nó có th tho mãn nhu c u hi u bi t và khám phá hi n th c c a công chúng. Thông qua vai trò c a cái tôi tr n thu t – tác gi - nhân ch ng, tác ph m phóng s ngoài vi c trình bày hi n th c còn gi i áp nh ng v n hi n th c t ra. Phóng s thư ng xu t hi n vào nh ng th i i m cu c s ng ang có nh ng chuy n bi n m nh m . Nó c p n nh ng s ki n, tình hu ng, hoàn c nh i n hình ang ư c ông o qu n chúng quan tâm. ây là m t th lo i òi h i tác gi ph i có nh ng ki n th c sâu r ng và giác quan nh y bén n m b t khám phá hi n th c, ng th i ph i có b n lĩnh ngoan cư ng trong ngh nghi p, mong mu n tìm hi u, khám phá và kh năng phân tích th c t . Phóng s không ch d ng l i m c thông tin cho công chúng v s vi c, s ki n ang di n ra trong hi n th c khách quan mà nó còn có trách nhi m th c t nh b n c v nh ng v n c n gi i quy t trong cu c s ng. V i tư cách là th lo i h t nhân trong các th ký báo chí, phóng s ã và ang góp ph n quan tr ng trong vi c ph n ánh hi n th c. ây cũng là th lo i t o i u ki n nh ng cây bút tài năng phát huy s trư ng c a mình. Th lo i phóng s 16
Th lo i phóng s 17