Truyện Kiều - Tên tác phẩm và nội dung xã hội

Journal of Science – 2016, Vol. 9 (1), 68 – 71<br /> <br /> Part A: Social Sciences, Humanities and Education<br /> <br /> TRUYỆN KIỀU - TÊN TÁC PHẨM VÀ NỘI DUNG XÃ HỘI<br /> Võ Văn Thắng1, Lê Huy Thực2<br /> 1<br /> 2<br /> <br /> PGS. TS. Trường Đại học An Giang<br /> Câu lạc bộ Văn hóa nghệ thuật Đất Việt, Hà Nội<br /> <br /> Thông tin chung:<br /> Ngày nhận bài: 25/12/15<br /> Ngày nhận kết quả bình duyệt:<br /> 09/02/16<br /> Ngày chấp nhận đăng: 03/16<br /> Title:<br /> The tale of Kieu – the title and<br /> social content<br /> Từ khóa:<br /> Truyện Kiều, Nguyễn Du, Đoạn<br /> trường tân thanh, Từ Hải<br /> Keywords:<br /> Kieu’s Story, Nguyen Du, Doan<br /> Trương Tan Thanh, Tu Hai<br /> <br /> ABSTRACT<br /> The article focuses on: 1) Speaking of the novel expressed in the 3254 six-eight<br /> meters of Nguyen Du titling his novel as “Doan truong tan thanh”, which<br /> generalizes precisely the work’s content and significance; 2) It is argued that<br /> Nguyen Du was on the side of the lower classes of the society to denounce the<br /> downside and the harmful effects of money; Kieu is a daughter of a middle-class<br /> family, filial, multitalented, but she had no revolutionary qualities like some<br /> people mistook; Tu Hai was not the hero of the people, but a swaggering man,<br /> strong in the arm but weak in the head, ignorant of the people and the<br /> fatherland; the people’s struggle was not mentioned in the Tale of Kieu as some<br /> have asserted.<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Bài viết tập trung: 1) Nói về tiểu thuyết thể hiện bằng 3254 câu thơ lục bát của<br /> Nguyễn Du được tác giả đặt tên là Đoạn tường tân thanh, khái quát chính xác<br /> nội dung, ý nghĩa của tác phẩm ; 2) Luận chứng rằng, Nguyễn Du đứng về phía<br /> tầng lớp hạ lưu trong xã hội để tố cáo mặt trái, tác hại của đồng tiền; Kiều là<br /> con một gia đình bậc trung, hiếu thảo, đa tài, nhưng không có phẩm chất cách<br /> mạng như ai đó lầm tưởng; Từ Hải không phải là người anh hùng, mà y là kẻ<br /> ngang tàng, vũ dũng, thiếu mưu, không biết đến nhân dân và Tổ quốc; cuộc đấu<br /> tranh của quần chúng nhân dân không được đề cập trong Truyện Kiều như có<br /> người đã quả quyết.<br /> <br /> 1. Tác phẩm không chỉ nổi tiếng trong nước, mà<br /> còn vang vọng trên toàn thế giới của đại thi hào<br /> dân tộc Việt Nam mang tên Nguyễn Du, thể hiện<br /> bằng 3254 câu thơ lục bát và được chính soạn giả<br /> đặt tên là Đoạn trường tân thanh (nghĩa là Tiếng<br /> kêu mới về nỗi đau đến đứt ruột). Tên gọi này, thiết<br /> tưởng, không phải là dài dòng, vì chỉ gồm có 4 chữ<br /> và phản ánh một cách khái quát chính xác nội<br /> dung, ý nghĩa của tác phẩm. Nhưng, trong giới<br /> nghiên cứu đã có không ít người tùy tiện sửa, đặt<br /> lại tên gọi nói trên (?).<br /> <br /> Lịch sử văn học Việt Nam và Trung Quốc đã cho<br /> giới nghiên cứu và độc giả biết, Nguyễn Du dựa<br /> vào đề tài, cốt truyện và một số nhân vật trong tiểu<br /> thuyết Kim Vân Kiều truyện có nội dung, ý nghĩa,<br /> giá trị nghệ thuật đạt mức trung bình của Thanh<br /> Tâm tài nhân, người Trung Quốc, sống vào khoảng<br /> cuối đời nhà Minh, đầu đời nhà Thanh để làm nên<br /> Đoạn trường tân thanh, một kiệt tác văn học có sức<br /> hấp dẫn, cảm hóa không chỉ giới nghiên cứu cùng<br /> đông đảo độc giả trong nước, hơn nữa còn khiến<br /> cho cả thế giới ca ngợi, khẳng định chân giá trị của<br /> nó. Từ mọi vùng, miền, tất cả các giới Việt Nam<br /> đều đọc say mê tác phẩm bất hủ nói trên của<br /> 68<br /> <br /> Journal of Science – 2016, Vol. 9 (1), 68 – 71<br /> <br /> Part A: Social Sciences, Humanities and Education<br /> <br /> Nguyễn Du. Giới nghiên cứu và giảng dạy trong<br /> nước không ngớt lời ghi nhận nội dung, ý nghĩa<br /> hàm chứa trong Đoạn trường tân thanh. Chẳng<br /> hạn, An Thạch Sơ ca ngợi đó là “Đại Việt thiên thu<br /> tuyệt diệu từ” (Tạp chí Kiến thức ngày nay, số<br /> 837, 10/11/2013, tr.3). Năm 1965, Hội đồng Hòa<br /> bình Thế giới đã quyết định làm lễ kỷ niệm 200<br /> năm sinh Nguyễn Du (1765-1965) để tôn vinh đại<br /> thi hào của dân tộc Việt Nam. Cùng thời điểm lịch<br /> sử ấy, Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng<br /> hòa đã quyết định làm lễ kỷ niệm Nguyễn Du được<br /> tổ chức long trọng vào tháng 11/1965 trên toàn<br /> quốc. Lăng mộ và tượng đài Nguyễn Du đã được<br /> xây dựng và trùng tu tại Tiên Điền, huyện Nghi<br /> Xuân, Hà Tĩnh - nơi ông tổ 7 đời trước của Nguyễn<br /> Du từ quê gốc (thôn Tảo Dương, thuộc huyện<br /> Thanh Oai, Hà Đông xưa, nay là Hà Nội) chạy vào<br /> ẩn náu, lánh nạn, mai danh ẩn tích tránh truy sát,<br /> rồi sinh cơ lập nghiệp tại đấy. Ban Chấp hành Tổ<br /> chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp<br /> quốc (viết tắt là UNESCO) trong buổi họp tại Pari,<br /> Pháp, ngày 12/4/2013 đã nhất trí thông qua Nghị<br /> quyết số 192EX/32 vinh danh Nguyễn Du là Danh<br /> nhân văn hóa thế giới".<br /> <br /> Vân Kiều tân truyện làm cho tên tác phẩm của<br /> Nguyễn Du thêm dài dòng và có chi tiết phi lý.<br /> Bởi vì chữ “tân” (nghĩa là “mới”) không có gì<br /> mới cả. Nội dung tác phẩm gọi là mới ấy, về cơ<br /> bản, vẫn là nội dung trước tác của Nguyễn Du.<br /> <br /> Đoạn trường tân thanh với sự hư cấu, sáng tạo<br /> của Nguyễn Du đã trở thành một tác phẩm mới<br /> thật sự, chứ không dừng lại là một dịch phẩm Kim<br /> Vân Kiều truyện của Thanh Tâm tài nhân. Nhưng<br /> vì, như đã nói trên đây, Nguyễn Du có dựa vào<br /> cốt truyện và mấy nhân vật trong tiểu thuyết của<br /> Thanh Tâm tài nhân, nên có nhà nghiên cứu đã<br /> biên tập và tùy tiện sửa tên Đoạn trường tân<br /> thanh thành Kim Vân Kiều. Đó là bản Kim Vân<br /> Kiều xuất bản năm 1912 của Nguyễn Văn Vĩnh.<br /> Nhà nho, nhà ái quốc, hoạt động chính trị, thực<br /> tiễn và văn hóa Ngô Đức Kế đã tỏ ra rất bất bình<br /> và phản đối lối tự ý sửa tên sách. Ông nói đại ý,<br /> câu chuyện về nhân vật chính diện trung tâm<br /> Vương Thúy Kiều mà lại lấy tên ba người, một<br /> người có họ mất tên (Kim Trọng), hai người có<br /> tên mất họ (Vương Thúy Kiều và Vương Thúy<br /> Vân), như vậy thật là dốt vô cùng, giống như một<br /> anh Tàu dốt mà thôi.<br /> <br /> Khi bàn về nội dung xã hội của Truyện Kiều, Trần<br /> Đức Thảo viết: “mâu thuẫn giữa tiểu phong kiến<br /> và phong kiến thống trị là mâu thuẫn nội bộ trong<br /> giai cấp phong kiến, đồng thời cũng là nơi phản<br /> ánh toàn bộ mâu thuẫn của xã hội phong kiến”.<br /> Câu trên gồm hai mệnh đề. Mệnh đề đầu đúng!<br /> Mệnh đề cuối sai! Vì mâu thuẫn trong nội bộ giai<br /> cấp phong kiến chỉ sinh ra chủ yếu từ nội bộ giai<br /> cấp phong kiến, ít hoặc không do các nhân tố<br /> ngoài giai cấp phong kiến quyết định. Chính vì<br /> vậy, mâu thuẫn nội bộ của giai cấp phong kiến<br /> không thể phản ánh toàn bộ mâu thuẫn của xã hội<br /> phong kiến. Ngoài mâu thuẫn nội bộ trong giai<br /> cấp phong kiến, xã hội phong kiến còn bao gồm<br /> nhiều mâu thuẫn khác. Hệ thống mâu thuẫn của xã<br /> hội phong kiến, ngoài mâu thuẫn giữa tiểu phong<br /> kiến và phong kiến thống trị, còn có mâu thuẫn<br /> giữa nông dân và phong kiến, mâu thuẫn giữa trí<br /> thức và phong kiến, v.v… Chỉ một mâu thuẫn giữa<br /> tiểu phong kiến và phong kiến thống trị rõ ràng là<br /> không thể phản ánh hết, không phản ánh được toàn<br /> bộ mâu thuẫn trong xã hội phong kiến. Các mâu<br /> <br /> Trương Vĩnh Ký biên soạn và sửa tên Đoạn<br /> trường tân thanh thành Thơ Kim Vân Kiều truyện<br /> rõ ràng là làm cho tên sách dài dòng, hai chữ<br /> "Thơ" và "truyện" ở đây có thể bỏ đi cho gọn<br /> gàng hơn, còn ba chữ "Kim Vân Kiều" hiển nhiên<br /> là mắc cái lỗi như cụ Ngô Đức Kế đã phê phán<br /> nặng lời và rất đúng như trích dẫn trên đây.<br /> Đoạn trường tân thanh còn được giới nghiên cứu<br /> và đông đảo công chúng bạn đọc gọi tên bằng hai<br /> chữ Truyện Kiều. Tên gọi này ngắn gọn mang tính<br /> khái quát chính xác và không hàm chứa yếu tố,<br /> chi tiết phi lý, vì thế nó đương nhiên được tất cả<br /> các học giả, người đọc ở trong cũng như ngoài<br /> nước thừa nhận.<br /> 2. Nhân đọc bài Nội dung xã hội "Truyện Kiều"<br /> của giáo sư Trần Đức Thảo, in trong tập san Đại<br /> học Sư phạm, số 5/1956, chúng tôi có mấy ý kiến<br /> về vấn đề này như sau:<br /> <br /> Chí ít cũng có bốn nhà nghiên cứu tự ý biên tập,<br /> cho in và sửa Đoạn trường tân thanh thành Kim<br /> 69<br /> <br /> Journal of Science – 2016, Vol. 9 (1), 68 – 71<br /> <br /> Part A: Social Sciences, Humanities and Education<br /> <br /> thuẫn trong xã hội phong kiến mới phản ánh hết<br /> các mâu thuẫn và thực trạng đời sống của xã hội<br /> phong kiến.<br /> <br /> bóc lột như nàng". Viết như thế về Kiều, nhà<br /> nghiên cứu đã bộc lộ cho đồng nghiệp và bạn đọc<br /> nói chung biết rằng, ông không chú ý bám sát cốt<br /> truyện và các chi tiết trong tác phẩm của đại thi<br /> hào dân tộc Nguyễn Du. Kiều từng nghĩ, đau buồn<br /> về mình phận mỏng như cánh bèo không biết<br /> phong ba, sông nước đưa đẩy về đâu. Cô làm gì<br /> có chủ định đặt tương lai của mình trong tương lai<br /> của xã hội. Cô cũng chưa bao giờ nghĩ đến việc<br /> phải đánh đổ triều đình để đưa lên một triều đại<br /> phong kiến khác tốt đẹp hơn. Ngược lại, cô muốn<br /> triều đình, chế độ phong kiến hiện tại ban phúc<br /> lộc cho chồng cô. Vì thế, cô khuyên Từ Hải quy<br /> hàng, trở về phụng sự triều đình để được triều<br /> đình thưởng "lộc trọng quyền cao/ Công danh ai<br /> dứt lối nào cho qua". Tệ hơn nữa, Kiều còn phê<br /> phán Hoàng Sào, lãnh tụ nông dân khởi nghĩa<br /> chống triều đình phong kiến thối nát áp bức, bóc<br /> lột quần chúng nhân dân lao động, coi nhân vật<br /> lịch sử này như một tấm gương phản diện khi cô<br /> "bàn ra nói vào": "Làm chi để tiếng về sau/ Nghìn<br /> năm ai có khen đâu Hoàng Sào!".<br /> <br /> Lập trường của Nguyễn Du - tác giả Truyện Kiều<br /> - căn bản là lập trường phong kiến. Trần Đức<br /> Thảo khẳng định một cách dứt khoát như thế là<br /> đúng. Nhưng theo chúng tôi, Trần Đức Thảo lại<br /> không đúng khi cho rằng, Nguyễn Du tố cáo tác<br /> hại của đồng tiền là thực hiện trên lập trường<br /> phong kiến. Khi tố cáo tác hại của đồng tiền,<br /> Nguyễn Du đã đứng về phía tầng lớp hạ lưu trong<br /> xã hội phong kiến, tức là ông đã đứng về phía<br /> nhân dân lao động, những người vì đồng tiền mà<br /> phải điêu đứng, khốn khổ. Giai cấp phong kiến<br /> cũng như các giai cấp thống trị khác áp bức, bóc<br /> lột nhân dân lao động, luôn coi trọng, tôn thờ<br /> đồng tiền, đồng tiền là mục đích, lý tưởng của họ.<br /> Vì thế, không thể đứng trên lập trường của phong<br /> kiến hoặc của một giai cấp thống trị nào đó để tố<br /> cáo tác hại của đồng tiền.<br /> Thúy Kiều, nhân vật chính diện trung tâm trong<br /> tiểu thuyết bất hủ của Nguyễn Du đã được Trần<br /> Đức Thảo cách mạng hóa, lý tưởng hóa. Nhà<br /> nghiên cứu Truyện Kiều của Nguyễn Du, ông<br /> Trần Đức Thảo, viết: "Kiều tìm đường giải phóng<br /> trong phong trào nông dân khởi nghĩa". Kiều một<br /> điển hình hóa nghệ thuật của Nguyễn Du thời<br /> phong kiến không có được phẩm chất cách mạng<br /> như trong thời cận hiện đại vừa qua. Cô Kiều nào<br /> đó biết tìm đường giải phóng trong phong trào<br /> nông dân khởi nghĩa chỉ có thể là cô Kiều của nhà<br /> nghiên cứu Trần Đức Thảo hoặc của ai đó có cách<br /> tiếp cận và cảm thụ tác phẩm văn học giống như<br /> Trần Đức Thảo.<br /> <br /> Trần Đức Thảo viết về toàn bộ nội dung Truyện<br /> Kiều như sau: "là áng văn kiệt tác diễn tả sâu sắc<br /> nhất, trong truyền thống văn học dân tộc, hiện<br /> thực xã hội dưới chế độ phong kiến suy đồi, từ<br /> những mâu thuẫn nội bộ trong giai cấp thống trị<br /> đến cuộc đấu tranh anh dũng của quần chúng nhân<br /> dân". Nhận xét khái quát trên, ngoài cụm từ khẳng<br /> định đây "là áng văn kiệt tác" là hoàn toàn đúng,<br /> chính xác, còn lại, các ý khác đều chưa có cơ sở<br /> để đứng vững. Bởi vì, Truyện Kiều chỉ chủ yếu<br /> diễn tả cuộc đời của nhân vật chính diện, trung<br /> tâm Thúy Kiều, con một gia đình bậc trung trong<br /> xã hội phong kiến ("Có nhà viên ngoại họ Vương/<br /> Gia tư nghỉ ("nghỉ": ông ấy, có nhà nghiên cứu<br /> cho đây không phải là chữ "nghỉ", mà là chữ<br /> "nghĩ" với nghĩa: ước chừng - người trích) cũng<br /> thường thường bậc trung"), lúc thiếu niên ở nhà<br /> với cha mẹ cùng em gái song sinh là Thúy Vân<br /> ("Đầu lòng hai ả tố nga/ Thúy Kiều là chị em là<br /> Thúy Vân"), em trai út Vương Quan ("Một trai<br /> con thứ rốt lòng/ Vương Quan là chữ nối dòng<br /> nho gia"). Rồi bỗng gia đình Kiều gặp nạn, nàng<br /> phải bán mình chuộc tội cho cha ("Quyết tình<br /> nàng (Thúy Kiều - người trích) mới hạ tình:/Dẽ<br /> <br /> Kiều trong tác phẩm của Nguyễn Du là con một<br /> gia đình thuộc tầng lớp trung lưu của xã hội<br /> phong kiến. Nguyễn Du đã viết rất rõ về Vương<br /> ông, cha đẻ của Thúy Kiều như vậy. Kiều tài sắc<br /> tuyệt vời, coi trọng chữ hiếu, đặt chữ hiếu lên trên<br /> hết, trước hết. Kiều trong tác phẩm đang được bàn<br /> luận ở đây không có các phẩm chất lý tưởng như<br /> Trần Đức Thảo đã nhận xét khái quát rằng: "Kiều<br /> đặt rõ ràng tương lai của mình trong tương lai của<br /> xã hội: phải đánh đổ triều đình, đưa lên một triều<br /> đại mới, mở hy vọng cho những người bị áp bức<br /> 70<br /> <br /> Journal of Science – 2016, Vol. 9 (1), 68 – 71<br /> <br /> Part A: Social Sciences, Humanities and Education<br /> <br /> cho để thiếp bán mình chuộc cha"). Từ đấy, Kiều<br /> phải "lưu lạc quê người/ Bèo trôi sóng vỗ chốc<br /> mười lăm năm", như "Chút phận hoa rơi/ Nửa đời<br /> nếm trải mọi mùi đắng cay", giống "Chiếc bách<br /> sóng đào/ Nổi chìm cũng mặc lúc nào rủi may",<br /> trở thành một món hàng bị người ta "Thoắt buôn<br /> về thoắt bán đi/ Mây trôi bèo nổi thiếu gì là nơi",<br /> phải chịu "Hết nạn này đến nạn kia/ Thanh lâu hai<br /> lượt thanh y hai lần", tức là phải làm gái giải<br /> khuây hoặc thỏa mãn nhu cầu thú vui thân xác<br /> cho bao khách làng chơi ham mê sắc dục, rồi hai<br /> lần làm kẻ hầu hạ cho Hoạn bà và Hoạn Thư,v.v.,<br /> v.v.. Kiều phải gặp, tiếp xúc với nhiều hạng người<br /> thuộc nhiều tầng lớp trong xã hội. Suốt 15 năm<br /> lưu lạc, nhìn chung, Kiều phải sống cơ cực, tủi<br /> nhục, đau buồn, chỉ được thời gian ngắn cảm thấy<br /> hạnh phúc khi làm hiền thê của Từ Hải - nhân vật<br /> võ thuật cao siêu, “Đường đường một đấng anh<br /> hào/ Côn quyền hơn sức lược thao gồm tài”, sống<br /> kiểu “Giang hồ quen thú vẫy vùng” nay đây mai<br /> đó, qua một cuộc tìm gái nơi lầu xanh để thỏa<br /> mãn nhu cầu ham thích dục tình với người khác<br /> giới đã gặp Kiều, rồi “Ngỏ lời nói với băng nhân/<br /> Tiền trăm lại cứ nguyên ngân phát hoàn” lấy Kiều<br /> làm vợ lúc chưa có gia cư theo chính lời gã tự<br /> thanh minh thành thật với Kiều (“Bằng nay bốn<br /> bể không nhà”), có khí chất rất ngang tàng, phóng<br /> túng, “Dọc ngang nào biết trên đầu có ai?” không<br /> hề sợ cường quyền, cũng chẳng cần biết phải<br /> phụng sự Tổ quốc, yêu thương, bênh vực, bảo vệ<br /> quần chúng lao động và kẻ hữu dũng thiếu mưu<br /> này nghe Kiều một lần mắc lỗi tày trời mang<br /> “lộc trọng quyền cao” ra hấp dẫn, khuyên nhủ,<br /> nên chịu “Bó thân về với triều đình…/ Thế công<br /> Từ mới trở ra thế hàng”, tức là y quy phục kẻ thù<br /> của nhân dân, đồng nghĩa với đóng vai kẻ thù<br /> đích thực của nhân dân, chứ không phải là<br /> “người anh hùng”, “hình tượng lý tưởng” như<br /> không ít nhà nghiên cứu, giảng dạy ở bậc đại học<br /> tại Việt Nam lầm tưởng và ca ngợi trong suốt<br /> thời gian dài khoảng từ những năm 40 của thế kỷ<br /> trước cho đến thập kỷ thứ 2 của thế kỷ XXI này!<br /> <br /> Nhưng rồi, Kiều lại bị Hồ Tôn Hiến, ông quan<br /> mặt sắt khốn nạn lừa gạt làm cho Từ Hải chết<br /> đầy bất ngờ, uất hận, Kiều đau khổ đến cực độ.<br /> Cuối cùng, cuộc đời Kiều có biến cố đến không<br /> ngờ, được đoàn viên sống với người tình cũ là<br /> Kim Trọng, sau khi không thể thoái thác, tức là<br /> chấp nhận lời phán xử đầy tính nhân văn của<br /> Kim Trọng: "Xưa nay trong đạo đàn bà/ Chữ<br /> trinh kia cũng có ba bảy đường/... Như nàng<br /> (Thúy Kiều - người trích) lấy hiếu làm trinh/...<br /> Hoa tàn mà lại thêm tươi/ Trăng tàn mà lại hơn<br /> mười rằm xưa".<br /> Bởi thế, nhận xét khái quát trên của Trần Đức<br /> Thảo tỏ ra là xa lạ với nội dung đích thực của<br /> Truyện Kiều. Ở kiệt tác này, chỉ phản ánh đến một<br /> chừng mức nhất định về xã hội phong kiến suy<br /> đồi và những mâu thuẫn trong nội bộ giai cấp<br /> thống trị. Còn cuộc đấu tranh anh dũng của quần<br /> chúng nhân dân thì rõ ràng là không được phản<br /> ánh, mô tả trong Truyện Kiều.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> Hoài Phương. (2005). Truyện Kiều - những lời<br /> bình. Hà Nội: Nhà xuất bản Văn hóa - Thông<br /> tin.<br /> Nguyễn Du. (2011). Truyền Kiều. Hà Nội: Nhà<br /> xuất bản Văn hóa - Thông tin.<br /> Nguyễn Lộc. (2012). Văn học Việt Nam (nửa cuối<br /> thế kỷ XVIII - hết thế kỷ XIX). Hà Nội: Nhà<br /> xuất bản Giáo dục.<br /> Phan Huy Đông. (2013). Giai thoại tổ nội - tổ<br /> ngoại của đại thi hào Nguyễn Du. Hà Nội:<br /> Nhà xuất bản Văn học.<br /> Trần Đức Thảo. (2013). Tuyển tập Trần Đức<br /> Thảo. Hà Nội: Nhà xuất bản Đại học Sư phạm.<br /> Vũ Ngọc Khánh. (2013). Truyền Kiều trong văn<br /> hóa Việt Nam. Hà Nội: Nhà xuất bản Thanh<br /> Niên.<br /> <br /> 71<br /> <br />