Đề tài tốt nghiệp cử nhân Điều dưỡng hệ VHVL: Chăm sóc và phục hồi chức năng cho bệnh nhân Viêm khớp dạng thấp

ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Viêm khớp dạng thấp (VKDT) là một trong những bệnh khớp thường<br /> gặp nhất. Bệnh tiến triển liên tục với quá trình viêm mạn tính ở các khớp dẫn<br /> đến di chứng mất chức năng vận động của các khớp và tàn phế cho người<br /> bệnh [5].<br /> Cho đến nay nguyên nhân gây bệnh VKDT vẫn chưa được biết một<br /> cách rõ rang. Tuy nhiên, với những hiểu biết hiện tại người ta cho rằng bệnh<br /> có liên quan đến cơ chế tự miễn dịch, với sự xuất hiện của các kháng thể<br /> chống lại các mô và tế bào của cơ thể. Bệnh thường gặp ở độ tuổi từ 20-50<br /> với tỷ lệ nữ nhiều hơn nam.<br /> Ngoài các phương pháp điều trị đang được chứng minh là mang lại<br /> hiệu quả kiểm soát bệnh như điều trị nội khoa, phẫu thuật, đông y… công tác<br /> điều dưỡng là một trong những phần quan trọng trong quá trình theo dõi và<br /> điều trị bệnh VKDT. Các biện pháp can thiệp điều dưỡng đúng đắn sẽ giúp<br /> giảm các triệu chứng, duy trì chức năng vận động cũng như tăng hiểu biết của<br /> người bệnh, từ đó giúp người bệnh có thể có cuộc sống bình thường, tăng khả<br /> năng lao động và tái hòa nhập cộng đồng. Qua đó làm giảm gánh nặng cho<br /> gia đình và xã hội. Tỷ lệ này tại Việt nam chiếm khoảng 25% tổng số bệnh<br /> nhân điều trị tại bệnh viện, khoảng 1,7% dân số ở người lớn. Trên thế giới tỷ<br /> lệ bệnh nhân bị bệnh viêm khớp dạng thấp cũng chiếm khoảng 7,5% trên tổng<br /> số bệnh nhân bị bệnh khớp nói chung<br /> Vì vậy chúng tôi tiến hành nghiên cứu chuyên đề “Chăm sóc và phục<br /> hồi chức năng cho bệnh nhân Viêm khớp dạng thấp” với hai nội dung :<br /> 1.<br /> <br /> Trình bày được đặc điểm lâm sàng của bệnh Viêm khớp dạng thấp<br /> <br /> 2.<br /> <br /> Đánh giá hiệu quả chăm sóc và phục hồi chức năng cho người bệnh<br /> bị Viêm khớp dạng thấp làm cơ sở cho việc triển khai áp dụng trên<br /> thực tế lâm sàng tại bệnh viện cũng như tại cộng đồng.<br /> 1<br /> <br /> CHƢƠNG 1<br /> GIẢI PHẪU VÀ SINH LÝ KHỚP<br /> 1.1. Định nghĩa khớp<br /> Là nơi các xương liên kết với nhau để tạo thành bộ xương và làm cho cơ<br /> thể cử động và di chuyển được.<br /> 1.2. Phân loại khớp<br /> <br /> Hình 1: Cấu tạo của khớp<br /> + Khớp bất động ( khớp sợi). Là khớp mà 2 xương nối với nhau bởi mô<br /> liên kết hay mô sụn, giữa chúng không có khoảng cách. Sự vận động của các<br /> khớp này rất hạn chế hoặc bất động hoàn toàn. Có 3 loại khớp bất động chính:<br /> Khớp bất động liên kết, khớp bất động sụn và khớp bất động xương.<br /> + Khớp bất động liên kết (KBĐLK): Các xương nối với nhau bởi mô<br /> liên kết. Gồm các loại: KBĐLK sợi ( như dây chằng giữa các cung đốt sống):<br /> KBĐLK màng (như màng liên kết giữa xương chày – mác): KBĐLK xương<br /> (như khớp các xương sọ trẻ sơ sinh)<br /> + Khớp bất động sụn: Các xương nối với nhau bởi lớp sụn ( như khớp<br /> ức- đòn, giữa xương sườn – ức)<br /> + Khớp bất động xương: Khớp nối giữa 2 xương bởi mô xương (như<br /> khớp giữa các xương sọ ở người trưởng thành).<br /> 2<br /> <br /> Thang Long University Library<br /> <br /> + Khớp bán động ( khớp sụn): là khớp nối giữa 2 xương có một khe<br /> hẹp được tạo bởi một mô sụn. Sự hoạt động của khớp có sự hạn chế (như<br /> khớp giữa các xương đốt sống, hoặc khớp cùng - chậu).<br /> + Khớp động ( khớp có màng hoạt dịch): là khớp nối các xương nhờ ổ<br /> khớp cho phép xương chuyển động dễ dàng.<br /> Khớp động có cấu tạo gồm diện khớp, bao khớp, dây chằng, ổ khớp và<br /> các phần phụ như sụn viền, sụn chêm.<br /> 1.3. Cấu tạo của khớp<br /> Một khớp động gồm có: diện khớp, sụn khớp, bao khớp, dây chằng,<br /> bao hoạt dịch.<br /> a. Diện khớp<br /> Diện khớp là chỗ nối 2 đầu xương, thường một đầu lồi (gọi là chỏm<br /> khớp) còn đầu kia lõm (gọi là hõm khớp). Các đầu xương được phủ một lớp<br /> sụn trơn, nhẵn, đàn hồi có tác dụng ma sát, chịu được lực nén và giảm chấn<br /> động cơ học, tăng tính linh hoạt của khớp. Khi hõm khớp quá bé, nông thì có<br /> thêm sụn chêm hay sụn viền, làm cho hõm khớp rộng và sâu thêm ( Ví dụ:<br /> khớp gối, khớp vai).<br /> b. Sụn khớp<br /> Sụn bọc: ở mặt khớp tròn nhẵn và đàn hồi.<br /> Sụn viền: trong khớp chỏm, nếu chỏm quá to mà hõm khớp nhỏ thì<br /> có một sụn viền, viền xung quanh làm hõm rộng, sâu thêm và dính vào<br /> bao khớp.<br /> c. Bao khớp: là một màng bám vào bờ của các diện khớp để nối 2 xương lại<br /> <br /> với nhau. Bao khớp mỏng, dai, đàn hồi, có nhiều mạch máu và dây thần kinh.<br /> Chiều dày và sức căng của bao khớp phụ thuộc vào chức năng của khớp. Với<br /> khớp có biên độ vận động rộng thì bao khớp mỏng và ít căng và ngược lại.<br /> Thành bao khớp có 2 lớp: lớp ngoài là lớp bao sợi, dày, có nhiệm vụ bảo vệ<br /> cho khớp. Lớp trong là màng hoạt dịch, tiết dịch khớp để bôi trơn ổ khớp.<br /> 3<br /> <br /> d. Dây chằng: là những bó sợi được bao bọc bên ngoài khớp (có trường hợp<br /> dây chằng nằm trong bao khớp nhưng vẫn nằm ngoài bao hoạt dịch). Ngoài ra<br /> các gân, cơ ở xung quanh bao khớp cũng có tác dụng như một dây chằng.<br /> Phần lớn dây chằng không có tính đàn hồi nhưng chắc. Tuy nhiên bằng những<br /> bài tập có hệ thống, có thể cải thiện tính đàn hồi của hệ thống dây chằng, làm<br /> tăng độ linh hoạt của khớp.[6], [10]<br /> e. Bao hoạt dịch<br /> Là 1 bao thanh mạc lót ở mặt trong bao khớp ở 2 đầu xương và xung quanh<br /> sụn bọc mà không phủ lên sụn, bao tiết dịch đổ vào khớp, làm trơn, cho khớp<br /> cử động dễ dàng.<br /> f. Ổ khớp: là khe kín do màng trong của bao khớp tạo nên, bên trong có chứa<br /> chất dịch khớp.<br /> 1.4. Hoạt động bình thƣờng của khớp<br /> - Ở một khớp bình thường thì giữa các đầu xương có sụn đóng vai trò là<br /> giảm ma sát và giảm áp lực lên các khớp trong các hoạt động hàng ngày. Bao<br /> quanh mặt trong các khớp là một lớp màng mỏng (được gọi là màng hoạt<br /> dịch) tiết ra dịch khớp và đóng vai trò như một cái túi. Dịch khớp rất quan<br /> trọng vì nó cung cấp chất dinh dưỡng để nuôi sụn, làm sụn khoẻ mạnh và có<br /> tác dụng bôi trơn cần thiết cho khớp.<br /> - Bao quanh khớp và bao hoạt dịch là bao khớp – một lớp ngoài dai giữ<br /> cho mọi thành phần liên kết với nhau - đó là gân, dây chằng, làm khớp có khả<br /> năng vận động nhưng vẫn cố định vị trí. Bất kỳ thành phần nào nói trên bị tổn<br /> thương đều gây đau và sưng khớp, dẫn đến nguy cơ mất chức năng vần động<br /> của khớp ở các mức độ khác nhau tùy thuộc vào thành phần bị tổn thương.[5]<br /> 1.5. Chức năng của khớp<br /> Trong cơ thể người sống khớp có 3 chức năng quan trọng:<br /> - Hỗ trợ cho sự ổn định vị trí của cơ thể.<br /> - Tham gia vào việc vận động các phần cơ thể và tương hỗ lẫn nhau.<br /> - Chuyển động cơ thể để di chuyển trong không gian.<br /> 4<br /> <br /> Thang Long University Library<br /> <br /> CHƢƠNG 2<br /> BỆNH HỌC VIÊM KHỚP DẠNG THẤP<br /> 2.1. Định nghĩa viêm khớp dạng thấp[3]<br /> Viêm khớp dạng thấp là một bệnh viêm không đặc hiệu xảy ra ở các<br /> khớp gây tổn thương màng hoạt dịch, sụn khớp và đầu xương dưới sụn. Bệnh<br /> thường diễn biến mạn tính dẫn đến tình trạng dính và biến dạng khớp, gây tàn<br /> phế cho người bệnh.<br /> 2.2. Tổn thƣơng bệnh học [6]<br /> Tổn thương bệnh lý đầu tiên trong bệnh VKDT là sự hoạt hóa và sự<br /> thương tổn các tế bào (TB) nội mạc của các vi mạch máu màng hoạt dịch,<br /> điều đó gợi ý yếu tố bệnh hoặc khởi phát hiện đến màng hoạt dịch bằng<br /> đường mạch máu.<br /> Tổn thương căn bản của VKDT là hiện tượng viêm không đặc hiệu của<br /> màng hoạt dịch bao gồm:<br /> - Giãn tĩnh mạch và phù nề màng hoạt dịch.<br /> - Lắng đọng chất tơ huyết ở màng trên TB hình lông hoặc dưới lớp liên<br /> bào phủ.<br /> - Thâm nhập nhiều lymphocyte và plasmocyte, có khi tạo thành những<br /> đám dày đặc, gọi là nang dạng thấp.<br /> - Màng hoạt dịch bám vào phần đầu xương chỗ tiếp giáp với sụn gọi là<br /> màng máu (pannus) có thể xâm lấn vào xương gây nên các hình ảnh bào mòn<br /> xương trên X quang.<br /> - Các tổn thương này tuần tự qua 3 giai đoạn chính:<br /> + Giai đoạn 1: Màng hoạt dịch phù nề, xung huyết, xâm nhập nhiều TB<br /> viêm, đặc hiệu là Neutrophile.<br /> + Giai đoạn 2: Hiện tượng phù nề được thay thế bằng quá trình tăng<br /> sinh và phì đại của các TB hình lông và lớp liên bào phủ. Các TB viêm có<br /> 5<br /> <br />