Đề tài tốt nghiệp cử nhân Điều dưỡng hệ VHVL: Tác dụng của xoa bóp bấm huyệt kết hợp tập vận động chủ động trong phục hồi vận động trên bệnh nhân liệt nửa người do tai biến thiếu máu não cục bộ sau giai đoạn cấp

ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Tai biến mạch máu não (TBMMN) là một vấn đề lớn của Y học các nước trong<br /> nhiều thập kỷ qua. Bệnh do nhiều nguyên nhân khác nhau, có thể gây tử vong nhanh<br /> chóng hoặc để lại nhiều di chứng nặng nề, đặc biệt là các di chứng về vận động. Đó là<br /> gánh nặng không chỉ đối với người bệnh, gia đình mà còn ảnh hưởng đến cả cộng đồng<br /> và quốc gia của họ. Philipe Frogn (Pháp) đã cảnh báo: “Nếu không có chiến dịch phòng<br /> chống đích thực về mặt sức khỏe, ta sẽ tạo ra một cộng đồng những người tàn tật”. Do<br /> vậy, đây là vấn đề kinh tế - xã hội được nhiều lĩnh vực quan tâm, tìm mọi biện pháp<br /> phòng ngừa và điều trị TBMMN xảy ra [28]<br /> Kinh tế ngày càng phát triển thì tỷ lệ những người bị TBMMN ngày càng tăng cao,<br /> số người mắc bệnh năm sau nhiều hơn năm trước và có xu hướng tăng ở người trẻ tuổi là<br /> đối tượng còn nhiều cống hiến cho xã hội. Theo số liệu của bộ môn Thần kinh Trường<br /> Đại học Y Hà Nội, tỷ lệ mới mắc TBMMN của Miền Bắc và Miền Trung là<br /> 152/100.000dân.Theo báo cáo của Bộ môn Thần Kinh Trường Đại học Y Dược Thành<br /> Phố Hồ Chí Minh, ở Miền Nam tỷ lệ mới mắc TBMMN là 161/100.000 dân, [15].<br /> TBMMN là nguyên nhân hàng đầu gây tàn phế cho người bệnh và đứng hàng thứ 3<br /> trong các bệnh gây tử vong, sau ung thư và bệnh tim mạch, đứng hàng thứ nhất trong các<br /> bệnh lý thần kinh [12].Theo Tổ chức Y tế Thế giới(TCYTTG), ước tính có tới 2.100.000<br /> người bị tử vong vì tai biến mạch máu não tại Châu Á, trong đó 1.300.000 người ở Trung<br /> Quốc, 448.000 người ở Ấn độ và 390.000 người ở các nước khác [13].<br /> TBMMN chia làm hai loại: Xuất huyết não chiếm 15% và thiếu máu cục bộ não<br /> chiếm 85% ( ở Mỹ), Ở Việt nam tỷ lệ này cũng gần tương đương [9]. TBMMN ngay tại<br /> các nước phát triển vẫn là biến chứng nặng, dễ tử vong hoặc để lại di chứng nặng nề về<br /> vận động, cảm giác, các rối loạn chức năng cao cấp của vỏ não [25] .<br /> Trong điều trị TBMMN, vấn đề đặt ra, không phải chỉ thêm năm tháng cho cuộc<br /> sống (tức kéo dài tuổi thọ), mà phải thêm sức sống cho năm tháng (tức chất lượng cuộc<br /> sống). Muốn vậy, ngoài việc luyện tập thể chất, tinh thần, người bệnh còn phải lo bảo vệ<br /> sức khoẻ chống bệnh tật. Ngày nay với sự tiến bộ không ngừng của y học, nhiều phương<br /> tiện chẩn đoán và phương pháp điều trị hiện đại đã giúp cho việc dự phòng, điều trị<br /> và phục hồi chức năng( PHCN) có hiệu quả cao hơn, cải thiện đáng kể tiên lượng của<br /> 1<br /> <br /> người bệnh. Trong PHCN thì vai trò của điều dưỡng và kỹ thuật viên (KTV) rất quan<br /> trọng vì họ là những người trực tiếp thực hiện, hướng dẫn, giám sát, theo dõi các bài<br /> tập cho bệnh nhân.<br /> Hiện nay ở Việt Nam, vấn đề phục hồi sau TBMMN ngày càng được quan tâm hơn.<br /> Những người bị liệt nửa người do TBMMN cũng được phục hồi vận động tốt hơn, giúp<br /> họ được tái hội nhập với xã hội.<br /> Đã có nhiều đề tài nghiên cứu đề cập đến PHCN vận động cho bệnh nhân liệt sau<br /> TBMMN nhưng chưa bàn sâu về tập vận động chủ động cho người bệnh .Trên thực tế khi<br /> PHCN cho bệnh nhân chúng tôi đã kết hợp tập vận động chủ động tích cực với xoa bóp<br /> bấm huyệt (XBBH) đã cho kết quả rất khả quan. Điều này đã thúc đẩy, khích lệ chúng tôi<br /> nghiên cứu đề tài :<br /> “Tác dụng của xoa bóp bấm huyệt kết hợp tập vận động chủ động trong phục hồi<br /> vận động trên bệnh nhân liệt nửa ngƣời do tai biến thiếu máu não cục bộ sau giai<br /> đoạn cấp”.<br /> Với mong muốn phục hồi tối ưu chức năng vận động, rút ngắn thời gian điều trị và<br /> nâng cao chất lượng cuộc sống của những bệnh nhân kém may mắn bị di chứng của<br /> TBMMN. Đề tài nghiên cứu của chúng tôi hướng tới hai mục tiêu sau:<br /> 1. Đánh giá kết quả phục hồi chức năng vận động của bệnh nhân liệt nửa người<br /> do tai biến nhồi máu não sau giai đoạn cấp trên lâm sàng bằng phương pháp<br /> xoa bóp bấm huyệt kết hợp tập vận động chủ động tích cực<br /> 2. Mô tả một số yếu tố liên quan tới kết quả phục hồi chức năng vận động trên<br /> bệnh nhân tai biến mạch máu não.<br /> <br /> 2<br /> <br /> Thang Long University Library<br /> <br /> CHƢƠNG 1<br /> TỔNG QUAN TÀI LIỆU<br /> 1.1.Đại cƣơng về tai biến mạch máu não<br /> 1.1.1. Định nghĩa<br /> Theo định nghĩa của TCYTTG. TBMMN là những thiếu sót chức năng thần kinh<br /> thường là khu trú xảy ra đột ngột, có thể hồi phục hoàn toàn hoặc dẫn đến tử vong trong<br /> vòng 24 giờ do tổn thương mạch máu não, loại trừ các nguyên nhân sang chấn. Nguyên<br /> nhân là do các bệnh lý khác nhau của mạch máu não.[16]<br /> 1.1.2 Tình hình tai biến mạch máu não trong nước và ngoài nước<br /> - Tai biến mạch máu não trên thế giới<br /> Theo thống kê của TCYTTG, hàng năm có hơn 4,5 triệu người tử vong do<br /> TBMMN, riêng ở châu Á, số dân bằng một nửa số dân thế giới nhưng hàng năm tử vong<br /> do TBMMN là 2,1 triệu người [8].Về mặt dịch tễ học, theo (TCYTTG) tỷ lệ mới mắc và<br /> tỷ lệ hiện mắc TBMMN ở nhiều nước tương ứng là 150-250/100.000 người dân và 500700/100.000 người dân. Hai tỷ lệ trên cũng rất khác nhau tùy theo địa dư như ở Hoa kỳ<br /> năm 1981 tỷ lệ này tương ứng là 73-195/100.000 người dân, còn tỷ lệ mới mắc ở Nhật<br /> Bản là 91-317/100.000 người dân, Trung Quốc là 523/100.000 người dân.[13]<br /> Theo thống kê của Hoa kỳ (1999): Tổng số bệnh nhân TBMMN chiếm 12% số<br /> giường điều trị nội trú, chi phí cho điều trị chiếm 4,5% ngân sách về sức khỏe của đất<br /> nước.[26]<br /> Theo Hiệp hội Thần kinh học các nước Đông Nam Á, tỷ lệ bệnh nhân TBMMN<br /> điều trị nội trú là: Trung Quốc 40%; Triều Tiên 16%; Ấn Độ 11%; Philippin 10%;<br /> Indonexia 8%; Thái Lan 6%; Việt Nam 7%; Malayxia 2%[28].<br /> - Tai biến mạch máu não ở Việt Nam<br /> Các năm gần đây, tình hình mắc TBMMN ở nước ta có chiều hướng gia tăng đáng<br /> kể đã cướp đi sinh mạng của nhiều người hoặc để lại di chứng nặng nề gây thiệt hại to lớn<br /> cho gia đình và xã hội.<br /> Theo thống kê của Nguyễn Văn Đăng (1996) tại Khoa Thần kinh Bệnh viện Bạch<br /> Mai từ năm 1991 đến năm1993 có 631 trường hợp TBMMN, tăng gấp 2,5 lần so với thời<br /> kỳ từ năm 1986 đến năm 1989, [9].<br /> 3<br /> <br /> Lê Văn Thành (1998), tỷ lệ hiện mắc trung bình hàng năm là 416/100.000 người<br /> dân, tỷ lệ mới mắc là 152/100.000 người dân, tỷ lệ tử vong ở Việt nam là từ 2025/100.000 người dân, điều tra ở Thành phố Hồ Chí Minh tỷ lệ hiện mắc là 6060/ 1 triệu<br /> dân, tăng hơn năm 1993 với tỷ lệ 4160/1triệudân,[15]<br /> 1.1.3 Sơ lược giải phẫu - sinh lý mạch máu não<br /> - Giải phẫu hệ mạch máu não<br /> Não được nuôi dưỡng bởi 4 mạch máu chính xuất phát từ động mạch chủ: hai động<br /> mạch cảnh trong và hai động mạch đốt sống thân nền nối với nhau qua đa giác Willis.<br /> + Động mạch cảnh trong xuất phát từ động mạch cảnh gốc tại xoang cảnh, đi thẳng<br /> lên hộp sọ cung cấp máu cho phần lớn hệ bán cầu đại não. Động mạch cảnh trong chia<br /> làm bốn ngành tận: động mạch não trước, động mạch não giữa, động mạch thông sau và<br /> động mạch mạc trước. Mỗi động mạch não chia làm hai ngành tưới máu ở khu vực nông<br /> (vỏ não) và khu vực sâu (trung tâm não). Hai ngành nông và sâu này độc lập với nhau,<br /> không thông nối với nhau mà có cấu trúc tận cùng.<br /> Động mạch não trước: nhánh nông tưới máu cho mặt trong vỏ não của thùy trán và<br /> thùy đỉnh. Nhánh sâu tưới máu cho phần trước của bao trong, phần đầu của nhân đuôi và<br /> nhân bèo xám trong số đó có nhánh động mạch Heubner hay động mạch của chảy máu<br /> Động mạch não giữa: nhánh nông ở vỏ não tưới máu cho mặt ngoài bán cầu đại não.<br /> Nhánh sâu cung cấp máu cho các nhân xám trung ương, bao trong, thể vân, và đồi thị<br /> trong đó có động mạch Charcot (hay động mạch chảy máu não) dễ bị vỡ do tăng huyết áp<br /> hoặc xơ vữa động mạch.<br /> Động mạch thông sau: tiếp nối với động mạch não sau của động mạch thân nền, cung<br /> cấp máu cho mặt dưới bán cầu đại não tạo sự thông nối của vùng đa giác Willis là nơi có túi<br /> phình động mạch, chỗ nối động mạch cảnh, khi vỡ túi phình này gây liệt dây thần kinh một<br /> bên hoặc cơn đau nửa đầu, liệt mặt.<br /> Động mạch mạc trước: nhánh nông cung cấp máu cho vỏ não, nhánh sâu tưới máu<br /> cho hạnh nhân, hồi hải mã, nhân đuôi, đám rối mạc mạch trước của sừng thái dương não<br /> thất bên.<br /> Hệ thống động mạch trung tâm có các nhánh tận không thông nối với nhau và phải<br /> chịu áp lực cao, khi chảy máu do tăng huyết áp thường ở vị trí sâu và nặng. Có hai nhánh<br /> <br /> 4<br /> <br /> Thang Long University Library<br /> <br /> động mạch hay chảy máu nhất la động mạch Heubner (nhánh động mạch não trước) và<br /> động mạch Charcot (nhánh động mạch não giữa).<br /> Hệ thống động mạch ngoại vi được nối với nhau bằng một mạng lưới phong phú<br /> trên khắp bề mặt của vỏ não, chia nhánh nhiều nên chịu áp lực thấp vậy khi huyết áp hạ<br /> có thể gây nhồi máu não. Vùng giao thủy giữa các nhánh nông và nhánh sâu hay xảy ra<br /> tai biến gây tổn thương lan tỏa như thiếu máu não cục bộ.<br /> + Động mạch đốt sống thân nền: xuất phát từ đoạn đầu của động mạch dưới đòn đi<br /> lên trong các lỗ của mỏm ngang từ C1 đến C6 chui vào lỗ chẩm đến bờ dưới của cầu não<br /> nhập với động mạch cùng tên bên đối diện tạo thành động mạch thân nền. Động mạch<br /> thân nền nằm ở rãnh giữa cầu não, lên khỏi cầu não cho hai nhánh tận là động mạch não<br /> cấp máu cho mặt dưới bán cầu đại não và khu vực gian não. Động mạch não sau, nhánh<br /> nông cấp máu cho mặt trong và dưới thùy thái dương, thùy hải mã, phần giữa thùy chẩm,<br /> cực chẩm; nhánh sâu cấp máu cho 2/3 sau của đồi thị, màng mạch thành bên của não thất<br /> III, não thất bên, nhân nhạt, nhân đỏ, thể dưới đồi, tuyến tùng, củ não sinh tư và phần<br /> giữa của thể gối.[3]<br /> Đa giác Willis là vòng nối thông hệ động mạch cảnh trong và động mạch đốt sống<br /> thân nền được cấu tạo bởi hai động mạch não trước, hai động mạch thông sau, hai động<br /> mạch não sau và hai động mạch thông trước. Đa giác Willis nằm dưới nền sọ có tác dụng<br /> điều hòa lưu lượng dòng máu lên não[1],[2],[21].<br /> <br /> Hình 1.1. Sơ đồ vòng đa giác Willis<br /> (Frank H. Netter, MD (2008), ATLAS giải phẫu người)<br /> 5<br /> <br />