Luận án tiến sĩ Giáo dục học: Phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học

Chia sẻ: Phong Tỉ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:224

Thêm vào BST

Báo xấu

88
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận án nhằm nghiên cứu lý luận và thực trạng phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP, luận án đề xuất các biện pháp phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP ở trường đại học nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng yêu cầu chuẩn nghề nghiệp giáo viên phổ thông, góp phần đổi mới giáo dục đại học Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Giáo dục học: Phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học

f BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI LÊ THỊ KIM LOAN PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG DẠY HỌC CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC HÀ NỘI – 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI LÊ THỊ KIM LOAN PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG DẠY HỌC CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử giáo dục Mã số: 9.14.01.02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS Nguyễn Thị Tình 2. PGS.TSKH Nguyễn Xuân Huy HÀ NỘI – 2019
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi. Các kết quả nghiên cứu trong luận án này là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào của các tác giả khác. Hà Nội, ngày tháng năm 2019 Tác giả luận án Lê Thị Kim Loan
ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình nghiên cứu để hoàn thành luận án, chúng tôi đã nhận được nhiều sự giúp đỡ quý báu của các tập thể và cá nhân. Chúng tôi xin bày tỏ tình cảm quý trọng và tri ân đến PGS.TS Nguyễn Thị Tình và PGS.TSKH Nguyễn Xuân Huy, những cán bộ hướng dẫn khoa học đã tận tình chỉ dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành luận án. Chúng tôi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Ban chủ nhiệm Khoa Tâm lý - Giáo dục, Tổ bộ môn Phương pháp giảng dạy, các nhà khoa học, các thầy cô giáo đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho chúng tôi học tập, nghiên cứu, hoàn thành tốt nhiệm vụ nghiên cứu sinh. Chúng tôi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo, giảng viên và sinh viên của Trường Đại học Sư phạm – Đại học Huế, Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng, Trường Đại học Quy Nhơn, Trường Đại học Phạm Văn Đồng, các trường THPT trên địa bàn Tp Tuy Hòa, huyện Đông Hòa và huyện Tây Hòa của tỉnh Phú Yên đã tạo điều kiện thuận lợi, hỗ trợ và hợp tác cùng chúng tôi trong suốt quá trình khảo sát và thực nghiệm đề tài luận án. Chúng tôi đặc biệt tri ân Lãnh đạo, tập thể giảng viên và sinh viên Trường Đại học Phú Yên đã tạo mọi điều kiện để chúng tôi được học tập và đồng hành cùng chúng tôi trong suốt quá trình nghiên cứu. Chúng tôi trân trọng biết ơn sự tư vấn, giúp đỡ nhiệt tình của các nhà khoa học, các chuyên gia. Và, lời tri ân sâu sắc nhất xin kính gửi đến Mẹ, gia đình và những người bạn đã dành trọn cho chúng tôi tình yêu và niềm tin để vượt qua khó khăn, hoàn thành luận án. Trân trọng biết ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2019 Tác giả luận án Lê Thị Kim Loan
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ......................................................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG...................................................................................... viii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ .......................................................................x DANH MỤC CÁC HÌNH ...........................................................................................x MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG DẠY HỌC CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC ........................................................................................10 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ......................................................................10 1.1.1. Nghiên cứu về năng lực công nghệ thông tin trong dạy học 10 1.1.2. Nghiên cứu về phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm 13 1.1.3. Nhận xét chung về những vấn đề đã được nghiên cứu và xác định những vấn đề luận án cần giải quyết 21 1.2. Những vấn đề lý luận về năng lực công nghệ thông tin trong dạy học của sinh viên sư phạm .......................................................................................23 1.2.1. Năng lực công nghệ thông tin 23 1.2.2. Năng lực công nghệ thông tin trong dạy học của sinh viên sư phạm 33 1.2.3. Khung năng lực công nghệ thông tin trong dạy học đối với sinh viên sư phạm 36 1.3. Những vấn đề lý luận về phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học............................................45 1.3.1. Khái niệm phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm 45 1.3.2. Sự cần thiết phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm 47 1.3.3. Mục đích phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm 48
iv 1.3.4. Nguyên tắc phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm 49 1.3.5. Nội dung phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm 50 1.3.6. Các con đường phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm 52 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học ............................54 1.4.1. Các yếu tố chủ quan 54 1.4.2. Các yếu tố khách quan 56 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ...................................................................................59 Chương 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG DẠY HỌC CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC ........................................................................................60 2.1. Khái quát địa bàn nghiên cứu và tổ chức khảo sát thực trạng phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học.............................................................................................60 2.1.1. Khái quát về địa bàn khảo sát thực trạng 60 2.1.2. Tổ chức khảo sát thực trạng 62 2.2. Kết quả khảo sát thực trạng phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học .......................................66 2.2.1. Phân tích chung về đối tượng khảo sát 66 2.2.2. Thực trạng năng lực công nghệ thông tin trong dạy học của sinh viên sư phạm 68 2.2.3. Thực trạng phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm 76 2.2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học 88 2.3. Đánh giá chung về thực trạng phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học ............................91 2.3.1. Những thành tựu và nguyên nhân 91 2.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân 92 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ...................................................................................95
v Chương 3. BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG DẠY HỌC CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC ...................................................................................96 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học .............................96 3.1.1. Đảm bảo tính khoa học sư phạm 96 3.1.2. Đảm bảo tính khoa học công nghệ 96 3.1.3. Đảm bảo chuẩn nghề nghiệp giáo viên và chuẩn kỹ năng công nghệ thông tin cơ bản 97 3.1.4. Đảm bảo tính liên ngành 98 3.1.5. Đảm bảo tính hệ thống và đồng bộ 98 3.1.6. Đảm bảo tính kế thừa và phát triển 99 3.1.7. Đảm bảo tính hiện đại, mở và khả dụng 100 3.2. Các biện pháp phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học ........................................................100 3.2.1. Biện pháp 1: Cụ thể hóa khung năng lực công nghệ thông tin trong dạy học đối với sinh viên sư phạm 100 3.2.2. Biện pháp 2: Xây dựng và tổ chức thực hiện quy trình dạy học định hướng phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm 105 3.2.3. Biện pháp 3: Tư vấn, hướng dẫn sinh viên sư phạm tự học, tự bồi dưỡng năng lực công nghệ thông tin trong dạy học 109 3.2.4. Biện pháp 4: Phối hợp hoạt động giảng dạy các học phần về phương pháp dạy học và công nghệ thông tin với hoạt động thực hành nghề nghiệp của sinh viên sư phạm ở trường phổ thông 110 3.2.5. Biện pháp 5: Hiện đại hóa hạ tầng công nghệ thông tin và thiết lập môi trường ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm 112 3.2.6. Biện pháp 6: Đánh giá mức độ phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học của sinh viên sư phạm 114 3.2.7. Điều kiện thực hiện các biện pháp 117 3.2.8. Mối quan hệ giữa các biện pháp 117 3.3. Khảo nghiệm các biện pháp .......................................................................120 3.3.1. Mục đích, nội dung và phương pháp khảo nghiệm 120
vi 3.3.2. Kết quả khảo nghiệm 120 3.4. Thực nghiệm biện pháp phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học ............................................122 3.4.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm 122 3.4.2. Quy trình thực nghiệm 122 3.4.3. Kết quả thực nghiệm 127 3.4.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm 136 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .................................................................................139 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .........................................................................140 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ..............................................144 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................145 PHỤ LỤC ................................................................................................................151
vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TT Từ viết tắt Nghĩa 1. CNTT Công nghệ thông tin 2. CNTT-TT Công nghệ thông tin và truyền thông 3. DH Dạy học 4. ĐH Đại học 5. ĐT Đào tạo 6. European Union - Liên minh châu EU Âu 7. GD Giáo dục 8. GD-ĐT Giáo dục và đào tạo 9. GV Giảng viên Information and Communication 10. ICT Technology – Công nghệ thông tin và truyền thông 11. NL Năng lực Organization for Economic Co- 12. OECD operation and Development, Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế 13. SV Sinh viên 14. SVSP Sinh viên sư phạm 15. TN Thực nghiệm United Nations Educational 16. Scientific and Cultural Organization UNESCO - Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc
viii DANH MỤC CÁC BẢNG TT Tên bảng Trang 1. Bảng 1.1. Hệ thống năng lực CNTT tổng quát 31 2. Bảng 1.2. Phân tích nghề giáo viên theo phương pháp DACUM 40 Bảng 1.3. Hệ thống năng lực thành phần của khung năng lực CNTT 42 3. trong dạy học đối với SVSP 4. Bảng 2.1. Thống kê đối tượng khảo sát 63 5. Bảng 2.2. Thang đo khoảng theo giá trị trung bình 66 6. Bảng 2.3. Thống kê số lượng SV theo ngành, trường và năm 67 7. Bảng 2.4. Thực trạng năng lực CNTT trong dạy học của SVSP 69 Bảng 2.5. Đánh giá năng lực CNTT trong dạy học của SVSP 73 8. theo nhóm 9. Bảng 2.6. Kết quả phân tích One – Way ANOVA 74 10. Bảng 2.7. Thực trạng năng lực CNTT theo trường đại học 74 11. Bảng 2.8. Thực trạng năng lực CNTT theo ngành, giới tính và năm 75 12. Bảng 2.9. Thời gian sử dụng CNTT trong ngày của SVSP 77 13. Bảng 2.10. Mục đích sử dụng CNTT của SVSP 77 14. Bảng 2.11. Tần suất sử dụng CNTT của SVSP 78 15. Bảng 2.12. Kết quả khảo sát năng lực CNTT của GV 79 Bảng 2.13. Mức độ cần thiết phát triển năng lực CNTT trong dạy 80 16. học cho SVSP 17. Bảng 2.14. Thực trạng mức độ đảm bảo điều kiện cơ sở vật chất 82 18. Bảng 2.15. Công bố chuẩn CNTT đối với cho GV 83 19. Bảng 2.16. Công bố chuẩn CNTT đối với SVSP 84 20. Bảng 2.17. Kế hoạch/chiến lược phát triển năng lực CNTT cho SV 84 21. Bảng 2.18. Công bố mục tiêu năng lực CNTT 85 22. Bảng 2.19. Hình thức phát triển năng lực CNTT cho SVSP 85 23. Bảng 2.20. Mức độ phát triển năng lực CNTT của SVSP 86 Bảng 2.21. Mức độ thực hiện phát triển năng lực CNTT trong dạy 87 24. học cho SVSP Bảng 2.22. Thực trạng các con đường phát triển năng lực CNTT 88 25. cho SVSP
ix Bảng 2.23. Thực trạng các yếu tố chủ quan ảnh hưởng đến phát 89 26. triển năng lực CNTT cho SVSP Bảng 2.24. Thực trạng các yếu tố khách quan ảnh hưởng đến phát 90 27. triển năng lực CNTT cho SVSP 28. Bảng 3.1. Nội dung Năng lực 1 của khung năng lực CNTT 102 29. Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm các biện pháp 120 30. Bảng 3.3. Tiến trình thực nghiệm Biện pháp 1 124 31. Bảng 3.4. Năng lực CNTT trong dạy học của SV trước và sau TN 127 Bảng 3.5. Thống kê số SV theo các mức năng lực CNTT trong dạy 128 32. học trước và sau thực nghiệm Bảng 3.6. Bảng điểm thi học phần Ứng dụng CNTT trong dạy học 129 33. Tiếng Anh Bảng 3.7. Thống kê điểm thi học phần Ứng dụng CNTT trong dạy 129 34. học Tiếng Anh theo các mức điểm Bảng 3.8. Bảng điểm học phần Ứng dụng CNTT trong dạy học 129 35. Tiếng Anh Bảng 3.9. Thống kê điểm học phần Ứng dụng CNTT trong dạy học 130 36. Tiếng Anh theo các mức điểm 37. Bảng 3.10. Bảng điểm thực tập giảng dạy 130 38. Bảng 3.11. Thống kê điểm thực tập giảng dạy 130 Bảng 3.12. Kết quả phân tích Paired – Samples T Test đối với 131 39. Nhóm 1 Bảng 3.13. Kết quả phân tích Paired – Samples T Test đối với 132 40. Nhóm 2 41. Bảng 3.14. Kết quả phân tích One-Way ANOVA đối với điểm HP 135 Bảng 3.15. Kết quả phân tích One-Way ANOVA đối với điểm 135 42. THGD
x DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ TT Tên biểu đồ, sơ đồ Trang Biểu đồ 2.1. Đánh giá của các nhóm về 10 năng lực thành phần của 73 1. SVSP Biểu đồ 2.2. Đánh giá của các nhóm về năng lực CNTT trong dạy 73 2. học của SVSP Biểu đồ 2.3. Biểu đồ Mean Plots trong phân tích One-Way 74 3. ANOVA Biểu đồ 2.4. Đánh giá của các nhóm về mức độ cần thiết phát triển 81 4. các năng lực CNTT cho SVSP Biểu đồ 2.5. Đánh giá của các nhóm về mức độ phát triển các năng 86 5. lực của SVSP 6. Sơ đồ 3.1. Các bước xây dựng đề cương chi tiết học phần 106 Biểu đồ 3.2. So sánh số SV theo các mức năng lực CNTT trong dạy 128 7. học trước và sau TN Biểu đồ 3.3. So sánh điểm năng lực CNTT trong dạy học của SV 128 8. trước và sau TN Biểu đồ 3.4. So sánh hệ số tương quan trong Paired- Samples T 133 9. Test của Nhóm 1 và Nhóm 2 Biểu đồ 3.5. Biểu diễn quan hệ giữa năng lực CNTT trong dạy học 134 10. Nhóm 1 trước và sau TN Biểu đồ 3.6. Biểu diễn quan hệ giữa năng lực CNTT trong dạy học 134 11. Nhóm 2 trước và sau TN DANH MỤC CÁC HÌNH TT Tên biểu đồ, sơ đồ Trang 1. Hình 1.1. Cấu trúc năng lực 26 2. Hình 1.2. Khung năng lực CNTT tổng quát 33 3. Hình 3.1. Mô hình nội dung khung năng lực CNTT 101 4. Hình 3.2. Mô hình nội dung năng lực thành phần 102
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ngay khi ra đời ở nửa sau thế kỷ 20, CNTT đã chứng tỏ tính ưu việt và tốc độ phát triển vượt bậc so với các ngành công nghệ khác. Chỉ trong một khoảng thời gian ngắn, CNTT đã phát triển nhảy vọt. Từ cỗ máy nặng hàng tấn với những tấm bìa đục lỗ, đến ngày nay là thiết bị cầm tay tích hợp hàng trăm chương trình; từ những chiếc máy tính riêng lẻ kết nối thành hệ thống mạng internet toàn cầu; từ những chương trình viết bằng ngôn ngữ máy đến phần mềm chuyên nghiệp ứng dụng trong mọi lĩnh vực; từ phương thức lưu trữ đơn lẻ, cục bộ đến công nghệ điện toán đám mây… Với những thành tựu này, CNTT thâm nhập vào tất các lĩnh vực trong đời sống của con người. Riêng trong lĩnh vực giáo dục, thế kỷ 21 được đánh dấu bởi “Giáo dục số hóa trong nền kinh tế tri thức – Education for a digital world”. Việc ứng dụng CNTT trong giáo dục những năm đầu thế kỷ này được coi là cuộc cách mạng thứ 3 liên quan đến việc sử dụng công nghệ trong tiếp nhận, phân bổ thông tin và hiện tại đang là thời kỳ của Cách mạng công nghiệp 4.0. Trong thời đại kỹ thuật số, một trong những yếu tố đảm bảo cho việc phát triển năng lực nghề nghiệp là khả năng sử dụng CNTT trong hoạt động chuyên môn và đời sống xã hội. Năng lực CNTT trở thành năng lực cơ bản, cần thiết cũng như khả năng đọc, viết và tính toán. Đối với giáo viên, năng lực CNTT trở thành một thành phần cơ bản trong năng lực nghề nghiệp, cần được hình thành, phát triển ở trường đại học và tiếp tục được bồi dưỡng, phát huy trong suốt quá trình hoạt động nghề nghiệp của mình. Vai trò của các trường sư phạm đặc biệt quan trọng trong định hướng và phát triển năng lực nghề nghiệp nói chung và năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP nói riêng. Phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP là một nhiệm vụ quan trọng trong quá trình đào tạo giáo viên, cụ thể hóa quan điểm đào tạo theo định hướng phát triển năng lực người học. Để thực hiện thành công nhiệm vụ này, các trường đại học cần căn cứ vào khung lý luận cơ bản bao gồm các khái niệm, khung năng lực CNTT trong dạy học, nội dung, các con đường và các yếu tố ảnh hưởng
2 đến phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP. Lý luận dạy học đại học hiện đại đã và đang tập trung nghiên cứu quá trình đào tạo định hướng phát triển năng lực người học trong bối cảnh phát triển công nghệ số và Cách mạng công nghiệp 4.0. Tuy nhiên, khung lý luận cơ bản về phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP chưa được hoàn thiện và cần thiết phải có những nghiên cứu chuyên sâu về vấn đề này để giúp các trường đại học có cơ sở xây dựng biện pháp phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP. Ở Việt Nam, Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8 khóa XI của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo” đã xác định rõ mục tiêu đổi mới là “Tạo chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo; Giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân… ”[2]. Một trong những mục tiêu cụ thể là tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học, tập trung vào dạy cách học, khuyến khích người học tự học và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học. Nhận thức được vai trò quan trọng của CNTT là phương tiện dạy học hiện đại các trường đại học đã tăng cường ứng dụng CNTT trong toàn bộ quy trình đào tạo và đạt được những thành tựu đáng ghi nhận. CNTT làm thay đổi phương pháp giảng dạy của giáo viên, từ hình thức lớp học truyền thống sang lớp học sử dụng đa phương tiện, lớp học trực tuyến, lớp học kết hợp giữa truyền thống và trực tuyến. Tuy nhiên, việc phát triển năng lực CNTT cho SVSP chưa được quan tâm đúng mức. Những năng lực CNTT gì cần phát triển và làm thế nào để phát triển những năng lực này cho SVSP đang là một vấn đề mà các trường đại học cần quan tâm nghiên cứu sâu sắc hơn. Trên thế giới cũng đã có nhiều nghiên cứu về ứng dụng CNTT trong đào tạo giáo viên ở trường đại học nhưng chưa có nghiên cứu về phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP một cách toàn diện. Ở Việt Nam, phần lớn các nghiên cứu
3 chủ yếu tập trung theo hướng xem CNTT là một phương tiện dạy học và đẩy mạnh ứng dụng CNTT trong đào tạo giáo viên. Việc xem năng lực CNTT là một trong những năng lực nghề nghiệp và phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP theo quan điểm đào tạo định hướng phát triển năng lực chưa được các nghiên cứu quan tâm. Với những lý do nêu trên, việc chọn đề tài nghiên cứu “Phát triển năng lực công nghệ thông tin trong dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học” là cấp thiết và hữu ích. Đề tài nghiên cứu có ý nghĩa trong việc làm phong phú thêm cơ sở lý luận dạy học đại học hiện đại và đề xuất các biện pháp phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên, đáp ứng yêu cầu đổi mới cơ bản, toàn diện giáo dục đại học Việt Nam. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP, luận án đề xuất các biện pháp phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP ở trường đại học nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng yêu cầu chuẩn nghề nghiệp giáo viên phổ thông, góp phần đổi mới giáo dục đại học Việt Nam. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động phát triển năng lực dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP ở trường đại học. 4. Giả thuyết khoa học Các trường đại học Việt Nam đã và đang thực hiện ứng dụng CNTT trong đào tạo giáo viên nhưng phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP chưa hiệu quả. Nếu xây dựng khung năng lực CNTT trong dạy học và thực hiện quy trình dạy học định hướng phát triển năng lực cho SVSP theo khung năng lực này thì sẽ phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP, góp phần nâng cao chất
4 lượng đào tạo giáo viên trong các trường đại học đáp ứng yêu cầu chuẩn nghề nghiệp giáo viên phổ thông. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Xây dựng cơ sở lý luận về phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP ở trường đại học 5.2. Khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP ở trường đại học 5.3. Đề xuất, khảo nghiệm và thực nghiệm hệ thống biện pháp phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP ở trường đại học 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Về nội dung nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu về phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP trình độ đại học, hệ chính quy thuộc chương trình đào tạo giáo viên các ngành khác ngành Sư phạm Tin học ở các trường đại học công lập của Việt Nam. 6.2. Về địa bàn nghiên cứu Đề tài thực hiện nghiên cứu tại 5 trường có đào tạo giáo viên trình độ đại học thuộc khu vực miền Trung: Trường Đại học Sư phạm – Đại học Huế, Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng, Trường Đại học Quy Nhơn, Trường Đại học Phạm Văn Đồng (tỉnh Quảng Ngãi) và Trường Đại học Phú Yên. Đề tài tiến hành thực nghiệm tại Trường Đại học Phú Yên. 6.3. Về khách thể khảo sát Đề tài khảo sát 3300 đối tượng thuộc 5 trường đại học thuộc địa bàn nghiên cứu, bao gồm 170 cán bộ quản lý, 530 giảng viên và 2600 SV hệ chính quy, trình độ đại học các ngành SP Địa lý, SP Ngữ văn, SP Tiếng Anh, SP Toán học và SP Vật lý. 6.4. Về thời gian nghiên cứu Đề tài thực hiện nghiên cứu từ năm 2015 đến 2018 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp luận nghiên cứu 7.1.1. Tiếp cận hoạt động Dạy học theo quan điểm hiện đại là hoạt động được tạo ra bởi sự tương tác
5 trực tiếp giữa người dạy và người học trong môi trường sư phạm nói riêng và môi trường xã hội nói chung, là sự thống nhất chặt chẽ giữa hoạt động dạy của thầy và hoạt động học của trò. Nghiên cứu phân tích hoạt động dạy, hoạt động học và mối liên hệ giữa hai hoạt động này trong đào tạo giáo viên nói chung và phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP nói riêng. 7.1.2. Tiếp cận hệ thống - cấu trúc Dạy học là một hệ thống thống nhất bao gồm các thành tố mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện. Hệ thống dạy học tồn tại khách quan và là đối tượng nghiên cứu của lý luận dạy học. Với quan điểm CNTT là phương tiện dạy học, một thành tố của hệ thống dạy học, cần phải nghiên cứu phương tiện này với mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học nhằm tạo điều kiện cho hệ thống hoạt động hiệu quả trong môi trường sư phạm ở trường đại học và trường phổ thông. 7.1.3. Tiếp cận năng lực Tiếp cận năng lực tập trung vào hệ thống năng lực cần có ở mỗi sinh viên. Đào tạo tiếp cận năng lực giúp sinh viên không chỉ tích lũy kiến thức của các môn học mà phải biết làm thông qua các hoạt động cụ thể, sử dụng những kiến thức đã học được để giải quyết các tình huống trong rèn luyện nghiệp vụ ở trường đại học và hoạt động nghề nghiệp sau này. Vì vậy, khi nghiên cứu đề tài này không chỉ giúp cho SVSP có kiến thức CNTT mà cần phải hình thành và phát triển năng lực CNTT trong dạy học, một trong những năng lực nghề nghiệp cho họ. 7.1.4. Tiếp cận phát triển Tiếp cận phát triển chú trọng đến việc phát triển những năng lực tiềm ẩn của cá nhân, phát triển sự hiểu biết của người học hơn là quan tâm đến việc người học tiếp thu được một khối lượng kiến thức như thế nào. Cách tiếp cận phát triển gắn với quan niệm người học là trung tâm, người dạy phải hướng dẫn người học tìm kiếm và thu thập thông tin, gợi mở giải quyết vấn đề, tạo cho người học có điều kiện thực hành, tiếp xúc với thực tiễn, học cách phát hiện vấn đề và giải quyết vấn đề một cách sáng tạo. Luận án vận dụng tiếp cận phát triển để xây dựng các biện pháp phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP nhằm giúp họ chủ động hơn trong phát triển năng lực nghề nghiệp của bản thân.
6 7.1.5. Tiếp cận liên ngành Phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP ở trường đại học phụ thuộc vào nhiều yếu tố như đặc điểm tâm lý, kiến thức chuyên môn, kỹ năng CNTT, phương pháp học, phương pháp dạy, môi trường xã hội… Do vậy, luận án chọn lựa, kết hợp kiến thức, phương pháp của các ngành Giáo dục học, Tâm lý học, Khoa học tự nhiên, Khoa học xã hội và CNTT để nghiên cứu những tác động của CNTT và lịch sử phát triển ứng dụng CNTT trong giáo dục, trong đào tạo giáo viên ở Việt Nam và các nước tiên tiến trên thế giới. Trên cơ sở kế thừa những ưu điểm của các nghiên cứu đã có, đề tài sử dụng những công cụ hiện đại để xây dựng biện pháp phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP ở các trường đại học Việt Nam đáp ứng yêu cầu chuẩn giáo viên phổ thông. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý luận 7.2.1.1. Phương pháp phân tích và tổng hợp lý thuyết Luận án phân tích và tổng hợp các tài liệu, lý luận liên quan, bao gồm: - Lý luận về phát triển năng lực dạy học và năng lực CNTT; - Các văn kiện, văn bản chỉ đạo, điều hành về đổi mới giáo dục theo hướng phát triển năng lực người học, ứng dụng CNTT trong hệ thống giáo dục quốc dân của Việt Nam; - Chương trình đào tạo giáo viên của Việt Nam và trên thế giới; - Các công trình khoa học, các bài báo đã được công bố. 7.2.1.2 Phương pháp phân loại và hệ thống hóa lý thuyết Luận án sử dụng phương pháp phân loại và hệ thống hóa kiến thức để sắp xếp phân loại các nghiên cứu về phát triển năng lực CNTT. Từ đó, làm cơ sở cho việc xây dựng hệ thống biện pháp phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP ở trường đại học thích hợp. 7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.2.1. Phương pháp điều tra Đề tài sử dụng phương pháp điều tra thông qua phiếu hỏi ý kiến các đối tượng khảo sát nhằm tìm hiểu thực trạng phát triển năng lực CNTT trong dạy học
7 cho SVSP, hiệu quả của các con đường phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP. Đồng thời qua khảo sát, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP ở các trường ĐH thuộc địa bàn khảo sát. 7.2.2.2. Phương pháp phỏng vấn Đề tài thực hiện phỏng vấn nhằm đối chiếu, so sánh những thông tin thu thập qua phiếu khảo sát và đánh giá trực tiếp của các đối tượng khảo sát về phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP. Đồng thời, qua phỏng vấn tìm hiểu sâu hơn về thực trạng phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP ở trường đại học; bổ sung, kiểm tra và làm rõ những thông tin đã thu thập được thông qua điều tra bằng phiếu hỏi. 7.2.2.3. Phương pháp quan sát Phương pháp quan sát được sử dụng trong quá trình khảo sát thực trạng và thực nghiệm sư phạm. Quan sát các hoạt động dạy học của giảng viên và giờ tập giảng của SV có sử dụng CNTT nhằm tăng thêm tính xác thực, khách quan của kết quả khảo sát và thực nghiệm. 7.2.2.3. Phương pháp chuyên gia Trực tiếp hoặc gián tiếp (bằng phiếu hỏi) trao đổi những vấn đề liên quan đến đề tài nghiên cứu với các chuyên gia trong các lĩnh vực đào tạo giáo viên, ứng dụng CNTT trong dạy học, giáo dục phổ thông. Đặc biệt, tham vấn ý kiến chuyên gia trong xây dựng phiếu hỏi ý kiến, khung năng lực CNTT trong dạy học của SVSP và các biện pháp phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP ở trường đại học. 7.2.2.4. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm Thu thập thông tin về hồ sơ giảng dạy của giảng viên và hồ sơ học tập của SV để đánh giá thực trạng và hiệu quả của việc ứng dụng CNTT của giảng viên và SV ngành sư phạm. Từ đó, xây dựng các biện pháp thích hợp để phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP. 7.2.2.5. Phương pháp phân tích và tổng kết kinh nghiệm Đề tài xem xét lại những kết quả thực tiễn phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP ở trường đại học Việt Nam cũng như trên thế giới. Từ đó rút ra
8 những bài học kinh nghiệm, những kết luận khoa học bổ ích, những ưu điểm cần học hỏi và phát triển; làm cơ sở để đề xuất các biện pháp phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP ở trường đại học. 7.2.2.6. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Tổ chức thực nghiệm một số biện pháp phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP tại Trường Đại học Phú Yên để kiểm định tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đã đề xuất. 7.2.3. Phương pháp xử lý thông tin Thông tin được xử lý bằng toán học thống kê, đồ thị và biểu đồ. Mã hóa thông tin hợp lý để sử dụng các phần mềm thống kê toán học, vẽ biểu đồ và đồ thị. 8. Đóng góp mới của đề tài 8.1. Đóng góp về mặt lý luận Đề tài bổ sung và làm phong phú cơ sở lý luận về phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP: khái niệm năng lực CNTT trong dạy học, khái niệm phát triển năng lực CNTT trong dạy học, khung năng lực CNTT tổng quát, khung năng lực CNTT trong dạy học của SVSP, các con đường thực hiện và các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP ở trường đại học. Đồng thời, đề tài góp phần hoàn thiện lý luận dạy học hiện đại ở trường đại học hiện nay. 8.2. Đóng góp về mặt thực tiễn - Đề tài làm rõ thực trạng phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP ở trường đại học Việt Nam đáp ứng chuẩn nghề nghiệp giáo viên, chương trình giáo dục phổ thông mới và yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông. - Đề tài đã đề xuất hệ thống các biện pháp phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP nhằm nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên ở trường đại học. Hệ thống các biện pháp đã chỉ rõ cách thức phát triển năng lực CNTT trong dạy học cho SVSP, giúp cán bộ quản lý và giảng viên ở các trường sư phạm có thêm căn cứ khoa học để thực hiện phát triển năng lực dạy học cho SVSP theo yêu cầu của xã hội, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo ở các trường đại học. - Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể vận dụng trong đào tạo giáo viên ở