Luận án Tiến sĩ Khoa học Giáo dục: Phát triển đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:201

Thêm vào BST

Báo xấu

15
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của Luận án nhằm đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ Nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp góp phần nâng cao năng lực nghề nghiệp và chất lượng hoạt động hỗ trợ giáo dục của đội ngũ Nhân viên hỗ trợ người khuyết tật tại địa bàn nghiên cứu. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học Giáo dục: Phát triển đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM TRẦN THỊ BÍCH NGỌC PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ NHÂN VIÊN HỖ TRỢ GIÁO DỤC NGƯỜI KHUYẾT TẬT THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội, 2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM TRẦN THỊ BÍCH NGỌC PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ NHÂN VIÊN HỖ TRỢ GIÁO DỤC NGƯỜI KHUYẾT TẬT THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ GIÁO DỤC MÃ SỐ: 9140114 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Nguyễn Xuân Hải 2. TS. Vương Hồng Tâm Hà Nội, 2021
PLi LỜI CẢM ƠN Với lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành cảm ơn: PGS.TS Nguyễn Xuân Hải và TS Vương Hồng Tâm đã tận tình chỉ bảo hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, các thầy cô và cán bộ Bộ phận Đào tạo - Phòng Quản lý khoa học, Đào tạo và Hợp tác quốc tế - Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi học tập, nghiên cứu và bảo vệ luận án. Khoa Giáo dục Đặc biệt, Trường Đại học Sư Phạm Hà Nội, nơi tôi đang công tác, đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình nghiên cứu luận án. Cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật, học sinh khuyết tật tại các trường mầm non và tiểu học và các trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hoà nhập cấp tỉnh; gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ, tạo điều kiện và nhiệt tình ủng hộ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu để hoàn thành luận án. Tác giả luận án Trần Thị Bích Ngọc
PLii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu sử dụng phân tích trong luận án có nguồn gốc rõ ràng, đã công bố theo đúng quy định. Các kết quả nghiên cứu trong luận án do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn của Việt Nam. Các kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào khác. Tác giả luận án Trần Thị Bích Ngọc
PLiii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CBQL Cán bộ quản lí ĐNGV Đội ngũ giáo viên GDHN Giáo dục hoà nhập GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GDNKT Giáo dục người khuyết tật GV Giáo viên KHCN Khoa học công nghệ KHGDCN Kế hoạch giáo dục cá nhân LĐTBXH Lao động – Thương Binh - Xã hội NNL Nguồn nhân lực NVHT Nhân viên hỗ trợ PTNNL Phát triển nguồn nhân lực UNICEF Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc
PLiv DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Nhiệm vụ cụ thể của nhân viên hỗ trợ và giáo viên trong lớp học hòa nhập học sinh khuyết tật .................................................................31 Bảng 2.1. Đối tượng khảo sát ................................................................................69 Bảng 2.2. Thâm niên công tác của CBQL .............................................................69 Bảng 2.3. Thâm niên công tác của NVHT.............................................................69 Bảng 2.4. Thực trạng chủ trương tăng số lượng NVHT giáo dục người khuyết tật ...........................................................................................................78 Bảng 2.5. Đánh giá tiêu chuẩn 1. Năng lực kiến thức nghề nghiệp hỗ trợ giáo dục người khuyết tật ..............................................................................79 Bảng 2.6. Đánh giá tiêu chuẩn 2.Năng lực thực hành kĩ năng nghề nghiệp ..........81 Bảng 2.7. Đánh giá tiêu chuẩn 3. Năng lực tư vấn, điều phối, hợp tác trong hỗ trợ giáo dục người khuyết tật ................................................................83 Bảng 2.8. Đánh giá tiêu chuẩn 4: Phẩm chất và đạo đức nghề nghiệp ..................84 Bảng 2.9. Mức độ tin cậy đánh giá theo thang đo Cronbach’s Alpha đối với tất cả các tiêu chỉ ...................................................................................85 Bảng 2.10. Mức độ tin cậy đánh giá theo thang đo Cronbach’s Alpha đối với từng tiêu chí ...........................................................................................85 Bảng 2.11. Thực trạng quy hoạch, phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp ......................................89 Bảng 2.12. Thực trạng tuyển dụng và sử dụng nguồn nhân lực có chất lượng ...........91 Bảng 2.13. Thực trạng đào tạo bồi dưỡng đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật để phát triển năng lực nghề nghiệp ..................................................93 Bảng 2.14. Thực trạng của việc đánh giá NVHT theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp ..........................................................................................94 Bảng 2.15. Thực trạng chính sách đãi ngộ đội ngũ NVHT nhằm phát triển năng lực nghề nghiệp .....................................................................................96 Bảng 2.16. Thực trạng xây dựng mạng lưới NVHT giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp .......................................................97 Bảng 2.17. Đánh giá mức độ tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp (CBQL) ......................................................................................99 Bảng 3.1. Khung năng lực dành cho NVHT giáo dục người khuyết tật..............109
PLv Bảng 3.2. Phiếu đánh giá hiệu trưởng đối với Nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật .............................................................................................135 Bảng 3.3. Phiếu tự đánh giá của NVHT ..............................................................136 Bảng 3.4. Tổng hợp kết quả đánh giá NVHT của đội ngũ trường/trung tâm nơi NVHT thực hiện hỗ trợ .................................................................139 Bảng 3.5. Kết quả khảo nghiệm về mức độ cần thiết của các giải pháp .............142 Bảng 3.6. Kết quả khảo nghiệm về mức độ khả thi của các giải pháp ................143 Bảng 3.7. Hệ số thứ bậc giữa tính cần thiết và tính khả thi .................................144 Bảng 3.8. NVHT tự đánh giá – Trước và sau thử nghiệm...................................149 Bảng 3.9. Tổng hợp kết quả đánh giá NVHT của đội ngũ các trường nơi NVHT thực hiện hỗ trợ trực tiếp – Trước và sau thử nghiệm ............150
PLvi DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH Biểu đồ Biểu đồ 2.1. Trình độ đào tạo của NVHT được khảo sát ........................................71 Biểu đồ 2.2. Trình độ đào tạo của CBQL được khảo sát.........................................71 Biểu đồ 2.3. Đánh giá của CBQL về mức độ cần thiết của vị trí việc làm NVHT trong giáo dục người khuyết tật ..........................................................78 Biểu đồ 2.4. Ý nghĩa của việc phát triển đội ngũ ....................................................89 Biểu đồ 3.1. Tổng hợp mức độ đáp ứng tiêu chuẩn, tiêu chí của 02 Nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật TTN và STN .................................150 Biểu đồ 3.2. Tổng hợp mức độ đáp ứng tiêu chuẩn, tiêu chí của 02 Nhân viên hỗ trợ TTN và STN ...........................................................................152 Sơ đồ Sơ đồ 1.1. Khung lý thuyết mô hình hoạt động của NVHT giáo dục người khuyết tật ...............................................................................................27 Sơ đồ 3.1. Các bước lập kế hoạch phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp ....................................116 Sơ đồ 3.2. Quy trình tuyển dụng, sử dụng và tạo động lực cho NVHT giáo dục người khuyết tật phát triển năng lực nghề nghiệp ...............................122 Sơ đồ 3.3. Mô hình mạng lưới liên kết NVHT giáo dục người khuyết tật ...........133 Sơ đồ 3.4. So sánh mức độ cần thiết và mức độ khả thi của các giải pháp ..........145 Hình Hình 1.1. Mô hình phát triển nguồn nhân lực theo Leonard Nadler [64] .............41
PLvii MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................... iii DANH MỤC CÁC BẢNG ....................................................................................... iv DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH......................................................... vi MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ..............................................................................................3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ........................................................................3 4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................................4 7. Phương pháp tiếp cận và các phương pháp nghiên cứu ..........................................5 8. Những luận điểm bảo vệ .........................................................................................8 9. Đóng góp mới của Luận án ....................................................................................8 10. Cấu trúc của Luận án ............................................................................................9 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ NHÂN VIÊN HỖ TRỢ GIÁO DỤC NGƯỜI KHUYẾT TẬT THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP ........................................................................................................10 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ............................................................................10 1.1.1.Nghiên cứu về nhân viên hỗ trợ người khuyết tật và nhu cầu sử dụng đội ngũ......10 1.1.2. Nghiên cứu về năng lực nghề nghiệp của đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật...................................................................................................................12 1.1.3. Nghiên cứu về phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp ..................................................................................14 1.1.4. Đánh giá chung các xu hướng nghiên cứu ......................................................16 1.1.5. Những vấn đề luận án cần tập trung giải quyết ..............................................17 1.2. Các khái niệm cơ bản .........................................................................................18 1.2.1. Người khuyết tật .............................................................................................18 1.2.2. Nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật ...................................................20 1.2.3. Năng lực và năng lực nghề nghiệp .................................................................22 1.2.4. Năng lực nghề nghiệp của đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật ...........25 1.3. Nội dung và đặc điểm hoạt động của NVHT giáo dục người khuyết tật ...........26
PLviii 1.3.1. Nội dung hoạt động của NVHT giáo dục người khuyết tật ............................26 1.3.2. Đặc điểm hoạt động của nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật ............36 1.4. Phát triển đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật ..........................38 1.4.1. Lý luận phát triển nguồn nhân lực ..................................................................38 1.4.2. Tiếp cận năng lực trong phát triển đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật...................................................................................................................41 1.4.3. Khung năng lực cho nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật ..................44 1.5. Nội dung phát triển đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp ..................................................................................51 1.5.1. Quy hoạch, kế hoạch phát triển đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp .........................................................................51 1.5.2. Tuyển dụng và sử dụng nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật theo khung năng lực ..........................................................................................................54 1.5.3. Đào tạo, bồi dưỡng phát triển năng lực đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật ........................................................................................................55 1.5.4. Đánh giá nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật theo khung năng lực ..........56 1.5.5. Chính sách đãi ngộ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp .........................................................................................58 1.5.6. Xây dựng mạng lưới liên kết nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật để phát triển năng lực nghề nghiệp ...........................................................................59 1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật ........................................................................................................60 1.6.1. Cơ chế, chính sách của Nhà nước ..................................................................60 1.6.2. Số lượng người khuyết tật đông và sự đa dạng các dạng tật ..........................60 1.6.3 Môi trường, cơ chế quản lý của các cơ sở giáo dục, các trung tâm hỗ trợ phát triển GDHN .......................................................................................................61 1.6.4 Nhận thức của cán bộ quản lý về vai trò, vị trí của nhân viên hỗ trợ đối với công tác giáo dục cho người khuyết tật ....................................................................61 1.6.5. Trình độ và phẩm chất của nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật.........61 1.6.6. Sự phối hợp của gia đình với nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật ............62 Kết luận chương 1. ....................................................................................................63
PLix CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ NHÂN VIÊN HỖ TRỢ GIÁO DỤC NGƯỜI KHUYẾT TẬT THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP ....................................................................................................................64 2.1. Giới thiệu chung về địa bàn nghiên cứu thực trạng ...........................................64 2.2. Tổ chức nghiên cứu thực trạng ..........................................................................68 2.2.1. Mục đích khảo sát ...........................................................................................68 2.2.2. Đối tượng khảo sát ..........................................................................................68 2.2.3. Nội dung, công cụ ...........................................................................................72 2.2.4. Cách tiến hành khảo sát ..................................................................................75 2.2.5. Thời gian khảo sát ...........................................................................................76 2.2.6. Phương pháp xử lí số liệu khảo sát .................................................................76 2.3. Thực trạng đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật........................77 2.3.1. Thực trạng nhận thức của NVHT và CBQL về vị trí NVHT và năng lực nghề nghiệp của NVHT giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp........................................................................................................................77 2.4. Thực trạng phát triển đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp...........................................................................88 2.4.1. Thực trạng nhận thức của CBQL về việc phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp ........................................88 2.4.2. Thực trạng quy hoạch và kế hoạch phát triển đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp.................................89 2.4.3.Thực trạng tuyển dụng và sử dụng nguồn nhân lực nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật có đủ năng lực nghề nghiệp ....................................................91 2.4.4. Thực trạng đào tạo bồi dưỡng NVHT giáo dục người khuyết tật để phát triển năng lực nghề nghiệp ........................................................................................93 2.4.5. Thực hiện đánh giá NVHT theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp ....................94 2.4.6. Thực trạng chính sách đãi ngộ đối với NVHT giáo dục người khuyết tật nhằm phát triển năng lực nghề nghiệp ......................................................................96 2.4.7. Thực trạng xây dựng mạng lưới liên kết nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật trong phát triển năng lực ..........................................................................97
PLx 2.4.8. Thực trạng tác động của những yếu tố ảnh hưởng tới việc phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp .............99 2.5. Đánh giá chung kết quả nghiên cứu về thực trạng phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật........................................................................................100 2.5.1. Kết quả đạt được ...........................................................................................100 2.5.2. Hạn chế .........................................................................................................101 2.5.3. Nguyên nhân .................................................................................................102 Kết luận chương 2. ..................................................................................................103 CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ NHÂN VIÊN HỖ TRỢ GIÁO DỤC NGƯỜI KHUYẾT TẬT THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP ..................................................................................................................105 3.1. Nguyên tắc phát triển đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật ............105 3.1.1. Đảm bảo tính kế thừa ....................................................................................105 3.1.2. Đảm bảo tính hệ thống ..................................................................................105 3.1.3. Đảm bảo tính pháp lý ....................................................................................105 3.1.4. Đảm bảo tính phù hợp...................................................................................106 3.2. Giải pháp phát triển đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp ................................................................................106 3.2.1. Tổ chức nâng cao nhận thức của các bên liên quan về vị trí, vai trò, trách nhiệm của đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp .......................................................................................................106 3.2.2. Nghiên cứu xây dựng và sử dụng khung năng lực nghề nghiệp của NVHT giáo dục người khuyết tật........................................................................................109 3.2.3. Lập kế hoạch phát triển đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp dựa trên nhu cầu hỗ trợ thực tiễn của người khuyết tật ......................................................................................................114 3.2.4. Xây dựng quy trình tuyển dụng, sử dụng và tạo động lực cho nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật phát triển năng lực nghề nghiệp .........................120 3.2.5. Tổ chức đào tạo bồi dưỡng năng lực nghề nghiệp của đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật .............................................................................127
PLxi 3.2.6. Xây dựng mạng lưới liên kết NVHT giáo dục cho người khuyết tật từ cấp tỉnh tới cấp trường ...................................................................................................132 3.2.7. Thực hiện đánh giá nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật theo khung năng lực nghề nghiệp ..............................................................................................134 3.3. Khảo nghiệm về mức độ cần thiết và khả thi của các giải pháp đã đề xuất .........141 3.3.1. Những vấn đề chung về khảo nghiệm...........................................................141 3.3.2. Kết quả khảo nghiệm ....................................................................................142 3.4. Thử nghiệm một giải pháp phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực đã đề xuất .......................................................................146 3.4.1. Mục đích thử nghiệm ....................................................................................146 3.4.2. Giới hạn thử nghiệm .....................................................................................146 3.4.3. Công cụ, phương pháp và tiến trình thử nghiệm ..........................................147 3.4.4. Đánh giá kết quả thử nghiệm ........................................................................148 3.4.5. Kết quả thử nghiệm .......................................................................................149 Kết luận chương 3. ..................................................................................................153 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .........................................................................154 1. Kết luận ...............................................................................................................154 2. Khuyến nghị ........................................................................................................155 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................157 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ....................163 PHỤ LỤC
PL1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Sự phát triển của kinh tế-xã hội của một quốc gia kéo theo sự quan tâm đến các đối tượng có hoàn cảnh đặc biệt trong xã hội ngày càng lớn. Người khuyết tật nói chung cũng như trẻ em khuyết tật luôn được coi là đối tượng thiệt thòi, khó khăn nhất trong số các đối tượng có hoàn cảnh đặc biệt. Đồng thời, sự quan tâm, đầu tư của nhà nước đối với các đối tượng này được coi là chỉ số quan trọng đánh giá sự tiến bộ của xã hội, của một quốc gia nói chung, trong lĩnh vực giáo dục nói riêng. Báo cáo của UNICEF và Tổng cục thống kê Việt Nam cho thấy, tỷ lệ khuyết tật chung ở trẻ em từ 2-17 tuổi là 2,79% trong dân số [49]. Số lượng trẻ khuyết tật được đi học tăng lên nhanh chóng từ 46.000 trẻ khuyết tật được đi học năm 1996, nhưng đến năm 2016, đã có hơn 600.000 trẻ khuyết tật được đến trường tăng lên 10 lần qua hơn 20 năm thực hiện giáo dục hòa nhập (GDHN) tại Việt Nam [1]. Nhu cầu được tham gia giáo dục có chất lượng ngày càng tăng cũng đặt ra một nhu cầu thực tiễn là Nhà nước cần có những giải pháp nhằm tạo điều kiện cho việc thực hiện giáo dục cho người khuyết tật có hiệu quả. Chính vì vậy, một hành lang pháp lý đầy đủ nhằm thúc đẩy giáo dục cho người khuyết tật đã được xây dựng như Luật Người khuyết tật (2010), Luật Giáo dục (2019), các văn bản dưới Luật như các Nghị định số 28/2012/NĐ-CP, Quyết định số 1019/QĐ-TTg ngày 5/8/2012, Thông tư liên tịch số 58/TTLT-BGDĐT-BLĐTBXH-BTC năm 2012, Thông tư số 42/2013/TTLT- BGDĐT-BLĐTBXH-BTC, Thông tư 03/2018/BGDĐT. Một giải pháp mà Nhà nước ta thực hiện đó là xây dựng và phát triển một nguồn nhân lực hỗ trợ giáo dục phù hợp và kịp thời đó là xây dựng đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật góp phần đảm bảo một nền giáo dục công bằng có chất lượng. Nhân viên hỗ trợ (NVHT) giáo dục người khuyết tật là một vị trí việc làm đã được hình thành và tổ chức hoạt động ở nhiều quốc gia trên thế giới. Đội ngũ này thường làm việc có tính chất lưu động, hỗ trợ cho trẻ khuyết tật, học sinh khuyết tật cho các gia đình, nhà trường, giáo viên và các thành viên khác trong phát hiện, đánh giá, can thiệp và giáo dục cho các em. Ở nước ta, NVHT giáo dục người khuyết tật chức danh nghề nghiệp đã được nhắc đến trong Luật Người khuyết tật 2010 và vị trí chức danh này đã được trực tiếp quy định tại Thông tư số 19/2016/TTLT-BGDĐT- BNV quy định nhiệm vụ của NVHT đó là: a) Thực hiện chương trình, kế hoạch hỗ trợ về giáo dục cho người khuyết tật theo yêu cầu và quy định của đơn vị; b) Tham
PL2 gia xây dựng kế hoạch giáo dục cá nhân cho mỗi người khuyết tật; c) Hỗ trợ người khuyết tật trong học tập và rèn luyện kĩ năng đặc thù, kĩ năng sống phù hợp với khả năng và nhu cầu của họ; d) Hỗ trợ giáo viên các hoạt động chăm sóc, giáo dục người khuyết tật; e) Tham gia huy động người khuyết tật đi học; f) Hỗ trợ, tư vấn cho gia đình người khuyết tật và cộng đồng về kiến thức, kĩ năng chăm sóc, giáo dục cho người khuyết tật [3]. Khác với vai trò của giáo viên dạy trẻ khuyết tật, vai trò của NVHT giáo dục người khuyết tật trong các cơ sở giáo dục công lập đó là hỗ trợ cho GV thực hiện xây dựng và thực hiện kế hoạch giáo dục cá nhân, hỗ trợ chăm sóc, giáo dục cho học sinh khuyết tật trong lớp, tham gia huy động trẻ đi học và hỗ trợ tư vấn cho cha mẹ và cộng đồng cách chăm sóc, hỗ trợ, giáo dục trẻ khuyết tật. Muốn thực hiện được các nhiệm vụ trên, NVHT giáo dục người khuyết tật cần phải được trang bị và có được những năng lực nghề nghiệp phù hợp về năng lực kiến thức, năng lực thực hành, năng lực điều phối và phẩm chất đạo đức để việc hỗ trợ diễn ra có chất lượng và hiệu quả. Một số công trình nghiên cứu về đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật đã được tiến hành như; Hoàng Thị Nho, Nguyễn Hà My, Nguyễn Thị Hoa (2016) về Sự phối hợp của NVHT giáo dục người khuyết tật với các lực lượng khác [40]; Lê Thị Thuý Hằng (2018) Xây dựng chương trình đào tạo NVHT giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực [21], Trần Thị Bích Ngọc (2018) tiêu chuẩn năng lực nghề nghiệp của NVHT giáo dục người khuyết tật trong lớp học hoà nhập tại một số quốc gia và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam [41]; Nguyễn Hà My (2018) các chiến lược hỗ trợ của NVHT giáo dục học sinh khuyết tật trong lớp học hoà nhập [37] thể hiện rằng sự phát triển đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực là rất cần thiết. Những nghiên cứu của Nguyễn Xuân Hải (2017) về mô hình hoạt động của Nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật ở Việt Nam [19]; Nguyễn Xuân Hải (2018) Tiếp cận đảm bảo chất lượng trong phát triển dịch vụ hỗ trợ giáo dục hoà nhập cho người khuyết tật ở Việt Nam cho thấy cần phải có sự quản lí phát triển đội ngũ này từ cấp vĩ mô cho đến cấp trường học, nơi nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật trực tiếp làm việc. Tuy nhiên, trong điều kiện thực tế hiện tại ở nước ta khi NVHT giáo dục người khuyết tật mới được đề cập đến trong một số văn bản pháp quy và công bố nghiên cứu của các nhà khoa học, việc phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật mới đang được thực hiện ở những bước đi đầu tiên cho nên còn gặp nhiều khó khăn,
PL3 đặc biệt các cán bộ quản lý của các nhà trường vẫn chưa có những nhận thức đúng đắn cũng như chưa có nhiều kinh nghiệm phát triển và quản lí đội ngũ này. Việc phát triển đội ngũ cần phải đạt được mục tiêu là đủ về số lượng và đảm bảo về chất lượng. Cần phải làm rõ những vấn đề của việc phát triển đội ngũ nhân viên hỗ trợ như quy hoạch, đào tạo bồi dưỡng, tuyển dụng và sử dụng, đánh giá và xây dựng các chính sách tạo động lực cho đội ngũ phát triển trong trục xoay yêu cầu về năng lực nghề nghiệp cần có của đội ngũ nhằm đảm bảo được yêu cầu đặt ra của người khuyết tật tại các trường mầm non, phổ thông, các trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập và giúp cho quá trình giáo dục cho người khuyết tật ở Việt Nam hiệu quả và đảm bảo tính bền vững. Do vậy, cần tiếp tục có thêm những nghiên cứu về đội ngũ và phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật, từ đó đề xuất các giải pháp hữu hiệu cho quá trình này. Với những lí do nên trên, đề tài “Phát triển đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp” được chúng tôi lựa chọn làm luận án tiến sĩ. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn, đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp góp phần nâng cao năng lực nghề nghiệp và chất lượng hoạt động hỗ trợ giáo dục của đội ngũ NVHT người khuyết tật tại địa bàn nghiên cứu. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Phát triển đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Phát triển đội ngũ nhân viên hỗ trợ giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp. 4. Giả thuyết khoa học NVHT giáo dục người khuyết tật là một vị trí cần thiết giúp giáo viên, cha mẹ học sinh trong việc chăm sóc và giáo dục trẻ khuyết tật tại các trường mầm non và phổ thông, trung tâm phát triển hỗ trợ giáo dục hòa nhập người khuyết tật. Nếu đề xuất được các giải pháp phát triển đội ngũ NVHT người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp dựa trên kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn với những đặc thù trong lĩnh vực giáo dục cho người khuyết tật về lập kế hoạch phát triển đội ngũ theo yêu cầu về năng lực, tuyển dụng và sử dụng đội ngũ có đủ năng lực thực hiện nhiệm
PL4 vụ, đào tạo, bồi dưỡng phát triển năng lực đội ngũ, đánh giá theo năng lực và tạo động lực làm việc cho đội ngũ sẽ góp phần nâng cao năng lực nghề nghiệp và chất lượng hoạt động hỗ trợ giáo dục của đội ngũ NVHT người khuyết tật tại địa bàn nghiên cứu. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xây dựng cơ sở lý luận cho việc phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp bao gồm các khái niệm cơ bản, tiếp cận phát triển nguồn nhân lực, tiếp cận năng lực nghề nghiệp, các nội dung và yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp. - Đánh giá thực trạng năng lực của NVHT và phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp ở một số trường mầm non và phổ thông hòa nhập và trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập cấp tỉnh. - Đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp, đồng thời, tiến hành khảo nghiệm, thử nghiệm giải pháp đề xuất nhằm khẳng định kết quả nghiên cứu của đề tài. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Chủ thể quản lý Chủ thể quản lý trong phạm vi nghiên cứu của đề tài bao gồm: a) Giám đốc, cán bộ quản lý của Trung tâm Hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập cấp tỉnh/thành phố. Đội ngũ này có vai trò quản lý đối với nhân viên hỗ trợ của Trung tâm trong các hoạt động hỗ trợ người khuyết tật tại trung tâm và các cơ sở giáo dục (trường mầm non và phổ thông) tại địa phương. b) Cán bộ quản lý của Phòng GD&ĐT với tư cách quản lý trực tiếp nhân viên hỗ trợ tại các cơ sở giáo dục, đồng thời là đầu mối phối hợp với Trung tâm Hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập cấp tỉnh/thành phố để triển khai các hoạt động hỗ trợ người khuyết tật tại các cơ sở giáo dục thuộc địa bàn quản lý. c) Ban giám hiệu các nhà trường là người trực tiếp quản lý, tổ chức, điều hành các hoạt động hỗ trợ người khuyết tật của nhân viên hỗ trợ tại nhà trường, gia đình, cộng đồng. Mỗi chủ thể quản lý có vai trò, trách nhiệm khác nhau đối với hệ thống được coi như là mạng lưới hỗ trợ người khuyết tật từ cấp tỉnh đến cấp quận/huyện và tới cấp nhà trường, gia đình, cộng đồng. 6.2. Giới hạn nội dung nghiên cứu
PL5 Luận án tập trung nghiên cứu giải pháp phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp tại một số các trường mầm non, phổ thông hoà nhập, và trung tâm phát triển hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập cấp tỉnh/thành phố. Do thời gian và điều kiện nghiên cứu có hạn, luận án thử nghiệm giải pháp tổ chức đánh giá NVHT dựa trên khung năng lực cơ bản để phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật theo hướng tiếp cận năng lực nghề nghiệp. 6.3. Giới hạn địa bàn và khách thể khảo sát Địa bàn khảo sát: Khảo sát được thực hiện tại 04 tỉnh/thành phố gồm: Hà Nội, Ninh Bình, Quảng Ngãi và Ninh Thuận, trong đó hai địa bàn Quảng Ngãi và Ninh Thuận có Trung tâm Hỗ trợ phát triển GDHN cấp tỉnh, Hà Nội có các trung tâm hỗ trợ giáo dục hoà nhập ngoài công lập. Khách thể khảo sát: + NVHT: 200 người, trong đó 160 người là NVHT hoặc là GV đang được nhà trường phân công nhiệm vụ với tư cách là NVHT giáo dục hoà nhập cho học sinh khuyết tật tại các trường mầm non và phổ thông và 40 người của các trung tâm hỗ trợ phát triển GDHN. + CBQL: 170 người của Sở GD&ĐT, Phòng GD&ĐT, trung tâm hỗ trợ phát triển GDHN và các trường mầm non, phổ thông của 04 tỉnh. 7. Phương pháp tiếp cận và các phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp tiếp cận - Tiếp cận hệ thống Giáo dục người khuyết tật đòi hỏi cần phải có sự tham gia của nhiều nhân tố khác nhau, trong đó cần có đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật trong nhà trường phổ thông và trong các trung tâm hỗ trợ phát triển GDHN. Những nội dung và hoạt động hỗ trợ người khuyết tật cần được thống nhất chung với các hoạt động chăm sóc, giáo dục người khuyết tật. Mục tiêu quản lý, nội dung quản lý và các biện pháp quản lý cần phải đảm bảo sự thống nhất trong hệ thống và mạng lưới hỗ trợ người khuyết tật từ trung tâm hỗ trợ phát triển GDHN cho đến các trường mầm non và phổ thông. - Tiếp cận phát triển nguồn nhân lực Đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật là nguồn nhân lực cần thiết để hỗ trợ người khuyết tật học tập, sinh hoạt và hòa nhập vào xã hội. Để thực hiện được
PL6 những nhiệm vụ hỗ trợ cần thiết cho người khuyết tật, cần phải phát triển đủ số lượng và đảm bảo chất lượng của đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật cho giáo dục mầm non, phổ thông và các trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập. Bởi vậy, phát triển đội ngũ NVHT cần được nghiên cứu theo tiếp cận phát triển nguồn nhân lực với các nội dung: xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển đội ngũ NVHT; tuyển chọn, sử dụng đội ngũ NVHT; đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ NVHT; đánh giá đội ngũ và hoàn thiện hệ thống chính sách đối với đội ngũ NVHT. - Tiếp cận năng lực nghề nghiệp Phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật bao gồm có việc quy hoạch, tuyển dụng, sử dụng, tạo động lực, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cần được xác định và thực hiện theo định hướng của khung năng lực nghề nghiệp đặc trưng của đội ngũ làm việc với người khuyết tật. Những năng lực để thực hiện hỗ trợ giáo dục người khuyết tật bao gồm năng lực kiến thức chung và năng lực nắm bắt các kiến thức cụ thể về nghề nghiệp, năng lực thực hành nghề hỗ trợ, giá trị và đạo đức nghề nghiệp và sự phối hợp với các lực lượng khác trong hỗ trợ giáo dục cho người khuyết tật. Những năng lực đó phải được cả NVHT trong trường phổ thông và NVHT trong các Trung tâm hỗ trợ phát triển GDHN thực hiện. Các tiêu chí cụ thể bao gồm: hỗ trợ xác định mục tiêu và xây dựng KHGDCN, hỗ trợ GV thực hiện hoạt động dạy học hoà nhập và đánh giá kết quả học tập của người khuyết tật, hỗ trợ người khuyết tật học cá nhân, hỗ trợ chuẩn bị trang thiết bị và đồ dùng dạy học cho GV, tư vấn cho nhà trường thực hiện GDHN hiệu quả và tư vấn và gia đình thực hiện chăm sóc, giáo dục trẻ khuyết tật, tăng cường sự tham gia và phối kết hợp của các lực lượng có liên quan và toàn xã hội. - Tiếp cận tham gia Phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật cần phải gắn liền với tiếp cận quản lý nguồn nhân lực dựa trên những năng lực nghề nghiệp đặc trưng được xác định của đội ngũ. Quản lý nguồn nhân lực cần tính đến công tác đào tạo bồi dưỡng đội ngũ, quy hoạch, tuyển dụng sử dụng, đánh giá và tạo động lực để đội ngũ đó phát triển. Hệ thống quản lý nguồn nhân lực dựa trên năng lực nghề nghiệp tập trung vào việc xác định các năng lực cần thiết để đạt được hiệu quả thực thi nhiệm vụ và phát triển các năng lực đó của đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật. Trong đó, tư duy về năng lực nghề nghiệp trở thành một sợi chỉ xuyên suốt trong toàn hệ thống tổ chức, từ khâu lập kế hoạch đến tuyển dụng, sử dụng, đánh giá, tạo động lực, đào tạo bồi dưỡng. Muốn làm được điều đó cần phải có sự thống nhất giữa các cấp ngành và cộng
PL7 đồng về những vai trò và sự đóng góp đối với việc giáo dục người khuyết tật. Có như vậy, việc phát triển đội ngũ mới thực sự thành công và có hiệu quả. Trong các phương pháp tiếp cận nêu trên, mỗi phương pháp tiếp cận có vai trò nhất định trong quá trình nghiên cứu đề tài luận án. Tuy nhiên, phương pháp tiếp cận dựa trên năng lực nghề nghiệp và tiếp cận phát triển nguồn nhân lực được xác định là các phương pháp tiếp cận chủ yếu, xuyên suốt trong quá trình nghiên cứu. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Thu thập, phân tích và tổng hợp các thông tin, các kết quả nghiên cứu thuộc các vấn đề liên quan đến lý luận phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật theo năng lực nghề nghiệp 7.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Điều tra bằng phiếu hỏi Sử dụng phiếu hỏi để thực hiện khảo sát GV và CBQL về thực trạng về số lượng, quy mô, trình độ đào tạo, thực trạng thực hiện công việc của đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật; về thực trạng phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật theo tiếp cận năng lực nghề nghiệp tại các trường mầm non, phổ thông có học sinh khuyết tật học hòa nhập và trung tâm hỗ trợ phát triển GDHN của một số tỉnh. - Phỏng vấn: Tiến hành phỏng vấn sâu cho CBQL và GV về một số vấn đề trong việc phát triển đội ngũ NVHT giáo dục người khuyết tật theo hướng tiếp cận năng lực nghề nghiệp. - Quan sát: Tiến hành quan sát các hoạt động hỗ trợ giáo dục người khuyết tật của NVHT tại một số trung tâm hỗ trợ phát triển GDHN và một số trường mầm non, phổ thông có học sinh khuyết tật học hòa nhập. - Tổng kết kinh nghiệm thu thập qua các cuộc khảo sát, điều tra và quan sát thực tiễn. - Phương pháp chuyên gia: xin ý kiến của chuyên gia về các biện pháp đã được xây dựng. - Thử nghiệm. 7.2.3. Phương pháp xử lý thông tin