Luận án tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển văn hóa nhà trường Cao đẳng Sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng trong bối cảnh đổi mới giáo dục

Chia sẻ: Phong Tỉ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:207

Thêm vào BST

Báo xấu

74
lượt xem 26
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận án nhằm nghiên cứu lý luận và thực tiễn phát triển văn hóa nhà trường (VHNT) ở trường Cao đẳng sư phạm đề tài đề xuất các giải pháp phát triển văn hóa nhà trường CĐSP, góp phân nâng cao chất lượng giáo dục- đào tạo, đáp ứng yêu cầu của xã hội hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển văn hóa nhà trường Cao đẳng Sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng trong bối cảnh đổi mới giáo dục

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM ------------------ VŨ THỊ QUỲNH PHÁT TRIỂN VĂN HÓA NHÀ TRƢỜNG CAO ĐẲNG SƢ PHẠM VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Chuyên ngành : Quản lý giáo dục Mã số : 9.14.01.14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS Nguyễn Dục Quang 2. PGS.TS Đặng Quốc Bảo HÀ NỘI - 2018
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Hà Nội, tháng 02 năm 2018 Tác giả luận án Vũ Thị Quỳnh
ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành đề tài nghiên cứu này, tôi đã nhận được rất nhiều sự động viên, giúp đỡ của nhiều cá nhân và tập thể. Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Nguyễn Dục Quang và PGS.TS Đặng Quốc Bảo, những người thầy giáo đã tận tình hướng dẫn tôi trong quá trình thực hiện đề tài luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn Trung tâm Đào tạo và Bồi dưỡng – Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong thời gian thực hiện công trình. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn động viên, khuyến khích tôi trong những năm làm nghiên cứu sinh. Hà Nội, tháng 02 năm 2018 Tác giả luận án Vũ Thị Quỳnh
iii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................... iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................................... viii DANH MỤC CÁC BẢNG ..................................................................................ix DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ...............................................................xi MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................... 3 4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài............................................................. 3 5. Giả thuyết khoa học ........................................................................................... 3 6. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................... 3 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ................................................. 3 8. Những luận điểm cần bảo vệ .............................................................................. 5 9. Những đóng góp mới của luận án ...................................................................... 6 10. Cấu trúc luận án................................................................................................ 6 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA NHÀ TRƢỜNG CAO ĐẲNG SƢ PHẠM TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ................7 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ...................................................................... 7 1.1.1. Những nghiên cứu về Văn hóa nhà trường .................................................. 7 1.1.2. Những nghiên cứu về phát triển VHNT .....................................................13 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài ................................................................16 1.2.1. Văn hóa tổ chức..........................................................................................16 1.2.2. Nhà trường .................................................................................................17 1.2.3. Văn hóa nhà trường ....................................................................................18
iv 1.2.4. Quản lý nhà trường.....................................................................................18 1.2.5. Phát triển văn hóa nhà trường ....................................................................19 1.3. Đặc trƣng văn hóa nhà trƣờng Cao đẳng Sƣ phạm vùng đồng bằng sông Hồng .....................................................................................................................21 1.3.1. Đặc trưng văn hóa vùng đồng bằng Sông Hồng ........................................21 1.3.2. Những đặc điểm cơ bản của trường Cao đẳng sư phạm ............................23 1.3.3. Vai trò của văn hóa đối với các trường Cao đẳng Sư phạm ............................26 1.3.4. Các thành tố của văn hóa nhà trường Cao đẳng Sư phạm .........................28 1.3.5. Định hình những giá trị văn hóa cốt lõi để phát triển văn hoá trong nhà trường cao đẳng sư phạm .....................................................................................37 1.4. Bối cảnh đổi mới giáo dục và yêu cầu đặt ra đối với công tác phát triển văn hóa nhà trƣờng cao đẳng sƣ phạm ............................................................39 1.4.1. Bối cảnh hiện nay .......................................................................................39 1.4.2. Yêu cầu đặt ra đối với công tác phát triển văn hóa nhà trường .................40 1.5. Phát triển văn hóa nhà trƣờng cao đẳng sƣ phạm...................................41 1.5.1. Tầm quan trọng của phát triển VHNT cao đẳng sư phạm .........................41 1.5.2. Ma trận các thành tố và chức năng quản lý trong phát triển văn hóa nhà trường ...................................................................................................................42 1.5.3. Nội dung phát triển văn hóa nhà trường ....................................................43 1.5.4. Xây dựng Bộ tiêu chí đánh giá văn hóa nhà trường cao đẳng sư phạm ....55 1.6. Các yếu tố ảnh hƣởng tới công tác phát triển văn hóa nhà trƣờng .......58 1.6.1. Năng lực của cán bộ quản lý nhà trường ...................................................58 1.6.2. Cơ sở vật chất, thiết bị trong nhà trường ...................................................59 1.6.3. Chất lượng của đội ngũ cán bộ, giảng viên trong nhà trường ....................59 1.6.4. Đặc điểm của sinh viên sư phạm................................................................60 1.6.5. Quá trình xã hội hóa giáo dục ....................................................................60 1.6.6. Xu thế toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế .......................................61 1.6.7. Sự phát triển của khoa học công nghệ thông tin và truyền thông ..................61
v 1.6.8. Sự tác động của kinh tế - xã hội .................................................................62 Kết luận chương 1 ...............................................................................................63 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN VĂN HÓA NHÀ TRƢỜNG Ở CÁC TRƢỜNG CAO ĐẲNG SƢ PHẠM VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC .....................................64 2.1. Khái quát vài nét về các trƣờng Cao đẳng sƣ phạm trong địa bàn nghiên cứu ...........................................................................................................64 2.1.1. Trường cao đẳng sư phạm Trung ương ......................................................64 2.1.2. Trường cao đẳng sư phạm Hà Tây .............................................................65 2.1.3. Trường Cao đẳng sư phạm Bắc Ninh.........................................................66 2.1.4. Trường Cao đẳng sư phạm Thái Bình ........................................................66 2.2. Tổ chức nghiên cứu thực trạng ..................................................................67 2.2.1. Mục đích khảo sát ......................................................................................67 2.2.2. Đối tượng, địa bàn và khách thể khảo sát ..................................................67 2.2.3. Nội dung khảo sát.......................................................................................68 2.2.4. Phương pháp khảo sát ................................................................................69 2.2.5. Kết quả khảo sát .........................................................................................69 2.3. Thực trạng văn hóa nhà trƣờng Cao đẳng Sƣ phạm vùng đồng bằng sông Hồng ............................................................................................................70 2.3.1. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của văn hóa nhà trường ..................70 2.3.2. Thực trạng tầm quan trọng và mức độ biểu hiện các thành tố của văn hóa nhà trường cao đẳng sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng ............................................71 2.3.3. Đánh giá tầm quan trọng và mức độ biểu hiện về các thành tố của văn hóa nhà trường Cao đẳng sư phạm .............................................................................80 2.4. Thực trạng phát triển văn hóa nhà trƣờng Cao đẳng Sƣ phạm vùng đồng bằng sông Hồng .........................................................................................81 2.4.1. Nhận thức về tầm quan trọng của phát triển VHNT Cao đẳng Sư phạm ...........81
vi 2.4.2. Thực trạng đánh giá trách nhiệm của các thành viên trong phát triển văn hóa nhà trường cao đẳng sư phạm.................................................................................83 2.4.3. Thực trạng về vai trò của cán bộ quản lý trong phát triển VHNT ...................84 2.4.4. Thực trạng các nội dung phát triển văn hóa nhà trường cao đẳng sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng..................................................................................86 2.4.5. Thực trạng nhận thức về vai trò xây dựng tiêu chí VHNT trong các trường cao đẳng sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng ......................................101 2.4.6. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động phát triển VHNT .....103 2.5. Đánh giá thực trạng ..................................................................................104 Kết luận chương 2 .............................................................................................109 Chƣơng 3. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN VĂN HÓA NHÀ TRƢỜNG Ở CÁC TRƢỜNG CAO ĐẲNG SƢ PHẠM VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC.................................................110 3.1. Nguyên tắc đề xuất giải pháp ...................................................................110 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống toàn diện của cấu trúc văn hóa .............110 3.1.2. Nguyên tắc đảo bảo tính kế thừa và tính hội nhập ...................................110 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo mức độ khả thi........................................................111 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính toàn diện ..........................................................112 3.2. Đề xuất các giải pháp phát triển văn hóa nhà trƣờng trƣờng cao đẳng sƣ phạm vùng đồng bằng sông Hồng trong bối cảnh đổi mới giáo dục ......113 3.2.1. Giải pháp 1: Tổ chức nâng cao nhận thức cho các lực lượng giáo dục về tầm quan trọng của phát triển VHNT.................................................................113 3.2.2. Giải pháp 2: Tổ chức xác định các giá trị văn hóa cốt lõi phù hợp với sự phát triển của nhà trường cao đẳng sư phạm trong bối cảnh mới ......................116 3.2.3. Giải pháp 3: Triển khai xây dựng bộ tiêu chí đánh giá văn hóa nhà trường Cao đẳng sư phạm ..............................................................................................120 3.2.4. Giải pháp 4: Tổ chức xây dựng mô hình phòng ban, khoa chuyên môn điển hình về văn hóa ở trường cao đẳng sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng ............122
vii 3.2.5. Giải pháp 5: Phát triển văn hóa trong học tập và rèn luyện cho sinh viên hướng đến xây dựng trường học thân thiện, sinh viên tích cực .........................124 3.2.6. Giải pháp 6: Triển khai xây dựng môi trường sư phạm thông qua việc kiến tạo “nhà trường học tập” trong phát triển văn hóa nhà trường ..........................128 3.2.7. Giải pháp 7: Tăng cường huy động các nguồn lực trong phát triển văn hóa nhà trường cao đẳng sư phạm trong bối cảnh đổi mới giáo dục ........................131 3.3. Mối quan hệ của các giải pháp .................................................................134 3.4. Kết quả khảo nghiệm và thử nghiệm các giải pháp ...............................135 3.4.1. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết và mức độ khả thi của hệ thống giải pháp phát triển văn hóa nhà trường Cao đẳng Sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng ...................................................................................................................135 3.4.2. Thử nghiệm tác động thực tế của giải pháp .............................................141 Kết luận chương 3 ............................................................................................148 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................................149 1. Kết luận ..........................................................................................................149 2. Khuyến nghị ...................................................................................................150 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ĐÃ CÔNG BỐ ..........................................153 PHỤ LỤC
viii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CBQL Cán bộ quản lí CĐSP Cao đẳng sư phạm CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa ĐBSH Đồng bằng sông Hồng GD Giáo dục GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GV Giảng viên NV Nhân viên NT Nhà trường QLGD Quản lý giáo dục QLNT Quản lý nhà trường SV Sinh viên SP Sư phạm VH Văn hóa VHNT Văn hóa nhà trường
ix DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.1. Kết quả nhận thức về tầm quan trọng của VHNT ...............................70 Bảng 2.2. Tầm quan trọng và mức độ biểu hiện của bầu không khí trong VHNT Cao đẳng sư phạm ....................................................................................72 Bảng 2.3. Tầm quan trọng và mức độ biểu hiện về văn hóa quản lý trong VHNT Cao đẳng sư phạm ....................................................................................73 Bảng 2.4. Tầm quan trọng và mức độ biểu hiện hành vi văn hóa của giảng viên trong VHNT Cao đẳng sư phạm .................................................................74 Bảng 2.5. Tầm quan trọng và mức độ biểu hiện hành vi văn hóa của sinh viên trong VHNT Cao đẳng sư phạm ..................................................................75 Bảng 2.6. Tầm quan trọng và mức độ biểu hiện về văn hóa ứng xử trong VHNT Cao đẳng sư phạm ....................................................................................76 Bảng 2.7. Tầm quan trọng và mức độ biểu trong văn hóa môi trường và cảnh quan trong nhà trường sư phạm ...........................................................................77 Bảng 2.8. Tầm quan trọng và mức độ biểu hiện về giá trị văn hóa trong VHNT Cao đẳng sư phạm ....................................................................................79 Bảng 2.9. Nhận thức về vai trò của phát triển VHNT cao đẳng sư phạm ...........82 Bảng 2.10. Thực trạng đánh giá trách nhiệm của các thành viên trong phát triển VHNT ..........................................................................................................83 Bảng 2.11. Thực trạng về vai trò của cán bộ quản lý nhà trường trong phát triển VHNT ..........................................................................................................84 Bảng 2.12. Thực trạng phát triển bầu không khí trong văn hóa trường cao đẳng sư phạm .......................................................................................................86 Bảng 2.13. Thực trạng phát triển văn hóa quản lý trong trường CĐSP...............88 Bảng 2.14. Thực trạng phát triển văn hóa giảng dạy trong trường cao đẳng sư phạm .....................................................................................................................90 Bảng 2.15. Thực trạng phát triển văn hóa học tập trong trường cao đẳng sư phạm ...91
x Bảng 2.16. Thực trạng phát triển văn hóa ứng xử trong trường CĐSP ...............93 Bảng 2.17. Thực trạng phát triển cảnh quan và môi trường sư phạm trong trường CĐSP ........................................................................................................95 Bảng 2.18. Thực trạng phát triển các giá trị văn hóa cốt lõi của trường cao đẳng sư phạm .......................................................................................................97 Bảng 2.19. So sánh tầm quan trọng và mức độ thực hiện các nội dung phát triển văn hóa nhà trường ở trường cao đẳng sư phạm .........................................99 Bảng 2.20. Thực trạng nhận thức vai trò xây dựng tiêu chí VHNT trong các trường CĐSP vùng đồng bằng sông Hồng .........................................................101 Bảng 2.21. Mức độ cần thiết về các tiêu chuẩn trong tiêu chí đánh giá VHNT cao đẳng sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng .................................................102 Bảng 2.22. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động .............................103 phát triển VHNT.................................................................................................103 Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết của các giải pháp phát triển văn hóa nhà trường.............................................................................................137 Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm về mức độ khả thi của các giải pháp phát triển VHNT ở trường CĐ sư phạm ....................................................................139 Bảng 3.3. Tổng hợp kết quả khảo nghiệm giữa tính cần thiết và mức độ khả thi của các giải pháp phát triển VHNT cao đẳng sư phạm ................................140
xi DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ 1. Danh mục biểu đồ Trang Biểu đồ 2.1: So sánh mức độ nhận thức về các thành tố trong VHNT cao đẳng sư phạm .................................................................................................. 80 Biểu đồ 2.2: So sánh mức độ biểu hiện của các thành tố VHNT trong trường Cao đẳng Sư phạm............................................................................... 81 Biểu đồ 2.3. Đánh giá mức độ quan trọng và mức độ thực hiện của các nội dung phát triển VHNT ở trường CĐ sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng ........100 2. Danh mục sơ đồ Trang Sơ đồ 1.1. Ba mức độ thể hiện của văn hóa nhà trường …………………..…...30 Sơ đồ 1.2. Ba mức độ thể hiện của văn hóa nhà trường……………………….31 Sơ đồ 3.1. Mối quan hệ giữa các giải pháp phát triển VHNT cao đẳng sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng......................................................................135
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong chiến lược phát triển giáo dục và đào tạo, Cương lĩnh Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI chỉ rõ“Giáo dục và đào tạo có sứ mệnh nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan trọng phát triển đất nước, xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam..." [15, tr.6]. Trong những năm qua chất lượng đào tạo của các trường đại học và cao đẳng trong cả nước nhìn chung đã được cải thiện đáng kể, dần dần từng bước đáp ứng nhu cầu nhân lực của xã hội, song một thực tiễn đặt ra, hầu hết các trường tập trung mở rộng quy mô đào tạo, chưa thực sự quan tâm đến chất lượng giáo dục. Hơn nữa, mặt trái của nền kinh tế thị trường đã ảnh hưởng tiêu cực đến một số hoạt động sư phạm trong nhà trường. Tất cả những yếu tố trên đang hàng ngày, hàng giờ trực tiếp tác động đến quá trình hình thành và phát triển nhân cách của học sinh - sinh viên. Nhà trường là một thiết chế chuyên biệt của xã hội, nơi diễn ra những hoạt động sư phạm, nơi truyền bá những nét đẹp văn hóa một cách khuôn mẫu và bài bản nhất. VHNT tạo ra một môi trường quản lý ổn định, giúp cho nhà trường thích nghi với môi trường bên ngoài, tạo ra sự hòa hợp bên trong. VHNT sẽ giúp cho nhà trường thực sự trở thành một trung tâm văn hóa giáo dục, là nơi hội tụ sức mạnh trí tuệ và lòng nhân ái trong xã hội, góp phần tạo nên một sản phẩm giáo dục toàn diện. Do đó, VHNT có vai trò to lớn trong việc thay đổi và phát triển nhà trường. VHNT có ảnh hưởng không chỉ tới hiệu quả hoạt động của nhà trường mà còn là công cụ quan trọng để thực hiện đổi mới tổ chức, quản lý giáo dục trong nhà trường. Phát triển văn hóa nhà trường tích cực là giải pháp quan trọng để nâng cao chất lượng giáo dục. Phát triển văn hóa nhà trường giúp gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa cốt lõi của một nhà trường, duy trì những giá trị truyền thống tốt đẹp và ngăn chặn được những ảnh hưởng tiêu cực từ phía môi trường xã hội. Vậy muốn phát triển văn hóa nhà trường đạt kết quả cao cần có quá trình quản lý phù hợp. Tuy nhiên thực tiễn trong quá trình quản lý tại các nhà trường còn gặp rất nhiều hạn chế về nội dung cũng như cách thức hoạt động. Điều này cản trở các nhà trường tạo nên một văn hóa đặc trưng.
2 Trường Cao đẳng Sư phạm (CĐSP) nằm trong hệ thống trường Đại học, Cao đẳng, đào tạo nên những thầy cô giáo cho bậc Mầm non, Tiểu học và Trung học cơ sở. Trường CĐSP phải luôn quán triệt mục tiêu đào tạo của bậc giáo dục đại học là: “Đào tạo người học có phẩm chất chính trị, đạo đức, có ý thức phục vụ nhân dân, có kiến thức và năng lực thực hành nghề nghiệp tương xứng với trình độ đào tạo, có sức khỏe, đáp ứng yêu cầu xây dựng bảo vệ Tổ quốc”. Một trong những nhiệm vụ trọng tâm của nhà trường đó là đào tạo giảng viên giảng dạy và có khả năng làm tốt công tác giáo dục học sinh. Vì vậy bên cạnh việc trang bị kiến thức chuyên môn và khả năng nghiệp vụ sư phạm nhà trường còn phải thực hiện tốt việc giáo dục sinh viên để trở thành những nhà giáo mẫu mực sau khi tốt nghiệp. Ngay từ khi còn học tập và rèn luyện tại nhà trường cao đẳng sư phạm, sinh viên phải hoàn thiện cho minh được nhân cách “mô phạm” của người thầy giáo. Chính vì thế vấn đề xây dựng và phát triển một văn hóa nhà trường tích cực có tác động rất lớn tới việc đạt được mục tiêu đào tạo của nhà trường. Tuy nhiên do sự thay đổi của mục tiêu giáo dục trong giai đoạn mới đòi hỏi mỗi nhà trường phải tạo nên thương hiệu đặc trưng của mình. Bên cạnh đó những tác động từ phía môi trường bên ngoài làm cho đạo đức người dạy, người học xuống cấp, hiện tượng tiêu cực trong nhà trường diễn ra thường xuyên điều này đòi hỏi phải có những biện pháp khắc phục. Chính vì thế việc phát triển văn hóa nhà trường ổn định và đặc trưng là một đòi hỏi cấp thiết. Nhận thức được tính cần thiết từ mặt lý luận và thực tiễn trong vấn đề phát triển văn hóa nhà trường, tác giả đã lựa chọn đề tài:“Phát triển văn hóa nhà trường Cao đẳng Sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng trong bối cảnh đổi mới giáo dục”. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn phát triển văn hóa nhà trường (VHNT) ở trường Cao đẳng sư phạm đề tài đề xuất các giải pháp phát triển văn hóa nhà trường CĐSP, góp phân nâng cao chất lượng giáo dục- đào tạo, đáp ứng yêu cầu của xã hội hiện nay.
3 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: VHNT ở các trường Cao đẳng sư phạm. 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Phát triển VHNT ở Trường Cao đẳng Sư phạm. 4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài + Đề tài nghiên cứu công tác phát triển VHNT của chủ thể quản lý là Hiệu trưởng của nhà trường Cao đẳng Sư phạm. + Tiến hành khảo sát thực trạng tại CĐSP Thái Bình, CĐSP Bắc Ninh, CĐSP Hà Tây, Cao đẳng sư phạm trung ương. + Tổ chức thực nghiệm sư phạm tại trường CĐSP Hà Tây. 5. Giả thuyết khoa học Trong bối cảnh đổi mới căn bản toàn diện giáo dục, VHNT là yếu tố tác động lớn đến chất lượng giáo dục của nhà trường. Tuy nhiên tại các nhà trường nghiên cứu, công tác phát triển VHNT đang còn gặp một số hạn chế nhất định. Nếu vận dụng phương thức quản lý theo nội dung và hoạt động để phát triển VHNT CĐSP thông qua việc đề xuất hệ thống giải pháp đảm bảo đồng bộ, tính thực tiễn và tính khả thi, đồng thời bằng cách xây dựng Bộ tiêu chí làm công cụ đánh giá VHNT thì sẽ tạo nên được một VHNT đặc trưng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo tại các trường CĐSP, đáp ứng mục tiêu phát triển trong giai đoạn đổi mới giáo dục hiện nay. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. Nghiên cứu cơ s lý luận về phát triển văn hóa nhà trường các trường Cao đẳng Sư phạm. 6.2. Đánh giá thực trạng phát triển VHNT các trường Cao đẳng Sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng. 6.3. Đề xuất giải pháp phát triển VHNT các trường Cao đẳng Sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng. 7. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp luận Đề tài sử dụng các cách tiếp cận như: - Tiếp cận cấu trúc 3 mức độ biểu hiện của văn hóa tổ chức: Thực tế các thành tố của VHNT Cao đẳng sư phạm có thể được cấu trúc đôi chút khác nhau, nhưng chủ yếu
4 đều theo 3 mức độ thể hiện (Hiện thực, giá trị và nhất trí cơ bản) và việc xác định các thành tố cơ bản của VHNT Cao đẳng sư phạm sẽ được nghiên cứu theo ba mức độ này. - Tiếp cận giá trị truyền thống: Văn hóa nhà trường CĐSP hiện nay đều được hình thành và phát triển trên cơ sở các giá trị văn hóa truyền thống. Chính vì thế khi thực hiện phát triển VHNT mà cụ thể là việc xây dựng các giá trị cốt lõi đề tài sẽ dựa trên những giá trị truyền thống của dân tộc và của nhà trường sư phạm để thực hiện. - Tiếp cận quan điểm hệ thống: Văn hóa nhà trường là một dạng của VHTC chính vì thế nó mang đặc trưng của văn hóa tổ chức. Mặt khác nhà trường CĐSP cũng là một bộ phận nằm trong hệ thống giáo dục quốc dân. Chính vì vậy, công tác phát triển VHNT ở trường CĐSP cũng là một hệ thống bao gồm nhiều khâu, nhiều nội dung, nhiều thành tố có quan hệ biện chứng với nhau và với việc phát triển các hoạt động VHNT ở các trường, cơ sở giáo dục khác. - Tiếp cận chức năng hoạt động quản lý. Hoạt động phát triển VHNT của chủ thể quản lý (Hiệu trưởng) được thực hiện thông qua các chức năng cơ bản quản lý (lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá). Trong nghiên cứu của đề tài sử dụng ma trận kết nối giữa các thành tố VHNT với các chức năng quản lý để phát triển VHNT Cao đẳng sư phạm. Trong đó văn hóa nhà trường cao đẳng sư phạm được tiếp cận chủ yếu theo cấu trúc 3 mức độ biểu hiện của văn hóa tổ chức, phát triển VHNT được tiếp cận theo chức năng và nội dung các hoạt động quản lý. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết Phân tích, tổng hợp, khái quát hóa các vấn đề lý luận trong các công trình nghiên cứu khoa học liên quan đến đề tài. Các văn kiện của Đảng, pháp luật của Nhà nước, các văn bản chỉ đạo của ngành Giáo dục, sách, báo tạp chí... liên quan đến vấn đề lý thuyết về phát triển VHNT để làm cơ sở lý luận cho đề tài. 7.2.2 Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.2.1. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi Tác giả sử dụng các bộ phiếu điều tra bảng câu hỏi cho các nhóm đối tượng: Cán bộ quản lý nhà trường, giảng viên, nhân viên và sinh viên.
5 7.2.2.2. Phương pháp quan sát Phương pháp này nhằm ghi chép lại về không gian giáo dục và đào tạo trong nhà trường; Cùng với đó là những thái độ, hành vi giao tiếp, tác phong ứng xử, làm việc giữa cán bộ quản lý với GV, giữa GV với GV, giữa GV với sinh viên, giữa sinh viên với sinh viên. 7.2.2.3. Phương pháp phỏng vấn Thực hiện phỏng vấn sâu các cấp lãnh đạo trong nhà trường như Hiệu trưởng, thành viên trong Ban giám hiệu, các lãnh đạo khoa, phòng ban và giảng viên phụ trách công tác Đoàn trong nhà trường. Thực hiện phỏng vấn trên từng nhóm sinh viên trong nhà trường để nhằm đưa ra một bức tranh cụ thể hơn về thực trạng văn hóa làm việc giữa nhà quản lý- nhân viên - giảng viên – sinh viên. 7.2.3. Phương pháp toán thống kê toán học Sử dụng phần mềm xử lý số liệu (SPSS) và phương pháp thống kê để xử lý số liệu thu thập được từ phiếu khảo sát. 7.2.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Để chứng minh tính hợp lí, khả thi của các giải pháp đề xuất, chúng tôi sử dụng 2 phương pháp: Khảo nghiệm (thăm dò ý kiến của các chuyên gia về các giải pháp) và tiến hành thử nghiệm một vài giải pháp trong khuôn khổ thời gian, điều kiện nghiên cứu luận án tiến sĩ cho phép. 8. Những luận điểm cần bảo vệ - VHNT cao đẳng sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng phải được xây dựng trên cơ sở hệ thống lý luận về văn hoá, VHNT, phù hợp với bản sắc văn hoá Việt Nam nhưng vẫn thể hiện được đặc trưng rõ nét của nhà trường sư phạm trong vùng văn hóa đồng bằng sông Hồng. - Phát triển VHNT ở trường CĐSP vùng đồng bằng sông Hồng theo quan điểm tiếp cận các chức năng quản lý và nội dung hoạt động là con đường hữu hiệu để tạo nên một văn hóa nhà trường đặc trưng. - Bộ tiêu chí đánh giá VHNT không chỉ là thước đo để đánh giá VHNT trong trường cao đẳng sư phạm một cách chính xác, khách quan mà nó còn định hướng cho các hoạt động phát triển VHNT toàn diện và đặc trưng.
6 - Các giải pháp phát triển VHNT thể hiện được vai trò của chủ thể quản lý của cán bộ quản lý nhà trường, đồng thời cần thiết phải thực hiện đồng bộ các giải pháp trong đó chú ý đến tính phù hợp, tính thực tiễn để đạt được hiệu quả quản lý cao nhất trong phát triển VHNT. 9. Những đóng góp mới của luận án - Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần làm sáng tỏ, phong phú thêm lý luận về VHNT, phát triển VHNT và đặc trưng của VHNT nhà trường cao đẳng sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. - Khẳng định tính đặc trưng và định hướng của những giá trị VHNT trong nhà trường Cao đẳng sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng. - Đánh giá thực trạng phát triển VHNT ở các trường cao đẳng sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. - Đề xuất được hệ thống các giải pháp phát triển VHNT nhằm duy trì và phát triển VHNT ổn định và bền vững. Mặt khác góp phần nâng cao chất lượng đào tạo tại các trường Cao đẳng Sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. - Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá VHNT Cao đẳng sư phạm phù hợp với lý luận và thực tiễn đào tạo. 10. Cấu trúc luận án Ngoài phần mở đầu và kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục. Luận án bao gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về phát triển văn hóa nhà trường cao đẳng sư phạm trong bối cảnh đổi mới giáo dục. Chương 2: Thực trạng phát triển văn hóa nhà trường ở các trường cao đẳng sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng trong bối cảnh đổi mới giáo dục. Chương 3: Giải pháp phát triển văn hóa nhà trường ở các trường cao đẳng sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng trong bối cảnh đổi mới giáo dục.
7 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA NHÀ TRƢỜNG CAO ĐẲNG SƢ PHẠM TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Nh ng nghiên cứu về Văn hóa nhà trường * Nghiên cứu về văn hoá Người đầu tiên mở đường cho nghiên cứu khoa học về văn hóa có thể kể đến Edward B. Tylor với tác phẩm nổi tiếng “Văn hóa nguyên thủy”. Theo ông, văn hóa hay văn minh theo nghĩa rộng về dân tộc học nói chung được hình thành từ tri thức, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, luật pháp, tập quán cùng một số năng lực và thói quen [76]. Cho đến gần 40 năm sau, từ khi cuốn sách “Văn hóa nguyên thuỷ” ra đời, năm 1909 thuật ngữ Văn hóa mới được khẳng định bởi Willhelm Ostwald - nhà khoa học và triết học Đức. Thuật ngữ này dùng chỉ cho môn học mới mà ông gọi là “Khoa học về các hoạt động văn hóa" tức là hoạt động đặc biệt của con người. Các nhà lý luận Mác xít Xô Viết sau này vào những năm 60 của thế kỷ 20 đã phát triển thêm mở rộng về khái niệm văn hóa và văn hóa được xem là một dạng hoạt động của con người. Phần lớn những thành tố của văn hóa được nghiên cứu và thuộc về cấu trúc của ý thức xã hội bị quy định bởi sự tồn tại của xã hội. Văn hóa được quan tâm nhiều bắt đầu từ cuối thập kỷ 40 của thế kỷ 20 với sự ra đời của tổ chức Giáo dục, khoa học và văn hóa của Liên hiệp quốc (UNESCO). Là một tổ chức hoạt động với mục đích thắt chặt sự hợp tác giữa các quốc gia về giáo dục, khoa học và văn hóa để đảm bảo sự tôn trọng công lý, luật pháp, nhân quyền và tự do cơ bản cho tất cả mọi người không phân biệt chủng tộc, nam nữ, ngôn ngữ, tôn giáo (Công ước thành lập UNESCO). Nhưng văn hóa ở đây đề cập chủ yếu tới các di sản thế giới [dẫn theo 22]. Từ những năm 90 của thế kỷ 20, văn hóa mới là mối quan tâm của nhiều nhà khoa học giáo dục, nhiều quốc gia trên thế giới. Xuất hiện nhiều nhà nghiên cứu cơ sở
8 lý luận của việc phát triển văn hóa trong đó bao gồm Chủ nghĩa Mác - Lênin; các lý thuyết phương đông, các lý thuyết phương tây về văn hóa. Các nhà nghiên cứu có cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu văn hóa khác nhau, đề cập đến nhiều khái niệm khác nhau. Trong lĩnh vực nghiên cứu, các nhà văn hóa học thường hay đặt đối lập giữa ba lĩnh vực nhận thức văn hóa học. Theo E.A.Ô-rơ-lô-va đặt đối lập nhận thức lý luận về văn hóa không chỉ với triết học mà với cả lịch sử. Ông cho rằng: Tiếp cận Triết học nghiên cứu văn hóa thường mang tính chất tiên nghiệm (siêu hình) và không được kiểm tra bằng thực nghiệm, còn tiếp cận sử học lại bị hạn chế bởi sự miêu tả các sự kiện và không vượt ra khỏi cấp độ giải thích [dẫn theo 57]. Vì thế, trong các khoa học về văn hóa, cho đến nay, đã có sự đóng góp của nhiều lĩnh vực khác nhau như: nhân học, xã hội học, tâm lý học, ngôn ngữ học, v.v.. mà trước hết và chủ yếu là hai lĩnh vực: Nhân học và Xã hội học. Tất cả các lĩnh vực này, từ nhiều khía cạnh khác nhau đều nghiên cứu các hiện tượng văn hóa cũng bằng nhiều cách tiếp cận khác nhau. * Nghiên cứu về văn hóa tổ chức Khái niệm “Văn hóa tổ chức” (organisational culture) xuất hiện lần đầu tiên trên báo chí Mỹ vào khoảng thập niên 1960 và chính thức trở thành một khái niệm trong Khoa học tổ chức - Quản lí, xuất hiện ở Âu Mỹ từ những năm 80 của thế kỷ XX, hiện nay là một khái niệm tiêu biểu và được phổ biến rộng rãi. [34]. Theo tác giả Louis (1980) qua nghiên cứu, tác giả đã đưa ra văn hóa tổ chức là một tập hợp những quan niệm chung của một nhóm người. Những quan niệm này phần lớn được các thành viên hiểu ngầm với nhau và chỉ thích hợp cho tổ chức của riêng họ. Các quan niệm này sẽ được truyền cho các thành viên mới. Hay một quan niệm khác của Schwatz and Davis (1981) khi nhắc tới văn hóa tổ chức được nghiên cứu như là một hình thức của các tín ngưỡng và tham vọng của các thành viên trong một tổ chức. Những tín ngưỡng và tham vọng này tạo nên một quy tắc chung ảnh hưởng mạnh mẽ đến việc hình thành các hành vi cá nhân và nhóm người trong tổ chức.