Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên các trường trung học phổ thông chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:225

Thêm vào BST

Báo xấu

16
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Quản lý bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên các trường trung học phổ thông chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực" được hoàn thành với mục tiêu nhằm nghiên cứu lý luận về quản lý bồi dưỡng NVSP cho GV trường THPT chuyên dựa vào năng lực và thực tiễn quản lý bồi dưỡng NVSP cho GV các trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng, luận án đề xuất các giải pháp quản lý bồi dưỡng NVSP cho GV các trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực, góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ GV trường THPT chuyên đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên các trường trung học phổ thông chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM NGUYỄN THỊ HỒNG THÚY QUẢN LÝ BỒI DƯỠNG NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM CHO GIÁO VIÊN CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN KHU VỰC ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG DỰA VÀO NĂNG LỰC LUẬN ÁN TIẾN SỸ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội, 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM NGUYỄN THỊ HỒNG THÚY QUẢN LÝ BỒI DƯỠNG NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM CHO GIÁO VIÊN CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN KHU VỰC ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG DỰA VÀO NĂNG LỰC Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9140114 LUẬN ÁN TIẾN SỸ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS. TRẦN HUY HOÀNG 2. PGS. TS. MAI VĂN TRINH Hà Nội, 2023
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án “Quản lý bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên các trường trung học phổ thông chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực” là công trình nghiên cứu của bản thân tôi. Các kết quả nghiên cứu cũng như ý tưởng của các tác giả khác nếu có đều trích dẫn nguồn cụ thể. Luận án này cho đến nay chưa được bảo vệ ở bất kỳ hội đồng luận án tiến sĩ ở trong nước cũng như ở nước ngoài và chưa được công bố trong một công trình nào khác. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về những gì đã cam đoan ở trên. Hà Nội, tháng năm 2023 Tác giả luận án Nguyễn Thị Hồng Thuý
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên tác giả xin chân thành cảm ơn lãnh đạo Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, Phòng QLKH, ĐT & HTQT thuộc Viện và các nhà khoa học đã tạo điều kiện để tác giả hoàn thành quá trình học tập cũng như thực hiện luận án. Đặc biệt, tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc tới PGS.TS Trần Huy Hoàng và PGS.TS Mai Văn Trinh, những người thầy đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận án. Xin trân trọng cảm ơn Đảng uỷ, Ban Giám đốc, tập thể cán bộ, công chức Sở Giáo dục và Đào tạo Hưng Yên đã giúp đỡ tác giả trong quá trình học tập nghiên cứu sinh. Xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, tập thể cán bộ, giáo viên, nhân viên Trường THPT Chuyên Hưng Yên và các trường THPT chuyên trong khu vực Đồng bằng sông Hồng đã giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và thực hiện luận án. Xin chân thành cảm ơn quý thầy giáo, cô giáo, các nhà khoa học, đồng nghiệp, tập thể lớp nghiên cứu sinh K2018 và gia đình đã quan tâm giúp đỡ, đóng góp ý kiến quý báu và động viên tôi hoàn thành luận án. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, tháng năm 2023 Tác giả luận án Nguyễn Thị Hồng Thuý
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Ban Chấp hành trung ương : BCHTW Ban Giám hiệu : BGH Cán bộ quản lý : CBQL Công nghệ thông tin : CNTT Cơ sở vật chất : CSVC Chương trình giáo dục phổ thông : CTGDPT Điểm trung bình : ĐTB Giáo dục và đào tạo : GDĐT Giáo viên : GV Hiệu trưởng : HT Quản lý giáo dục : QLGD Nghiệp vụ sư phạm : NVSP Năng lực nghiệp vụ sư phạm : NLNVSP Trung học phổ thông : THPT
i MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................. 4 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ............................................................ 4 3.1. Khách thể nghiên cứu ................................................................................... 4 3.2. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................... 4 4. Giả thuyết khoa học .................................................................................... 4 5. Nội dung nghiên cứu .................................................................................. 5 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 5 6.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu .................................................................. 5 6.2. Giới hạn về đối tượng khảo sát ..................................................................... 5 6.3. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu .................................................................... 5 6.4. Giới hạn về thời gian nghiên cứu ................................................................. 6 6.5. Giới hạn về chủ thể quản lý .......................................................................... 6 7. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu ................................................. 6 7.1. Cách tiếp cận nghiên cứu ............................................................................. 7 7.2. Các phương pháp nghiên cứu ............................................................... 9 8. Những luận điểm bảo vệ ........................................................................... 10 9. Những đóng góp mới của luận án............................................................. 11 9.1. Về mặt lí luận .............................................................................................. 11 9.2. Về mặt thực tiễn .......................................................................................... 11 10. Bố cục của luận án .................................................................................. 12 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ BỒI DƯỠNG NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM CHO GIÁO VIÊN TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN DỰA VÀO NĂNG LỰC ............................................................. 13 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề................................................................ 13 1.1.1. Các nghiên cứu về bồi dưỡng giáo viên và bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên dựa vào năng lực ......................................................................... 13 1.1.2. Các nghiên cứu về quản lý bồi dưỡng giáo viên và quản lý bồi dưỡng nghiệp
ii vụ sư phạm cho giáo viên trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực20 1.1.3. Các vấn đề nghiên cứu đặt ra cho Luận án ............................................. 31 1.2. Các khái niệm cơ bản ............................................................................ 33 1.2.1. Nghiệp vụ sư phạm................................................................................... 33 1.2.2. Năng lực, năng lực nghiệp vụ sư phạm ................................................... 34 1.2.3. Khung năng lực, khung năng lực nghiệp vụ sư phạm cho GV trường trung học phổ thông chuyên ........................................................................................ 37 1.2.4. Bồi dưỡng và bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực ......................................................................... 39 1.2.5. Quản lý nhà trường, quản lý bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực.................................................. 42 1.3. Khung năng lực nghiệp vụ sư phạm của GV trường trung học phổ thông chuyên .......................................................................................................... 44 1.3.1. Cơ sở để xây dựng khung năng lực nghiệp vụ sư phạm của GV trường trung học phổ thông chuyên ........................................................................................ 44 1.3.2. Đề xuất khung năng lực nghiệp vụ sư phạm của GV trường trung học phổ thông chuyên ...................................................................................................... 55 1.4. Cấu trúc của hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực ............................................ 57 1.4.1. Mục tiêu bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực ................................................................................... 58 1.4.2. Nội dung bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực ................................................................................... 59 1.4.3. Phương pháp bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực ......................................................................... 60 1.4.4. Hình thức bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực ......................................................................... 61 1.4.5. Nguồn lực thực hiện bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực ........................................................... 62 1.4.6. Kiểm tra, đánh giá bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực .................................................................. 64
iii 1.4.7. Quy trình bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực ................................................................................... 65 1.5. Quản lý bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực ................................................................... 65 1.5.1. Các thành tố trong quản lý bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực.................................................. 65 1.5.2. Vai trò của chủ thể quản lý bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực.................................................. 67 1.5.3. Vận dụng mô hình CIPO trong quản lý hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực .............. 69 1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực ................................ 82 1.6.1. Nhận thức, phẩm chất và năng lực của cán bộ quản lý về bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực ..... 82 1.6.2. Trình độ chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng và phẩm chất của chủ thể tham gia bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực.............................................................................................................. 83 1.6.3. Nhận thức và nhu cầu bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm của GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực ........................................................... 84 1.6.4. Bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông gắn với yêu cầu bồi dưỡng GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực.................................................. 84 1.6.5. Chủ trương, chính sách, cơ chế quản lý về bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực ........................ 86 1.6.6. Điều kiện tài chính, CSVC, trang thiết bị dạy học và hạ tầng công nghệ thông tin phục vụ công tác bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV trường trung học phổ thông chuyên dựa vào năng lực .................................................................. 87 1.6.7. Điều kiện phát triển kinh tế – xã hội của địa phương ............................. 87 Kết luận chương 1......................................................................................... 88 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA QUẢN LÝ BỒI DƯỠNG NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM CHO GIÁO VIÊN TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
iv CHUYÊN KHU VỰC ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG DỰA VÀO NĂNG LỰC ................................................................................................................ 90 2.1. Khái quát về các trường trung học phổ thông chuyên khu vực đồng bằng sông Hồng .................................................................................................... 90 2.1.1. Tình hình giáo dục của khu vực đồng bằng sông Hồng .......................... 90 2.1.2. Khái quát về các trường trung học phổ thông chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng .......................................................................................................... 90 2.2. Khái quát về quá trình khảo sát thực trạng ............................................ 92 2.2.1. Mục đích khảo sát .................................................................................... 92 2.2.2. Đối tượng và thời gian khảo sát .............................................................. 92 2.2.3. Nội dung và công cụ khảo sát .................................................................. 93 2.2.4. Xử lý kết quả khảo sát .............................................................................. 93 2.3. Thực trạng bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên các trường trung học phổ thông chuyên khu vực đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực ... 94 2.3.1. Thực trạng năng lực nghiệp vụ sư phạm của đội ngũ giáo viên các trường trung học phổ thông chuyên khu vực đồng bằng sông Hồng............................ 94 2.3.2. Thực trạng bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho đội ngũ giáo viên các trường trung học phổ thông chuyên khu vực đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực100 2.4. Thực trạng quản lý bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho đội ngũ giáo viên các trường trường trung học phổ thông chuyên khu vực đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực ........................................................................................ 104 2.4.1. Thực trạng quản lý các yếu tố đầu vào .................................................. 104 2.4.2.Thực trạng quản lý các yếu tố quá trình ................................................. 108 2.4.3. Thực trạng quản lý các yếu tố đầu ra .................................................... 112 2.4.4. Thực trạng thích ứng bối cảnh.............................................................. 115 2.5. Đánh giá chung .................................................................................... 117 2.5.1. Những điểm mạnh .................................................................................. 117 2.5.2. Hạn chế .................................................................................................. 117 2.5.3. Nguyên nhân .......................................................................................... 118 2.6. Kinh nghiệm quốc tế về bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên118 2.6.1. Malaysia ................................................................................................. 118
v 2.6.2. Singapore ............................................................................................... 124 2.6.3. Phần Lan (Finland)................................................................................ 129 2.6.4. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ........................................................ 132 Kết luận chương 2....................................................................................... 133 CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP QUẢN LÝ BỒI DƯỠNG NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM CHO GV CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN KHU VỰC ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG DỰA VÀO NĂNG LỰC ...... 135 3.1. Nguyên tắc đề xuất giải pháp .............................................................. 135 3.1.1. Đảm bảo tính hệ thống ........................................................................... 135 3.1.2. Đảm bảo tính hiệu quả ........................................................................... 135 3.1.3. Đảm bảo tính khả thi.............................................................................. 136 3.1.4. Đảm bảo tính kế thừa ............................................................................. 136 3.1.5. Đảm bảo tiếp cận năng lực .................................................................... 136 3.2. Các giải pháp quản lý bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV các trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực ............. 136 3.2.1. Nhóm giải pháp quản lý các yếu tố đầu vào của hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV các trường trung học phổ thông chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực ........................................................................... 138 3.2.2. Nhóm giải pháp quản lý các yếu tố quá trình của hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV các trường trung học phổ thông chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực .................................................................. 146 3.2.3. Nhóm giải pháp quản lý các yếu tố đầu ra của hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV các trường trung học phổ thông chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực ........................................................................... 151 3.2.4. Nhóm giải pháp điều tiết các tác động của bối cảnh đến quản lý bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV các trường trung học phổ thông chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực .................................................................. 158 3.2.5. Mối quan hệ giữa các giải pháp ............................................................ 165 3.3. Khảo nghiệm tình cần thiết và khả thi của các giải pháp quản lý bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho GV các trường trung học phổ thông chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực................................................... 166
vi 3.3.1. Mục đích khảo nghiệm ........................................................................... 166 3.3.2. Đối tượng khảo nghiệm.......................................................................... 166 3.3.3. Nội dung khảo nghiệm ........................................................................... 166 3.3.4. Công cụ khảo nghiệm............................................................................. 167 3.3.5. Kết quả khảo nghiệm ............................................................................. 167 3.4. Thử nghiệm giải pháp quản lý đề xuất ................................................ 171 3.4.1. Mục đích thử nghiệm ............................................................................. 171 3.4.2. Nội dung thử nghiệm .............................................................................. 171 3.4.3. Quy trình và cách thức thử nghiệm........................................................ 172 3.4.4. Kết quả thử nghiệm ................................................................................ 175 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................. 180 1. Kết luận ................................................................................................... 180 2. Khuyến nghị............................................................................................ 182 2.1. Đối với Bộ Giáo dục và Đào tạo .............................................................. 182 2.2. Đối với các Sở Giáo dục và Đào tạo ........................................................ 183 2.3. Đối với các trường trung học phổ thông chuyên ...................................... 183 2.4. Đối với các cơ sở thực hiện nhiệm vụ bồi dưỡng ..................................... 184 DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN............................................................................... 185 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 186 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 193
vii DANH MỤC BẢNG STT Tên bảng Trang Bảng 1.1. Khung năng lực nghiệp vụ sư phạm của giáo viên 1 55 các trường THPT chuyên Bảng 1.2. Ma trận nội dung và chức năng Quản lý bồi dưỡng 2 nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên trung học phổ thông chuyên 78 dựa vào năng lực 3 Bảng 2.1. Số giải học sinh giỏi quốc gia năm 2019 91 4 Bảng 2.2. Thống kê về đối tượng khảo sát 92 Bảng 2.3. Mức độ kì vọng đối với năng lực nghiệp vụ sư phạm 5 95 của giáo viên THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng Bảng 2.4. Mức độ đánh giá năng lực nghiệp vụ sư phạm của 6 giáo viên THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng theo 97 đối tượng khảo sát Bảng 2.5. Mức độ đánh giá các yếu tố của hoạt động bồi dưỡng 7 nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên các trường THPT chuyên khu 102 vực Đồng bằng sông Hồng Bảng 2.6. Mức độ thực hiện quản lý các yếu tố đầu vào của 8 hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên các 105 trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng Bảng 2.7. Kết quả thực hiện quản lý các yếu tố đầu vào của 9 hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên các 106 trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng Bảng 2.8. Mức độ thực hiện quản lý các yếu tố quá trình của 10 hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên các 108 trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng Bảng 2.9. Kết quả thực hiện quản lý các yếu tố quá trình của 11 hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên các 109 trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng
viii Bảng 2.10. Mức độ thực hiện quản lý các yếu tố đầu ra của 12 hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên các 112 trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng Bảng 2.11. Kết quả thực hiện quản lý các yếu tố đầu ra của 13 hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên các 113 trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng Bảng 2.12. Các yếu tố bối cảnh ảnh hưởng tới công tác quản lý 14 hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên các 116 trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng Bảng 2.13. Tiêu chí đánh giá năng lực thực hiện của giáo viên 15 123 Malaysia 16 Bảng 3.1. Mức độ cần thiết của các giải pháp 168 17 Bảng 3.2. Mức độ khả thi của các giải pháp 169 18 Bảng 3.3. Kết quả đánh giá trước và sau thử nghiệm 175
ix DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ STT Tên sơ đồ, biểu đồ Trang Sơ đồ 1.1. Cấu trúc năng lực chuyên môn nghiệp vụ của giáo 1 51 viên Sơ đồ 1.2. Cấu trúc của hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm 2 58 cho giáo viên trường THPT chuyên dựa vào năng lực Sơ đồ 1.3. Các thành tố trong quản lý bồi dưỡng nghiệp vụ sư 3 67 phạm cho giáo viên dựa vào năng lực Sơ đồ 1.4. Cấu trúc hoạt động bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho 4 70 giáo viên THPT chuyên theo mô hình CIPO Biểu đồ 2.1. Thực trạng năng lực nghiệp vụ sư phạm của giáo 5 99 viên các trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng 6 Biểu đồ 2.2 Thực trạng quản lý các yếu tố đầu vào 107 7 Biểu đồ 2.3. Thực trạng quản lý các yếu tố quá trình 111 8 Biểu đồ 2.4. Thực trạng quản lý các yếu tố đầu ra 114 Sơ đồ 3.1. Giải pháp quản lý bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho 9 giáo viên các trường THPT chuyên khu vực đồng bằng sông 137 Hồng Biểu đồ 3.1. Tương quan giữa mức độ cần thiết và khả thi của 10 171 các giải pháp 11 Biểu đồ 3.2. So sánh kết quả đánh giá trước và sau thử nghiệm 177
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Việt Nam đang thực hiện công cuộc đổi mới với mục tiêu công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Để thực hiện được mục tiêu trên, tất yếu giáo dục cần thực sự trở thành chìa khóa quan trọng nhất và là quốc sách hàng đầu của Nhà nước. Giáo dục của Việt Nam trong những năm gần đây, đặc biệt sau khi Ban Chấp hành trung ương (BCHTW) Đảng Cộng sản Việt Nam ban hành Nghị quyết 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế”, đã có nhiều thay đổi và đạt được những bước tiến quan trọng. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, giáo dục Việt Nam vẫn còn một số tồn tại, hạn chế nhất định khiến cho ngành giáo dục chưa phát huy được hết tiềm năng (học sinh và giáo viên) [2]. Do đó, để giáo dục Việt Nam thực sự trở thành chìa khóa thành công trong công cuộc xây dựng, phát triển và hội nhập, nền giáo dục cần có những thay đổi căn bản, toàn diện có tính đột phá; đồng thời chú trọng phát triển nguồn nhân lực tạo nên những con người của thời đại mới, những con người của nền văn minh hậu công nghiệp, của nền kinh tế trí thức. Một trong những vấn đề quan trọng nhất của đổi mới và phát triển giáo dục là nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên (GV) và cán bộ quản lý (CBQL) giáo dục thông qua việc chuẩn hóa đội ngũ. Thực tế đã khẳng định rằng chất lượng của một nền giáo dục trước hết phụ thuộc vào chất lượng những người thầy và thành công của các cuộc cải cách giáo dục luôn phụ thuộc vào ý chỉ muốn thay đổi của người GV. Chất lượng của việc dạy học phụ thuộc vào chất lượng của GV và sự tận tâm trong quá trình dạy học của họ sẽ tạo nên hiệu quả phát triển một nền giáo dục. GV là tác nhân chính trong việc đảm bảo, quyết định hiệu quả và chất lượng giáo dục (UNESCO, 2008) [78]. Sẽ là không quá khi cho rằng chất lượng của đội ngũ GV là điều kiện tiên quyết cơ bản để đạt được các mục tiêu giáo dục đã đề ra. Xây dựng đội ngũ GV là cái gốc để hiện đại hóa giáo dục. Báo cáo chính trị của BCHTW Đảng khóa XI tại Đại hội đại
2 biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng đã đề ra nhiệm vụ: “Phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo. Thực hiện chuẩn hóa đội ngũ nhà giáo theo từng cấp học và trình độ đào tạo”[3, tr.37]. Để có đội ngũ GV chất lượng, việc bồi dưỡng GV là nhiệm vụ hết sức quan trọng. Đây là quá trình cung cấp một nền tảng kiến thức, kỹ năng cần thiết đồng thời phát triển tinh thần, thái độ, cũng như niềm tin tích cực cho GV. Có thể nói, bồi dưỡng GV là toàn bộ các hoạt động chính thức và không chính thức nhằm giúp cho GV đảm nhận trách nhiệm của một thành viên thuộc nghề giáo dục hoặc giúp cá nhân hoàn thành các trách nhiệm của mình một cách hiệu quả hơn. Mô hình trường THPT chuyên là mô hình tương đối đặc thù ở Việt Nam. Ngoài nhiệm vụ giáo dục toàn diện cho học sinh như các trường THPT khác, “trường chuyên được thành lập ở cấp THPT dành cho học sinh đạt kết quả xuất sắc trong học tập nhằm phát triển năng khiếu về một số môn học trên cơ sở bảo đảm giáo dục phổ thông toàn diện, tạo nguồn đào tạo nhân tài, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước.” (Luật Giáo dục 2019) [43]. Để đảm bảo thực hiện được các mục tiêu này, đòi hỏi GV trường THPT chuyên phải có trình độ chuyên môn cao và kinh nghiệm giảng dạy, có thể cung cấp kiến thức chuyên sâu, thúc đẩy khả năng tư duy sáng tạo, khám phá, phát triển năng lực toàn diện cho học sinh. Tiêu chuẩn để tuyển dụng GV vào giảng dạy tại trường THPT chuyên cũng được yêu cầu cao hơn “...Ưu tiên trong tuyển dụng những người có kết quả tốt nghiệp đại học xếp loại giỏi; có học vị tiến sĩ, thạc sĩ; là GV giỏi ở các trường THPT khác; đã từng là thành viên đội tuyển tham dự kỳ thi học sinh giỏi quốc gia, quốc tế” (Quy chế tổ chức và hoạt động của trường THPT chuyên) [7]. Bồi dưỡng và quản lý bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm (NVSP) cho GV trường THPT chuyên là một hoạt động quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giảng dạy của GV trường THPT chuyên. Bồi dưỡng giúp GV cập nhật kiến thức mới nhất về chuyên môn, cách thức giảng dạy hiệu quả, giúp họ trở thành những chuyên gia trong lĩnh vực giảng dạy của mình. Thông qua bồi dưỡng, GV cải thiện kỹ năng giảng dạy, truyền đạt kiến thức một cách dễ hiểu, sinh động và hấp dẫn. Quản lý bồi dưỡng NVSP cho GV trường THPT chuyên
3 giúp đảm bảo hoạt động bồi dưỡng được triển khai và đạt được hiệu quả cao thông qua các nội dung cụ thể bao gồm: lập kế hoạch và triển khai hoạt động bồi dưỡng, đảm bảo chất lượng bồi dưỡng, tạo môi trường học tập tích cực, khuyến khích động viên GV tham gia bồi dưỡng, phối hợp với các bộ phận liên quan, giá kết quả hoạt động bồi dưỡng… Tuy nhiên, trong thực tiễn chất lượng, hiệu quả của công tác bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho GV THPT nói chung cho GV ở trường THPT chuyên nói riêng chưa thực sự được như mong muốn. Kết quả này có nhiều nguyên nhân, trong đó một trong những nguyên nhân cơ bản xuất phát từ công tác quản lý hoạt động này đôi lúc, đâu đó còn chưa được ưu tiên đúng mức, chưa tương xứng với yêu cầu của thực tiễn. Việc phát triển nghề nghiệp của GV trường THPT chuyên dựa chủ yếu vào việc tự bồi dưỡng và các đợt bồi dưỡng thường xuyên ngắn hạn. Mặc dù đã có quy chế hoạt động riêng, yêu cầu về chuyên môn cao hơn nhưng đến nay chưa có chương trình bồi dưỡng NVSP một cách cụ thể dành riêng cho khối trường THPT chuyên. Các chương trình bồi dưỡng hiện nay ở nhiều địa phương vẫn mang tính hình thức, đối phó và không hiệu quả,...còn rất chung chung, chưa giải quyết được những khó khăn thực tế họ gặp phải với chủ đề cụ thể. Đặc biệt, hoạt động bồi dưỡng triển khai khá chậm trễ so với tiến độ thực hiện Chương trình GDPT 2018. Sự thay đổi của chương trình mới hướng vào phát triển năng lực, phẩm chất của người học sẽ kéo theo sự thay đổi trong yêu cầu đối với năng lực NVSP của GV nói chung và năng lực của các GV THPT chuyên nói riêng. Làm thế nào để hoạt động bồi dưỡng NVSP và quản lý bồi dưỡng NVSP cho GV trường THPT chuyên trong bối cảnh hiện nay đi vào thực chất, đáp ứng được những nhu cầu của GV cũng như nhu cầu đặc thù của trường THPT chuyên để đáp ứng các mục tiêu giáo dục toàn diện cũng như bồi dưỡng nhân tài là vấn đề cần phải quan tâm nghiên cứu. Khu vực đồng bằng sông Hồng là một trong những khu vực trọng điểm về kinh tế - văn hoá – xã hội của nước ta. Đây cũng là khu vực có truyền thống về giáo dục nói chung và “bồi dưỡng nhân tài” cho đất nước nói riêng với hệ thống 9 trường THPT chuyên thuộc 9 tỉnh, thành: Hà Nội, Hà Nam, Thái Bình, Nam
4 Định, Hải Dương, Hưng Yên, Bắc Ninh, Quảng Ninh và Vĩnh Phúc. Tuy nhiên, đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu một cách sâu sắc, toàn diện về vấn đề bồi dưỡng và quản lý bồi dưỡng NVSP cho GV các trường THPT chuyên tại khu vực này dựa vào năng lực. Chính vì vậy tác giả lựa chọn vấn đề “Quản lý bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên các trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực” để tiến hành nghiên cứu trong luận án nhằm tìm ra những giải pháp cụ thể nâng cao năng lực NVSP cho GV trong khu vực. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về quản lý bồi dưỡng NVSP cho GV trường THPT chuyên dựa vào năng lực và thực tiễn quản lý bồi dưỡng NVSP cho GV các trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng, luận án đề xuất các giải pháp quản lý bồi dưỡng NVSP cho GV các trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực, góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ GV trường THPT chuyên đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động bồi dưỡng NVSP cho GV trường THPT chuyên. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý bồi dưỡng NVSP cho GV các trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực. 4. Giả thuyết khoa học Bồi dưỡng NVSP cho GV trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực đã đạt được nhiều kết quả quan trọng. Tuy nhiên, trước yêu cầu của đổi mới giáo dục và nâng cao chất lượng đội ngũ GV trường THPT chuyên, hoạt động này còn nhiều hạn chế, bất cập, cần phải được quan tâm nghiên cứu bài bản để điều chỉnh, cải thiện. Nếu nghiên cứu lý luận về quản lý bồi dưỡng NVSP cho GV trường THPT chuyên dựa vào năng lực dựa trên các cách tiếp cận khoa học, đồng thời tổ chức khảo sát, phân tích, đánh giá khách
5 quan thực trạng quản lý bồi dưỡng NVSP cho GV các trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực theo tiếp cận mô hình CIPO, thì có thể đề xuất được các giải pháp QL bồi dưỡng NVSP cho GV trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực phù hợp với quy luật khách quan, đáp ứng được mục tiêu, đặc điểm phát triển của trường THPT chuyên, góp phần nâng cao chất lượng GV các trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. 5. Nội dung nghiên cứu 5.1. Xây dựng cơ sở lí luận về quản lý bồi dưỡng NVSP cho GV trường THPT chuyên dựa vào năng lực; 5.2. Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng quản lý bồi dưỡng NVSP cho GV các trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực; 5.3. Đề xuất các giải pháp quản lý bồi dưỡng NVSP cho GV các trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực; khảo nghiệm và thử nghiệm các giải pháp đã đề xuất trong luận án. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu Luận án nghiên cứu quản lý bồi dưỡng NVSP cho GV các trường THPT chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng dựa vào năng lực theo tiếp cận mô hình quản lý CIPO (Context – Input – Process – Output/outcome). 6.2. Giới hạn về đối tượng khảo sát Khảo sát các cán bộ quản lý cấp sở, ban giám hiệu (BGH) và giáo viên các trường THPT chuyên. Bên cạnh đó, đề tài tiến hành phỏng vấn các chuyên gia giáo dục có lý luận và kinh nghiệm tổ chức bồi dưỡng GV trường THPT chuyên. 6.3. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu Luận án nghiên cứu trong phạm vi 09 trường chuyên khu vực Đồng bằng sông Hồng, bao gồm: THPT Chuyên Hưng Yên, THPT Chuyên Nguyễn Huệ
6 thành phố Hà Nội, THPT Chuyên Biên Hòa tỉnh Hà Nam, THPT Chuyên Thái Bình, THPT Chuyên Lê Hồng Phong tỉnh Nam Định, THPT Chuyên Nguyễn Trãi tỉnh Hải Dương, THPT Chuyên Bắc Ninh, THPT Chuyên Hạ Long tỉnh Quảng Ninh và THPT Chuyên Vĩnh Phúc. 6.4. Giới hạn về thời gian nghiên cứu Dữ liệu, số liệu sử dụng trong luận án được thu thập trong giai đoạn 2017- 2022. 6.5. Giới hạn về chủ thể quản lý Tham gia quản lý bồi dưỡng NVSP cho GV trường THPT chuyên ở tầm vĩ mô là quản lý nhà nước (gồm Bộ GDĐT và các Bộ phối hợp, Ủy ban Nhân dân cấp tỉnh (Sở GDĐT)) và ở tầm vi mô là quản lý của lãnh đạo trường THPT chuyên (gồm hiệu trưởng, phó hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn). Trong đề tài luận án này, chủ thể quản lý chính quản lý bồi dưỡng NVSP cho GV trường THPT chuyên là hiệu trưởng trường THPT chuyên và các chủ thể khác là chủ thể phối hợp. Hiệu trưởng (HT) có trách nhiệm xác định nhu cầu bồi dưỡng cho GV và lập kế hoạch bồi dưỡng phù hợp với các chương trình và mục tiêu của trường bao gồm các nội dung: xây dựng nội dung BD; xác định phương pháp BD GV, QLBD GV; mời chuyên gia vào bồi dưỡng; xây dựng cộng đồng học tập và mạng lưới liên kết trong hệ thống trường chuyên; chuẩn bị các điều kiện đảm bảo... HT cũng có thể phối hợp với các đơn vị quản lý giáo dục cấp trên để đảm bảo việc bồi dưỡng phù hợp với các tiêu chuẩn và quy định của ngành giáo dục. Các đơn vị quản lý giáo dục cấp trên có thể cung cấp các chương trình bồi dưỡng, hỗ trợ tài chính, tư vấn về các chính sách và quy định của ngành giáo dục, đồng thời giám sát quá trình bồi dưỡng và đánh giá kết quả để đảm bảo chất lượng và hiệu quả của bồi dưỡng. 7. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu