Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông vùng Đồng bằng sông Cửu Long

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:228

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài "Quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông vùng Đồng bằng sông Cửu Long" nhằm đề xuất các biện pháp quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục THPT trong bối cảnh hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông vùng Đồng bằng sông Cửu Long

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH ___________________________________________________________________ HUỲNH NGỌC MINH QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỶ LUẬT TÍCH CỰC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGHỆ AN - 2024
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH ___________________________________________________________________ HUỲNH NGỌC MINH QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỶ LUẬT TÍCH CỰC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 9140114 Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. PHAN QUỐC LÂM 2. PGS.TS. NGUYỄN THỊ HƯỜNG NGHỆ AN - 2024
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nêu trong luận án này chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào.
ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu, hoàn thiện Luận án, tôi luôn nhận được sự giảng dạy, hướng dẫn, giúp đỡ của Quý cơ quan, tập thể, cá nhân; Quý Thầy Cô, gia đình và bạn bè, với tình cảm chân thành nhất: Tôi xin trân trọng bày tỏ lòng tri ân, lòng biết ơn và kính trọng sâu sắc đến TS. Phan Quốc Lâm, PGS. TS. Nguyễn Thị Hường đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu hoàn thành luận án này. Tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Ban Giám hiệu trường Sư phạm, trường Đại học Vinh; Lãnh đạo và Thầy Cô khoa Tâm lý – Giáo dục; Lãnh đạo và Thầy Cô phòng Đào tạo Sau đại học đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi học tập và nghiên cứu hoàn thành luận án này. Tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Lãnh đạo các Sở Giáo dục và Đào tạo; Ban Giám hiệu; Quý Thầy Cô và các em học sinh các trường trung học phổ thông tỉnh Tiền Giang, Bến Tre, Trà Vinh và thành phố Cần Thơ đã giúp đỡ tôi hoàn thành số liệu nghiên cứu trong luận án này. Đồng thời, tôi xin phép gởi lời cảm ơn chân thành đến gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn động viên, khuyến khích tôi trong suốt những năm qua để tôi có thể an tâm nghiên cứu và hoàn thành luận án này. Tác giả luận án Huỳnh Ngọc Minh
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i MỤC LỤC .................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT....................................................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ............................................................................ viii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ......................................................................................... 3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .................................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học .......................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 3 6. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu ....................................................... 4 7. Những luận điểm bảo vệ của luận án ................................................................ 6 8. Đóng góp mới của luận án ................................................................................ 7 9. Cấu trúc của luận án .......................................................................................... 8 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỶ LUẬT TÍCH CỰC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ...................................... 9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ........................................................................ 9 1.1.1. Các nghiên cứu về giáo dục kỷ luật tích cực ở trường phổ thông .............. 9 1.1.2. Các nghiên cứu về quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở trường phổ thông ......... 14 1.1.3. Đánh giá chung ..................................................................................... 18 1.2. Một số khái niệm cơ bản ................................................................................ 19 1.2.1. Kỷ luật và kỷ luật tích cực .................................................................... 19 1.2.2. Giáo dục kỷ luật tích cực ở trường trung học phổ thông ...................... 22 1.2.3. Quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở trường trung học phổ thông ......... 23 1.3. Lý luận về giáo dục kỷ luật tích cực ở trường trung học phổ thông .............. 25 1.3.1. Đặc điểm tâm sinh lý của học sinh trung học phổ thông và ý nghĩa của giáo dục kỷ luật tích cực ở trường trung học phổ thông .............. 25 1.3.2. Mục tiêu của giáo dục kỷ luật tích cực ở trường trung học phổ thông ............ 28 1.3.3. Các nguyên tắc giáo dục kỷ luật tích cực ở trường trung học phổ thông......... 29 1.3.4. Nội dung giáo dục kỷ luật tích cực ở trường trung học phổ thông ........... 31 1.3.5. Phương pháp, hình thức giáo dục kỷ luật tích cực ở trường trung học phổ thông ........................................................................................ 32 1.3.6. Đánh giá kết quả giáo dục kỷ luật tích cực ở trường trung học phổ thông ........................................................................................................ 38 1.4. Quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở trường trung học phổ thông .................. 40
iv 1.4.1. Sự cần thiết phải quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở trường trung học phổ thông ........................................................................................ 40 1.4.2. Nội dung quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở trường trung học phổ thông ........................................................................................................ 41 1.4.3. Chủ thể quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở trường trung học phổ thông ........................................................................................................ 49 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở trường trung học phổ thông .............................................................................................. 53 1.5.1. Các yếu tố khách quan .......................................................................... 53 1.5.2. Các yếu tố chủ quan .............................................................................. 56 Kết luận chương 1 ................................................................................................. 59 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỶ LUẬT TÍCH CỰC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG ...................................................................................... 60 2.1. Khái quát về vùng Đồng bằng sông Cửu Long.............................................. 60 2.1.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội các tỉnh vùng Đồng bằng sông Cửu Long ............................................................................. 60 2.1.2. Khái quát về giáo dục trung học phổ thông ở các tỉnh vùng Đồng bằng sông Cửu Long ............................................................................. 60 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ........................................................................... 62 2.2.1. Mục đích khảo sát ................................................................................. 62 2.2.2. Nội dung khảo sát ................................................................................. 63 2.2.3. Đối tượng, địa bàn khảo sát .................................................................. 63 2.2.4. Phương pháp khảo sát ........................................................................... 63 2.2.5. Thang đo và cách thức xử lý số liệu ..................................................... 64 2.3. Thực trạng giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông vùng Đồng bằng sông Cửu Long ................................................................ 66 2.3.1. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về sự cần thiết và ý nghĩa của giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ........................................................................................ 66 2.3.2. Thực trạng việc thực hiện mục tiêu giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ...................................................................... 72 2.3.3. Thực trạng thực hiện các nguyên tắc giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ................................................................... 74 2.3.4. Thực trạng thực hiện nội dung giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ............................................................................ 76
v 2.3.5. Thực trạng sử dụng phương pháp giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ...................................................................... 79 2.3.6. Thực trạng sử dụng hình thức giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ............................................................................ 81 2.3.7. Thực trạng kết quả giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông .................................................................................................. 82 2.4. Thực trạng quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông vùng Đồng bằng sông Cửu Long ......................................................... 89 2.4.1. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về sự cần thiết phải quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ............ 89 2.4.2. Thực trạng xây dựng kế hoạch giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ............................................................................ 90 2.4.3. Thực trạng tổ chức thực hiện giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ............................................................................ 92 2.4.4. Thực trạng chỉ đạo thực hiện giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ............................................................................ 95 2.4.5. Thực trạng kiểm tra, đánh giá giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ............................................................................ 97 2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông vùng Đồng bằng sông Cửu Long ............. 100 2.6. Đánh giá chung về thực trạng ........................................................................ 104 2.6.1. Mặt mạnh .............................................................................................. 104 2.6.2. Mặt hạn chế ........................................................................................... 105 2.6.3. Nguyên nhân của thực trạng ................................................................. 106 Kết luận chương 2 ................................................................................................. 108 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỶ LUẬT TÍCH CỰC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG ................................................................................................... 110 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ........................................................................ 110 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu ....................................................... 110 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ....................................................... 110 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả........................................................ 110 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi .......................................................... 111 3.2. Các biện pháp quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông vùng Đồng bằng sông Cửu Long .................................................. 111
vi 3.2.1. Tổ chức nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh và các lực lượng giáo dục về sự cần thiết của giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ..................................................... 111 3.2.2. Xây dựng kế hoạch giáo dục kỷ luật tích cực phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội, văn hóa của địa phương và từng trường trung học phổ thông vùng Đồng bằng sông Cửu Long ............................................ 115 3.2.3. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo dục kỷ luật tích cực cho giáo viên ở các trường trung học phổ thông ............................................ 118 3.2.4. Chỉ đạo đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ......................................... 121 3.2.5. Đổi mới kiểm tra, đánh giá trên cơ sở xây dựng và sử dụng bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ........................................................................................ 133 3.2.6. Đảm bảo các điều kiện cho quản lý giáo dục kỷ luật tích cực đạt hiệu quả ở các trường trung học phổ thông .............................................. 136 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp đề xuất ........................................................ 141 3.4. Khảo sát tính cấp thiết, tính khả thi của các biện pháp đề xuất ..................... 141 3.4.1. Mục đích khảo sát ................................................................................. 141 3.4.2. Nội dung khảo sát ................................................................................. 142 3.4.3. Đối tượng và mẫu khảo sát ................................................................... 142 3.4.4. Phương pháp khảo sát ........................................................................... 142 3.4.5. Cách thức và xử lý kết quả ................................................................... 142 3.4.6. Kết quả khảo sát .................................................................................... 143 3.5. Thực nghiệm biện pháp.................................................................................. 148 3.5.1. Khái quát về thực nghiệm ..................................................................... 148 3.5.2. Kết quả thử nghiệm ............................................................................... 150 Kết luận chương 3 ................................................................................................. 159 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................................... 160 1. Kết luận ............................................................................................................. 160 2. Khuyến nghị ...................................................................................................... 162 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ...................................................................................... 163 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 164 PHỤ LỤC .................................................................................................................. PL1
vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Ký hiệu viết tắt Diễn giải 1 CBQL Cán bộ quản lý 2 CMHS Cha mẹ học sinh 3 GDĐT Giáo dục và đào tạo 4 GDPT 2018 Giáo dục phổ thông 2018 5 GV Giáo viên 6 GVCN Giáo viên chủ nhiệm 7 HS Học sinh 8 KLTC Kỷ luật tích cực 9 NXB Nhà xuất bản 10 SL Số lượng 11 STT Số thứ tự 12 THPT Trung học phổ thông
viii DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Bảng Bảng 2.1. Quy mô trường, lớp, giáo viên, học sinh tại các trường trung học phổ thông 04 tỉnh, thành phố khảo sát thực trạng (năm học 2021-2022)............. 61 Bảng 2.2. Xếp loại hạnh kiểm của học sinh trung học phổ thông 04 tỉnh, thành phố: Tiền Giang, Trà Vinh, Bến Tre và Cần Thơ (năm học 2021-2022) ................................................................................................. 62 Bảng 2.3. Xếp loại học lực của học sinh trung học phổ thông 04 tỉnh, thành phố: Tiền Giang, Trà Vinh, Bến Tre và Cần Thơ (năm học 2021-2022)................ 62 Bảng 2.4. Bảng thang đo và tính điểm ........................................................................ 65 Bảng 2.5. Kết quả nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về sự cần thiết của giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ............. 66 Bảng 2.6. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về ý nghĩa kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ....................................................... 67 Bảng 2.7. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về thực hiện mục tiêu giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ..................... 72 Bảng 2.8. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về thực hiện các nguyên tắc giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông........................... 74 Bảng 2.9. Thực trạng thực hiện nội dung giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ....................................................................... 76 Bảng 2.10. Thực trạng cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về sử dụng phương pháp giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông .................. 79 Bảng 2.11. Thực trạng cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về sử dụng hình thức giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ............. 81 Bảng 2.12. Thực trạng học sinh tham gia xây dựng nội quy, quy tắc ứng xử và giải quyết công việc nội bộ trong nhà trường/lớp học .......................... 83 Bảng 2.13. Tổng hợp kết quả khảo sát thực trạng giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ................................................................. 87 Bảng 2.14. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về sự cần thiết phải quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ................. 89 Bảng 2.15. Thực trạng xây dựng kế hoạch giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ..................................................................................... 90
ix Bảng 2.16. Thực trạng tổ chức thực hiện giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ....................................................................... 92 Bảng 2.17. Thực trạng chỉ đạo thực hiện giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ....................................................................... 95 Bảng 2.18. Thực trạng kiểm tra, đánh giá giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ..................................................................................... 97 Bảng 2.19. Thực trạng ảnh hưởng của các yếu tố đến giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ....................................................... 100 Bảng 2.20. Tổng hợp kết quả khảo sát thực trạng quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ................................................ 103 Bảng 3.1. Kết quả khảo sát tính cấp thiết của các biện pháp quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông .................................... 143 Bảng 3.2. Kết quả khảo sát tính khả thi của các biện pháp quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông .................................... 145 Bảng 3.3. Thứ bậc của tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông.................................... 147 Biểu Biểu đồ 3.1. So sánh giữa tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông ..................... 147
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Thực hiện Công ước quốc tế về quyền trẻ em, trong những năm qua, nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam đã quan tâm đến giáo dục KLTC trong nhà trường. Giáo dục KLTC là cách giáo dục tiến bộ dựa trên nguyên tắc vì lợi ích tốt nhất của HS, không làm tổn thương đến thể xác và tinh thần của HS, có sự thỏa thuận giữa GV và HS, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của HS. Theo quan điểm giáo dục KLTC, việc mắc lỗi của HS được coi như lẽ tự nhiên của quá trình học tập và phát triển. Nhiệm vụ quan trọng của GV là làm thế nào để HS tự nhận thức được bản thân, tự kiểm soát hành vi, thái độ trên cơ sở các quy định, quy ước đã được xây dựng, thoả thuận giữa người dạy và người học. Giáo dục KLTC mang tính xây dựng và là biện pháp hiệu quả, nhằm tìm ra phương pháp, hình thức giải quyết các tình huống mang tính thách thức trong lớp học và trong nhà trường. Giáo dục KLTC xây dựng sự tự tin của HS, và kích thích lòng ham thích học tập cho các em, qua đó góp phần ngăn ngừa bạo lực học đường, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong nhà trường. Chương trình giáo dục THPT 2018 [8] và Điều lệ trường trung học cơ sở, THPT và trường phổ thông có nhiều cấp học [9] đã quy định về các hình thức kỷ luật đối với HS. Theo đó, HS vi phạm khuyết điểm trong quá trình học tập, rèn luyện và các phong trào thi đua, GV không được phê bình HS trước cả lớp, trước toàn trường hoặc trong cuộc họp chung với cha mẹ, mà tùy theo mức độ vi phạm có thể tiến hành các biện pháp kỷ luật: Nhắc nhở, hỗ trợ giúp đỡ trực tiếp để HS tiến bộ hơn; thông báo với cha mẹ nhằm phối hợp giúp đỡ HS khắc phục khuyết điểm. Như vậy, văn bản pháp quy này đã thể hiện được tinh thần “giáo dục tích cực” mang tính nhân bản, nhân văn và phù hợp với quy luật phát triển của xã hội hiện đại mà chúng ta đang hướng tới, phù hợp Công ước Liên hiệp quốc về quyền trẻ em [13] và Luật Trẻ em được Quốc hội Việt Nam ban hành [41]. 1.2. Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, xu thế toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng hiện nay, nhiều tệ nạn xã hội đã xâm nhập vào nhà trường với nhiều hình thức khác nhau, có chiều hướng phát triển thông qua không gian mạng, bạo lực trắng đang gia tăng trong các trường THPT. Điều này có ảnh hưởng, tác động không nhỏ đến HS, nhất là HS bậc THPT, lứa tuổi đầu thanh niên đang có sự thay đổi mạnh mẽ về thể chất, tâm sinh lý, là thời kỳ đánh dấu bước phát triển lớn về mặt xã hội, có nhu cầu tự khẳng định, được tôn trọng, lòng tự trọng cao. Vì vậy, giáo dục KLTC phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh THPT trong
2 bối cảnh hiện nay. Thực tiễn công tác giáo dục HS ở trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long cho thấy việc sử dụng các biện pháp giáo dục KLTC vẫn còn hạn chế, bất cập, vẫn còn hiện tượng GV trách phạt HS chưa phù hợp với quan điểm KLTC, còn xúc phạm HS ở các mức độ nặng nhẹ khác nhau, thậm chí là dùng các biện pháp trừng phạt; trong đó có tình trạng GV xúc phạm đến nhân phẩm và thân thể HS. Thực trạng trên là do nhiều nguyên nhân khác nhau, bên cạnh nguyên nhân một số GV còn yếu về phương pháp sư phạm còn có nguyên nhân GV chưa quan tâm sử dụng KLTC, hiệu trưởng chưa có những biện pháp quản lý giáo dục KLTC phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh THPT, điều kiện của nhà trường và của địa phương. Để giúp HS phát triển toàn diện nhân cách, nhà trường không những đẩy mạnh hoạt động dạy học mà còn phải đẩy mạnh hoạt động giáo dục, trong đó cần tăng cường quản lý giáo dục KLTC nhằm chấm dứt những hiện tượng dùng các hình thức trừng phạt thân thể ở các trường THPT, xây dựng môi trường sư phạm an toàn, lành mạnh, thân thiện, tích cực cho HS, xây dựng trường học hạnh phúc, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong nhà trường THPT. Mặt khác, giáo dục KLTC có ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giáo dục toàn diện HS trong nhà trường, vì vậy quản lý giáo dục KLTC cần được đặt trong tổng thể công tác quản lý của nhà trường, là trách nhiệm và sự phối hợp của tất cả các chủ thể quản lý giáo dục và các lực lượng giáo dục, mà trước hết là của người hiệu trưởng trường THPT. Đồng thời, giáo dục KLTC và quản lý giáo dục KLTC được thực hiện có hiệu quả trong nhà trường sẽ góp phần thực hiện tốt mục tiêu của Chương trình GDPT 2018 theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS. 1.3. Trong những năm qua, giáo dục KLTC và quản lý giáo dục KLTC ở trường phổ thông đã được một số tác giả trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu [5]; [6]; [7]; [65]; [66]; [87]; [89]; [90]; [91]. Tuy nhiên, đa số các nghiên cứu về giáo dục KLTC ở Việt Nam hiện nay chủ yếu là sáng kiến kinh nghiệm, trong đó các tác giả áp dụng tài liệu tập huấn về giáo dục KLTC dành cho GV trung học cơ sở và THPT (Bộ GDĐT phối hợp với Tổ chức Plan thực hiện) [7]. Một số ít nghiên cứu về giáo dục KLTC ở khía cạnh phát triển môi trường giáo dục KLTC [43], phương pháp giáo dục KLTC hướng đến trẻ nhỏ, HS tiểu học, HS trung học cơ sở mà chưa có công trình nào nghiên cứu một cách bài bản về quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT nói chung và ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long nói riêng.
3 Xuất phát từ những lý do trên trên, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông vùng Đồng bằng sông Cửu Long”. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận án đề xuất các biện pháp quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục THPT trong bối cảnh hiện nay. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Vấn đề giáo dục kỷ luật tích cực ở trường trung học phổ thông. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở trường trung học phổ thông vùng Đồng bằng sông Cửu Long. 4. Giả thuyết khoa học Giáo dục KLTC và quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long tuy đã được quan tâm thực hiện nhưng hiệu quả chưa cao, chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay. Nếu đề xuất và thực hiện được đồng bộ các biện pháp quản lý giáo dục KLTC có cơ sở khoa học, có tính khả thi dựa trên đặc điểm tâm lý, nhu cầu của HS THPT và sự tham gia của các lực lượng giáo dục, đồng thời phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội, văn hóa của vùng Đồng bằng sông Cửu Long thì sẽ nâng cao hiệu quả giáo dục KLTC, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện ở các trường THPT trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông. 5.1.2. Khảo sát và đánh giá thực trạng quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông vùng Đồng bằng sông Cửu Long. 5.1.3. Đề xuất biện pháp quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Thực nghiệm nhằm kiểm chứng tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất. 5.2. Phạm vi nghiên cứu
4 Về nội dung: Tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận, cơ sở thực tiễn và đề xuất các biện pháp quản lý giáo dục KLTC của hiệu trưởng trường THPT. Về địa bàn: Khảo sát thực trạng giáo dục KLTC và quản lý giáo dục KLTC các trường THPT công lập đại diện cho các tiểu vùng của vùng Đồng bằng sông Cửu Long (Đại diện cho tiểu vùng phía tây gồm tỉnh Tiền Giang và thành phố Cần Thơ; đại diện tiểu vùng phía Đông chọn tỉnh Bến Tre và Trà Vinh). Về thời gian: Nghiên cứu, khảo sát thực trạng giáo dục KLTC và quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT đại diện cho các tiểu vùng của vùng Đồng bằng sông Cửu Long với các số liệu trong các năm học 2021 - 2022; 2022 - 2023; 2023 - 2024. Tiến hành khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi, thử nghiệm các biện pháp đề xuất trong năm học 2023 - 2024. 6. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 6.1. Cách tiếp cận 6.1.1. Tiếp cận nội dung và chức năng quản lý Giáo dục KLTC ở các trường THPT bao gồm các thành tố như mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục, kiểm tra, đánh giá. Quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT thực chất là quản lý các thành tố nói trên và được thực hiện thông qua các chức năng quản lý như: Lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá trong quá trình quản lý. Vì vậy, trong luận án, chúng tôi vận dụng cả hai cách tiếp cận nội dung và tiếp cận chức năng quản lý để xây dựng lý luận, khảo sát thực trạng và đề xuất biện pháp quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long . 6.1.2. Tiếp cận văn hóa nhà trường Giáo dục KLTC ở các trường THPT chịu tác động to lớn của văn hóa của nhà trường như: Văn hóa tổ chức của tập thể cán bộ quản lý, của các tổ chức đoàn thể, các bộ phận trong nhà trường (tính tự quản, tinh thần trách nhiệm, tính độc lập, văn hóa ứng xử, phong cách làm việc...); các văn bản thống nhất của tập thể trong nhà trường (các nội quy, quy tắc, quy chế, … riêng của nhà trường); xây dựng môi trường làm việc, tổ chức thực hiện và kiểm tra, đánh giá công tác của CBQL với các tập thể cá nhân; sự hỗ trợ của CBQL với cấp dưới; tinh thần đoàn kết nội bộ và sự giữ gìn, tôn tạo và phát triển truyền thống của nhà trường. Quản lý giáo dục KLTC phải gắn liền với sự vận động phát triển bền vững của văn hóa nhà trường. 6.1.3. Tiếp cận hoạt động - nhân cách
5 Giáo dục KLTC là cách giáo dục dựa trên nguyên tắc vì lợi ích tốt nhất của HS, không làm tổn thương đến thể xác và tinh thần của HS, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của HS, có sự thoả thuận giữa GV và HS, được thực hiện thông qua các hoạt động đa dạng của HS. Giáo dục KLTC có tác động mạnh mẽ đến nhân cách của HS nói chung và HS THPT nói riêng. Vì vậy, quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long đòi hỏi CBQL, GV, phải chú trọng đến việc tổ chức các hoạt động giáo dục với nội dung và hình thức phong phú, đa dạng cho HS trên nguyên tắc phát huy vai trò chủ thể tích cực của HS trên cơ sở đặc điểm tâm sinh lý và nhân cách của HS lứa tuổi THPT. 6.1.4. Tiếp cận hệ thống - cấu trúc Giáo dục KLTC và quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT là một hệ thống với nhiều thành tố cấu trúc khác nhau, với sự tham gia của nhiều lực lượng giáo dục, với các nội dung và chức năng quản lý khác nhau. Chất lượng, hiệu quả quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT phụ thuộc rất nhiều vào các yếu tố nêu trên. Vì vậy, khi nghiên cứu quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long cần xem xét chúng một cách hệ thống cấu trúc toàn diện. 6.1.5. Tiếp cận thực tiễn Theo quan điểm triết học duy vật biện chứng, thực tiễn là cơ sở quan trọng để kiểm chứng các chân lý khách quan, là nơi thử nghiệm và ứng dụng lý luận. Quan điểm này đòi hỏi việc nghiên cứu lý luận, thực tiễn và đề xuất các biện pháp quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT phải bám sát thực tiễn của trường THPT. Đồng thời căn cứ vào đặc điểm, điều kiện cụ thể của địa phương, của các trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long để đề xuất các biện pháp quản lý giáo dục KLTC có cơ sở khoa học, đáp ứng nhu cầu thực tiễn và có tính khả thi. Các biện pháp quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long được đề xuất phải phù hợp với thực tiễn. 6.1.6. Tiếp cận phát triển Quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT cần được đặt trong bối cảnh phát triển chung của đất nước, sự phát triển kinh tế - xã hội ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long; phù hợp với mục tiêu của GDĐT, của Chương trình GDPT 2018. Đồng thời phải phù hợp với xu thế giáo dục nói chung, giáo dục KLTC ở các nước tiên tiến trên thế
6 giới. Nghiên cứu giáo dục KLTC và quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT cần dựa trên tiếp cận phát triển, nhất là theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS. 6.2. Phương pháp nghiên cứu 6.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận - Phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu: Tiến hành đọc, phân tích, tổng hợp, hệ thống hoá khi nghiên cứu các nguồn tài liệu lý luận trong và ngoài nước có liên quan đến giáo dục KLTC và quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT. - Phương pháp khái quát hóa các nhận định độc lập: Trên cơ sở đọc, phân tích, tổng hợp các tài liệu trong và ngoài nước có liên quan để rút ra những luận điểm có tính khái quát về các vấn đề nghiên cứu. 6.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Sử dụng các phiếu hỏi để thu thập ý kiến của CBQL, GV, HS về giáo dục KLTC và quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long. - Phương pháp phỏng vấn: Trực tiếp trò chuyện nhằm thu thập thông tin, các vấn đề có liên quan sâu đến giáo dục KLTC bằng cách phỏng vấn CBQL, GV, HS ở các trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long. - Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Được sử dụng nhằm lấy ý kiến chuyên gia về bộ câu hỏi, về giáo dục KLTC và biện pháp quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm quản lý giáo dục: Được sử dụng nhằm tổng kết những kinh nghiệm trong quá trình tổ chức giáo dục KLTC và quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Phương pháp thực nghiệm: Được sử dụng nhằm thử nghiệm biện pháp tại một số trường THPT để đánh giá tính khả thi, tính hiệu quả của biện pháp được đề xuất, từ đó chứng minh tính đúng đắn của giả thuyết khoa học. 6.2.3. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý các dữ liệu thu được từ nghiên cứu thực tiễn; sử dụng chương trình Excel để tổng hợp kết quả từ phỏng vấn bằng bảng hỏi để đưa vào phần mềm SPSS 21.0 phân tích, xử lý, xuất kết quả số liệu trong nghiên cứu đề tài. 7. Những luận điểm bảo vệ của luận án 7.1. Quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT là yêu cầu khách quan và cấp thiết trong bối cảnh hiện nay, góp phần xây dựng trường học hạnh phúc, ngăn
7 ngừa bạo lực học đường, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông. Quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT được thực hiện thông qua các chức năng quản lý và tác động đến các thành tố khác nhau của quá trình giáo dục với chủ thể quản lý chính là hiệu trưởng trường THPT. 7.2. Quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long trong thời gian qua đã đạt những kết quả nhất định, góp phần nâng cao giáo dục toàn diện trong nhà trường. Theo Chương trình GDPT 2018, các hoạt động của nhà trường đều thể hiện quan điểm giáo dục KLTC. Tuy nhiên việc thực hiện quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long đang tồn tại những bất cập, hạn chế nhất định. Vì vậy, nhà trường THPT phải tăng cường quản lý giáo dục KLTC. 7.3. Để nâng cao hiệu quả giáo dục KLTC ở các trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong nhà trường cần có những biện pháp quản lý có tính khoa học và tính khả thi. Những biện pháp góp phần nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long bao gồm: Tổ chức nâng cao nhận thức cho CBQL, GV, HS và các lực lượng giáo dục về sự cần thiết của giáo dục KLTC ở các trường THPT; Xây dựng kế hoạch giáo dục KLTC phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội, văn hóa của địa phương và từng trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long; Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo dục KLTC cho giáo viên ở các trường THPT; Chỉ đạo đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức giáo dục KLTC ở các trường THPT; Đổi mới kiểm tra, đánh giá trên cơ sở xây dựng và sử dụng bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả giáo dục KLTC ở các trường THPT; Đảm bảo các điều kiện cho quản lý giáo dục KLTC đạt hiệu quả ở các trường THPT. 8. Đóng góp mới của luận án 8.1. Về mặt lý luận Luận án đã bổ sung, làm sáng tỏ thêm những vấn đề lý luận về giáo dục KLTC và quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT, trong đó xác định được mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục KLTC và quản lý giáo dục KLTC; các nội dung quản lý, các chủ thể quản lý, các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục KLTC ở trường THPT. 8.2. Về mặt thực tiễn
8 Luận án đã khảo sát, đánh giá được thực trạng giáo dục KLTC và quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long làm căn cứ thực tiễn đề xuất các biện pháp quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT. Luận án đã đề xuất được các biện pháp quản lý giáo dục KLTC ở các trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn. Kết quả khảo sát và thử nghiệm cho thấy các biện pháp đề xuất có tính khoa học và tính khả thi. Các biện pháp luận án đề xuất có thể vận dụng vào thực tiễn quản lý, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục KLTC ở các trường THPT vùng Đồng bằng sông Cửu Long và các vùng có điều kiện tương đồng, qua đó nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong nhà trường THPT. 9. Cấu trúc của luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Khuyến nghị, Tài liệu tham khảo, Phụ lục nghiên cứu; luận án gồm 03 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận của quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở trường trung học phổ thông Chương 2: Thực trạng quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông vùng Đồng bằng sông Cửu Long Chương 3: Biện pháp quản lý giáo dục kỷ luật tích cực ở các trường trung học phổ thông vùng Đồng bằng sông Cửu Long
9 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỶ LUẬT TÍCH CỰC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các nghiên cứu về giáo dục kỷ luật tích cực ở trường phổ thông i. Về kỷ luật và kỷ luật tích cực Chủ nghĩa Mác - Lênin coi kỷ luật là hiện tượng xã hội đặc biệt, các yêu cầu về kỷ luật của xã hội và các tổ chức là khách quan, song mức độ giáo dục và duy trì nó phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của từng giai cấp; Lênin nhấn mạnh: "Trong chế độ xã hội chủ nghĩa thì kỷ luật mang tính chất tự giác, tích cực bởi vì người dân đã là chủ nhân thật sự của đất nước mình" [31]. Khái niệm KLTC (positive discipline) được các tác giả Nelsen, J. và Lynn Lott sử dụng đầu tiên: “KLTC là các quy tắc mà cha mẹ giáo dục con cái bằng các biện pháp động viên, khuyến khích mà không cần trừng phạt thân thể hay tinh thần; không bỏ mặc trẻ; hợp tác, lắng nghe, chia sẻ với trẻ” [84]. Tác giả Durrant, J. cho rằng “KLTC dựa trên quyền của trẻ em được phát triển lành mạnh, được bảo vệ khỏi bạo lực và được tham gia học tập. Trong tất cả các hành động liên quan đến trẻ em, lợi ích tốt nhất của trẻ em sẽ là mối quan tâm hàng đầu. Mọi quyết định liên quan đến trẻ em phải dựa trên lợi ích tốt nhất của trẻ”. Theo ông thì KLTC là sự kết hợp tình cảm và kế hoạch trong suốt những năm học của mỗi HS; là cách suy nghĩ giúp GV đạt được các mục tiêu ngắn hạn, đồng thời có tác động tích cực lâu dài đến HS; dạy GV về tác động của hành động của họ đối với HS; cung cấp cho GV thông tin họ cần để đưa ra quyết định đúng đắn; nói chuyện với GV và tìm hiểu về những thách thức trong cuộc sống của GV; hành động như một hình mẫu tích cực và một người hướng dẫn. KLTC giúp GV dạy HS cách: Giải quyết vấn đề; hòa hợp với người khác; nghĩ cho chính mình; làm điều đúng đắn khi không có mặt người lớn; giải quyết xung đột mà không dùng bạo lực là một cách để tăng hứng thú học tập của HS, tăng cường động lực để đạt được và thúc đẩy thành công trong học tập. [72] Theo tác giả Babu, R. “KLTC là kết quả của các hoạt động và kinh nghiệm khắc sâu vào đức tính tự kiểm soát của mỗi cá nhân dựa trên lý trí chứ không phải lực lượng. Đó là kết quả của thuyết phục chứ không phải của sự ép buộc. Nó đến từ việc làm hơn là nói. Giống như tôn giáo, nó không thể được dạy mà chỉ có thể bị bắt