Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:224

Thêm vào BST

Báo xấu

11
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài "Quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở" là nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận án đề xuất các biện pháp đổi mới quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong bối cảnh hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH LÊ THỊ HOÀI CHUNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC PHÒNG, CHỐNG XÂM HẠI TÌNH DỤC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGHỆ AN - 2022
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH LÊ THỊ HOÀI CHUNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC PHÒNG, CHỐNG XÂM HẠI TÌNH DỤC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ Chuyên ngành: Quản lý Giáo dục Mã số: 9140114 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: GS. TS. THÁI VĂN THÀNH NGHỆ AN - 2022
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án này là công trình nghiên cứu hoàn toàn độc lập của cá nhân tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong luận án này có xuất xứ rõ ràng, từ quá trình nghiên cứu, điều tra, khảo sát của tôi tại tỉnh Nghệ An; các số liệu này chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Lê Thị Hoài Chung
ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện luận án, tôi đã luôn nhận được rất nhiều sự giúp đỡ của Trường Đại học Vinh, các cơ quan, đơn vị trong và ngoài Tỉnh Nghệ An, quý Thầy, cô, đồng nghiệp, bạn bè và gia đình. Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ sự kính trọng và biết ơn sâu sắc tới GS.TS Thái Văn Thành đã tận tình hướng dẫn, cung cấp nhiều kiến thức quý báu để tôi có thể hoàn thành được luận án này. Tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc tới các Thầy, cô Phòng Đào tạo sau đại học, Khoa Tâm lý Giáo dục, Trường Sư phạm, Trường Đại học Vinh, các nhà khoa học đã tham gia phản biện, nhận xét cho luận án để luận án được dần hoàn thiện. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ của Sở Giáo dục và Đào tạo Tỉnh Nghệ An, các phòng Giáo dục và Đào tạo, các trường THCS trên địa bàn Tỉnh Nghệ An đã cung cấp cho tôi nhiều tài liệu quý báu, hỗ trợ tôi trong quá trình điều tra thu thập số liệu để thực hiện luận án này. Tôi trân trọng cảm ơn Tỉnh ủy Nghệ An, Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy, Trường Chính trị Tỉnh Nghệ An, các cơ quan, ban, ngành đã luôn tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới bạn bè, đồng nghiệp đã luôn động viên, hỗ trợ tôi trong quá trình thực hiện luận án. Cuối cùng tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến những người thân trong gia đình đã luôn bên cạnh hỗ trợ, động viên tinh thần cho tôi vượt qua những khó khăn, áp lực, tập trung nghiên cứu và hoàn thành luận án. Xin trân trọng biết ơn! Tác giả luận án Lê Thị Hoài Chung
iii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................. i MỤC LỤC ............................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT............................................................... viii DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU, HÌNH .......................................................... ix MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC PHÒNG, CHỐNG XÂM HẠI TÌNH DỤC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ ........................................................................................ 12 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................12 1.1.1. Những nghiên cứu về xâm hại tình dục trẻ em ..............................12 1.1.2. Những nghiên cứu về giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục trẻ em ........................................................................................................16 1.1.3. Những nghiên cứu về quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh .......................................................21 1.1.4. Đánh giá chung ...............................................................................24 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài ..............................................................24 1.2.1. Xâm hại tình dục trẻ em .................................................................24 1.2.2. Phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở .......25 1.2.3. Hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở..................................................................................27 1.2.4. Quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ....................................................................28 1.3. Lý luận về hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở .................................................................................29 1.3.1. Một số đặc điểm của học sinh trung học cơ sở ..............................29 1.3.2. Sự cần thiết phải giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ...........................................................................31 1.3.3. Mục tiêu giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở..................................................................................35 1.3.4. Nội dung giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở..................................................................................36
iv 1.3.5. Phương pháp giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ...........................................................................39 1.3.6. Hình thức giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở..................................................................................42 1.3.7. Kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ......................................................43 1.3.8. Sự phối hợp các lực lượng trong giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ................................................43 1.4. Lý luận về quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ...................................................................43 1.4.1. Mục tiêu quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ......................................................43 1.4.2. Nội dung quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ......................................................44 1.4.3. Chủ thể quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ......................................................47 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ...................................50 1.5.1. Các yếu tố khách quan....................................................................50 1.5.2. Các yếu tố chủ quan .......................................................................53 Kết luận chương 1 ..........................................................................................54 Chương 2 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC PHÒNG, CHỐNG XÂM HẠI TÌNH DỤC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ TỈNH NGHỆ AN......................................................................... 55 2.1. Khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội có ảnh hưởng đến giáo dục tỉnh Nghệ An ...........................................................................................55 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ..........................................................................55 2.1.2. Tình hình kinh tế - xã hội ...............................................................55 2.1.3. Tình hình giáo dục chung ...............................................................56 2.1.4. Tình hình giáo dục trung học cơ sở ................................................57 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ....................................................................63 2.2.1. Mục tiêu khảo sát ...........................................................................63 2.2.2. Nội dung khảo sát ...........................................................................64
v 2.2.3. Đối tượng khảo sát .........................................................................64 2.2.4. Phương pháp khảo sát ....................................................................66 2.2.5. Cách thức xử lý số liệu khảo sát.....................................................67 2.3. Thực trạng hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở .................................................................................68 2.3.1. Nhận thức về sự cần thiết và tầm quan trọng của giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở .................68 2.3.2. Thực trạng thực hiện mục tiêu giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ......................................................73 2.3.3. Thực trạng thực hiện nội dung giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ......................................................76 2.3.4. Thực trạng thực hiện phương pháp giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ........................................77 2.3.5. Hình thức tổ chức hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ......................................................79 2.3.6. Thực trạng kết quả giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở thông qua nhận thức của học sinh .............81 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ...................................................................87 2.4.1. Nhận thức về quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ................................................87 2.4.2. Thực trạng xây dựng kế hoạch giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ................................................89 2.4.3. Thực trạng tổ chức hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ......................................................90 2.4.4. Thực trạng chỉ đạo hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ......................................................92 2.4.5. Thực trạng kiểm tra, đánh giá quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở .................93 2.4.6. Thực trạng đảm bảo các điều kiện để quản lý hiệu quả hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ...................................................................................................94 2.4.7. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động giáo
vi dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ..........97 2.5. Đánh giá chung về thực trạng .................................................................98 2.5.1. Mặt mạnh ........................................................................................98 2.5.2. Mặt hạn chế ....................................................................................99 2.5.3. Nguyên nhân.................................................................................100 Kết luận chương 2 ........................................................................................101 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC PHÒNG, CHỐNG XÂM HẠI TÌNH DỤC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ ..................................................................................................... 103 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ...............................................................103 3.1.1. Bảo đảm tính mục tiêu..................................................................103 3.1.2. Bảo đảm tính thực tiễn .................................................................103 3.1.3. Bảo đảm tính khả thi ....................................................................103 3.1.4. Bảo đảm tính hiệu quả ..................................................................104 3.1.5. Bảo đảm tính hệ thống..................................................................104 3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cở...............................................................104 3.2.1. Tổ chức nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên về sự cần thiết đổi mới quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ..............................................104 3.2.2. Tích hợp kế hoạch giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh vào kế hoạch giáo dục chung của trường trung học cơ sở ..........105 3.2.3. Tổ chức, chỉ đạo đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ....107 3.2.4. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho cán bộ quản lý trường trung học cơ sở .................................................................................................115 3.2.5. Xây dựng và sử dụng bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở .......................................................................................118 3.2.6. Đảm bảo các điều kiện để quản lý hiệu quả hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở ........121 3.3. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ...........123
vii 3.3.1. Mục đích khảo sát.........................................................................123 3.3.2. Nội dung khảo sát .........................................................................123 3.3.3. Đối tượng khảo sát .......................................................................124 3.3.4. Phương pháp khảo sát ..................................................................124 3.3.5. Kết quả khảo sát ...........................................................................124 3.4. Thử nghiệm ...........................................................................................129 3.4.1. Mục đích thử nghiệm ...................................................................129 3.4.2. Giả thuyết thử nghiệm ..................................................................129 3.4.3. Nội dung thử nghiệm ....................................................................129 3.4.4. Mẫu khách thể và đối tượng thử nghiệm......................................129 3.4.5. Địa bàn và thời gian thử nghiệm ..................................................129 3.4.6. Cách thức thử nghiệm ..................................................................129 3.4.7. Tiêu chuẩn và thang đánh giá thử nghiệm ...................................130 3.4.8. Phân tích kết quả thử nghiệm .......................................................132 3.4.9. Kết luận thử nghiệm .....................................................................137 Kết luận chương 3 ........................................................................................138 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .................................................................. 139 CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ... 143 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 144 PHỤ LỤC ..........................................................................................................PL1
viii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT Từ viết tắt Từ đầy đủ 1 BGH Ban giám hiệu 2 CB Cán bộ 3 CBQL Cán bộ quản lý 4 CSGD Cơ sở giáo dục 5 GD Giáo dục 6 GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo 7 GV Giáo viên 8 HS Học sinh 9 LDTD Lạm dụng tình dục 10 Quyết định Quyết định số 987/QĐ-BGD ĐT, ngày 17/4/2020 số 987/QĐ- về Chương trình hành động phòng ngừa, hỗ trợ, BGD ĐT can thiệp bạo lực, xâm hại tình dục trẻ em trong các cơ sở giáo dục giai đoạn 2020-2025 11 THCS Trung học cơ sở 12 TE Trẻ em 13 UBND Ủy ban nhân dân 14 WHO Tổ chức Y tế Thế giới 15 XH Xâm hại 16 XHTD Xâm hại tình dục 17 XHTE Xâm hại trẻ em
ix DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU, HÌNH Trang Bảng Bảng 2.1. Quy mô trường THCS Nghệ An năm học 2020-2021......................... 57 Bảng 2.2. Quy mô lớp và học sinh THCS Nghệ An, năm học 2020-2021 .......... 58 Bảng 2.3. Quy mô phòng học cấp trung học cơ sở tại tỉnh Nghệ An .................. 59 Bảng 2.4. Quy mô đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên các trường trung học cơ sở tại Nghệ An năm học 2020-2021................................................................ 60 Bảng 2.5. Xếp loại hạnh kiểm học sinh cấp trung học cơ sở tỉnh Nghệ An, so sánh với các tỉnh thuộc vùng Bắc Trung Bộ năm học 2020-2021 .................. 61 Bảng 2.6. Số lượng CBQL, GV, HS tham gia khảo sát ....................................... 64 Bảng 2.7. Số phiếu khảo sát hợp lệ ...................................................................... 64 Bảng 2.8. Đặc điểm đối tượng khảo sát ............................................................... 65 Bảng 2.9. Thang đánh giá sử dụng trong khảo sát ............................................... 68 Bảng 2.10. Mức độ nhận thức về hoạt động giáo dục của cán bộ quản lý và giáo viên ............................................................................................................... 68 Bảng 2.11. Mức độ nhận thức của CBQL, GV về sự cần thiết phải giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh ....................................................... 69 Bảng 2.12. Mức độ nhận thức của học sinh về sự cần thiết của giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh THCS............................................ 71 Bảng 2.13. Kiểm định sự khác biệt về nhận thức sự cần thiết và tầm quan trọng của giáo dục phòng, chống giữa các nhóm học sinh .................................. 72 Bảng 2.14. Mức độ thực hiện mục tiêu về kiến thức ........................................... 73 Bảng 2.15. Mức độ thực hiện mục tiêu về kỹ năng ............................................. 74 Bảng 2.16. Mức độ thực hiện mục tiêu về thái độ ............................................... 75 Bảng 2.17. Mức độ thực hiện nội dung giáo dục ................................................. 76 Bảng 2.18. Mức độ thực hiện phương pháp giáo dục .......................................... 77 Bảng 2.19. Mức độ thực hiện hình thức tổ chức hoạt động giáo dục .................. 79 Bảng 2.20. Đánh giá của HS về mức độ thực hiện các hình thức tổ chức giáo dục ................................................................................................................ 80 Bảng 2.21. Mức độ nhận thức của học sinh về hành vi XHTD ........................... 81 Bảng 2.22. Kiểm định sự khác biệt về nhận thức hành vi giữa các nhóm học sinh........ 82 Bảng 2.23. Mức độ nhận thức về đối tượng có thể là thủ phạm xâm hại tình dục ......... 83 Bảng 2.24. Kiểm định sự khác biệt về nhận thức đối tượng có thể là thủ phạm xâm hại tình dục ......................................................................................... 84
x Bảng 2.25. Mức độ nhận thức của HS về hậu quả của xâm hại tình dục ............ 85 Bảng 2.26. Kiểm định sự khác biệt về nhận thức hậu quả của xâm hại tình dục ........... 86 Bảng 2.27. Mức độ nhận thức về ý nghĩa, sự cần thiết phải đổi mới quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống XHTD cho HS THCS .................................... 87 Bảng 2.28. Đánh giá về thực trạng xây dựng kế hoạch giáo dục phòng, chống XHTD cho HS THCS ................................................................................ 89 Bảng 2.29. Đánh giá về thực trạng tổ chức hoạt động giáo dục phòng, chống XHTD cho HS THCS ................................................................................ 90 Bảng 2.30. Đánh giá về thực trạng chỉ đạo hoạt động giáo dục .......................... 92 Bảng 2.31. Thực trạng đánh giá quản lý hoạt động ............................................. 93 Bảng 2.32. Đánh giá thực trạng đảm bảo các điều kiện để quản lý hiệu quả hoạt động giáo dục phòng, chống XHTD cho HS ............................................... 94 Bảng 2.33. Đánh giá của học sinh về mức độ tham gia của các lực lượng giáo dục phòng, chống XHTD cho học sinh trung học cơ sở .............................. 95 Bảng 2.34. Học sinh được chia sẻ và nhận thông tin giáo dục phòng, chống XHTD từ đâu ........................................................................................................ 96 Bảng 2.35. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động giáo dục ..................... 97 Bảng 3.1. Số lượng CBQL, GV THCS tham gia khảo sát ................................. 124 Bảng 3.2. Đánh giá tính cấp thiết của các biện pháp đề xuất ............................ 125 Bảng 3.3. Đánh giá tính khả thi của các biện pháp đề xuất ............................... 126 Bảng 3.4. Kết quả phân tích tương quan giữa tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất................................................................................... 128 Bảng 3.5. Kết quả đánh giá kiến thức ban đầu của nhóm thử nghiệm .............. 132 Bảng 3.6. Bảng phân bố tần số F về số cán bộ quản lý trường THCS đạt điểm Xi (đầu vào)............................................................................................... 132 Bảng 3.7. Kết quả đánh giá kỹ năng ban đầu của nhóm thử nghiệm................. 133 Bảng 3.8. Bảng phân bố tần số F về số cán bộ quản lý trường THCS đạt điểm Xi (sau thử nghiệm)................................................................................... 133 Bảng 3.9. So sánh điểm trung bình về kiến thức của cán bộ quản lý trước và sau thử nghiệm ................................................................................................... 134 Bảng 3.10. Phân bố tần suất fi và tần suất tích luỹ fi↑ về kiến thức của CBQL trường THCS .......................................................................................... 134 Bảng 3.11. Kết quả đánh giá kỹ năng sau thử nghiệm....................................... 136 Bảng 3.12 . Mức độ khác biệt của từng kỹ năng trước thử nghiệm và sau thử nghiệm.......................................................................................................... 136
xi Biểu Biểu đồ 2.1. So sánh nhận thức của học sinh trung học cơ sở về sự cần thiết của hoạt động giáo dục phòng chống xâm hại tình dục ............................................. 71 Biểu đồ 2.2: So sánh nhận thức của học sinh trung học cơ sở về hành vi xâm hại tình dục .................................................................................................................... 82 Biểu đồ 2.3. So sánh nhận thức của học sinh trung học cơ sở về hậu quả của hành vi xâm hại tình dục .............................................................................................. 86 Biểu đồ 3.1. So sánh tính cấp thiết của các biện pháp.............................................. 126 Biểu đồ 3.2. So sánh tính khả thi của các biện pháp ................................................ 128 Biểu đồ 3.3. Phân bố tần suất f i về kiến thức của CBQL trường THCS trước thử nghiệm và sau thử nghiệm ................................................................................... 135 Biểu đồ 3.4. Tần suất tích lũy fi↑ về kiến thức của CBQL trường THCS trước thử nghiệm và sau thử nghiệm ................................................................................... 135 Biểu đồ 3.5. So sánh trình độ kỹ năng trước thử nghiệm và sau thử nghiệm ......... 137 Hình Hình 1. Địa bàn khảo sát ........................................................................................ 5 Hình 2. Khung nghiên cứu của luận án .................................................................. 7 Hình 1.1. Chủ thể quản lý hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS trung học cơ sở .....................................................................................................47 Hình 2.1. Các bước quá trình khảo sát ................................................................. 66 Hình 3.1. Sơ đồ quy trình thử nghiệm................................................................ 129 Hình 3.2. Sơ đồ các bước tiến hành thử nghiệm ................................................ 130
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Quan điểm xuyên suốt thể hiện trong đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước Việt Nam coi con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển, trong đó, trẻ em là tương lai của dân tộc, chủ nhân kế tục sự nghiệp phát triển đất nước; coi nhiệm vụ bảo vệ và chăm sóc TE là một trong những mục tiêu cơ bản của chiến lược con người; tạo cơ hội cho TE được phát triển toàn diện, bình đẳng về thể chất, trí tuệ, tinh thần; bảo đảm mọi TE được sống trong môi trường an toàn, hạn chế các hành vi XH hay bóc lột TE [81], [58], [67], [69]. Điều 100 Luật Trẻ em năm 2016 cũng quy định rõ: “trau dồi kiến thức, kỹ năng giáo dục TE về đạo đức, nhân cách, quyền và bổn phận của TE; tạo môi trường an toàn, phòng ngừa tai nạn thương tích cho TE; phòng ngừa TE rơi vào hoàn cảnh đặc biệt, có nguy cơ bị xâm hại hoặc bị xâm hại” [58]. 1.2. Trong những năm gần đây, xâm hại tình dục TE đã và đang trở thành vấn đề nổi cộm, gây nhiều bức xúc trong dư luận xã hội, diễn biến ngày càng phức tạp và có chiều hướng gia tăng. Xâm hại tình dục TE có thể xảy ra với bất cứ trẻ nào, vào bất kỳ tình huống nào, tại bất cứ nơi đâu trên toàn thế giới. Vì vậy, XHTD TE luôn nhận được sự quan tâm đặc biệt của các cấp quản lý, các nhà khoa học và cộng đồng xã hội [81], [102], [60]. Theo số liệu trong năm 2018, Việt Nam có 706.435 vụ báo cáo về hình ảnh/video XHTD TE trên mạng; đứng thứ hai trong ASEAN, sau Indonesia. Số liệu đó là tiếng chuông báo động đối với các cơ quan chức năng, những người làm cha mẹ và đội ngũ GV trong cả nước, đây là thực trạng cần được gia đình, nhà trường và các ngành chức năng quan tâm. Riêng 6 tháng đầu năm 2021, lực lượng công an trên toàn quốc đã phát hiện, điều tra, xử lý 1.233 vụ/1.389 đối tượng; 1.284 em bị XH; tăng 221 vụ (21,8%) so với cùng kỳ năm 2020. Trong đó, XHTD là 1.014 vụ/1.005 đối tượng; 1.030 em bị XHTD (chiếm 82,3% tổng số vụ XHTD TE). Cơ cấu tội phạm XHTE chiếm khoảng 80% là các hành vi nhóm XHTD; nhiều nhất là hành vi giao cấu, sau đó đến hiếp dâm, dâm ô, cưỡng dâm và sử dụng TE vì mục đích khiêu dâm [81]. Các nghiên cứu và báo cáo cũng chỉ ra rằng đối tượng có hành vi XHTD TE hầu hết là nam giới với nhiều độ tuổi khác nhau, chủ yếu từ 17
2 tuổi đến 40 tuổi; sau đó là độ tuổi từ 40 đến dưới 60, cá biệt có những đối tượng trên 70 tuổi. Phần lớn các đối tượng có mối quan hệ gần gũi trong gia đình, họ tộc hoặc quen biết từ trước với nạn nhân, có cơ hội dễ tiếp xúc với nạn nhân bị XH [81], [45]. 1.3. Lứa tuổi học sinh THCS (11-14 tuổi) còn gọi là lứa tuổi thiếu niên, có một vị trí đặc biệt quan trọng trong cuộc đời, đây là thời kỳ chuyển tiếp từ tuổi ấu thơ sang tuổi trưởng thành; được phản ánh bằng những tên gọi khác nhau như: “thời kỳ quá độ”, “tuổi khó bảo”, “tuổi khủng hoảng”. Đây là lứa tuổi có bước nhảy vọt về thể chất lẫn tinh thần, các em có nhu cầu mở rộng các mối quan hệ, muốn tiếp xúc với nhiều người nhưng lại thiếu kiến thức về xã hội, chưa hình thành thói quen giao tiếp, kỹ năng ứng xử hiệu quả với mọi đối tượng, đặc biệt là ứng phó với các tình huống trong cuộc sống, với nguy cơ XHTD. Vì vậy, HS THCS cần được quan tâm, chăm sóc, giáo dục để các em được trang bị đầy đủ kiến thức, kỹ năng, thái độ phòng, chống nguy cơ bị XHTD [47], [28]. Trẻ em cần được đặc biệt bảo vệ, đây là trách nhiệm của gia đình, nhà trường và của toàn xã hội. Những người làm công tác liên quan đến bảo vệ TE (GV, CB Y tế, công an, CB làm công tác bảo vệ TE tại cộng đồng…) đóng vai trò quan trọng trong việc GD phòng, chống XHTD cho các em. Qua tìm hiểu những vụ việc XHTD HS trong thời gian gần đây cho thấy, phần lớn do HS còn thiếu kiến thức hoặc chưa hoàn thiện kiến thức, kỹ năng cơ bản trong ứng phó phòng, chống XHTD [76], [20], [58]. 1.4. Giáo dục THCS là cấp học trong bậc học phổ thông, đây là giai đoạn GD cơ bản, được thực hiện trong 4 năm học, từ lớp 6 đến lớp 9. Có thể thấy, giáo dục phòng, chống XHTD cho HS THCS là hoạt động quan trọng trong nhà trường nhằm hỗ trợ, bảo vệ HS thông qua việc phát triển cho HS năng lực hành động thích ứng trước các tình huống thực tiễn; sử dụng các kỹ năng đã được học để tránh xa, tự bảo vệ mình trước nguy cơ bị XHTD một cách hiệu quả, hướng tới phát triển toàn diện nhân cách HS [31], [28]. Trong thời gian qua, Việt Nam đã có những thay đổi đáng kể đối với quản lý hoạt động GD nói chung trong đó có GD phòng, chống XHTD cho HS. Các cơ sở GD cơ bản đã lồng ghép nội dung GD phòng, chống XHTD cho HS trong các môn học chính khóa, hoạt động trải nghiệm hay các chiến dịch sức khỏe cộng đồng,...
3 bước đầu đã có những kết quả đáng kể. Tuy nhiên, nội dung GD chưa cụ thể, hình thức, phương pháp chưa đa dạng và phong phú để giúp HS tiếp cận kiến thức, rèn luyện kỹ năng, vẫn còn tâm lý e ngại của GV khi thực hiện nội dung GD phòng, chống XHTD cho HS, nên hiệu quả chưa cao [73], [52]. 1.5. Việc quản lý hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS đã được các trường THCS bước đầu triển khai nhưng chưa được nhiều CBQL quan tâm đúng mức, kế hoạch thực hiện thiếu xuyên suốt, chưa thường xuyên, đồng bộ, nhiều trường chưa xây dựng kế hoạch, nội dung, phương pháp, hình thức GD phòng, chống XHTD cho HS một cách bài bản; công tác tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra, đánh giá còn hình thức, nên hiệu quả chưa cao và còn có những lúng túng trước những tình huống thực tiễn đặt ra [48], [81]. Để thực hiện hiệu quả công tác quản lý hoạt động GD phòng, chống bạo lực, XHTD cho HS trong các nhà trường, ngành GD&ĐT đã luôn quan tâm, chú trọng chỉ đạo toàn ngành vấn đề này. Bộ GD&ĐT đã có nhiều văn bản quan trọng nhằm lãnh đạo, chỉ đạo và triển khai thực hiện mạnh mẽ tại các CSGD [10], [9]. Để tăng cường chỉ đạo vấn đề này, Bộ GD&ĐT đã ban hành Quyết định số 987/QĐ- BGDĐT, ngày 17/04/2020 về kế hoạch hành động phòng ngừa, hỗ trợ, can thiệp bạo lực, xâm hại tình dục trẻ em trong các cơ sở giáo dục giai đoạn 2020-2025 [6], đây là căn cứ pháp lý quan trọng để các địa phương chỉ đạo các cơ sở GD triển khai các giải pháp căn bản, đồng bộ nhằm tăng cường và phát huy hiệu quả công tác quản lý hoạt động này. Từ đó có thể thấy, để hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS ngày càng đạt kết quả tốt, cần tiếp tục đổi mới công tác quản lý hoạt động GD, từ đó đổi mới nội dung, phương pháp, hình thức GD phù hợp với thực tiễn địa phương và đặc điểm HS. Qua rà soát, nghiên cứu tài liệu cho thấy, hiện Nghệ An chưa có nghiên cứu chính thức nào về quản lý hoạt động này ở trường THCS. Vì vậy, việc nghiên cứu một cách toàn diện thực trạng quản lý hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS tại Nghệ An, nhằm đề xuất những biện pháp quản lý hoạt động hiệu quả và thực thi góp phần nâng cao chất lượng GD phòng, chống XHTD cho HS THCS trong thời gian tới là một việc làm có ý nghĩa cả trên phương diện lý luận và thực tiễn. Vì vậy, chúng tôi chọn đề tài "Quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho học sinh trung học cơ sở" để nghiên cứu.
4 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận án đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS, góp phần nâng cao chất lượng GD, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT trong bối cảnh hiện nay. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS trung học cơ sở. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS trung học cơ sở. 4. Giả thuyết khoa học Trong thời gian qua, công tác quản lý hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS trong các trường THCS bước đầu được triển khai và đạt được những kết quả nhất định. Tuy nhiên, công tác này vẫn còn tồn tại những hạn chế, bất cập và hiệu quả chưa cao. Nếu thực hiện đồng bộ các biện pháp quản lý hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS dựa trên các đặc trưng của GD phòng, chống XHTD, các thành tố của quá trình quản lý hoạt động và nâng cao nhận thức, năng lực quản lý, thì sẽ nâng cao được hiệu quả quản lý hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS, góp phần nâng cao chất lượng GD toàn diện HS THCS. 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 5.1 Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS và quản lý hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS 5.1.2. Khảo sát, đánh giá và phân tích thực trạng hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS và quản lý hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS tại Nghệ An 5.1.3. Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS; khảo sát mức độ cần thiết, tính khả thi các biện pháp đề xuất; tổ chức thử nghiệm một biện pháp đã đề xuất. 5.2. Phạm vi nghiên cứu 5.2.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu Luận án tập trung nghiên cứu các nội dung: xâm hại tình dục trẻ em; hoạt
5 động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS; quản lý hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS. 5.2.2. Giới hạn địa bàn khảo sát Tiến hành khảo sát thực trạng hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS và thực trạng quản lý hoạt động này tại Nghệ An. Nghệ An có 21 đơn vị hành chính cấp huyện (17 huyện, 03 thị xã, 01 thành phố), lựa chọn địa bàn khảo sát căn cứ vào đặc điểm văn hóa, xã hội, địa lý, kinh tế, an ninh. Phạm vi nghiên cứu được phân tổ đảm bảo tính đại diện theo 3 tiêu chí: 1) Chất lượng GD THCS; 2) Yếu tố địa lý; 3) Đặc điểm văn hóa, xã hội, kinh tế, an ninh. Trong mỗi phân tổ, phương pháp bốc thăm ngẫu nhiên địa bàn điều tra được áp dụng, 04 huyện được chọn gồm: Tương Dương, Nghĩa Đàn, Diễn Châu, Thành phố Vinh. Mỗi huyện chọn ngẫu nhiên 5 trường với tổng 20 trường THCS để khảo sát thực trạng. Hình 1. Địa bàn khảo sát Khảo sát mức độ cần thiết và tính khả thi của 06 biện pháp đề xuất; Thử nghiệm 01 biện pháp được đề xuất: Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý hoạt động giáo dục phòng, chống xâm hại tình dục cho cán bộ quản lý trường trung học cơ sở. 5.2.3. Giới hạn về thời gian nghiên cứu Thời gian nghiên cứu từ 2019 - 2022. Thời gian khảo sát thực trạng và thử nghiệm biện pháp từ 2019 - 2021.
6 6. Quan điểm tiếp cận, phương pháp nghiên cứu 6.1. Quan điểm tiếp cận 6.1.1. Tiếp cận hệ thống Tiếp cận hệ thống là tiếp cận mà yêu cầu trong quá trình nghiên cứu phải xem xét các đối tượng một cách hệ thống, toàn diện, nhiều mặt, trong mối quan hệ với các đối tượng khác, trong trạng thái vận động và phát triển, trong những điều kiện cụ thể để tìm ra bản chất của sự vật, hiện tượng [35], [25]. Luận án đã sử dụng cách tiếp cận này thông qua việc xem quản lý hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS là một lĩnh vực của quá trình quản lý hoạt động GD cấp THCS, đặt trong mối quan hệ hệ thống với các hoạt động GD khác; bảo đảm tính chỉnh thể, toàn vẹn trong hoạt động GD chung của nhà trường. Quản lý hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS bao gồm các thành tố: mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức, chủ thể quản lý, nguồn lực. Vì vậy khi nghiên cứu quản lý hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS phải xem xét một cách hệ thống, toàn diện. 6.1.2. Tiếp cận chức năng quản lý Chức năng quản lý GD là một dạng chức năng quản lý chuyên biệt, thông qua đó chủ thể tác động vào khách thể quản lý nhằm thực hiện mục tiêu quản lý nhất định, có bốn chức năng cơ bản: xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá. Tiếp cận chức năng quản lý là dựa vào các chức năng này để xác định nội dung và đề xuất các biện pháp quản lý [65]. Trong luận án, tiếp cận này được sử dụng để xây dựng khung lý thuyết; khảo sát thực trạng quản lý hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS và đề xuất các biện pháp đổi mới quản lý hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS. 6.1.3. Tiếp cận thực tiễn Thực tiễn là cơ sở quan trọng để kiểm chứng lý luận, là nơi thử nghiệm và ứng dụng lý luận. Vì vậy, đây là tiếp cận quan trọng trong nghiên cứu khoa học nói chung, khoa học quản lý GD nói riêng [15]. Quan điểm này đòi hỏi trong quá trình nghiên cứu phải bám sát thực tiễn của địa phương và trường THCS về quản lý hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS; kết quả đạt được; khó khăn, bất cập;
7 nguyên nhân; các yếu tố khách quan, chủ quan; đặc điểm kinh tế, xã hội, văn hoá, an ninh, tín ngưỡng, tôn giáo; đội ngũ, trang thiết bị, cơ sở vật chất. Từ đó, đề xuất các biện pháp đổi mới quản lý hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS phù hợp, khoa học và có tính khả thi. 6.1.4. Tiếp cận kỹ năng sống Kỹ năng sống là khả năng để có hành vi thích ứng và tích cực, giúp các cá nhân có thể ứng xử hiệu quả trước các nhu cầu và thách thức của cuộc sống hàng ngày [45], [11]. Luận án lựa chọn tiếp cận kỹ năng sống trong quá trình nghiên cứu hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS và quản lý hoạt động này dưới góc độ GD cho HS biết cách phòng, chống XHTD, giúp HS chuyển kiến thức (hiểu biết về phòng, chống XHTD) đến thay đổi thái độ (HS nghĩ, cảm thấy, tin tưởng, đánh giá, lựa chọn) đến hình thành kỹ năng hành động trong cuộc sống (cái HS làm và cách HS ứng phó với XHTD, cách tìm kiếm sự trợ giúp khi có nguy cơ bị XHTD) theo xu hướng tích cực [50], [49]. 6.2. Khung nghiên cứu của luận án Hình 2. Khung nghiên cứu của luận án Quản lý hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS được phân tích trên các nội dung: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra đánh giá hoạt động; hoạt động GD phòng, chống XHTD cho HS THCS bao gồm: mục tiêu, nội dung, hình thức, phương pháp GD. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý hoạt động GD phòng,