Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở các trường trung học phổ thông thành phố Hà Nội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:203

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục "Quản lý tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở các trường trung học phổ thông thành phố Hà Nội" trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, đề xuất các biện pháp quản lý tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Hà Nội, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong bối cảnh đổi mới GDPT hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở các trường trung học phổ thông thành phố Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH _______________________________________________________ LÊ THỊ HOÀI THƯƠNG QUẢN LÝ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGHỆ AN - 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH _______________________________________________________ LÊ THỊ HOÀI THƯƠNG QUẢN LÝ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9140114 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. PHẠM MINH HÙNG NGHỆ AN - 2023
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nêu trong luận án này chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nào. Tác giả luận án Lê Thị Hoài Thương
ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Phạm Minh Hùng, người thầy vô cùng tâm huyết, giàu kinh nghiệm, đã tận tâm chỉ bảo, hướng dẫn tôi thực hiện luận án. Tôi trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu Trường Đại học Vinh cùng các thầy, cô ở Phòng Đào tạo Sau đại học, Khoa Tâm lý Giáo dục - Trường Sư phạm, các nhà khoa học đã tham gia Hội đồng đánh giá luận án đã dành cho tôi sự hỗ trợ quý báu. Tôi xin gửi tới Trường Trung học phổ thông Nguyễn Trãi, Ba Đình, Hà Nội và các đơn vị liên quan; các đồng nghiệp, bạn bè lời cảm ơn chân thành vì luôn tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu. Đặc biệt là tôi muốn bày tỏ sự trân quý tới gia đình yêu thương của mình, những người thân đã luôn bên cạnh động viên, hỗ trợ tôi thật nhiều trong suốt thời gian qua. Tất cả sự giúp đỡ, hỗ trợ quý báu là nguồn động lực để tôi cố gắng và hoàn thành luận án này. Tác giả luận án Lê Thị Hoài Thương
iii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................ ix DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................................................. x DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ......................................................................... xii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG......................................................................... 9 1.1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .................................................... 9 1.1.1. Những nghiên cứu về hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông ............................................................................... 9 1.1.2. Những nghiên cứu về quản lý tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông.................................................. 23 1.1.3. Đánh giá chung ............................................................................ 28 1.2. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN CỦA ĐỀ TÀI................................................ 29 1.2.1. Trải nghiệm .................................................................................. 29 1.2.2. Hướng nghiệp .............................................................................. 30 1.2.3. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ......................................... 31 1.2.4. Tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp............................ 32 1.2.5. Phát triển phẩm chất và năng lực học sinh .................................. 32 1.2.6. Quản lý tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ................................. 33 1.3. LÝ LUẬN VỀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ........... 35 1.3.1. Tầm quan trọng của tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông ................................................................... 35
iv 1.3.2. Mục tiêu, yêu cầu tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở các trường trung học phổ thông ................................................................... 35 1.3.3. Nội dung tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông .............................................................................. 38 1.3.4. Phương thức tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông ............................................................................... 41 1.3.5. Hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông .............................................................................. 45 1.3.6. Đánh giá kết quả tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông ................................................................... 48 1.4. LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .............................................................................................. 49 1.4.1. Sự cần thiết phải quản lý tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông ................................................................ 49 1.4.2. Nội dung quản lý tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông ................................................................... 50 1.4.3. Chủ thể quản lý tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở các trường trung học phổ thông ................................................................... 55 1.5. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN QUẢN LÝ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ................................................... 57 1.5.1. Xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, điều kiện kinh tế - xã hội...................................................................................................... 57 1.5.2. Các chính sách của Đảng và Nhà nước; sự đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo ................................................................ 57
v 1.5.3. Các điều kiện về tài chính, cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học.......... 58 1.5.4. Môi trường giáo dục .................................................................... 58 1.5.5. Sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường .................................................................................. 58 1.5.6. Hệ thống quản lý, văn hóa nhà trường, các hoạt động giáo dục của trường trung học phổ thông ...................................................... 59 1.5.7. Nhận thức, trình độ, năng lực của đội ngũ cán bộ quản lý và các lực lượng tham gia hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp .............. 59 1.5.8. Đặc điểm lứa tuổi học sinh trung học phổ thông......................... 59 Kết luận chương 1 ................................................................................................. 60 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HÀ NỘI ............................................... 61 2.1. KHÁI QUÁT VỀ ĐIỀU KIỆN KINH TẾ - XÃ HỘI VÀ TÌNH HÌNH GIÁO DỤC CỦA THÀNH PHỐ HÀ NỘI ............................................. 61 2.1.1. Điều kiện kinh tế - xã hội ............................................................ 61 2.1.2. Tình hình giáo dục ....................................................................... 62 2.2. TỔ CHỨC KHẢO SÁT THỰC TRẠNG .................................................... 63 2.2.1. Mục đích khảo sát ........................................................................ 63 2.2.2. Nội dung khảo sát ........................................................................ 63 2.2.3. Đối tượng khảo sát ....................................................................... 64 2.2.4. Phương pháp khảo sát .................................................................. 64 2.2.5. Cách thức xử lý số liệu khảo sát .................................................. 65 2.2.6. Thời gian và hình thức khảo sát................................................... 66 2.3. THỰC TRẠNG TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HÀ NỘI ......................................................................... 66 2.3.1. Thực trạng nhận thức của học sinh, giáo viên, cán bộ quản lý về hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp và tầm quan trọng của tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ........................................................ 67 2.3.2. Thực trạng đáp ứng yêu cầu tổ chức thực hiện mục tiêu hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh của giáo viên .................................................... 71
vi 2.3.3. Thực trạng đáp ứng yêu cầu tổ chức thực hiện nội dung hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh .......................................................................... 73 2.3.4. Thực trạng đáp ứng yêu cầu sử dung phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh .......................................................................... 76 2.3.5. Thực trạng đáp ứng yêu cầu sử dụng hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ................................................................................... 77 2.3.6. Thực trạng đáp ứng yêu cầu đánh giá kết quả tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh..................................................................................... 78 2.4. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HÀ NỘI ............................................................... 79 2.4.1. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về sự cần thiết phải quản lý tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ................. 80 2.4.2. Thực trạng đáp ứng yêu cầu xây dựng kế hoạch tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh .......................................................................... 81 2.4.3. Thực trạng đáp ứng yêu cầu tổ chức thực hiện hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh................................................................................................... 83 2.4.4. Thực trạng đáp ứng yêu cầu chỉ đạo hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh...... 86 2.4.5. Thực trạng đáp ứng yêu cầu kiểm tra, đánh giá việc tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh .......................................................................... 87 2.4.6. Thực trạng đáp ứng yêu cầu quản lý các điều kiện đảm bảo cho tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ........................................................ 89 2.5. THỰC TRẠNG CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN QUẢN LÝ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC HỌC SINH Ở
vii CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HÀ NỘI ........ 91 2.6. THỰC TRẠNG TRIỂN KHAI CHƯƠNG TRÌNH HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP LỚP 10 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HÀ NỘI ..................................... 94 2.6.1. Những thuận lợi khi thực hiện Chương trình hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp lớp 10 ................................................................ 94 2.6.2. Những khó khăn khi thực hiện Chương trình hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp lớp 10 ................................................................ 96 2.7. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ THỰC TRẠNG ................................................. 97 2.7.1. Mặt mạnh ..................................................................................... 97 2.7.2. Mặt hạn chế.................................................................................. 97 2.7.3. Nguyên nhân của thực trạng ........................................................ 98 Kết luận chương 2................................................................................................... 98 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG GHIỆP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HÀ NỘI ......................................................... 100 3.1. CÁC NGUYÊN TẮC ĐỂ XUẤT BIỆN PHÁP .......................................... 100 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu .............................................. 100 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .............................................. 100 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống .............................................. 100 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả .............................................. 101 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ................................................. 101 3.2. CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HÀ NỘI ............................................................... 101 3.2.1. Tổ chức nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên về sự cần thiết quản lý tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở các trường trung học phổ thông ................................................................... 101 3.2.2. Xây dựng kế hoạch tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh phù hợp với điều kiện thực tế của từng trường trung học phổ thông ....................... 105 3.2.3. Tổ chức, chỉ đạo hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở các trường trung học
viii phổ thông đáp ứng yêu cầu Chương trình giáo dục phổ thông 2018 ........... 109 3.2.4. Xây dựng và áp dụng bộ tiêu chí đánh giá tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở các trường trung học phổ thông ............................ 118 3.2.5. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh cho đội ngũ cán bộ quản lý các trường trung học phổ thông......................................................................................... 122 3.2.6. Quản lý phát triển môi trường giáo dục đổi mới sáng tạo trong tổ chức, thực hiện hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh các trường trung học phổ thông ............................................................................... 127 3.3. KHẢO SÁT SỰ CẤP THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA CÁC BIỆN PHÁP ĐỀ XUẤT ........................................................................................ 130 3.3.1. Mục đích khảo sát ........................................................................ 130 3.3.2. Nội dung và phương pháp khảo sát ............................................. 131 3.3.3. Đối tượng khảo sát ....................................................................... 131 3.3.4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất ...................................................................................... 132 3.4. THỬ NGHIỆM GIẢI PHÁP ......................................................................... 136 3.4.1. Tổ chức thử nghiệm ..................................................................... 136 3.4.2. Phân tích kết quả thử nghiệm ...................................................... 140 Kết luận chương 3................................................................................................... 147 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................................ 148 CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN NỘI DUNG LUẬN ÁN ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ .................................................... 151 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 152 PHỤ LỤC ......................................................................................................... PL1
ix DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT Các chữ viết tắt Các chữ viết đầy đủ 1 CBQL Cán bộ quản lý 2 CNTT Công nghệ thông tin 3 CSVC Cơ sở vật chất 4 GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo 5 GDPT Giáo dục phổ thông 6 GV Giáo viên 7 GVCN Giáo viên chủ nhiệm 8 HĐGD Hoạt động giáo dục 9 HĐTN, HN Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp 10 HS Học sinh 11 THCS Trung học cơ sở 12 THPT Trung học phổ thông 13 UBND Ủy ban nhân dân
x DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.1. Số lượng cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh tham gia khảo sát ..... 64 Bảng 2.2. Thang đánh giá kết quả khảo sát về tổ chức và quản lý tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở các trường THPT ............. 66 Bảng 2.3. Thực trạng nhận thức của học sinh các trường THPT về khái niệm hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ..................................... 67 Bảng 2.4. Thực trạng nhận thức của học sinh các trường THPT về ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ............................. 68 Bảng 2.5. Thực trạng nhận thức của CBQL, GV về tầm quan trọng của tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS .............................................................................................. 69 Bảng 2.6. Thực trạng đáp ứng yêu cầu tổ chức thực hiện mục tiêu hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp về mặt phẩm chất ........................ 71 Bảng 2.7. Thực trạng đáp ứng yêu cầu tổ chức thực hiện mục tiêu hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp về mặt năng lực ........................... 72 Bảng 2.8. Thực trạng đáp ứng yêu cầu tổ chức thực hiện nội dung HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS ........... 74 Bảng 2.9. Thực trạng đáp ứng yêu cầu sử dụng phương pháp tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS ........... 76 Bảng 2.10. Thực trạng đáp ứng yêu cầu sử dụng hình thức tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ................... 77 Bảng 2.11. Thực trạng đáp ứng yêu cầu đánh giá kết quả tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ................ 79 Bảng 2.12. Thực trạng nhận thức của CBQL, GV về sự cần thiết phải quản lý tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS ..................................................................................... 80 Bảng 2.13. Thực trạng đáp ứng yêu cầu xây dựng kế hoạch tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS ........... 82 Bảng 2.14. Thực trạng đáp ứng yêu cầu tổ chức thực hiện HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS ............................... 83 Bảng 2.15. Thực trạng đáp ứng yêu cầu chỉ đạo HĐTN, HN theo hướng
xi phát triển phẩm chất, năng lực HS .................................................. 86 Bảng 2.16. Thực trạng đáp ứng yêu cầu kiểm tra, đánh giá việc tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS ........... 88 Bảng 2.17. Thực trạng đáp ứng yêu cầu quản lý các điều kiện đảm bảo cho tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS ..................................................................................... 90 Bảng 2.18. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS ........................ 91 Bảng 3.1. Tổng hợp các đối tượng đã được khảo sát........................................ 131 Bảng 3.2. Đánh giá sự cấp thiết của các biện pháp đề xuất ............................. 132 Bảng 3.3. Đánh giá tính khả thi của các biện pháp đề xuất ............................. 134 Bảng 3.4. Kết quả tương quan giữa sự cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ............................................................................. 135 Bảng 3.5. Kết quả khảo sát về trình độ kiến thức của CBQL trường THPT trước thử nghiệm ................................................................. 140 Bảng 3.6. Bảng phân phối tần số F về số CBQL trường THPT đạt điểm Xi (trước thử nghiệm........................................................................ 140 Bảng 3.7. Khảo sát trình độ kỹ năng của CBQL trường THPT trước thử nghiệm ............................................................................................ 141 Bảng 3.8. Bảng phân phối tần số F về số CBQL trường THPT đạt điểm Xi sau thử nghiệm ........................................................................... 142 Bảng 3.9. Bảng tần suất kết quả kiểm tra trước thử nghiệm và sau thử nghiệm về kiến thức của CBQL trường THPT ............................... 142 Bảng 3.10. Phân bố tần suất f i và tần suất tích luỹ f i  về kiến thức của CBQL trường THPT trước thử nghiệm và sau thử nghiệm ............ 143 Bảng 3.11. Kết quả về trình độ kỹ năng của CBQL ở các trường THPT sau thử nghiệm ................................................................................ 144
xii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Trang Biểu đồ 3.1. Phân bố tần suất f i về kiến thức của CBQL trường THPT trước thử nghiệm và sau thử nghiệm .......................................... 143 Biểu đồ 3.2. Tần suất tích lũy f i  về kiến thức của CBQL trường THPT trước thử và sau thử nghiệm ....................................................... 143 Biểu đồ 3.3. So sánh kết quả về trình độ kỹ năng của CBQL trường THPT trước thử nghiệm và sau thử nghiệm ............................... 145
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Cùng với sự đổi mới của cả hệ thống giáo dục nước nhà, giáo dục phổ thông cũng đang được đổi mới. Mục tiêu đổi mới của GDPT là nhằm “tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho HS. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời” [14]. Để thực hiện được mục tiêu của mình, GDPT cũng phải đổi mới căn bản, toàn diện theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh trên tất cả các phương diện, trước hết là đổi mới chương trình GDPT. Từ năm học 2022-2023, Chương trình GDPT 2018 bắt đầu được triển khai ở cấp THPT Điểm mới căn bản nhất của Chương trình GDPT 2018 là đặt trọng tâm vào phát triển phẩm chất, năng lực HS và được cụ thể hóa bằng những yêu cầu cần đạt ở từng môn học, cấp học. Trong Chương trình GDPT 2018, HĐTN, HN là hoạt động giáo dục bắt buộc đối với HS cấp trung học cơ sở và THPT. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là HĐGD “do nhà giáo dục định hướng thiết kế và hướng dẫn thực hiện, tạo cơ hội cho HS tiếp cận thực tế, thể nghiệm các cảm xúc tích cực, khai thác những kinh nghiệm đã có và huy động tổng hợp kiến thức, kỹ năng của các môn học để thực hiện những nhiệm vụ được giao hoặc giải quyết những vấn đề của thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, xã hội phù hợp với lứa tuổi; thông qua đó, chuyển hoá những kinh nghiệm đã trải qua thành tri thức mới, hiểu biết mới, kỹ năng mới góp phần phát huy tiềm năng sáng tạo và khả năng thích ứng với cuộc sống, môi trường và nghề nghiệp tương lai” [20], [21]. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp góp phần hình thành, phát triển các phẩm chất chủ yếu, năng lực chung và các năng lực đặc thù cho HS; nội dung hoạt động được xây dựng dựa trên các mối quan hệ của HS với bản thân, với xã hội, với tự nhiên và với nghề nghiệp.
2 So với HĐGD ngoài giờ lên lớp trước đây, HĐTN, HN trong Chương trình GDPT 2018 có nhiều khác biệt về mục tiêu, nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức, đánh giá và sử dụng kết quả HĐTN, HN. Những khác biệt này vừa là cơ hội, vừa là thách thức đối với giáo viên, HS, CBQL và các lực lượng giáo dục khác: Là cơ hội, khi GV, HS, CBQL và các lực lượng giáo dục khác được “trải nghiệm” một mô hình HĐGD mới; là thách thức, khi GV, HS, CBQL và các lực lượng giáo dục khác còn thiếu kiến thức, thiếu kỹ năng và kinh nghiệm trong tổ chức, tham gia, thực hiện, quản lý HĐGD này. Thời gian qua, cùng với cả nước, ngành GD&ĐT Hà Nội đã chủ động, tích cực trong chuẩn bị, triển khai thực hiện Chương trình GDPT 2018 ở các cấp học; bước đầu đem lại những kết quả khả quan, góp phần khẳng định tính ưu việt của Chương trình GDPT 2018. Vì thế, khi thực hiện Chương trình GDPT 2018 ở lớp 10 (trong đó có Chương trình HĐTN, HN), các trường THPT thành phố Hà Nội có nhiều thuận lợi nhưng cũng đứng trước nhiều khó khăn. Đối với HĐTN, HN, khó khăn chủ yếu vẫn là tổ chức, thực hiện, quản lý HĐGD này sao cho tối ưu nhất, đáp ứng tốt mục tiêu phát triển phẩm chất, năng lực HS và thật sự đem lại một sân chơi bổ ích cho HS. Từ đó, quản lý tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS là một yêu cầu cấp thiết đối với các trường THPT trong bối cảnh hiện nay. Từ những lý do trên, vấn đề “Quản lý tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở các trường trung học phổ thông thành phố Hà Nội” đã được chọn để làm đề tài tiến sĩ Khoa học giáo dục chuyên ngành Quản lý giáo dục. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, đề xuất các biện pháp quản lý tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS ở các trường THPT thành phố Hà Nội, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong bối cảnh đổi mới GDPT hiện nay. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS ở các trường THPT. 3.2. Đối tượng nghiên cứu
3 Quản lý tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS ở các trường THPT thành phố Hà Nội. 4. Giả thuyết khoa học Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp bước đầu được các trường THPT triển khai nhưng còn gặp nhiều khó khăn. Nguyên nhân chủ yếu của những khó khăn này là do quản lý tổ chức HĐTN, HN còn nhiều hạn chế và bất cập. Nếu đề xuất và thực hiện được đồng bộ các biện pháp quản lý tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS dựa trên các chức năng quản lý; đồng thời tính đến các yếu tố ảnh hưởng thì sẽ nâng cao hiệu quả quản lý tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS ở các trường THPT thành phố Hà Nội. 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận của quản lý tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS ở trường THPT - Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS ở các trường THPT thành phố Hà Nội - Đề xuất biện pháp quản lý tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS ở các trường THPT thành phố Hà Nội - Đánh giá mức độ cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất; tổ chức thử nghiệm một biện pháp. 5.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung Luận án tập trung nghiên cứu, đề xuất các biện pháp quản lý tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS ở các trường THPT thành phố Hà Nội. - Về địa bàn khảo sát Bao gồm 30 trường THPT; trong đó có 12 trường khu vực nội thành và 18 trường khu vực ngoại thành. - Về thời gian Thời gian nghiên cứu: Trong các năm học 2020-2021 và 2021-2022. 6. Quan điểm tiếp cận
4 6.1. Quan điểm tiếp cận hệ thống Quản lý tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS THPT phải được đặt trong mối quan hệ hệ thống với các HĐGD khác và bảo đảm tính chỉnh thể, toàn vẹn của HĐGD HS, từ quản lý mục tiêu, kế hoạch, chương trình, nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục, kết quả trải nghiệm của HS, các điều kiện đảm bảo tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực cho HS. 6.2. Quan điểm tiếp cận hoạt động Trải nghiệm là hoạt động đặc trưng trong các loại hình hoạt động khác của nhà trường, trong đó GV với vai trò tổ chức, hướng dẫn cho HS thông qua các hoạt động của bản thân; từ đó hình thành, phát triển được phẩm chất và năng lực cần thiết cho HS. Trên cơ sở nắm được bản chất HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực cho HS ở trường THPT, chủ thể quản lý đề ra các biện pháp quản lý nhằm tác động lên tất cả các thành tố của HĐTN, HN, góp phần thực hiện được mục tiêu giáo dục đề ra. Từ đó có những biện pháp quản lý hiệu quả hoạt động này từ xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, đánh giá kết quả, bồi dưỡng nâng cao năng lực, tạo điều kiện hỗ trợ cho việc triển khai các HĐTN, HN. 6.3. Quan điểm phát triển phẩm chất, năng lực Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS là hoạt động hướng tới sự hình thành, phát triển các phẩm chất và năng lực cơ bản cho HS; là phương pháp tích lũy dần các yếu tố của phẩm chất và năng lực để chuyển hóa và góp phần vào việc hình thành, phát triển nhân cách cho các em theo mục tiêu của chương trình GDPT 2018. Để phát triển được phẩm chất, năng lực HS, việc tổ chức HĐTN, HN cần đảm bảo các yêu cầu: phát huy tính tích cực của HS; có tính tích hợp và phân hóa; đa dạng hóa các phương thức/phương pháp, hình thức tổ chức và phương tiện dạy học, từ đó HS có thể tự mình hoàn thành nhiệm vụ học tập dưới sự tổ chức, hướng dẫn của GV - yêu cầu này cần được chú trọng đặc biệt đối với HS THPT thành phố Hà Nội trong bối cảnh hội nhập [20], [21]. Cách tiếp cận này đòi hỏi các biện pháp quản lý tổ chức HĐTN, HN
5 mà luận án đề xuất phải hướng đến đầu ra, đảm bảo phát triển ở HS những phẩm chất, năng lực cụ thể theo khung năng lực cho HS THPT, trong đó chú trọng đến phát triển năng lực đặc thù của từng HS. 6.4. Quan điểm tiếp cận chức năng quản lý và nội dung quản lý Mục tiêu quản lý tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS được hiện thực hóa thông qua chức năng quản lý như lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá HĐTN, HN. Đồng thời, mục tiêu quản lý tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS còn được hiện thực hóa thông qua các nội dung quản lý: quản lý mục tiêu; kế hoạch; chương trình; nội dung; phương pháp, hình thức tổ chức; hoạt động học của HS; kiểm tra, đánh giá kết quả trải nghiệm của HS; các điều kiện đảm bảo thực hiện HĐTN, HN cho HS THPT. Vì vậy, luận án đã vận dụng cả hai cách tiếp cận trên để xây dựng khung lý thuyết, khảo sát thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lý tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực cho HS ở trường THPT. 6.5. Quan điểm thực tiễn Quản lý tổ chức HĐTN, HN ở trường THPT theo hướng phát triển năng lực chỉ có thể đạt hiệu quả khi các biện pháp đề xuất phù hợp với điều kiện thực tiễn, các yếu tố khách quan như đặc điểm kinh tế - xã hội, văn hoá, khoa học - công nghệ; các yếu tố chủ quan như mạng lưới trường lớp, quy mô HS, đội ngũ CBQL, GV, nhân viên, trang thiết bị, cơ sở vật chất, môi trường giáo dục... và yêu cầu phát triển sự nghiệp giáo dục, phát triển nguồn nhân lực ở địa phương. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Nhóm phương pháp này nhằm thu thập các thông tin để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài. 7.1.1. Phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu Phương pháp này được sử dụng để phân tích, tổng hợp tài liệu có liên quan đến HĐTN, HN và quản lý tổ chức HĐTN, HN ở trường THPT theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực, làm cơ sở để khảo sát thực trạng, đề xuất các biện pháp quản lý tổ chức HĐTN, HN ở trường THPT.
6 7.1.2. Phương pháp khái quát hóa các nhận định độc lập Phương pháp này được sử dụng để rút ra những khái quát, nhận định riêng về các vấn đề nghiên cứu, trước hết là các khái niệm cơ bản của đề tài, từ những quan điểm, quan niệm độc lập của các tác giả. 7.1.3. Phương pháp mô hình hóa Phương pháp này được sử dụng để xây dựng mô hình (lý luận và thực tiễn) về đối tượng nghiên cứu, từ đó tìm ra bản chất vấn đề mà luận án cần đạt được. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn Nhóm phương pháp này nhằm thu thập các thông tin để xây dựng cơ sở thực tiễn của đề tài, có các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau: 7.2.1. Phương pháp điều tra (bằng phiếu hỏi): nhằm điều tra về thực trạng HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS THPT và quản lý tổ chức HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS THPT: Từ khung lý thuyết, thiết kế bảng hỏi cho từng khách thể (CBQL, GV, HS), đảm bảo mỗi khách thể tham gia trả lời một cách độc lập, khách quan. 7.2.2. Phương pháp phỏng vấn sâu: Phỏng vấn trực tiếp các cá nhân trong quá trình gặp gỡ điều tra (CBQL, GV, HS). Người phỏng vấn chuẩn bị kỹ nội dung phỏng vấn liên quan đến HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS THPT, câu hỏi ngắn gọn, rõ ràng. Khách thể có thể trả lời các câu hỏi theo ý kiến riêng của mình với những câu hỏi mở. Trong quá trình phỏng vấn, người phỏng vấn cần phải thiết lập được mối quan hệ tích cực bằng những biểu hiện tôn trọng lịch sự, giữ tính bí mật, kín đáo, đưa ra câu hỏi nhiều dạng khác nhau, để kiểm tra độ tin cậy của phiếu hỏi, cũng như làm sáng tỏ những thông tin chưa rõ. 7.2.3. Phương pháp quan sát: Lên kế hoạch để chủ động quan sát nhận biết các biểu hiện tâm lý, về học tập, vui chơi, sinh hoạt qua các HĐTN, HN theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS THPT. 7.2.4. Phương pháp thử nghiệm: Tác giả đã chọn biện pháp “Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp