Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên đại học sư phạm theo tiếp cận linh hoạt trong thực tập sư phạm

Chia sẻ: Bánh Bèo Xinh Gái | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:186

Thêm vào BST

Báo xấu

36
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là đề xuất biện pháp rèn luyện kĩ năng dạy học theo tiếp cận linh hoạt cho sinh viên ĐHSP trong TTSP nhằm nâng cao chất lượng rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên ĐHSP nói riêng, nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên THPT nói chung.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên đại học sư phạm theo tiếp cận linh hoạt trong thực tập sư phạm

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM NGUYỄN THỊ NHÂN RÈN LUYỆN KĨ NĂNG DẠY HỌC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THEO TIẾP CẬN LINH HOẠT TRONG THỰC TẬP SƯ PHẠM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI, 2015
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM NGUYỄN THỊ NHÂN RÈN LUYỆN KĨ NĂNG DẠY HỌC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THEO TIẾP CẬN LINH HOẠT TRONG THỰC TẬP SƯ PHẠM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử giáo dục Mã số: 62 14 01 02 Người hướng dẫn khoa học: 1. GS. TS. Nguyễn Thị Hoàng Yến 2. TS. Hồ Viết Lương HÀ NỘI, 2015
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả trình bày trong luận án này là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nào khác. Tác giả Nguyễn Thị Nhân
ii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................i DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT ......................................... vi DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH ............................................................ vii MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI ............................................................................. 1 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU .................................................................... 3 3. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU .................................... 3 4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC .................................................................... 3 5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU .................................................................... 3 6. PHẠM VI NGHIÊN CỨU ....................................................................... 3 7. PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............. 4 8. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN ................................................................. 6 9. LUẬN ĐIỂM CẦN BẢO VỆ ................................................................... 7 10. CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN ................................................................ 8 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ RÈN LUYỆN KĨ NĂNG DẠY HỌC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THEO TIẾP CẬN LINH HOẠT TRONG THỰC TẬP SƯ PHẠM ................................................................. 9 1.1. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ ...................................................... 9 1.1.1. Về rèn luyện kĩ năng dạy học .......................................................... 9 1.1.2. Về tiếp cận linh hoạt ..................................................................... 14 1.2. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN .............................................................. 19 1.2.1. Kĩ năng, Kĩ năng dạy học .............................................................. 19 1.2.2. Rèn luyện kĩ năng dạy học ............................................................ 21 1.2.3. Tiếp cận linh hoạt trong dạy học .................................................. 22 1.2.4. Thực tập sư phạm (TTSP) ............................................................. 23 1.2.5. RLKNDH theo tiếp cận linh hoạt trong TTSP .............................. 27
iii 1.3. ĐẶC ĐIỂM, CẤU TRÚC VÀ TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ KĨ NĂNG DẠY HỌC ................................................................................................. 28 1.3.1. Đặc điểm kĩ năng dạy học ............................................................. 28 1.3.2. Các kĩ năng dạy học cơ bản ........................................................... 29 1.3.3. Cấu trúc kĩ năng dạy học ............................................................... 32 1.3.4. Tiêu chí đánh giá kĩ năng dạy học ................................................. 33 1.4. VẤN ĐỀ RLKNDH CHO SVĐHSP THEO TCLH TRONG TTSP...... 36 1.4.1. Những vấn đề tâm lí học, lí luận dạy học và xã hội học của RLKNDH theo tiếp cận linh hoạt .................................................. 36 1.4.2. Nguyên tắc RLKNDH theo tiếp cận linh hoạt ............................... 44 1.4.3. Đặc điểm của hoạt động RLKNDH theo tiếp cận linh hoạt ........... 45 1.4.4. Bản chất mối quan hệ giữa TTSP với tiếp cận linh hoạt trong quá trình RLKNDH ....................................................................... 46 1.5. NHỮNG YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN RÈN LUYỆN KĨ NĂNG DẠY HỌC THEO TIẾP CẬN LINH HOẠT CHO SINH VIÊN TRONG TTSP ........................................................................................... 47 1.5.1. Đặc điểm sinh viên ........................................................................ 47 1.5.2. Nội dung, phương pháp RLKNDH ................................................ 48 1.5.3. Môi trường học tập ........................................................................ 48 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .............................................................................. 50 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG RÈN LUYỆN KĨ NĂNG DẠY HỌC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THEO TCLH TRONG TTSP ..... 51 2.1. KHÁI QUÁT VỀ KHẢO SÁT THỰC TRẠNG .................................. 51 2.1.1. Mục đích khảo sát ......................................................................... 51 2.1.2. Nội dung khảo sát ......................................................................... 51 2.1.3. Đối tượng khảo sát ........................................................................ 51 2.1.4. Phương pháp và công cụ khảo sát ................................................. 53
iv 2.2. KẾT QUẢ KHẢO SÁT....................................................................... 54 2.2.1. Nhận thực của giảng viên đại học và giáo viên THPT về tiếp cận linh hoạt trong dạy học ........................................................... 54 2.2.2. Về thực trạng rèn luyện kĩ năng dạy hoc của sinh viên ĐHSP ....... 56 2.2.3. Về tổ chức rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên ..................... 63 2.2.4. Về môi trường TTSP ..................................................................... 68 2.2.5. Về kết quả rèn luyện kĩ năng dạy học ........................................... 72 2.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ THỰC TRẠNG .......................................... 75 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .............................................................................. 79 CHƯƠNG 3. BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG DẠY HỌC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THEO TIẾP CẬN LINH HOẠT TRONG TTSP ............................................................................................. 81 3.1. NGUYÊN TẮC XÂY DỰNG BIỆN PHÁP ........................................ 81 3.1.1. Nguyên tắc linh hoạt về môi trường hoạt động .............................. 81 3.1.2. Nguyên tắc linh hoạt về nội dung hoạt động.................................. 81 3.1.3. Nguyên tắc linh hoạt về hình thức hoạt động................................. 81 3.1.4. Nguyên tắc linh hoạt về địa bàn và điều kiện hoạt động ................ 82 3.2. CÁC BIỆN PHÁP ............................................................................... 82 3.2.1. Biện pháp 1. Thiết kế nội dung rèn luyện kĩ năng dạy học trong TTSP phù hợp với tiếp cận linh hoạt .................................... 82 3.2.2. Biện pháp 2. Đa dạng hóa phương pháp, con đường rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên ....................................................... 96 3.2.3. Biện pháp 3. Xây dựng môi trường TTSP linh hoạt..................... 102 3.2.4. Biện pháp 4. Ứng dụng công nghệ thông tin hỗ trợ sinh viên rèn luyện kĩ năng dạy học trước và trong TTSP .......................... 105 3.2.5. Ví dụ minh họa 3.9 ...................................................................... 108 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ......................................................................... 115
v CHƯƠNG 4 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .............................................. 116 4.1. THĂM DÒ TÍNH HIỆU QUẢ VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA CÁC BIỆN PHÁP ............................................................................................. 116 4.1.1. Nội dung thăm dò ........................................................................ 116 4.1.2. Phương pháp thăm dò.................................................................. 116 4.1.3. Kết quả thăm dò .......................................................................... 116 4.2. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ........................................................... 119 4.2.1. Mục đích thực nghiệm................................................................. 119 4.2.2. Nội dung thực nghiệm ................................................................. 119 4.2.3. Đối tượng thực nghiệm ............................................................... 120 4.2.4. Cách thực hiện và công cụ đánh giá ............................................ 121 4.2.5. Kết quả đánh giá theo phương pháp thực nghiệm sư phạm.......... 132 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ............................................................................ 142 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................... 145 1. KẾT LUẬN .......................................................................................... 145 2. NHỮNG KIẾN NGHỊ .......................................................................... 146 CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ ................................. 148 TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................... 149 PHỤ LỤC
vi DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Viết đầy đủ CNC Máy điều khiển số (Computer Numerical Controlled machines) ĐC Đối chứng ĐH Đại học HTLH Học tập linh hoạt HTM Học tập mở HS Học sinh NCHT Nhu cầu học tập PADH Phương án dạy học PCHT Phong cách học tập PPDH Phương pháp dạy học PTDH Phương tiện dạy học RLKNDH Rèn luyện kĩ năng dạy học TCLH Tiếp cận linh hoạt THPT Trung học phổ thông TN Thực nghiệm TSL Tâm sinh lí TTSP Thực tập sư phạm SVĐHSP Sinh viên đại học sư phạm
vii DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH Trang Bảng: Bảng 2.1. Mức độ cần thiết của linh hoạt phương án dạy học ................... 54 Bảng 2.2. Các điều kiện linh hoạt phương án dạy học .............................. 55 Bảng 2.3. Mức độ quan trọng của rèn luyện kĩ năng dạy học .................... 57 Bảng 2.4. Mức độ tham gia của sinh viên khi rèn luyện các kĩ năng dạy học ..................................................................................... 57 Bảng 2.5. Mức độ tích cực của sinh viên khi rèn luyện các kĩ năng dạy học ..................................................................................... 58 Bảng 2.6. Mức độ hài lòng của sinh viên với kết quả RLNVSP ............... 59 Bảng 2.7. Mức độ khó khăn khi TTSP ...................................................... 60 Bảng 2.8. Mức độ sử dụng các phương pháp dạy học ở đại học sư phạm ................................................................................... 63 Bảng 2.9. Mức độ sử dụng các biện pháp dạy học ở đại học sư phạm. .................................................................................. 65 Bảng 2.10. Mức độ sử dụng các hình thức tổ chức dạy học ở ĐHSP ......... 65 Bảng 2.11. Mức độ chú ý các tương tác trong dạy học ở đại học sư phạm. ................................................................................... 66 Bảng 2.12. Đánh giá kết quả kiến tập, thực tập của sinh viên .................... 67 Bảng 2.13. Thái độ của GVPT khi SVTTSP xin dự giờ .............................. 69 Bảng 2.14. Hành vi của GVPT khi SVTTSP xin dự giờ ............................. 70 Bảng 2.15. Năng lực dạy học của sinh viên TTSP ...................................... 74 Bảng 2.16. Năng lực dạy học của giáo viên trẻ ........................................... 74 Bảng 4.1. Tính khả thi ............................................................................ 117 Bảng 4.2. Tính hiệu quả .......................................................................... 118 Bảng 4.3. Nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng .................................. 120 Bảng 4.4. Nhu cầu học tập Modul 1 ........................................................ 123 Bảng 4.5. Nhu cầu học tập Modul 2 ........................................................ 123
viii Bảng 4.6. Nhu cầu học tập Modul 3 ........................................................ 123 Bảng 4.7. Phong cách học tập của sinh viên TTSP ................................. 124 Bảng 4.8. Tiêu chí đánh giá thiết kế bài học ........................................... 127 Bảng 4.9. Tiêu chí đánh giá bài tập nghiên cứu KHGD .......................... 129 Bảng 4.10. Tiêu chí đánh giá thực hành kĩ năng viết bảng ........................ 130 Bảng 4.11. Kết quả rèn luyện kĩ năng thiết kế bài học ............................. 132 Bảng 4.12. Kết quả xếp loại rèn luyện kĩ năng thiết kế bài học ................. 133 Bảng 4.13. Kết quả rèn luyện kĩ năng nghiên cứu ..................................... 133 Bảng 4.14. Kết quả xếp loại rèn luyện kĩ năng nghiên cứu ....................... 133 Bảng 4.15. Kết quả rèn luyện kĩ năng viết bảng ........................................ 133 Bảng 4.16. Kết quả xếp loại rèn luyện kĩ năng viết bảng .......................... 134 Bảng 4.17. Điểm trung bình phần trăm của nhóm thực nghiệm (tính theo %) ......................................................................... 134 Bảng 4.18. Điểm trung bình phần trăm của nhóm đối chứng (tính theo %) .......................................................................... 135 Bảng 4.19. Số sinh viên đạt điểm xi cả 3 nội dung.................................... 137 Bảng 4.20. Số % sinh viên đạt điểm xi ..................................................... 137 Bảng 4.21. Số % sinh viên đạt điểm xi trở lên .......................................... 137 Bảng 4.22. Cơ sở tính toán phương sai nhóm thực nghiệm ....................... 138 Bảng 4.23. Cơ sở tính toán phương sai nhóm đối chứng ........................... 139 Hình: Hình 4.1. Đồ thị so sánh mức độ đạt mục tiêu dạy học ........................... 135 Hình 4.2. Số sinh viên đạt được điểm xi ................................................. 141 Hình 4.3. Tần suất số sinh viên đạt được điểm xi trở lên ........................ 141
1 MỞ ĐẦU 1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI Chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam giai đoạn 2011 - 2020 xem việc phát triển kỹ năng thực hành của sinh viên là một trong những mục tiêu hàng đầu và đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) là một trong những giải pháp chiến lược quan trọng để hiện thực hóa mục tiêu trên [5]. Trong QTDH, ngoài sự quy định của mục tiêu và nội dung dạy học, PPDH chỉ có thể phát huy hiệu quả khi được lựa chọn và sử dụng phù hợp với phương tiện dạy học (PTDH), đặc điểm nhận thức, trình độ, phong cách học tập (PCHT) và môi trường học tập của sinh viên. Thực tập sư phạm (TTSP) là khâu thực hành nghề rất quan trọng trong quá trình đào tạo giáo viên. Tổ chức tốt thực tập sư phạm là cơ sở quan trọng để bổ sung, củng cố, khắc sâu và mở rộng những tri thức lý luận chuyên môn, nghiệp vụ đã được học trong trường sư phạm; đồng thời hình thành, trau dồi những kỹ năng nghề nghiệp cho các giáo sinh, là cơ sở để họ thực hiện tốt các nhiệm vụ và thích ứng nhanh trong môi trường công tác sau này. Để có kĩ năng sư phạm sinh viên nhất thiết phải được luyện tập trong hoạt động thực tiễn, phải được trải nghiệm trong thực tế. Hình thành kĩ năng sư phạm cho sinh viên sẽ được hoàn thiện khi họ tham gia thực hành nó ở các trường phổ thông. Tuy nhiên, thực tế dạy học các kĩ năng sư phạm tại các trường THPT trong TTSP cho sinh viên Đại học Sư phạm cho thấy, PTDH của các trường THPT khác nhau là khác nhau, trình độ, PCHT và môi trường học tập của các sinh viên có sự khác nhau. Những thay đổi về sự khác nhau đó có tác động sâu sắc đến kết quả học tập của sinh viên. Do đó, để nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học các KNSP, giảng viên phải lựa chọn và sử dụng
2 PPDH phù hợp với những thay đổi hoặc khác nhau có thể xảy ra đối với PTDH, trình độ, PCHT và môi trường học tập của sinh viên. Hay nói cách khác, với vai trò là chủ thể của QTDH, giảng viên phải có khả năng linh hoạt PPDH tương ứng với những thay đổi hoặc khác nhau của PTDH, trình độ, PCHT và môi trường học tập trong TTSP. Có như vậy, mới tạo được nhiều cơ hội học tập cho sinh viên, kích thích tính tích cực, chủ động, sáng tạo và khai thác được hết các tiềm năng vốn có của họ. Hiện nay, việc rèn luyện tay nghề cho sinh viên ở các trường đại học đã có nhiều cố gắng và thu được một số kết quả nhất định. Tuy nhiên, vẫn chưa đạt kết quả như mong muốn, chưa đáp ứng yêu cầu xã hội về người giáo viên THPT. Đội ngũ giáo viên trẻ, mới tốt nghiệp chưa đáp ứng được các yêu cầu về giảng dạy, còn yếu việc thực hiện các kĩ năng dạy học. Ở sinh viên sư phạm, khái niệm kĩ năng dạy học cũng được hiểu mơ hồ. Thực hành ở các trường THPT rồi vẫn còn lúng túng, thiết kế bài học sai quy trình, không thể hiện được các nhiệm vụ dạy học trong đó; Viết bảng chậm, chữ xấu, bố cục bất hợp lí; Tìm hiểu học sinh, giao tiếp với học sinh thiếu tự tin, không hiệu quả. Nguyên nhân là quá trình đào tạo và rèn luyện ở trường đại học còn nặng tính hàn lâm; Chưa chú ý nhiều đến các đặc điểm sinh viên; Sinh viên ít được thực hành. Quá trình TTSP được tổ chức trong môi trường làm việc cứng nhắc, gò bó về không gian, thời gian; Các hình thức rèn luyện kĩ năng dạy học nghèo nàn, chưa có nhiều phương án rèn luyện để tạo ra nhiều cơ hội giúp sinh viên học tập hiệu quả. Lý luận và thực tiễn đã đặt ra yêu cầu cần phải tiếp tục nghiên cứu nâng cao chất lượng rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên ở các trường đại học sư phạm. Với mong muốn góp phần giải quyết vấn đề đã nêu, chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài: “Rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên đại học sư phạm theo tiếp cận linh hoạt trong thực tập sư phạm”.
3 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Đề xuất biện pháp rèn luyện kĩ năng dạy học theo tiếp cận linh hoạt cho sinh viên ĐHSP trong TTSP nhằm nâng cao chất lượng rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên ĐHSP nói riêng, nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên THPT nói chung. 3. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU - Khách thể nghiên cứu: Quá trình rèn luyện các kĩ năng dạy học cho sinh viên sư phạm ở các trường đại học. - Đối tượng nghiên cứu: Vận dụng cách tiếp cận linh hoạt để tổ chức rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên đại học sư phạm trong thực tập sư phạm. 4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Nếu rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên các trường đại học sư phạm được tổ chức theo hướng tiếp cận linh hoạt với các biện pháp tổ chức đa dạng các phương án dựa vào những thay đổi của các điều kiện phương tiện học tập, đặc điểm sinh viên, đặc điểm môi trường học tập trong thực tập sư phạm thì hiệu quả rèn luyện kĩ năng dạy học nói riêng, chất lượng đào tạo giáo viên nói chung được nâng cao. 5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 5.1. Xây dựng cơ sở lí luận về rèn luyện kĩ năng dạy học theo tiếp cận linh hoạt trong thực tập sư phạm. 5.2. Phân tích, đánh giá thực trạng rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên ở các trường đại học theo tiếp cận linh hoạt. 5.3. Đề xuất các biện pháp rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên ĐHSP theo tiếp cận linh hoạt trong thực tập sư phạm. 5.4. Khảo nghiệm và thực nghiệm sư phạm. 6. PHẠM VI NGHIÊN CỨU 6.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu Đào tạo giáo viên THPT cần rèn luyện nhiều kĩ năng sư phạm khác nhau, trong khuôn khổ nghiên cứu của luận án này, chúng tôi chỉ tập trung
4 tìm hiểu các kĩ năng dạy học cơ bản trong TTSP là: Kĩ năng thiết kế bài học, kĩ năng trình bày bảng và kĩ năng nghiên cứu người học và việc học. Việc rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên đại học sư phạm diễn ra ở trường đại học và thực tập tại các trường thực hành nhưng trong luận án này chúng tôi chỉ nghiên cứu quá trình RLKNDH cho sinh viên ĐHSP trong thực tập sư phạm. 6.1. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu Nghiên cứu thực trạng rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên ở các trường Đại học Sư phạm Hà Nội 1, Đại học Vinh và Đại học Tây Nguyên. Nghiên cứu đề xuất các biện pháp rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên ĐHSP theo tiếp cận linh hoạt qua thực tập sư phạm. Thực nghiệm sư phạm ở 4 đoàn sinh viên trường Đại học Vinh trên địa bàn hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh. Ở tỉnh Nghệ An, luận án chọn nghiên cứu 1 đoàn sinh viên TTSP làm thực nghiệm và 1 đoàn khác làm nhóm đối chứng. Tương tự, ở tỉnh Hà Tĩnh, luận án cũng chọn một đoàn sinh viên TTSP làm nhóm thực nghiệm và 1 đoàn khác làm nhóm đối chứng. 7. PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 7.1. Phương pháp luận nghiên cứu - Phương pháp tiếp cận hoạt động: Rèn luyện các kĩ năng dạy học của sinh viên được thực hiện thông qua hoạt động TTSP tại trường THPT. Việc nghiên cứu quá trình rèn luyện các kĩ năng dạy học phải thông qua thực tiễn hoạt động TTSP của sinh viên trong đợt thực tập. Điều này có nghĩa là nghiên cứu thông qua quan sát, nghiên cứu hành vi thực tập của sinh viên giải quyết các bài tập tình huống và đánh giá kết quả thực tập của sinh viên. - Phương pháp tiếp cận hệ thống: Con người là một thực thể xã hội. Hành vi của cá nhân được xem xét là kết quả tác động của nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Vì vậy, việc
5 nghiên cứu quá trình rèn luyện kĩ năng dạy học trong TTSP của sinh viên trong mối quan hệ tương hỗ của nhiều yếu tố như: sự hiểu biết về các kĩ năng dạy học của sinh viên, tình cảm nghề nghiệp của sinh viên, tính tích cực của sinh viên, yếu tố về cơ sở vật chất, về cách thức tổ chức rèn luyện, về giảng viên hướng dẫn… - Phương pháp tiếp cận phức hợp: Đề tài nghiên cứu không chỉ nhìn nhận vấn đề rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên dưới góc độ Giáo dục học mà còn là dưới góc độ của nhiều chuyên ngành khoa học tâm lí như: Tâm lí học dạy học, tâm lí học lứa tuổi và tâm lí học sư phạm, tâm lí học phát triển, tâm lí học hoạt động… 7.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể 7.2.1. Các phương pháp nghiên cứu lí luận: Tác giả đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu lí luận như phân tích, tổng hợp, khái quát hóa… trong quá trình đọc các tài liệu, các công trình nghiên cứu liên quan của các tác giả đi trước nhằm xây dựng cơ sở lí luận của luận án 7.2.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra: bằng phỏng vấn trực tiếp và bằng phiếu hỏi nhằm phát hiện thực trạng nhận thức của giáo viên THPT, của giảng viên ĐHSP về tiếp cận linh hoạt trong dạy học; phát hiện thực trạng nhận thức của sinh viên về kĩ năng dạy học và rèn luyện kĩ năng dạy học. - Phương pháp quan sát: qua hoạt động dạy ở trường đại học, qua hoạt động dự giờ các môn nghiệp vụ sư phạm ở trường đại học của đồng nghiệp, qua hoạt động dự giờ hướng dẫn của giáo viên THPT, dự giờ tập giảng của sinh viên nhằm đánh giá thực trạng tổ chức RLKNDH và thực trạng kết quả RLKNDH cho sinh viên đại học sư phạm - Phương pháp chuyên gia: Qua các buổi tọa đàm, semina, gặp gỡ trao đổi với các chuyên gia về lĩnh vực giáo dục học nhằm tìm hiểu thêm thông tin
6 cho nghiên cứu thực trạng RLKNDH cho sinh viên, các biện pháp nâng cao chất lượng rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên theo TCLH qua TTSP. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tiến hành trên đối tượng là sinh viên năm thứ 4 của trường Đại học Vinh đang đi TTSP ở các trường THPT hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh với hệ thống các biện pháp rèn luyện kĩ năng dạy học theo TCLH nhằm khẳng định tính hiệu quả, tính khả thi của các biện pháp mà luận án đề xuất , đồng thời chứng minh tính đúng đắn của giả thuyết khoa học đã nêu. - Phương pháp nghiên cứu sản phẩm: Qua nghiên cứu chấm giáo án, chấm bài tập nghiên cứu khoa học… nhằm đánh giá mức độ đạt kết quả học tập của sinh viên khi rèn luyện các kĩ năng dạy học qua TTSP 7.2.3. Phương pháp thống kê toán học: Xử lí các dữ liệu thu được về mặt thống kê nhằm phân tích, đánh giá, đưa ra các kết luận khoa học có ý nghĩa với nghiên cứu của luận án. 8. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN Luận án góp phần làm phong phú và đa dạng hóa những cách tiếp cận mới hướng vào việc rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên các trường đại học sư phạm, đó là tiếp cận linh hoạt, về cả lí luận và thực tiễn. 8.1. Về lí luận Trên cơ sở các lý thuyết học tập, TCLH liên quan đến học tập linh hoạt, phong cách học tập, điều kiện học tập, phương tiện học tập của người học đã góp phần tạo nên một cách tiếp cận mở trong dạy học, phù hợp với định hướng phát triển xã hội học tập ở Việt Nam. Đưa cách tiếp cận này bước đầu vận dụng vào chương trình đào tạo giáo viên ở các trường sư phạm để mở ra không gian “mở” hơn, nhiều lựa chọn hơn trong học tập và đào tạo, nhất là rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp trong TTSP cho SVSP. Phát triển các khái niệm về tiếp cận linh hoạt, tiếp cận linh hoạt trong dạy học và tiếp cận linh hoạt trong RLKNDH qua TTSP.
7 Xây dựng hệ thống lí luận về rèn luyện kĩ năng dạy học theo tiếp cận linh hoạt trong TTSP. Đề xuất được hệ thống gồm 4 biện pháp rèn luyện kĩ năng dạy học trong TTSP cho sinh viên với đa dạng các phương án dựa theo những biến đổi của các yếu tố trong quá trình TTSP, tạo nên nhiều cơ hội học tập và nâng cao thành tích học tập cho sinh viên. 8.2. Về thực tiễn + Phát hiện được thực trạng nhận thức của sinh viên và giảng viên về kĩ năng dạy học, về tiếp cận linh hoạt trong dạy học. + Phát hiện ra thực trạng chất lượng rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên đại học sư phạm. + Phát hiện thực trạng vận dụng các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, nội dung dạy học ở trường đại học trong luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên đại học sư phạm dưới góc độ tiếp cận linh hoạt + Thực nghiệm sư phạm chứng minh các biện pháp mà luận án đề xuất là khả thi và áp dụng hiệu quả, có góp phần nâng cao chất lượng rèn nghề cho sinh viên. 9. LUẬN ĐIỂM CẦN BẢO VỆ Có nhiều cách tiếp cận mang tính truyền thống về RLKHDH đã được nghiên cứu cả về lý luận và thực tiễn, tuy nhiên trong bối cảnh đổi mới phương thức đào tạo ở Đại học nói chung, các trường ĐHSP nói riêng thì cần lựa chọn một cách tiếp cận mới để vừa phù hợp với hoàn cảnh vừa đảm bảo nâng cao chất lượng RLKNDH. TCLH có những ưu thế đặc biệt để đáp ứng được cả về lý luận và thực tiễn. Trong luận án này, TCLH được vận dụng vào quá trình RLKNDH cho SV ĐHSP trong quá trình đào tạo nói chung và đặc biệt trong TTSP. Luận án sẽ lí giải cơ sở lí luận của TCLH đối với quá trình RLKNDH và vận dụng vào thực tiễn thông qua các biện pháp được kiểm chứng bằng thực nghiệm và khảo nghiệm.
8 - RLKNDH trong TTSP đóng vai trò quan trọng và cần thiết. RLKNDH cho sinh viên ĐHSP theo TCLH trong TTSP là một hướng nghiên cứu mới mẻ và chưa có tác giả nào nghiên cứu. - Thực trạng RLKNDH cho sinh viên ĐHSP đã có những bước tiến nhất định nhưng vẫn chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn. - Tổ chức rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên ĐHSP trong TTSP bằng nhiều phương án khác nhau dựa trên những biến đổi về phương tiện dạy học (PTDH), đặc điểm nhận thức, trình độ, phong cách học tập (PCHT) và môi trường học tập của sinh viên có tính khả thi, tính hiệu quả và có nâng cao chất lượng rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên. 10. CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN Ngoài phần mở đầu, kết luận, những kiến nghị, mục lục, tài liệu tham khảo thì đề tài gồm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận về rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên đại học sư phạm theo tiếp cận linh hoạt trong TTSP Chương 2: Thực trạng rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên đại học sư phạm theo tiếp cận linh hoạt Chương 3: Biện pháp rèn luyện kĩ năng dạy học cho sinh viên đại học sư phạm theo tiếp cận linh hoạt trong TTSP Chương 4: Thực nghiệm sư phạm
9 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ RÈN LUYỆN KĨ NĂNG DẠY HỌC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THEO TIẾP CẬN LINH HOẠT TRONG THỰC TẬP SƯ PHẠM 1.1. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ 1.1.1. Về rèn luyện kĩ năng dạy học Kĩ năng dạy học, kĩ năng giáo dục là những nhóm kĩ năng sư phạm cần thiết và điển hình đối với hoạt động nghề nghiệp của người thầy giáo. Rèn luyện các kĩ năng dạy học là hoạt động đã được nghiên cứu rất lâu trên thế giới với nhiều công trình của các tác giả như: - Năm 1961, N.V. Cu-dơ-min-na trong công trình nghiên cứu “Hình thành các năng lực sư phạm” đã xác định năng lực sư phạm cần có của người giáo viên, mối quan hệ giữa năng lực chuyên môn và năng lực nghiệp vụ, giữa năng khiếu sư phạm và việc bồi dưỡng năng khiếu sư phạm thành năng lực sư phạm [16]. - Đầu những năm 60, vấn đề rèn luyện nghiệp vụ sư phạm mới trở thành hệ thống lí luận với công trình nghiên cứu của O.A. Ap-đu-li-na “Bàn về kĩ năng sư phạm”. Trong công trình này tác giả nêu rõ từng loại kĩ năng sư phạm của người giáo viên và phân tích tỉ mỉ những kĩ năng chung và kĩ năng chuyên biệt trong hoạt động giảng dạy và giáo dục [3]. - Năm 1969, Ph.N. Gô-nô-bô-lin “Những phẩm chất tâm lí của người giáo viên”, đã nêu lên những năng lực sư phạm mà sinh viên cần rèn luyện và phát triển, cách rèn luyện chúng như thế nào để trở thành một người giáo viên trong quá trình thực tập sư phạm [24]. Vào những năm 70, cùng với việc thành lập “phòng nghiên cứu đào tạo giáo viên ở trường sư phạm” (Liên Xô), nhiều công trình nghiên cứu về
10 tổ chức lao động khoa học và tối ưu hóa quá trình dạy học đã được tiến hành. Đó là các công trình nghiên cứu của M.Ia. Cô-va-li-ôp, Iu.K. Babanxki, N.I. Bôn-đư-rep… - Đặc biệt công trình nghiên cứu của X.I. Ki-xê-gôp: “Hình thành các kĩ năng, kĩ xảo sư phạm trong điều kiện giáo dục đại học” [44], trong đó đã nêu ra hơn 100 kĩ năng nghiệp vụ sư phạm, trong đó tập trung vào 50 kĩ năng cần thiết nhất, được phân chia luyện tập theo từng thời kì thực hành, thực tập sư phạm cụ thể. Công trình này đồng thời nghiên cứu sự hình thành kĩ năng sư phạm của sinh viên dưới góc độ là một quá trình có tổ chức trong nhà trường sư phạm và chia quá trình này thành năm giai đoạn. Việc phân chia quá trình hình thành kĩ năng thành năm giai đoạn chỉ có tính chất định hướng, sự hình thành một kĩ năng cụ thể có thể không nhất thiết phải trải qua tất cả các giai đoạn trên. - Công trình nghiên cứu của O.A. Ap-đu-lin-na “Nội dung và cấu trúc thực hành sư phạm ở các trường đại học sư phạm trong giai đoạn hiện nay” [2]. - Ở các nước như Canada, Australia, Hoa Kỳ…, người ta dựa trên cơ sở các thành tựu của tâm lí học hành vi và tâm lí học chức năng để tổ chức rèn luyện các kĩ năng thực hành giảng dạy cho sinh viên. Những luận điểm của J. Watson 1926, A. Pojoux 1926, F. Skinner 1963…, những công trình: The process of learning của J.B. Bigs và R. Tellfer 1987 [78], Beginning teaching của K. Barry và L. King 1993 [79] đang được sử dụng và đưa vào giáo trình thực hành lý luận dạy học trong đào tạo giáo viên ở Australia và một số nước khác. Vai trò và nhiệm vụ hình thành kĩ năng sư phạm cũng đã được xác đinh ở “Hội thảo về cách tân việc đào tạo bồi dưỡng giáo viên của các nước châu Á và Thái Bình Dương” do APEID thuộc UNESCO tổ chức tại Seoul, Hàn Quốc. Các báo cáo của hội thảo đã xác định tầm quan trọng của việc hình