Luận án tiến sĩ Khoa học giáo dục: Xây dựng và sử dụng bài tập trong dạy học GDH theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm

Chia sẻ: Phong Tỉ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:209

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án đã kế thừa những quan điểm của các tác giả đi trước đồng thời xác định được cơ sở lý luận của việc XD&SDBT theo hướng phát triển năng lực dạy học trong dạy học GDH. Phần khung lý thuyết này của luận án bao gồm những khái niệm và quan điểm khoa học về bài tập theo hướng phát triển năng lực dạy học; đặc điểm của dạy học môn GDH theo hướng phát triển năng lực dạy học ở trường CĐSP.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Khoa học giáo dục: Xây dựng và sử dụng bài tập trong dạy học GDH theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM NGUYỄN THỊ TÍM HUẾ XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC HỌC THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC CHO SINH VIÊN CAO ĐẲNG SƯ PHẠM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội, 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM NGUYỄN THỊ TÍM HUẾ XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC HỌC THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC CHO SINH VIÊN CAO ĐẲNG SƯ PHẠM Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử giáo dục Mã số: 9 1 4 0 1 0 2 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. VŨ TRỌNG RỸ 2. TS. PHẠM QUANG TIẾN Hà Nội, 2018
LỜI CẢM ƠN Tôi xin trân trọng tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Vũ Trọng Rỹ, TS. Phạm Quang Tiến, hai người Thầy đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận án. Tôi cũng xin được chân thành bày tỏ lòng cảm ơn đến Phòng Quản lý khoa học đào tạo và Hợp tác quốc tế Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam đã tạo điều kiện và động viên cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới các thầy giáo, cô giáo và các em sinh viên ở các trường Cao đẳng Hải Dương, Cao đẳng Sư phạm Bắc Ninh, Cao đẳng Sư phạm Lạng Sơn, Cao đẳng Sư phạm Điện Biên, Cao đẳng Sư phạm Quảng Ninh đã tham gia và giúp đỡ tôi trong quá trình điều tra, thực nghiệm của luận án. Cuối cùng, xin bày tỏ lòng biết ơn những người thân trong gia đình đã quan tâm, ủng hộ, làm chỗ dựa vững chắc để tôi vững tâm hoàn thành nhiệm vụ. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày …tháng…năm 2018 Tác giả luận án Nguyễn Thị Tím Huế
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, được hoàn thành với sự hướng dẫn và giúp đỡ của nhiều nhà khoa học. Tất cả các nguồn số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án này là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Các thông tin trích dẫn trong luận án đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả luận án
MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU……………………………………………………………. 1 1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu………………………….. 1 2. Mục đích nghiên cứu……………………………………………. 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu……………………………. 2 4. Giả thuyết khoa học…………………………………………….. 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu …………………………………………… 3 6. Phạm vi giới hạn của đề tài…………………………………….. 3 7. Phương pháp nghiên cứu ………………………………………. 4 8. Những luận điểm cơ bản cần bảo vệ ……………………………. 6 9. Những đóng góp mới của luận án………………………………… 6 10. Cấu trúc của luận án……………………………………………. 7 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC CHO SINH VIÊN CAO ĐẲNG SƯ PHẠM TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC HỌC…………………………………………………. 8 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài…… 8 1.1.1. Bài tập, vai trò và ý nghĩa của bài tập trong dạy học……….. 8 1.1.2. Xây dựng và sử dụng bài tập trong dạy học các môn học…… 12 1.1.3. Các nghiên cứu về năng lực, phát triển năng lực trong dạy học…………………………………………………………………… 18 1.1.4. Những nghiên cứu về xây dựng và sử dụng bài tập theo hướng phát triển năng lực ………………………………………. 25 1.1.5. Nhận định chung…………………………………………… 28 1.2. Khái niệm cơ bản…………………………………………….. 29 1.2.1. Bài tập………………………………………………………. 29 1.2.2. Xây dựng bài tập……………………………………………… 31 1.2.3. Sử dụng bài tập……………………………………………….. 31
1.2.4. Năng lực……………………………………………………….. 31 1.2.5. Năng lực dạy học……………………………………………… 34 1.2.6. Phát triển năng lực dạy học………………………………….. 34 1.2.7. Xây dựng và sử dụng bài tập theo hướng phát triển năng lực dạy học……………………………………………………………….. 36 1.3. Phát triển năng lực dạy học cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm thông qua dạy học môn Giáo dục học…………………………….. 37 1.3.1. Đặc điểm của sinh viên Cao đẳng Sư phạm………………… 37 1.3.2. Năng lực dạy học cần hình thành, phát triển cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm……………………………………………………. 38 1.3.3. Dạy học môn Giáo dục học theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm………………………….. 39 1.4. Bài tập Giáo dục học trong phát triển năng lực dạy học cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm ………………………………………. 47 1.4.1. Bài tập Giáo dục học theo hướng phát triển năng lực dạy học 47 1.4.2. Yêu cầu của việc xây dựng bài tập trong dạy học Giáo dục học theo hướng phát triển năng lực dạy học…………………………….. 65 1.4.3. Yêu cầu của việc sử dụng bài tập trong dạy học Giáo dục học theo hướng phát triển năng lực dạy học…………………………… 66 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình xây dựng và sử dụng bài tập trong dạy học Giáo dục học theo hướng phát triển năng lực dạy học………………………………………………………………. 67 1.5.1. Chương trình đào tạo và kế hoạch đào tạo của nhà trường 67 1.5.2. Năng lực của giảng viên…………………………………….. 67 1.5.3. Cơ sở vật chất, phương tiện kỹ thuật, chính sách đãi ngộ của nhà trường……………………………………………………………. 69 Kết luận chương 1………………………………………………… 70 Chương 2. THỰC TRẠNG XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC HỌC Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG
SƯ PHẠM…………………………………………………………… 71 2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng……………………………. 71 2.1. 1. Mục đích khảo sát…………………………………………… 71 2.1.2. Đối tượng khảo sát, địa bàn khảo sát…………………………. 71 2.1.3. Nội dung khảo sát…………………………………………….. 71 2.1.4. Phương pháp khảo sát……………………………………….. 71 2.2. Kết quả khảo sát ……………………………………………….. 72 2.2.1. Thực trạng nhận thức của giảng viên về xây dựng và sử dụng bài tập theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm………………………………………………………. 72 2.2.2. Thực trạng xây dựng và sử dụng bài tập Giáo dục học theo 82 hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm 2.2.3. Thực trạng năng lực dạy học của sinh viên Cao đẳng Sư phạm…………………………………………………………………. 92 2.2.4. Đánh giá chung về thực trạng và nguyên nhân………………. 98 Kết luận chương 2…………………………………………………… 100 Chương 3. XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC CHO SINH VIÊN CAO ĐẲNG SƯ PHẠM TRONG DẠY HỌC HỌC PHẦN “HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ”………….. 101 3.1. Đặc điểm học phần “Hoạt động dạy học ở trường THCS”…… 101 3.2. Nguyên tắc, qui trình xây dựng bài tập GDH theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm…………. 107 3.2.1. Nguyên tắc xây dựng bài tập GDH theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm………………… 104 3.2.2. Qui trình xây dựng bài tập GDH theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm……………………… 106 3.2.3. Minh họa hệ thống bài tập học phần “Hoạt động dạy học ở trường THCS” theo hướng phát triển năng lực dạy học………….. 109
3.3. Nguyên tắc, qui trình sử dụng bài tập Giáo dục học theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm………………………………………………………………. 124 3.3.1. Nguyên tắc sử dụng bài tập Giáo dục học theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm…………. 124 3.3.2. Qui trình sử dụng bài tập GDH theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm……………………. 127 3.3.3. Minh họa sử dụng bài tập học phần “Hoạt động dạy học ở trường THCS” theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm…………………………………………….. 129 Kết luận chương 3………………………………………………….. 132 Chương 4. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM………………………….. 134 4.1. Khái quát về thực nghiệm sư phạm…………………………… 134 4.1.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm……………………………… 134 4.1.3. Đối tượng thực nghiệm……………………………………… 134 4.1.4. Kế hoạch, phương pháp tiến hành thực nghiệm……………. 134 4.1.5. Tiêu chí và thang đo trong thực nghiệm……………………. 136 4.2. Thực nghiệm vòng 1…………………………………………. 144 4.2.1. Mục tiêu…………………………………………………….. 144 4.2.2. Tiến hành thực nghiệm vòng 1……………………………… 144 4.2.3. Kết quả thực nghiệm vòng 1……………………………………. 144 4.3. Thực nghiệm vòng 2 …………………………………………. 150 4.3.1. Mục tiêu…………………………………………………….. 150 4.3.2. Tiến hành thực nghiệm vòng 2…………………………….. 150 4.3.3. Kết quả thực nghiệm vòng 2……………………………….. 151 4.4. Nhận định chung về kết quả thực nghiệm sư phạm………….. 157 4.4.1. Kết quả sau hai vòng thực nghiệm…………………………… 157 4.4.2. Những yêu cầu để việc xây dựng và sử dụng bài tập theo hướng phát triển năng lực đạt hiệu quả cao hơn…………………. 157
Kết luận chương 4……………………………………………………. 157 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ……………………………………….. 159 1. Kết luận……………………………………………………………. 159 2. Khuyến nghị……………………………………………………….. 160 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ… 162 TÀI LIỆU THAM KHẢO…………………………………………… 163 PHỤ LỤC…………………………………………………………… 172
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN Viết tắt Viết đầy đủ XD&SDBT Xây dựng và sử dụng bài tập THCS Trung học cơ sở GDH Giáo dục học CĐSP Cao đẳng Sư Phạm GV Giảng viên SV Sinh viên
DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN ÁN Tên các bảng Trang Bảng 2.1. Mức độ quan tâm của GV tới các yếu tố khi xây dựng bài 75 tập Bảng 2.2. Nhận thức của GV về yêu cầu đối với bài tập 77 Bảng 2.3. Nhận thức của GV về yêu cầu trong xây dựng bài tập 79 Bảng 2.4. Ý kiến GV về các yêu cầu khi sử dụng bài tập 81 Bảng 2.5. Khó khăn giảng viên gặp phải trong xây dựng bài tập 84 Bảng 2.6. Hiệu quả xây dựng bài tập của GV 85 Bảng 2.7. Hiệu quả sử dụng bài tập của GV 87 Bảng 2.8. Mức độ sử dụng phương pháp dạy học của GV 90 Bảng 2.9. Khó khăn giảng viên gặp phải trong sử dụng bài tập 92 Bảng 2.10. Tự đánh giá năng lực dạy học của SV CĐSP 93 Bảng 2.11. Mức độ tự tin thực hiện nhiệm vụ dạy học ở trường phổ 94 thông của SV sau khi học xong GDH Bảng 2.12. Khó khăn trong giải bài tập GDH của SV CĐSP 97 Bảng 3.1. Mục tiêu phát triển năng lực dạy học của học phần “Hoạt 105 động dạy học ở trường THCS” Bảng 4.1. Phiếu đánh giá năng lực lập kế hoạch dạy học năm học 137 Bảng 4.2. Phiếu đánh giá năng lực lập kế hoạch dạy học bài 138 học(thiết kế giáo án) Bảng 4.3. Phiếu đánh giá năng lực tổ chức dạy học 140 Bảng 4.4. Phiếu đánh giá năng lực xây dựng, sử dụng hồ sơ dạy 142 học Bảng 4.5. Phân nhóm thực nghiệm sư phạm vòng 1 144 Bảng 4.6. Kết quả học tập năm nhất của SV lớp TN và ĐC 145 Bảng 4.7. Phân phối tần suất kết quả phát triển năng lực dạy học 145 Bảng 4.8. Kết quả T-Test cho thực nghiệm vòng 1 146 Bảng 4.9. Mức độ ảnh hưởng của tác động 148 Bảng 4.10. Bảng tiêu chí J.Cohen 148
Bảng 4.11. Mức độ tự tin của SV lớp thực nghiệm và đối chứng sau 149 thực nghiệm tác động vòng 1 Bảng 4.12. Phân nhóm thực nghiệm sư phạm vòng 2 151 Bảng 4.13. Kết quả học tập năm nhất của SV lớp TN và ĐC 151 Bảng 4.14. Phân phối tần suất kết quả phát triển năng lực dạy học 152 Bảng 4.15. Kết quả T-Test cho thực nghiệm vòng 2 153 Bảng 4.16. Mức độ ảnh hưởng của tác động 155 Bảng 4.17. Mức độ tự tin của SV lớp thực nghiệm và đối chứng sau 155 thực nghiệm tác động vòng 2
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ Tên sơ đồ, hình vẽ Trang Hình 4.1 Biểu đồ biểu diễn tần suất hội tụ tiến của hai lớp 147 thực nghiệm và đối chứng Hình 4.2 Biểu đồ biểu diễn tần suất hội tụ tiến của hai lớp 154 thực nghiệm và đối chứng
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu 1.1. Trước thực trạng về đội ngũ nhà giáo ở trường phổ thông còn bất cập về chất lượng, một bộ phận chưa theo kịp yêu cầu đổi mới và phát triển giáo dục, thiếu tâm huyết [dẫn theo Nghị quyết số 29 - NQ/TW ngày 04/11/2013]; đặc biệt kết quả khảo sát 1.184 giáo viên thuộc 14 trường THCS của 7 tỉnh (thành phố) trên cả nước cho thấy, năng lực dạy học của giáo viên THCS đạt mức trung bình, theo thang 5 bậc [dẫn theo 62, Phan Trọng Ngọ (2016), “Năng lực dạy học của giáo viên THCS”]. Năng lực dạy học của giáo viên THCS chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố, trong đó phải kể đến kết quả quá trình đào tạo giáo viên ở các trường Cao đẳng Sư phạm- cái nôi đào tạo giáo viên THCS - vẫn còn hạn chế. Những hạn chế trong kết quả dạy học môn GDH ở trường CĐSP cũng là một trong những nguyên nhân dẫn tới năng lực dạy học của SV CĐSP khi ra trường chưa đáp ứng được yêu cầu của công việc dạy học ở trường THCS. Để khắc phục những hạn chế trên, cần đổi mới đào tạo ở trường CĐSP theo hướng phát triển năng lực nhằm phát triển một lực lượng giáo viên có năng lực dạy học, năng lực giáo dục, năng lực phát triển nghề nghiệp; có thể thực hiện các nhiệm vụ dạy học và giáo dục một cách ổn định, phù hợp với các tiêu chuẩn đặt ra trong nghề ở hàng loạt các bối cảnh hoặc các điều kiện nhất định của thực tiễn giáo dục phổ thông. XD&SDBT trong dạy học GDH theo hướng phát triển năng lực dạy học là một trong những con đường hình thành và phát triển năng lực dạy học cho SV CĐSP đáp ứng yêu cầu của thực tiễn dạy học ở trường phổ thông. 1.2. Bài tập là những nhiệm vụ đặt ra cho sinh viên cần giải quyết, là phương tiện của giảng viên để tổ chức hoạt động nhận thức, kiểm tra đánh giá kết quả nhận thức, rèn luyện kỹ năng nghề cho SV. Tuy nhiên, trong dạy học GDH hiện nay ở trường CĐSP, GV vẫn chưa thường xuyên XD&SDBT. Đồng thời hiệu quả của việc XD&SDBT chưa cao. Kết quả là SV có thể hiểu kiến thức lý luận nhưng vận dụng kém, các kỹ năng dạy học được hình thành một cách rời rạc nên SV thường mơ hồ, lúng túng trước những nhiệm vụ dạy học của
2 giáo sinh ở trường phổ thông trong thời gian đi thực tập sư phạm cũng như khi ra trường công tác. Sự phát triển năng lực dạy học của SV chưa đáp ứng chuẩn năng lực đầu ra về năng lực dạy học. Điều này do nhiều nguyên nhân trong đó phải kể đến các nguyên nhân chính từ việc XD&SDBT của GV trong dạy học môn GDH, cụ thể: Thứ nhất, GV chưa nhận thức sâu sắc tầm quan trọng của việc XD&SDBT theo hướng phát triển năng lực dạy học cho SV. Thứ hai, việc xây dựng bài tập chưa bám theo năng lực dạy học cần hình thành ở SV; nội dung bài tập chưa bám sát yêu cầu, đặc điểm, thực tiễn dạy học ở trường phổ thông. Thứ ba, GV chưa khắc phục được những khó khăn khi sử dụng bài tập;, lúng túng khi sử dụng bài tập như là phương tiện gắn liền với phương pháp dạy học nên hiệu quả sử dụng bài tập chưa cao, kết quả học tập của SV chưa đáp ứng được chuẩn đầu ra về năng lực dạy học. Vì thế, trước thực trạng năng lực dạy học của giáo viên THCS, trước yêu cầu đổi mới giáo dục ở trường sư phạm hiện nay, vấn đề đặt ra là cần phải nghiên cứu XD&SDBT để phát triển năng lực dạy học cho SV trong dạy học GDH ở trường CĐSP. Cho đến nay, vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu một cách cụ thể và kỹ càng vấn đề này. Xuất phát từ những lý do trên, nhằm góp phần hình thành và phát triển năng lực dạy học cho SV sư phạm, nâng cao hiệu quả đào tạo giáo viên THCS tương lai, thực hiện thành công đổi mới giáo dục ở trường CĐSP, chúng tôi lựa chọn và nghiên cứu đề tài: “Xây dựng và sử dụng bài tập trong dạy học GDH theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm”. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất qui trình, nguyên tắc XD&SDBT GDH theo hướng phát triển năng lực dạy học cho SV CĐSP. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu
3 Quá trình dạy học môn GDH ở trường CĐSP. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Mối quan hệ giữa bài tập với chuẩn đầu ra về năng lực dạy học và các thành tố của quá trình dạy học đặc biệt là nhiệm vụ dạy học, phương pháp dạy học GDH của GV. 4. Giả thuyết khoa học. Nếu bài tập GDH được xây dựng và sử dụng dựa trên qui trình, nguyên tắc của việc XD&SDBT theo hướng phát triển năng lực dạy học, bài tập đảm bảo các yêu cầu của bài tập theo hướng phát triển năng lực dạy học thì sẽ phát triển được năng lực dạy học cho SV đáp ứng chuẩn năng lực đầu ra. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Xác định cơ sở lý luận của việc XD&SDBT trong dạy học GDH theo hướng phát triển năng lực dạy học. 5.2. Khảo sát và đánh giá thực trạng việc XD&SDBT trong dạy học GDH theo hướng phát triển năng lực dạy học. 5.3. Xác định nguyên tắc và qui trình xây dựng, sử dụng bài tập trong dạy học GDH theo hướng phát triển năng lực dạy học. 5.4. Xây dựng bài tập học phần “Hoạt động dạy học ở trường THCS” thuộc môn GDH theo hướng phát triển năng lực dạy học cho SV ở trường CĐSP. 5.5. Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm tra, khẳng định hiệu quả của bài tập GDH được xây dựng theo hướng phát triển năng lực dạy học. 6. Phạm vi giới hạn của đề tài - Giới hạn về nội dung nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu XD&SDBT học phần “Hoạt động dạy học ở trường THCS” thuộc môn GDH ở trường CĐSP. Học phần “Hoạt động dạy học ở trường THCS” trong môn GDH có vai trò cung cấp những cơ sở lý luận dạy học và rèn luyện các kỹ năng dạy học tương ứng cho SV có thể học tiếp các học phần chuyên ngành khác và hoàn thành nhiệm vụ dạy học của giáo sinh ở trường THCS khi đi thực tập sư phạm.
4 - Địa bàn khảo sát thực tế: Ở trường Cao đẳng Hải Dương, CĐSP Bắc Ninh, CĐSP Lạng Sơn, CĐSP Điện Biên, CĐSP Quảng Ninh. - Đối tượng điều tra: Giảng viên, sinh viên CĐSP - Thời gian khảo sát thực trạng: Năm học 2014-2015 - Thực nghiệm: Được tiến hành ở Trường Cao đẳng Hải Dương - Thời gian thực nghiệm: Năm học 2014- 2015, 2015-2016 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp luận Tiếp cận hệ thống - cấu trúc: Hệ thống là một chỉnh thể thống nhất bao gồm các thành tố cấu thành có mối quan hệ tác động qua lại chặt chẽ với nhau. Các thành phần cơ bản trong cấu trúc của năng lực bao gồm kiến thức, kỹ năng và thái độ. Việc nghiên cứu phát triển năng lực cho người học không chỉ quan tâm tới ba thành tố cơ bản trên của năng lực mà đặc biệt chú ý tới việc rèn luyện kỹ năng tổng hợp hay một hệ thống các kỹ năng có mối quan hệ chặt chẽ với nhau trong cấu trúc của năng lực chứ không phải là những kỹ năng rời rạc. Tiếp cận hoạt động - nhân cách: Quan điểm Tâm lý học hoạt động cho rằng tâm lý, nhân cách con người được hình thành và bộc lộ trong quá trình hoạt động. Tính tích cực hoạt động của cá nhân quyết định trực tiếp sự hình thành và phát triển tâm lý của con người trong sử dụng bài tập GDH theo hướng phát triển năng lực dạy học cho SV CĐSP. Bài tập GDH được sử dụng gắn liền với phương pháp dạy học nhằm tích cực hoá hoạt động của người học. SV phải tự giác và tích cực hoàn thành bài tập dưới vai trò hướng dẫn của GV nhằm phát triển năng lực nghề nghiệp cho bản thân. Tiếp cận đào tạo theo năng lực: Đào tạo theo năng lực thực chất là đào tạo theo chuẩn đầu ra. Người học khi ra trường phải thực hiện được các nhiệm vụ trong một lĩnh vực hoạt động nghề nghiệp nhất định mà họ được đào tạo. Trong dạy học GDH, việc xác định hệ thống các năng lực cần hình thành cho SV phải dựa trên những yêu cầu của hoạt động dạy học ở trường phổ thông, yêu cầu của chuẩn nghề nghiệp giáo viên THCS; dựa vào đó GV tiến hành xây dựng bài tập
5 GDH và sử dụng bài tập trong dạy học sao cho người học tự hoàn thành được bài tập, từ đó có thể hoàn thành một nhiệm vụ bất kỳ nào đó trong dạy học ở trường phổ thông. Tiến hành đánh giá sự phát triển năng lực dạy học của SV theo những tiêu chí đảm bảo sự phù hợp với yêu cầu nghề nghiệp. 7.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể 7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận: Để xây dựng cơ sở lý thuyết cho vấn đề nghiên cứu của đề tài. Cụ thể: Phân tích, so sánh, khái quát hoá, hệ thống hoá lý thuyết từ các công trình nghiên cứu trong nước và ngoài nước có liên quan đến đề tài luận án. 7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Nhằm thu thập những thông tin về thực trạng xây dựng , sử dụng bài tập GDH theo hướng phát triển năng lực dạy học và kết quả thực nghiệm sư phạm - Phương pháp quan sát: Quan sát, ghi chép, nhận xét, đánh giá thực trạng sử dụng bài tập GDH theo hướng phát triển năng lực dạy học và kết quả làm bài tập của SV trong thực nghiệm sư phạm. - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Sử dụng bảng hỏi đối với GV và SV để khảo sát thực trạng xây dựng, sử dụng bài tập GDH theo hướng phát triển năng lực dạy học. - Phương pháp phỏng vấn trực tiếp: Phỏng vấn GV dạy học GDH và SV để tìm hiểu nhận thức, thái độ của họ về những vấn đề có liên quan đến đề tài nghiên cứu. - Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Nghiên cứu bài tập GDH được các GV của các trường CĐSP xây dựng và sử dụng, nghiên cứu kết quả làm bài tập của SV. - Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Thu thập ý kiến của các GV dạy GDH và các nhà khoa học nghiên cứu về GDH để tìm ra hướng nghiên cứu tối ưu nhất. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm sử dụng bài tập học phần “Hoạt động dạy học ở trường THCS” (thuộc môn GDH) theo hướng phát triển
6 năng lực dạy học nhằm khẳng định tính khả thi, hiệu quả của bài tập đã xây dựng. 7.2.3. Các phương pháp bổ trợ Sử dụng công thức thống kê toán học và phần mềm SPSS để phân tích định lượng các kết quả nghiên cứu. 8. Những luận điểm cơ bản cần bảo vệ 8.1. Muốn hình thành và phát triển năng lực dạy học cho SV trong dạy học GDH đáp ứng yêu cầu thực tiễn dạy học ở trường phổ thông, việc XD&SDBT phải dựa trên qui trình, nguyên tắc XD&SDBT theo hướng phát triển năng lực dạy học; xây dựng bài tập phải xuất phát từ năng lực dạy học cần phát triển cho SV; bài tập được xây dựng phải đáp ứng yêu cầu của bài tập theo hướng phát triển năng lực dạy học. 8.2. Trong dạy học GDH, việc XD&SDBT theo hướng phát triển năng lực dạy học làm phương tiện hỗ trợ cho các phương pháp dạy học sẽ tích cực hoá hoạt động của người học, giúp hình thành và phát triển năng lực dạy học cho SV đáp ứng chuẩn đầu ra về năng lực dạy học. 9. Những đóng góp mới của luận án Luận án đã kế thừa những quan điểm của các tác giả đi trước đồng thời xác định được cơ sở lý luận của việc XD&SDBT theo hướng phát triển năng lực dạy học trong dạy học GDH. Phần khung lý thuyết này của luận án bao gồm những khái niệm và quan điểm khoa học về bài tập theo hướng phát triển năng lực dạy học; đặc điểm của dạy học môn GDH theo hướng phát triển năng lực dạy học ở trường CĐSP. Kết quả khảo sát thực trạng của luận án đã phản ánh được hạn chế trong nhận thức của GV dạy GDH ở trường CĐSP về XD&SDBT theo hướng phát triển năng lực dạy học. Qua phân tích nguyên nhân của thực trạng và kết quả thực trạng cho phép tác giả luận án nhận định việc XD&SDBT trong dạy học GDH ở trường CĐSP chưa hiệu quả. Do đó cần thiết phải bồi dưỡng nhận thức
7 cho GV CĐSP về XD&SDBT trong dạy học GDH theo hướng phát triển năng lực dạy học. Đề xuất được nguyên tắc, qui trình xây dựng, sử dụng bài tập theo hướng phát triển năng lực dạy học giúp cho GV dạy học GDH dễ dàng thực hiện việc XD&SDBT GDH đáp ứng yêu cầu của đổi mới đào tạo ở trường Sư phạm theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp. Thiết kế được các bài tập học phần “Hoạt động dạy học ở trường THCS” thuộc môn GDH theo qui trình đã đề xuất. Xây dựng tiêu chí, công cụ đánh giá năng lực dạy học của SV trong đào tạo giáo viên THCS; minh họa sử dụng bài tậptheo hướng phát triển năng lực dạy học trong dạy học học phần “Hoạt động dạy học ở trường THCS”. GV dạy GDH có thể sử dụng sản phẩm này như một tài liệu tham khảo hỗ trợ cho việc đổi mới phương pháp dạy học GDH theo hướng phát triển năng lực ở trường CĐSP. 10. Cấu trúc của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung chính của luận án gồm 4 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận của xây dựng và sử dụng bài tập theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm trong dạy học Giáo dục học Chương 2. Thực trạng xây dựng và sử dụng bài tập trong dạy học Giáo dục học ở trường Cao đẳng Sư phạm Chương 3. Xây dựng và sử dụng bài tập theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên Cao đẳng Sư phạm trong dạy học học phần “Hoạt động dạy học ở trường THCS” Chương 4. Thực nghiệm sư phạm