Luận án Tiến sĩ Khoa học Lịch sử: Những biến đổi kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh Bình Phước thời Pháp thuộc (1862-1945)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH<br /> <br /> BÙI THỊ HUỆ<br /> <br /> NHỮNG BIẾN ĐỔI KINH TẾ - XÃ HỘI<br /> TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH PHƯỚC<br /> THỜI PHÁP THUỘC (1862 – 1945)<br /> <br /> Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam cận - hiện đại<br /> Mã số: 62 22 54 05<br /> <br /> LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC LỊCH SỬ<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học:<br /> 1. PGS.TS. Nguyễn Phan Quang<br /> 2. PGS.TS Ngô Minh Oanh<br /> <br /> Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2009<br /> <br /> LỜI CAM ĐOAN<br /> <br /> Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kết quả nghiên cứu chưa<br /> được công bố tại công trình nào khác. Nguồn tài liệu trích dẫn và các số liệu được sử dụng<br /> trong luận án hoàn toàn dựa trên nguồn tư liệu xác thực.<br /> <br /> Tác giả luận án<br /> <br /> Bùi Thị Huệ<br /> <br /> DẪN LUẬN<br /> 1. Lí do chọn đề tài và mục đích nghiên cứu<br /> 1.1. Lí do chọn đề tài<br /> Tỉnh Bình Phước thuộc miền Đông Nam Bộ, tổng diện tích tự nhiên là 6.831.71 km2, dân số<br /> 823.600 người, mật độ trung bình 88 người/ km2, trong đó người dân tộc thiểu số chiếm khoảng<br /> <br /> 17,9% dân số toàn tỉnh [10, tr 8]. Địa giới phía đông của Bình Phước giáp với Đăk Nông, Lâm<br /> Đồng và Đồng Nai, phía tây giáp tỉnh Tây Ninh và tỉnh Công Pông Chàm của Campuchia, phía bắc<br /> giáp tỉnh Krachê và Mun Dun Ki Ri (Campuchia) và phía Nam giáp với Bình Dương.<br /> Bình Phước là vùng đất được khai phá trong quá trình mở rộng bờ cõi về phía Nam của<br /> triều Nguyễn. Cư dân tại chỗ - cho đến khi thực dân Pháp xâm lược - mới bước vào xã hội tiền<br /> phân chia giai cấp và nhà nước. Họ chủ yếu làm rẫy cạn, bên cạnh đó cũng học thêm kiểu canh<br /> tác lúa nước của người kinh để sinh sống. Trình độ sản xuất lạc hậu, công cụ thô sơ và thói<br /> quen sống du canh du cư đã đặt cư dân tại chỗ vào vòng xoay của cuộc sống đói nghèo, bệnh<br /> tật. Trình độ quản lý xã hội tương ứng với giai đoạn tộc người còn thấp. Đơn vị hành chính duy<br /> nhất là các phum, sóc hoặc bon (gọi chung là làng), được duy trì bằng luật tục và dựa trên quan<br /> hệ huyết thống.<br /> Thời Pháp thuộc (1862 – 1945), Bình Phước là vùng phía bắc của tỉnh Thủ Dầu Một, được<br /> nối liền với vùng phía nam bởi sông Sài Gòn và Sông Bé. Thực dân Pháp thường dùng cụm từ<br /> “vùng cao nguyên trung tâm” để chỉ vùng Tây Nguyên Nam Bộ, gồm cả Bình Phước là đoạn cuối<br /> của vùng cao nguyên đó. Vùng đất Bình Phước cho đến khi thực dân Pháp xâm lược còn hoang vu,<br /> có nhiều ác thú và nổi tiếng là chốn rừng thiêng nước độc. Thiên nhiên khắc nghiệt, trình độ sản<br /> xuất và trình độ quản lý xã hội thấp không cho phép kinh tế, xã hội phát triển ngang bằng với các<br /> vùng, miền khác trong cả nước.<br /> Sự thay đổi liên tục về địa lí hành chính của tỉnh là một vấn đề phức tạp, ảnh hưởng đến<br /> quá trình phát triển kinh tế, xã hội của địa phương trong lịch sử và hiện tại. Quá trình phát triển<br /> kinh tế, xã hội trong lịch sử cho thấy rõ sự chênh lệch, thua sút về trình độ giữa Bình Phước so<br /> với các tỉnh bạn trong vùng Đông Nam Bộ. Việc nghiên cứu để tìm ra đâu là nguyên nhân làm<br /> cho kinh tế, xã hội Bình Phước chậm phát triển là một việc làm thiết thực của khoa học xã hội<br /> nói chung, của công tác nghiên cứu lịch sử địa phương nói riêng nhằm rút tỉa những bài học<br /> kinh nghiệm cho việc hoạch định chính sách kinh tế - xã hội phù hợp với đặc thù địa phương,<br /> <br /> từng bước rút ngắn sự chênh lệch về trình độ phát triển, đưa Bình Phước hội nhập cùng với cả<br /> nước trên bước đường công nghiệp hóa, hiện đại hóa.<br /> Về xã hội, thời Pháp thuộc, cư dân tại chỗ của Bình Phước chủ yếu là người dân tộc thiểu<br /> số. Trình độ sản xuất, chinh phục tự nhiên và quản lí xã hội còn thấp. Quản lí xã hội theo tập<br /> quán pháp, quan hệ giữa các thành viên trong xã hội tộc người dựa vào huyết thống. Các chính<br /> sách kinh tế, xã hội do thực dân Pháp áp đặt vào vùng đất này đã làm biến đổi mọi mặt của đời<br /> sống kinh tế và xã hội. Sự biến đổi đó diễn ra như thế nào, hậu quả của nó đối với nền kinh tế xã hội Bình Phước ra sao…là những vấn đề cần được nghiên cứu sâu nhằm phục dựng lại quá<br /> trình phát triển kinh tế - xã hội địa phương một cách toàn diện, hệ thống để rút ra những nhận<br /> định về nguyên nhân, tính chất, đặc điểm và hậu quả của nó đối với lịch sử kinh tế - xã hội địa<br /> phương.<br /> Địa bàn Bình Phước từ thế kỉ XVII đã là nơi quy tụ, nhập cư của nhiều tộc người có<br /> nguồn gốc quê quán khác nhau, chiếm số đông trong số đó là người kinh. Vai trò của người<br /> kinh và các tộc người nhập cư khác trong lịch sử phát triển kinh tế xã hội địa phương cần được<br /> tìm hiểu sâu để có những nhận định xứng đáng với công sức của họ đã dành cho vùng đất này,<br /> nhằm củng cố hơn nữa mối quan hệ gắn bó đoàn kết kinh - thượng, tạo thành sức mạnh tinh<br /> thần cùng vượt qua những khó khăn trước mắt để phát triển vững bền. Mặt khác, trong xây<br /> dựng và hoạch định chiến lược phát triển kinh tế - xã hội quốc gia, việc nắm vững hiểu sâu<br /> những đặc điểm lịch sử kinh tế - xã hội của từng địa phương sẽ góp phần tạo nên những tiền đề<br /> cơ sở cho việc triển khai thực hiện các chính sách kinh tế - xã hội đạt hiệu quả [53]. Vì vậy,<br /> nghiên cứu về sự chuyển biến kinh tế - xã hội thời Pháp thuộc (1862 – 1945) mang ý nghĩa thực<br /> tiễn, giúp có cách nhìn toàn diện, hệ thống về sự phát triển kinh tế - xã hội, có như vậy mới tìm<br /> ra được sợi chỉ xuyên suốt giữa quá khứ với hiện tại, góp phần làm cơ sở cho việc tham khảo,<br /> hoạch định và xây dựng chiến lược phát triển kinh tế, xã hội trong tương lai.<br /> Kinh tế, xã hội là phạm trù rộng và có mối liên hệ tương tác với nhau. Kinh tế biến đổi<br /> làm xã hội cũng biến chuyển theo và đến lượt xã hội tác động ngược trở lại nền kinh tế, thúc<br /> đẩy hoặc kìm hãm kinh tế phát triển. Nghiên cứu sự biến đổi của cơ cấu xã hội là cơ sở để tìm<br /> hiểu mọi biến đổi trong các lĩnh vực khác [51, tr 221]. Đồng thời, nghiên cứu kinh tế - xã hội<br /> Bình Phước thời Pháp thuộc (1862 – 1945) còn làm rõ vai trò của nó trong sự biến đổi kinh tế xã hội Nam Kỳ cùng thời.<br /> Do hoàn cảnh lịch sử nước nhà chiến tranh kéo dài liên tục, vì vậy, giới nghiên cứu lịch<br /> sử dân tộc nói chung, lịch sử địa phương nói riêng có thiên về nghiên cứu lịch sử chiến tranh,<br /> <br /> lịch sử đấu tranh cách mạng hơn mà chưa dành một số lượng công trình thích hợp cho nghiên<br /> cứu lịch sử kinh tế - xã hội. Một số vấn đề chưa được nghiên cứu sâu trong công tác biên soạn<br /> lịch sử địa phương; việc học tập, giảng dạy và bồi dưỡng truyền thống lịch sử địa phương cho<br /> thế hệ trẻ… đối với chúng tôi là những việc làm thiết thực góp phần công sức dù rất nhỏ của<br /> mình vào cuộc kiến thiết địa phương.<br /> Với những lí do khoa học và thực tiễn nêu trên, chúng tôi mạnh dạn chọn đề tài “Những<br /> biến đổi kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh Bình Phước thời Pháp thuộc (1862 – 1945)” để nghiên<br /> cứu với hi vọng bằng những sự kiện lịch sử xác thực sẽ rút tỉa được những bài học hữu ích cho<br /> tỉnh nhà có cơ sở tham khảo trong việc hoạch định các chiến lược phát triển.<br /> 1.2. Mục đích nghiên cứu<br /> Mục tiêu nghiên cứu của đề tài tập trung ở một số vấn đề như sau:<br /> - Phân tích chính sách khai thác, chính sách xã hội do thực dân Pháp áp dụng vào Bình<br /> Phước, từ đó vạch rõ những tác động của nó đối với kinh tế - xã hội Bình Phước giai đoạn 1862<br /> – 1945.<br /> - Phục dựng có hệ thống sự biến đổi kinh tế - xã hội Bình Phước giai đoạn 1862 – 1945.<br /> - Làm rõ những đặc điểm kinh tế - xã hội của Bình Phước trong giai đoạn 1862 – 1945.<br /> - Tìm hiểu về vai trò của kinh tế tư bản chủ nghĩa đối với sự biến đổi kinh tế - xã hội<br /> Bình Phước giai đoạn 1862 – 1945; Vai trò của các tộc người dân tộc thiểu số tại chỗ, người<br /> nhập cư, của các phong trào đấu tranh xã hội đối với sự biến đổi kinh tế - xã hội Bình Phước<br /> giai đoạn 1862 – 1945.<br /> - Hậu quả của sự biến đổi kinh tế - xã hội giai đoạn 1862 - 1945 đối với sự phát triển<br /> kinh tế - xã hội địa phương.<br /> 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề và nguồn tài liệu tham khảo<br /> 2.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề<br /> Sự thay đổi phức tạp của đơn vị hành chính qua các thời kỳ lịch sử là những khó khăn<br /> không ít đối với chúng tôi trong quá trình thực hiện luận án. Trong phạm vi nghiên cứu hẹp,<br /> thành quả nghiên cứu chung liên quan đến nội dung luận án bao gồm những vấn đề thuộc về<br /> kinh tế - xã hội, được phản ánh rõ qua tình hình công tác nghiên cứu lịch sử địa phương. Dưới<br /> đây là tổng hợp các vấn đề lớn về lịch sử địa phương đã được nghiên cứu.<br /> 2.1.1. Giai đoạn trước năm 1945<br /> <br />